Wanneer 'n mens die kraan opdraai en daar is nie water nie. Oor ekologiese spiritualiteit (2)

My verhaal van gister was oor ekologiese spiritualiteit en hoe Martin dit beskryf as 'n nuwe tendens in ons tyd. Hierdie soort spiritualiteit van die skepping, of eko-spiritualiteit, word as nuut, anders en revolusionêr aangebied.

Maar is dit werklik so?

Martin skryf dat hy nogal eers verbaas was dat dit as so 'n nuwe ontwikkeling beskou word. 

Hy self kom uit die tyd net voor die tweede wêreldoorlog. En alles wat as nuut in ‘n spiritualiteit van die skepping aangebied word, klink vir hom bekend as iets wat hy toe al beleef het. 

Tóé al het mense vir diere omgegee, was hul in verwondering voor die natuur en het hulle al gesond geleef en vegetaries geëet.

Hy onthou uit daardie tyd die gewilde gesang: All things bright and beautiful waarin gesing is dat ‘n mens nêrens nader aan God is as in ‘n tuin nie. 

Hy onthou dat die belangstelling in kuns vir die natuur, begin het met Dürer, die Protestantse kunstenaar. 

Liefde vir die natuur as God se skepping is duidelik te lees in die literatuur van Browne, Milton, Marvell, Vaughan en Traherne. 

Selfs die Deïste uit die agtiende eeu wat God ver weg van die wêreld geplaas het, was in verwondering oor die majesteit en rykheid van die skepping. 

Dit is al duidelik 'n geestelike tradisie waarin verwondering, eerbied en omgee vir die skepping na vore gekom het. 

Die Christendom het lank al 'n liefdesverhouding met die natuur.

Skeppingspiritualiteit, skryf hy, sal ‘n mens egter nog verder kan terugvoer deur Franciskus van Assissi en die Keltiese heiliges na die motief van die paradys in Genesis se skeppingsverhaal. Genesis plaas immers die begin van alle dinge in 'n tuin waarin mens en God naby aan mekaar leef. 

Verwondering oor die werke van die Here, lees ‘n mens raak in hierdie skeppingsverhaal, maar ook in Psalm 104 en in die vredesryk van Jesaja en Job.

Ek bedink Martin se skrywe hieroor. 

Ekologiese spiritualiteit het diep wortels in tradisionele geloof en in die Skrifte. 

Ook in die droë tye van die ortodoksie in ons eie land, het liefde vir die natuur nooit verlore gegaan nie. 

Ek dink byvoorbeeld aan hoe graag mense die lied, "Hoe Groot is U", gesing het. Uit volle bors. Meegevoer. 

Ek onthou hoe die predikante hul gemeentelede gewaarsku het van die hoë preekstoel af: moenie wegbly uit die kerk omdat julle sê julle ontmoet God net so goed, indien nie beter, in die natuur op 'n sondagoggend as in die kerk. 

Die liefde vir die skepping, gepaard met verwondering, loop ver en diep.

En net so sou ‘n mens eindeloos vele voorbeelde kan opnoem van gelowiges se viering van die skepping.

Ons het 'n diepgewortelde liefde vir die skepping. 

Dit is 'n belangrike voedingsbodem vir ekologiese spiritualiteit.

Juis omdat mense so lief is vir die natuur, is die vernietiging daarvan in ons tyd so ontstellend. Soveel so dat mense besef dit word nou 'n saak wat spesiale gerigte aandag vra. Daarom word dit in 'n spiritualiteit van die skepping pertinent onder die soeklig geplas. 

Die mens wil hul verantwoordelikheid vir die skepping meer as ooit 'n saak van prioriteit maak. Dit verwond hulle dat die wêreld tot niet gemaak word. 

Juis omdat vele onverskilliges niks daarvan dink om hul gemors grootskaals te mors in ons riviere, wil mense hieroor praat, agiteer en optree. 

Dit is vir hulle lewensnoodsaaklik, veral noudat ons soms ons krane opdraai en met 'n skok agterkom watter rol water in ons lewens speel. 

Maar dit is ook geestelik noodsaaklik: wie kan vervuld lewe in 'n vuil, opgemorste wêreld? 

Immers, weet ons, 'n mens kan nie met die een hand God se wêreld vernietig en die ander hand in die lug opsteek om God te prys nie. 

Wanneer ons ons antwoorde nie meer raaksien nie...

In een van die sessies by die reuse-groot konferensie, is daar ‘n gesprek oor spiritualiteit, hoop en die klimaatskrisis.

Die sprekers is almal piepjonk. Ek skat hulle as dertigers in jare.

Maar hul gees is so oud soos die berge, maar veel, veel gedaner. Van hoop is daar nie veel sprake nie.

Ons planeet, vertel hulle, stuur op ‘n ramp en op vernietiging af. Ons kan dit nie meer keer nie. Ons moet deur die katastrofe leef en dan maar net hoop ons kom anderkant uit.

In besprekingstyd, heel aan die einde, staan ‘n vrou op en vra wat is dit dan waarna ons moet uitsien as die “anderkant.”  

Sy wil van die sprekers weet waarop hoop ‘n mens dan.

In hul antwoorde laat hulle nie ‘n bloue duit van ‘n toekomsbeeld deurskemer nie. Trouens, ‘n mens kry die indruk dat hulle deur die vraag ‘n bietjie uit die veld geslaan is. Dit is ook duidelik dat tradisionele taal, beide van die kerk en teologie, vir hulle nie meer werk nie en doelbewus aangepas moet word en vervang word deur ander taal wat meer gerig is op gemeenskaplikheid op verhoudinge.

Ek begryp hulle, ook in hul neerslagtigheid, hoop ek. Hulle het immers aan die voete gesit van ‘n geslag van teoloë wat hoë, geleerde sisteme uitgewerk het terwyl die wêreld om ons aan die vergaan is. Die teologie kon nie saampraat oor die ramp nie. Daar was nie transformatiewe krag in die teologie nie. 

En hulle opmerkings laat my dink aan ‘n onlangse skrywe van een van die land se bekende jong kunstenaars in ‘n brosjure waarin sy nuwe uitstalling bespreek word.

Hy skryf dat sy skilderye geïnspireer is deur Deadbolt. Dit is ‘n band wat hulle self beskryf as die skrikwekkendste band in die wêreld. Hulle lirieke is deurtrek met geweld. Hulle gebruik tydens hulle uitvoerings masjiene wat onder andere die gehoor met vonke bestook.

Dit is die volgende paragraaf waarin Botes sy werk beskryf wat my nou al weke lank bybly: hy skyf dat hy deur sy skilderye die werklikheid van die moderne bestaan beskryf. Dit is vir hom nie ‘n mooi saak nie.

Die mens bestaan in ‘n afgeremde, verarmde droomagtigheid of droom-wêreld.

Dit is ‘n bestaan wat die meeste mense op ‘n daaglikse basis beleef asof dit ‘n kruis tussen ‘n sepie en ‘n gru-film is.

Die verbruiker is soos ‘n zombie, ‘n lewende lyk, wat leef in die skadu’s. Hul bestaan word in beslag geneem deur die najaag van illusies van geluk deur onversadigbare en brein-lose konsumpsie.

Maar gedurig en onvermydelik bly hy of sy onvervuld en ontevrede. Hoe meer mense koop en verteer, hoe minder geluk vind hy.

Hy beeld met sy skilderye allegorieë uit. Hulle vertel hoe ‘n donker mag skynbaar ons gedagtes beheer en ons in verlorenheid gedompel het. Die gevolg is nou dat ons deur winkelsentrums dwaal. Ons deurkruis die internet sodat ons aandag afgelei kan word van ons intense onbehae in die lewe.

Botes se skilderye is deurtrek met godsdienstige motiewe. Hy gebruik beelde met n sterk godsdienstige karakter. Deur dit oor en oor uit te beeld, selfs dieselfde beeld te herhaal met ‘n klein verskille, maak hy van hulle gebruiksartikels. Dit is sy manier om godsdiens in die verbruikersmark in te trek.

Dit is nie altyd aantreklike beelde nie. Soms is hulle selfs weersingwekkend. Conrad Botes wil dit ook so hê, want dit is waar dat sekere vorme van godsdiens ‘n mens vervreem en selfs kan afstoot.  Sy styl is ook dié van die pop-kultuur. Dit herinner mens so bietjie aan die werk van Andy Warhol.

Maar daar is 'n ander, opvallende kant aan sy skilderye. Terwyl ek daarna kyk, ervaar ek hoe die kleure, maar ook sy vakmanskap my boei. Botes self skryf oor die boeiende effek wat hy raaksien in die gebruik van kleur. Daarom teken hy dieselfde gesig oor en oor in ander kleur, sodat skryf hy, hulle deurtrek is van ‘n psigedeliese intensiteit. Dit, weer, gee aan sy beelde ‘n ikoniese kwaliteit. Hy teken op so 'n manier dat sy skilderye beelde word wat jou vasvang, wat jou in die diepere inneem, wat jou laat vra vir meer, vir mooier.

Botes se werk herinner my ook so bietjie aan die werk van Etienne Leroux wat destyds soveel opspraak verwek het. Sewe dae by die Silbersteins is ‘n werk wat die wêreld, ons wêreld in sy verbystering en verlorenheid teken. Dit is waar ons leef. Dit is die tyd wat ons elke dag in die oë moet kyk en waarvoor ons nie veel hoop het of omgee nie. Dit is die wêreld waaraan ons selfs deelneem, argeloos, asof daar niks verkeerds loop nie.

Om te kan skilder in so ‘n wêreld, is om nog iets te vind om voor te leef.

Miskien is die geheim vir ons hoop te vind in die manier waarop ons oor die wêreld praat: ons kan hom teken in al sy verlorenheid en in al sy slegtheid. Ons kan hom uitbeeld as ‘n doodsdriftige, op pad na selfvernietiging.

Maar ons kan dit ook doen ter wyl ons soms woorde in sagte, intense kleure vind om in ons diskoers in te vleg.

Iewers is daar iemand wat die boosheid kan besweer: iewers is daar nog kleur te vind.

Die donker praat nie die laaste woord nie.

In al die kwaad is daar ook die boeiende: te midde daarvan skep ‘n mens jou eie wêreld waarin jy verby die kwaad heen die lig en die spel van lig kan herken. Om dit te beleef, is om die gevangeneskap van die tronk te ontvlug.

Net, dink ek, so bietjie meer is nodig. Ons tyd, so doodsdriftig, het meer lig, meer spel, meer kleur nodig. Ons moet, al is die tye so donker, maar veral omdat dit tyd so doods is, meer vertel. Ons is so gejaag deur die donker dat ons ons eie antwoorde nie meer herken nie...

Varklelie

Ons bly by Hermie oor voordat ons na Menuah vir die kontak-sessie gaan. Dit is ‘n woelige aand, want ons het al die pad van Johannesburg met die motor gery nadat ek nog die oggend ‘n lesing by St Augustine’s gegee het.

Ek merk nog skripsies voor ek gaan slaap. Dit moet ook klaar kom.

Uiteindelik in die bed en vroeg-oggend word ek wakker in die stilte van ‘n paradys byna. Op Stellenbosch in die midde-dorp woel die motors al van dagbreek af. Ons ken nie eintlik meer stilte daar nie.

Dus geniet ek ‘n oomblik voor die opstaan die vrede. En toe ek die gordyn ooptrek nadat ek opgestaan het, kyk ek op die pragtige tuin uit en vas in ‘n varklelie.

Voor my venster is daar die een heldergroen plant na die ander - maar tussen al die ryk groene is daar op hierdie oggend net hierdie een varklelie om vir my te groet.

Ek verloor myself in die lelie. (Salomo het nie verniet sy geliefde as 'n lelie besing nie). Ek verloor my in die wit, die rand van die lelie wat sy verganklikheid deur 'n stukkie verleptheid wys en ek verloor myself in herinneringe:

My ma, die een wat vir blomme geleef het, het altyd die skoonheid van varklelies besing. Menige dag het sy gemeentelede opgekommandeer om vir haar varklelies te bring sodat sy hulle kan rangskik.

Ek onthou ook: Vertel iemand my: ‘n Suid-Afrikaner bestel vir sy dogter se troue uit Nederland R30 000 se blomme. Hy gee opdrag dat dit eksotiese blomme moet wees. Toe die vrag opdaag is dit varklelies uit Suid-Afrika!

Dit bly nog vir my ‘n mooi storie.

Varklelies verloën totaal hulle naam. In die eenvoud, die wit, skoon, sien ‘n mens oneindigheid.

Ek neem ‘n foto van die varklelie in Hermie se tuin. Herinneringe aan my kinderdae, aan geliefdes, maar ook herinneringe aan die Een wat skoonheid geskep het reis saam met my en hierdie foto.