Wednesday, September 30, 2009

Tevrede met die lewe en met jouself... Oor spirituele volwassenheid.




Ons is honde-mense. Maar hierdie kat maak 'n mooi indruk op my. Sy laat my dink hoe ek nou voel na weke se harde werk en nog 'n referaat wat afgehandel is.

Origens voel ek ook die Parisi tekening van die kat wat baie tevrede met haar eie lyf is, leer my humorvol oor geestelike volwassenheid. Die afgelope tyd het ek Madame Bovary van Gustav Flaubert gelees. Dit is 'n boek wat op 'n stadium verbied is in Frankryk (in 1857) oor tonele daarin wat deesdae waarskynlik min wenkbroue sal beweeg. Maar dit is goed geskryf, Flaubert is 'n meester in die vertelkuns en 'n woordkunstenaar. Maar die Madame is net die teenoorgestelde van hierdie kat. Hoe meer sy opwinding in haar lewe ervaar, hoe meer onvervuld is sy. Sy is vir my die sprekende voorbeeld van wat 'n mens nie met jou lewe wil doen nie. En die lelike is hoe sy na elke ramp wat oor haar lewe kom, verval in 'n gedwepery met godsdiens en vroomheid. 'n Mens wil net weer 'n paar Cussons gedigte lees om die gevoel te kry dat daar wel skrywers is wat godsdiens begryp, maar ook 'n goeie gesig gee. En tog, wat my eintlik opgeval het in die boek, is die raaiselagtige liefde van haar man, Charles. Terwyl sy hom bedrieg en verag, bly hy die sorgsame een, totaal onbewus van haar ontrouheid. Hy is te goed om haar te verdink, selfs van die moontlikheid van owerspel. Totdat hy na haar dood haar liefdesbriewe ontdek en van haar ontrouheid bewus raak. Onvoorstelbaar is die uiteindelike konfrontasie tussen hom en een van haar minnaars...

Ek is bly ek is klaar met die boek, maar om een of ander rede bly ek daaroor nadink. Veral oor die uiteenlopende karakters - die een so vlak, so onvervuld. Die ander een deurtrek met liefde.

Môre is my afdag en ek het Nabokov saamgebring. Op die trein terug, 'n agt uur reis deur Switzerland, gaan ek skoene uitskop en boek-lees.

Lekker. Soos die kat hierbo.

Tuesday, September 29, 2009

Minder liefde... Oor spesiale ervaringe in 'n spesiale stad

Innsbruck is 'n pragtige stad. Dit is die toneel uit ons kamer:






Ons het vanmiddag as groep die Stiftskirche in Innsbruck besoek. Die kerk verteenwoordig 'n tyd waarin die kerk buitengewone mag en rykdom besit het. Ek weet nie...




In die kelder van die Universiteitskatedraal is die eenvoudige graf van Karl Rahner. iemand het ter ere van hom 'n kersie gebrand. Daar is 'n hele paar ander grafte hier. Toe ek 'n kollega by die kongres vertel van die kersie, reageer hy met die opmerking dat daar gedurig 'n kersie brand of 'n blom neergesit word van mense wat by die graf aandoen. Rahner het lank in Innsbruck gedoseer. Sy graf is die middelste een van die drie.

Dit is 'n spesiale ervaring om hier te kon wees.





Hier is die eenvoudige plaak by die graf. Eenvoudiger kan dit nie. Geen rykdom, prag en praal nie.




Van al ons ervaringe vandag, het hierdie een my ook bygebly. Op pad om te gaan eet, het hierdie vrou al die pad voor ons uitgeloop. Op haar baadjie staan:
"Wir lieben unsere Kinder weniger." Dit vertaal met: "Ons het ons kinders al hoe minder lief... In 'n tyd dat ons gedurig hoor van kinders wat hul ouers in 'n ouetehuis gaan dump of hulle mishandel, is dit nie 'n lekker boodskap nie. Daar is dus 'n ander kant van die storie.... Word dit wedersydse gevoelens?

Is daar regtig so min liefde oor?

Om vir die aarde om te gee op 'n klein manier. Oor ekologiese spiritualiteit

Sonder my... Die kaart wat dinge beheer



Selfs in die gang gebeur niks sommer net nie ....




Innsbruck is ‘n pragtige, ou stad tussen die berge met net 130 000 inwoners. Ons bly oorkant die teologiese fakulteit in die Grauer Bär Hotel, maar dit is net die plek waarop hierdie beer staan wat oud is. Niks uitspattig nie, maar duidelik gemaklik en eerste wêrelds is hierdie woonplek van ons vir die volgende paar dae.

Die konferensie self loop goed en dit is aanbiedinge uit die hoogste rak. Innoverend en slim is een referaat wat die Kodeks Sinaïticus en Kodeks Alexandrinus se Griekse manuskripte met mekaar vergelyk het om te kyk waar die oorskrywers van die manuskrip oral spasies ingesit het. Griekse manuskripte is mos nie in hoofstukke of sinne opgedeel nie, maar het eenvoudig aaneenlopend alle woorde aanmekaar geryg. Die leser van die manuskrip moes dus die woorde herken het en uitmekaar gehou het, laat staan nog die sinne en die hoofstukke. Deur die oorskrywers se indeling na te gaan, kan ‘n mens agterkom wat is vir die skrywers belangrike dele in die teks is en hoe hulle dit gelees het. Dus, besluit die referent, kan hy agterkom die oorskrywer van die Alexandrinus het die spiritualiteitsaspekte van die teks uitgelig.


Maar my aandag word ook gevang deur ‘n ander klein aspek: toe ons in ons hotelkamer intrek, kom ons geskok agter die elektrisiteit werk nie. Dus, dadelik af in die gang om te vra wat aangaan. Die vrou wat skoonmaak roep kort en kragtig uit: Karte einstecken! En by die deur is daar sowaar ‘n apparaat (sien aangeheg) waar jy jou deur-sleutel moet insit voor jou ligte aangaan. Dus as jy vir die dag uitgaan, kan jy nie ewe nalatig maar jou ligte laat brand nie. Jy moet jou kaart mos saamneem en daarmee spaar jy waarskynlik vir die hotel, die stad en die planeet ‘n hele boel krag. Briljant.

Laat-aand, toe ons terugkom, loop ons in die lang gang van ons verdieping af en sowaar, toe ons om die draai kom, gaan die eerste stel ligte aan. Die gang is in vyf seksies verdeel en as jy in die eerste kamers is, word net die eerste deel se ligte aangesit. As jy verder afstap, gaan die volgende deel se ligte aan.


Dalk ou nuus vir baie, maar vir my ‘n eerste ervaring. Ek kry nog meer hoop. Slim mense wat in professionele hoedanigheid sit en dink oor hoe ons ons planeet kan red. Kleinste detail. Iewers op ‘n aand in Innsbruck laat moet ons nie 40 liggies onnodig laat brand nie, nie eers vir 60 sekondes nie. Briljant. Dit is ‘n gesindheid van omgee, van besorgdheid.


Gaste wat hier deurkom, gaan dit nie almal miskyk nie. En hulle wat dit beleef, moet mos nadink. En mense wat nadink word handelende mense. Ons kan ook mos ons deeltjie doen. En op die manier dank ons God vir die mooi skepping deur ons omgee en daadwerklike optrede. Ekologiese spiritualiteit. Daardie Aleksandrynse oorskrywer het in ‘n tradisie geleef wat mense help om dieper na te dink oor die verantwoordelikhede en voorregte van ons daaglikse lewe.


Ekologiese spiritualiteit!

Sunday, September 27, 2009

Abraham en Isak. Om die mes te laat val... 'n Spiritualiteitsperspektief op Genesis 22.



Rembrandt se skildery van die offer van Isak (Gen.22).

Die dramatiese vertelling in Genesis 22 oor Abraham se offer van Isak word dikwels verstaan as ‘n illustrasie van Abraham se geloof. Dit is ‘n vreemde storie, gelaai met geweld. Hier is twee sake ter sprake: God beloof aan Abraham ‘n toekoms – ontelbare nageslagte (sien vers 22), maar die een deur wie dit moet gebeur, Isak, word prakties uitgeskakel. ‘n Mens kan jou indink wat in Abraham se gemoed omgegaan het. Hoe kan God ‘n belofte nakom as die persoon deur wie die belofte waar moet word, sterf?

Dit is ‘n eenvoudige storie, maar al die gewone detail maak dit byna ondraaglik intens. Abraham moet die hout gaan bymekaar maak, hy moet ‘n lang reis aflê, teen die berg op, met sy twee helpers. Hy moes vir Sara ‘n storie vertel het en hy skiet spek teenoor die helpers (ons gaan aanbid!) en teenoor Isak (God sal die offer voorsien). Dink net hoe het elke woord sy innerlike lewe uitmekaar geruk. Oor en oor beleef hy sy laaste oomblikke met sy geliefde seun op wie al sy toekomshoop en geluk gebou is. Liefdevol praat hulle met mekaar: “My seun...”, “my Vader...” En stel jou net voor, lewer Kierkegaard kommentaar oor hierdie meesterlike, maar ontstellende vertelling, sy intense emosies wanneer hy uiteindelik die mes uithaal, daarna kyk en besluit om dit in sy hand te neem. Dit is wat geloof dan vra? En selfs nog meer, die oomblik toe hy daardie mes neem en dit optel vir die slag-hou.

Vers 10 moet een van die mees dramatiese verse in die Bybel wees.

Dit is wat geloof is.

En tog, dit lyk te maklik. Is Abraham hier niks anders as ‘n masjien wat bevele uit die hemel uitvoer? Slag jou seun, moenie jou seun slag nie? Niks anders as ‘n marionet, wie se toutjies van bo-af getrek word? As die tweede bevel kom, sit hy maar gedwee die mes weg en is die verhaal oor wanneer die rammetjie geoffer word?

Is dit so maklik?

Vers 13 vertel dat Abraham “opgekyk” het toe die Engel van die Here vir hom sê om nie sy seun te slag nie.

Sy oë was op sy seun. Hy het “afgekyk” waar sy kind op die brandstapel vasgebind was. Voor hom was die slagoffer. Hy, die Vader, staan van aangesig tot aangesig voor sy Seun. En in daardie oomblik wat hy in sy seun se oë gekyk het, het hy geweet hy sou hom nie kon offer nie. Dit sou verkeerd wees. Niemand kan ‘n weerlose mens só ombring nie.

Waarom nie?

Die teks vertel dat ‘n engel van die Here met Abraham gepraat het en gesê het hy moenie Isak offer nie (vers 12). Abraham, die sterk man van die geloof, het geweet dit is die Engel wat met hom praat. Hy het nie vir ‘n oomblik getwyfel nie. Hy was gereed vir daardie woord. Was hy ‘n robot, sou niks hom van stryk gebring het nie. Want hoe kan God nou iets van hom vra en die volgende oomblik die teenoorgestelde eis? As hy, die man van geloof was, sou niks hom stuit van God se opdrag om sy seun te slag nie - niks of niemand nie.

Maar Abraham weet onmiddellik dis die Here wat met hom praat. Hy was ingestel om die stem te hoor. Toe hy in die oë van Isak gekyk het, het hy geweet God praat met hom en sê vir hom iets anders. Van gelaat tot gelaat.

Ons moet nie onderskat hoe verbasend dit is dat Abraham onmiddellik die stem herken het nie en reg was vir wat die stem gesê het nie. As ‘n mens doen wat reg is, as ‘n mens uitreik na die Ander, kwaad afwys en ontferming betoon, weet jy onmiddellik dit is wat God wil hê. Dit is die werklike dramatiese oomblik in hierdie verhaal. Die mistieke krag wat uitgaan van die slagoffer, die een wat pyn aangedoen word, maak in jou alles los wat jou voor God te staan bring. Dit laat jou die goddelike herken, soms selfs teen al die ou, tradisionele, geloofswaarhede. Om eties op te tree, om in liefde die gelaat van die weerlose te herken, is om die goddelike in jou lewe te herken.

Dit is inderdaad merkwaardig dat Abraham gelowig wou doen wat God ook al van hom wou vra. En dat hy die pyn van geloof, end-uit, berg-op gedra het – die donkerste nag van sy siel. Maar uiteindelik is hierdie verhaal nie oor Abraham nie. Dit is ‘n verhaal oor Isak, soos Levinas tereg opmerk. Dit is nie die verhaal van die Barmhartige Samaritaan nie, maar van die naaste wat 'n appel op die Samaritaan gemaak het. Die weerlose kyk net na ons en ons weet, hier is die Ander, God, wat van ons ontferming vra. Hoe kan ons ooit die weerlose verbrysel? Die geknakte riet verbrysel? Ons kan maar net die mes laat val en weet, diep in ons hart, dit is wat God vir ons vra: laat val die mes.

Geloof beteken uiteindelik om God te herken en te bemin waar jy voor die weerlose staan. Dit is om lewe te skenk waar dood en slagting die vanselfsprekende geword het.

Waar dit nie gebeur nie, waar ons nie die Weerlose in die oë kyk nie, kruisig ons die Lam van God.

Saturday, September 26, 2009

Sonder woorde, maar naby aan God. Oor die teenwoordigheid en afwesigheid van God in ons lewens (Markus 1).

Wanneer ‘n mens Markus Evangelie lees, staan ‘n mens voor die Verborge Teenwoordigheid van Christus: Hy is onder ons teenwoordig, die een wat gedoop word, versoek word en dissipels roep. Hy praat soos ons, eet, drink saam met ons en woon onder ons.

Maar hy is ook verborge, die Een wat sommer van die begin van die Evangelie af as “Seun van God” bekend word (Mk.1:1).

Die Seun, die Een wat soos ons is, 'n mens, maar terselfdertyd, anders, die Ander Een, “van God.” En daarin is Hy al die verborgene. In Hom, nietemin, en deur Hom , merk ons ‘n Oneindigheid, ‘n Andersheid wat ons nooit kan peil nie. Hy is so anders, so verskillend.

Reeds gou-gou ontmoet ons Jesus in die sinagoge. In Markus 1:21-22 lees ons hoe Jesus in hierdie ruimte van die gelowiges, die sinagoge, ook, soos ander voor hom bymekaar kom om oor die dieper dinge na te dink, om hul verantwoordelikheid teenoor God te weeg en uit te klaar. “En hulle het in Kapérnaüm gekom, en dadelik op die sabbat het Hy in die sinagoge ingegaan”.

Maar, hierdie keer, is dit ook weer anders: Sy toehoorders is “verslae” oor wat hy vir hulle leer, “want Hy het hulle geleer soos een wat gesag het en nie soos die skrifgeleerdes nie” (Mk.1:26-27). Die verslaentheid wat hierna dikwels in die Evangelie met Jesus verbind sal word, is dus van die begin af daar. “Almal soek” Jesus (Mk.1:37), want hier, by hom, word hul menslike ervaring op ‘n spesiale manier verdiep. Waar Jesus kom, besef mense dat hulle met die Grotere, die Heilige gekonfronteer word. En hulle word oorweldig daardeur.

En dit sit hulle aan die dink. Watter besondere Een, hierdie Jesus! Daar is in hom baie meer as wat ons in ander mense raaksien of van ander mense hoor. Watter oorweldigende teenwoordigheid. Dit is of die goedheid in hom oorvloedig is, of daar net eindelose moontlikhede is. Dit raak ons lewe, maak 'n appel op ons en stuur ons in 'n koers. Ons kan nie maar net soos altyd aangaan nie.

Hier begin hulle lewens dus verander. As 'n mens van aangesig tot aangesig voor die Ander een staan, ontsnap jy nie die gevolge van daardie situasie nie.

Kyk na hierdie prentjie van die ontmoeting tussen die mense in die sinagoge. Hulle is in die teenwoordigheid van die Heilige. Hulle voel eintlik hoe hul lewens onder hulle uit verander word. Dit is amper te veel. Wie hier voor Hom staan en nie reg ingestel is nie, se kop ruk uit. Iemand in die sinagoge wat onrein is, skreeu daarom uit: “Hou op, Jesus Nasarener! Ek ken U, wie U is, die Heilige van God!” (Mk.1:24).

In Jesus is daar soveel oorweldigende goedheid, soveel skakering van reinheid, dat ‘n mens begryp jy is in die teenwoordigheid van die Heilige. Jesus praat nie self oor sy eie heiligheid nie. Maar mense herken Hom, benoem Hom en ervaar Hom só. En hulle het nie ‘n keuse nie. Voor hulle nog wou, het hulle dit ervaar. Waar 'n mens blootgestel staan voor die opregtheid van die ander Een, gebeur iets met jou wat jy nie kan beheer nie.

En sommige wil dit nie hê nie – hulle wys Hom af: “Gaan weg! Wat het ons met U te doen?” skreeu die onreine. Hy verset hom teen hierdie ervaring van God. Hy voel God in sy lewe, ervaar die heiligheid, dit oorweldig hom. Hy staan magteloos voor hierdie besef dat hy in die teenwoordigheid van die Grotere, die Andere is. God is so naby –te naby vir onreinheid en daarom die rou kreet: “Gaan weg...”

Hy verwerp die Ander een. Hy kies teen enige verhouding met die goeie. Hy loop sy eie pad, alleen.

Dit is sy soort wat Jesus sou kruisig, wat geweld in hul lewens verkies, wat die Ander een nie in die oë kan kyk nie. Dit is sulke mense wat nie van Gelaat tot Gelaat leef nie.

Maar, terwyl die onrein man Jesus herken as die Heilige, is die ander “verbaas” en vra “wat se leer is dit?” (Mk.1:27). Hier is nie kru afwysing nie. Hulle is geboeid deur Jesus, eintlik in verwondering, verslae.

En tog, al wil hulle graag reageer, is dit nie maklik nie. (Die proses...) Een oomblik herken ons God so duidelik – die mense, selfs die onreines, roep dit dan in die openbaar uit! Ons behoort dit te weet, al die netjiese antwoorde te kan gee. Maar dan weer, vra ons, verbaas, verwonderd, selfs raadop na wie God is. Dan weet ons nie meer so mooi nie. Dan laat ons woorde ons in die steek. God is te groot vir ons verstand. Ons sal moet oop bly dat God weer telkens nuut met ons sal praat, nuwe dinge van ons sal vra, anders as die Skrifgeleerdes met ons sal praat, met gesag op ons lewe 'n greep uitoefen en van ons verantwoordeliheid eis.

Let veral op: die onrein man wat besef dat hy in God se teenwoordigheid is, praat direk met Jesus. Hy het die Goddelike raakgesien en praat daaroor. Maar hy weier om hierdie verhouding in sy lewe te laat werk. Hy wys dit af.

En kyk na die ander wat daar was, maar wat nou verslae is. Hulle praat oor Jesus: “Wie is hy? Wat se nuwe leer is dit?” God het ‘n “spoor” in hulle lewe gelaat (Levinas). God was daar. Hulle weet dit. Maar dan is God ook nie meer daar nie. Hulle wonder. God het in hulle lewens ingegryp – die wonder. Maar hulle staan ook weer voor die ellende dat hulle nie verstaan nie. Dat hulle nie kan begryp nie, dat iets groter aan die gebeur is. Hulle het niks om te wys nie. Weer eens wys dit daarop: ons kan God nie in netjiese pakkies verpak en etikette omhang nie.

Niks is netjies in plek hier nie. Mense wat weier om op die heilige teenwoordigheid van God te reageer, wat weier om hierdie heiligheid te erken en te laat werk in hulle lewe, dra die gevolge en word aan lyding oorgegee. Maar selfs hulle wat aangetrokke voel en hulle harte oopmaak vir die Heilige, kan nie te gerus wees nie. Want selfs hulle wat Jesus naby wil hou, wat in God se teenwoordigheid wil bly, ontdek steeds weer – hulle woorde is swak, hulle verstaan is klein, hulle krag is min. Dit is nie maklik om die heilige God te aanbid nie. Die woorde ontbreek. Ons bly maar soekers. Ons sien net spore van God in ons lewe raak.

Juis daarom is dit nodig om na aan Jesus te bly... Om maar steeds weer by die Mens, die Goddelike mens, die Seun van God te gaan staan, Hom te hoor praat, Hom te sien doen.

Hy laat ons nuut dink, anders dink. Nie sonder trauma nie. Maar by Hom begin die nuwe lewe – as ons maar sy Gelaat bly aanskou.

Dankbaar lees ons, in hierdie boek oor die Seun, hoe God sy Gelaat telkens aan ons wys: Die spoor word darem 'n ry spore...

Markus 1:45:

Maar hy het uitgegaan en begin om baie dinge rond te vertel en die saak rugbaar te maak, sodat Hy nie meer openlik in ’n stad kon ingaan nie; maar Hy was buite in verlate plekke, en hulle het van alle kante na Hom gekom.

Friday, September 25, 2009

Die dinge van God: Oor die onnaspeurbaarheid van God en ‘n spiritualiteit van nuwe dinge.



(Bellini se beroemde skildery van die Verheerliking, met die teenstelling tussen die drie figure in die sentrum en die reaksies van die dissipels)


Markus Evangelie is bekend vir sy merkwaardige slot. Die Evangelie eindig met die opmerking in Markus 16:8. “Toe gaan hulle haastig uit en vlug van die graf af weg. En bewing en ontsetting het hulle aangegryp. En hulle het vir niemand iets gesê nie, want hulle het gevrees.” Maar dit is nie die eerste keer dat hierdie verwondering, vrees en verstomming hulle oorweldig het nie. Na die stilmaak van die storm in Markus 6:51 staan daar: “En Hy het by hulle in die skuit geklim, en die wind het gaan lê; en hulle was by hulleself uitermate verbaas en verwonderd.” En na die verheerliking op die berg, volg hierdie verse in Markus 9:6, “Toe spreek Petrus en sê vir Jesus: Rabbi, dit is goed dat ons hier is. Laat ons dan drie hutte maak: vir U een en vir Moses een en vir Elía een. Want hy het nie geweet wat om te sê nie, want hulle was heeltemal verskrik.”

Die Evangelie teken Jesus as die Verborgene – die Een wat sy dissipels gedink het hulle verstaan, maar wat eintlik vir hom nie regtig verstaan het nie. Nadat hulle al ‘n tyd met hom saam was, sy beste vriend was, hom so bietjie leer ken het, roep Petrus dapper in antwoord op Jesus se vraag oor wie hulle dink Hy is, uit: U is die Christus (Mk.8:27).

‘n Wonderlike belydenis. Vandag sal almal wat gelowig is, dit vir Petrus wou nasê. Niks fout daarmee nie. En Jesus aanvaar dit so.

As Jesus dan kort daarna vir Petrus verder vertel wat dit alles beteken dat Hy die Christus is, was Petrus maar lekker opgewerk en sit vir Jesus op sy plek. Nee, ons weet so goed wie U is, dat ons ook weet wie U nie kan wees nie, sê hy eintlik onsteld dan aan Jesus.

Dis dan dat Jesus hom wegjaag: “Gaan weg van my Satan! Jy bedink nie die dinge van God nie, maar dié van mense” (Mk. 9:6). Petrus se selfverskerde beeld van die goddelike lewe is eintlik duiwels verkeerd. Met een sin trek Jesus ‘n dik, swart streep deur sy goeie vriend se godsdienstigheid.

Wees maar versigtig, Petrus, wat jy alles oor God dink en sê.

Plaas dat Petrus onthou het hoe hy verwonderd, verbaas en verstom was toe Jesus die storm stil gemaak het. En hoe hy sommer voortvarend wou hutte bou vir wat nooit in hutte kan woon nie. Plaas dat hy onthou het dat Jesus elke keer weer vir sy dissipels op nuwe paaie gelei het, baie nuut, ongewoond, onvoorspelbaar, dikwels selfs sy mag oor die dood gewys het, egte krag, oorwinning en heerlikheid.

Net wanneer sy beste vriende gedink het hulle verstaan, hulle kan nou met mening sê wie God is, het hulle uitgevind dit is nie so maklik nie. Hy is groter, anders, sterker, vreemder as wat hulle ooit sou kon peil.

Karl Rahner het op ‘n keer gesê: “Ek moet in alle eerlikheid toegee dat God vir my nog altyd ‘n totale verborgenheid is. Ek verstaan nie wat God is nie. Niemand kan nie. Ons het aanvoelings, aanduidings. Ons maak weifelende, onvolmaakte pogings om die verborgene in woorde uit te druk. Maar daar is nie woorde vir God nie, nie sinne waarmee God beskryf kan word nie.”

‘n Mens wat só leef onder die indruk van God se totaal ander karakter, God se grootheid wat al ons netjiese woorde en kategorieë oortref, is iemand wat goed sal luister, nederig ingestel sal bly op al die nuwe dinge wat God in ons wêreld deur ons wil doen. So iemand sal op ‘n dag, by ‘n graf van doodsheid agterkom, maar alles het nie tot ‘n einde gekom nie. God begin opnuut. Daar is onstuitbare kragte los in hierdie wêreld. Ons wag angstig af om God se wonderdade te ervaar.

As ons maar net in hierdie ootmoed voor die verborgenheid van God lewe. Dan het ons werklik naby aan God gekom. Dan sal ons verstom wees oor hoe dinge wat vir ons doodgeloop het, skielik nuwe lewe meebring. By ‘n graf sal ons geskok agterkom dat God nou nuwe dinge met ons gaan doen. Die ou dinge is verby. Alles word nuut. God gee nooit op nie, die geestelike reis is ‘n gevaarlike reis, want dit is ‘n avontuur, ‘n Gees-vervullende reis. God laat ons op ‘n dag in tale spreek wat ons nog nooit van tevore gehoor het nie en laat ons dade doen waarvan ons nog net gedroom het.

Wie kan ooit God se weg peil?

Thursday, September 24, 2009

Hoe kan ons in vrede by God wees as die kinders ly? Oor ons kinders, ons skole en 'n spiritualteit van uitreik

My dag begin op ‘n rustige laat-somerdag hier in Regensburg met sy goed toegeruste universiteit en sy goeie skole met ‘n berig in die New York Times van 19 September 2009 wat die Amerikaanse buurvrou van Elizabeth in Dallas, van alle plekke, vir haar gegee het om te lees en toe na my aangepos is.

My gedagtes gaan ver terug as ek die berig oor Suid-Afrikaanse skole lees. Terwyl ons kinders oor jare heen tuis en in die skool deur bloed, sweet, trane en dan nog weer bloed, sweet en trane grootgemaak is, het die skool seker naas hulle huis die grootste en edelste rol in hulle lewens gespeel – afgesien van die skool se eie, flink bydrae tot die bloed, sweet en trane. Daar was die goeie onderwysers, die moeilikes, die minder begaafdes en die toegewydes, die vriendelikes, die wyses, die luies en die mishandelaars. Maar ons het hulle dopgehou, bedank, geloof, gehelp, gekritiseer in ‘n groot poging om ons kinders die beste te gee. Ons het vir die skool gewerk, kermisse gehou, skoolgeld geduldig betaal, op skoolkomitee’s gedien, huiswerk gedoen of met valk-oë laat doen, prysuitdelings bygewoon, sportdae meegemaak en menige dag met ‘n lam gemoed en met ‘n vurige verlange uitgesien na die dag as die matriekuitslag kom en die vrede oor ons sou neerdaal.

Die skool was saam met ons familielewe die plek waar ons kinders lewenswysheid opgetel het, gelukkig was, swaargekry het, afgeknou is, subtiel of openlik te na gekom is, lewenslange vriende gemaak het, waardes geleer het, geleer het om te kommunikeer, respek aangeleer het, veilig was, vir die lewe opgelei is, ‘n toekoms gebou het.

En ons het maar aanvaar ons kinders sal verder leer, universiteit toe gaan, vir ‘n goeie beroep opgelei word. En, Goddank, ten spyte van al die bloed, sweet en trane, het dit gebeur en ons is dankbaar dat hulle nou versorgd is en in staat is om verstandige of ingeligte lewensbesluite te kan neem.

Bloed, sweet en trane, maar uiteindelik sit ons dankbaar terug oor die hand van Bo wat oor die jare heen dit alles tot beswil van ons kinders bestuur het.

En dan lees ‘n mens op ‘n dag so ‘n berig dat dit alles vir ‘n groot deel van ons kinders nie beskore is nie. Jy weet van die probleme in die onderwys en jy weet dit is werklik erg. Maar jy voel dit nie altyd so naby aan jou lyf nie, totdat jy weer hierdie berig lees met sy kil-ontnugterende syfers en sy aangrypende klein lewensverhale (lees net daardie wonderlike slot-storie). En jy verplaas jou in die plek van ‘n kind wat dertig kilometer elke dag moet skool toe (gister se koerant! – en hulle kry darem nou ‘n fiets daarvoor!), wat dalk daar kom en die onderwyser is nie daar nie, of daar is nie boeke nie, of die klasse is buite onder die boom. En.... En.... En...

Dis nie ‘n lekker oggend nie.

Ek onthou, na die demokratisering van die land, hoe die skool van my kinders teen ‘n skool uit die township rugby gespeel het. Alles het goed afgeloop. Maar, dit was daardie een oomblik ná die eerste wedstryd wat my sal bybly toe van die spelers wat van die veld afgekom het hulle skoene uitgetrek het om vir die spelers van die volgende span te gee. Hulle het nie eers skoene gehad nie. En of dit nou pas of nie...

En, jare daarna, lees ek in die koerant van ‘n vorige Vise-Rektor van die Universiteit, ‘n bekende professor en gemeenskapsleier, van wie ek nie veel na na sy aftrede gehoor het nie. Hy is nou al jare besig om sonder vergoeding wiskunde te gee in ‘n agtergeblewe hoërskool in Stellenbosch. En hy beywer hom vir ‘n infrastruktuur wat vir die kinders in die skool beter geleenthede sal gee.

Toe ek verlede jaar in Bloemfontein die Pinksterreeks in ‘n gemeente gedoen het, het twee van die gemeentelede, hoogs bejaard, vir my, sonder enige uitstel, vertel van hulle projek om kinders wat Vigs-wesies is, met kos en klere te ondersteun – in samewerking met die hoof van die skool.

Goue mense. Die Damiaan’s wie se lof nie besing word nie, maar wat die edelste van dinge doen – om uit te reik na die weerloosste onder ons, kinders wat ontbering ly, wat nie eers skoene het om aan te trek nie. Terwyl ons so ‘n groot premie plaas op ons kinders se opvoeding in skole, terwyl ons sien met watter massiewe uitdagings die regering worstel, moet ons nuwe maniere bedink om hier in te spring. Ter wille van ons self, ja en ons kinders. Maar baie meer nog, ter wille van kinders wat uitsigloos uitval om ‘n toekoms sonder hoop tegemoet te gaan. En meer nog, ter wille van Christus, wat van ons vra om om te gee.

Daarom moet ons hierdie stories oorvertel, oorvertel. Sommige sal miskien op onbarmhartige manier sinies reageer, lekker kry, politieke munt daaruit slaan. Hulle is wreed. Maar baie sal verstaan, beter verstaan, en dalk gedryf voel om meer te doen. Prakties te doen – soms op ‘n baie klein skaal, maar alles om die stroom in die regte rigting te lei. Geletterdheidsklasse vir werkers in ‘n gemeente. Aand- of naweekklasse in samewerking met skole. Boeke vir skoolbiblioteke. Ons moet ons bure in arm skole vra wat gedoen kan word, ons goeie skole moet uitreik na hulle wat voel hulle sukkel. Dis krisistye wat vir krisishulp vra. En dalk is dit nou die tyd dat die kerk, juis die kerk, hierin leiding moet gee. Dit sal ongewoon wees. Maar uit ons eie geskiedenis was van ons grootste kerkleiers soos Vader Kestell en P.K. Albertyn die mense wat omgegee het vir die weerloses. Toe, in die ellende, was die kerk daar. Daarna, toe alles normaal was, kon dinge weer op hul eie aangaan. Dis nou weer sulke tyd.

Een van die kernmomente van spiritualiteit is dat dit in gehoorsaamheid aan God soek na menslikheid, om te heel, om te stry dat alle mense in die volle seëninge van mens-wees kan deel. Daarom is uitreik na ander nie ‘n keuse nie. Dit is ‘n innerlike drang wat voortvloei uit God se liefde vir ons.



KHAYELITSHA, Seniors here at Kwamfundo high school sang freedom songs and protested outside the staff room last year because their accounting teacher chronically failed to show up for class. With looming national examinations that would determine whether they were bound for a university or joblessness, they demanded a replacement.

Joao Silva for The New York Times
A student waited for transportation at Kwamfundo High School in Khayelitsha. The school was the site of student riots last year because of teacher absenteeism. “We kept waiting, and there was no action,” said Masixole Mabetshe, who failed the exams and who now, out of work, passes the days watching TV.

The principal of the school, Mongezeleli Bonani, said in an interview that there was little he could do beyond giving the teacher a warning. Finally the students’ frustration turned riotous. They threw bricks, punched two teachers and stabbed one in the head with scissors, witnesses said.

The traumatized school’s passing rate on the national exams known as the matric — already in virtual free fall — tumbled to just 44 percent.
Thousands of schools across South Africa are bursting with students who dream of being the accountants, engineers and doctors this country desperately needs, but the education system is often failing the very children depending on it most to escape poverty.

Post-apartheid South Africa is at grave risk of producing what one veteran commentator has called another lost generation, entrenching the racial and class divide rather than bridging it. Half the students never make it to 12th grade. Many who finish at rural and township schools are so ill educated that they qualify for little but menial labor or the ranks of the jobless, fueling the nation’s daunting rates of unemployment and crime.

“If you are in a township school, you don’t have much chance,” said Graeme Bloch, an education researcher at the Development Bank of Southern Africa. “That’s the hidden curriculum — that inequality continues, that white kids do reasonably and black kids don’t really stand a chance unless they can get into a formerly white school or the small number of black schools that work.”

South Africa’s new president, Jacob Zuma bluntly stated that the “wonderful policies” of the government led by his party, the African National Congress, since the end of apartheid 15 years ago, “have not essentially led to the delivery of quality education for the poorest of the poor.”
Scoring at Bottom

Despite sharp increases in education spending since apartheid ended, South African children consistently score at or near rock bottom on international achievement tests, even measured against far poorer African countries. This bodes ill for South Africa’s ability to compete in a globalized economy, or to fill its yawning demand for skilled workers.

And the wrenching achievement gap between black and white students persists. Here in the Western Cape, only 2 out of 1,000 sixth graders in predominantly black schools passed a mathematics test at grade level in 2005, compared with almost 2 out of 3 children in schools once reserved for whites that are now integrated, but generally in more affluent neighborhoods.

“If you say 3 times 3, they will say 6,” said Patrine Makhele, a math teacher at Kwamfundo here in this overwhelmingly black township, echoing the complaint of colleagues who say children get to high school not knowing their multiplication tables.

South Africa’s schools are still struggling with the legacy of the apartheid era, when the government established a separate “Bantu” education system that deliberately sought to make blacks subservient laborers. Hendrik Verwoerd, the prime minister who was the architect of apartheid, said “Bantu” must not be subjected to an education that shows him “the green pastures of European society in which he was not allowed to graze.”

The struggle against apartheid dismantled the discredited structures of authority in education that Mr. Zuma’s government is now seeking to replace with a new approach to accountability. In those years, the African National Congress sought to make the nation — and its schools — ungovernable. Supervisors — part of an “inspectorate” that enforced a repressive order — were chased out of the schools, as were many principals.

Mary Metcalfe, who was the A.N.C.’s first post-apartheid education minister in the province that includes Johannesburg, recalled principals in Soweto being forcibly marched out of the township. After apartheid ended, Ms. Metcalfe, recently appointed director general in the country’s Higher Education Ministry, said there was a grab for “power and jobs and money.”

Most teachers in South Africa’s schools today got inferior educations under the Bantu system, and this has seriously impaired their ability to teach the next generation, analysts say. Teachers are not tested on subject knowledge, but one study of third-grade teachers’ literacy, for example, found that the majority of them scored less than 50 percent on a test for sixth graders.
¬¬ “If you say 3 times 3, they will say 6,” said Patrine Makhele, a math teacher, complaining about early education.

But South Africa’s schools also have problems for which history cannot be blamed, including teacher absenteeism, researchers say. And then when teachers are in school, they spend too little time on instruction. A survey found that they taught for a little over three hours a day, rather than the five expected, with paperwork consuming too many hours. Mr. Zuma noted that this deficiency was worse in poor and working-class communities.

“We must ask ourselves to what extent teachers in many historically disadvantaged schools unwittingly perpetuate the wishes of Hendrik Verwoerd,” he recently told a gathering of principals, implicitly challenging the powerful South African Democratic Teachers’ Union, which is part of the governing alliance.
As South Africa has invested heavily in making the system fairer, the governing party made some serious mistakes, experts say. The new curriculum was overly sophisticated and complex. Teacher colleges were closed down, without adequate alternatives. The teachers’ union too often protected its members at the expense of pupils, critics say.

“We have the highest level of teacher unionization in the world, but their focus is on rights, not responsibilities,” Mamphela Ramphele, former vice chancellor of the University of Cape Town, said in a recent speech.

South Africa’s new education minister, Angie Motshekga, said in an interview that a lack of accountability had weakened the whole system.

“There’s a complete breakdown,” said Ms. Motshekga, a former high school history teacher.

Teacher vacancies commonly go unfilled for months, she said. Principals cannot select the teachers in their schools or discipline them for absenteeism.
Ms. Motshekga said she had Mr. Zuma’s strong backing to give principals greater authority, and would also seek to change the law so the education department could pick principals directly — and hold them accountable.

“The president said to me, ‘Minister, immediately look at the powers of principals,’ ” she said.

Here in the Western Cape, where the opposition Democratic Alliance recently came to power, the province is considering monitoring teachers’ attendance by having them send text messages or e-mail messages — in response to an electronic query — to confirm they are present.

“We’ve got to get discipline back in schools,” said Donald Grant, the provincial education minister.

Discipline for Teachers
Kwamfundo Secondary School illustrates just how critical an effective principal and disciplined teachers are to student achievement — and how quickly a school’s success can crumble if they are lacking.

For much of this decade, Kwamfundo was led by Luvuyo Ngubelanga, a commanding man admired by students and teachers alike for his strict insistence on punctuality, his work ethic and his faith in them. He prowled the corridors of the yellow brick school, poking his head in classrooms and collaring misbehaving students, making them pick up litter, sweep the halls or clean the bathrooms.

Mr. Ngubelanga, who now runs a vocational college, said most teachers are dedicated, but some could “be naughty like kids.” He recalled finding a classroom packed with students and tracking down its AWOL teacher loafing at the back of another class.
In his years as principal, 75 to 82 percent of students passed the matric, a set of examinations given to seniors that shape their life chances. But the school has struggled since he was succeeded by his deputy, Mr. Bonani. The matric passing rate plunged to 65 percent in 2007 and 44 percent last year.

Teachers and students describe Mr. Bonani as a far less forceful presence, though he says he is engaged and active. Teacher absenteeism has been a major problem.
“There’s a lot of teachers who take sick leave,” said one teacher, who asked not to be named, as it would jeopardize his ability to work with colleagues. “They are not punctual in the morning. How do we expect learners to behave if we do not behave?”

Arthur Mgqweto conducting choir practice. He teaches more than 200 students each day for a salary of $15,000 a year.

Despite last year’s violent episode, students seem to feel genuine affection for their school and speak of their hunger for knowledge and their faith in education to bring a better life.

The classroom itself, No. 12A, seemed shaken awake one recent first period as 52 seniors lifted their voices in harmony. Tall, lanky young men at the back of the room pounded out a driving beat on their backpacks in a morning ritual of song and rhythm.

Even when they realized the science teacher was absent, the student body president and his sidekick, a radiantly optimistic AIDS orphan, rose to lead a review session on evolution. And when the second-period English teacher was late, they just kept on talking about Darwin’s finches and genetic mutations.

“Quiet!” exclaimed Olwethu Thwalintini, 18, the student leader. “Can I have your attention, please. Exercise 2.1.”

Murmuring voices and shuffling papers fell silent.

“List two environmental factors which make it possible for the vertebrates to move onto land,” said Blondie Mangco, 17, the sidekick, whose mother died during final exams last year.

Blondie has barely passing grades in physical science, but she believes she will somehow raise them to A’s or B’s, win entrance to the university of her dreams and become an environmentalist, a doctor or a biomedical scientist. Now that her parents and big sister are dead of AIDS, she feels a duty to be a role model to her little brother.

“He’s looking up to me now,” she said.

Later that day, Arthur Mgqweto, a math teacher, strode into the classroom, jauntily wearing a township take on the fedora called a square. He teaches more than 200 students each day for a salary of $15,000 a year. His students describe him as a friend, a mother, a father, a guide.

“He comes early every, every, every day,” Blondie said. “He comes here early at 7 o’clock and he’s the last one to leave. He’s given himself to us.”

Mr. Mgqweto grew up in the countryside during the apartheid years, ashamed to go to school because he had no shoes. He finished high school in his 30s, sitting in class with children half his age. His only son was stabbed to death at age 21 in a nearby township.

“I always explain to them, life is very hard,” he said. “They must get educated so they can take care of their families when they grow old.”

His students bake chocolate cakes with him on their birthdays. Dozens come an hour early on weekdays and for Saturday morning sessions with him. He is paid nothing for those extra hours, except in their gratitude.

“I love that teacher,” said Olwethu, the student leader. “I love him.”

Wednesday, September 23, 2009

Die derde lewe... Oor die einddoel en diepste moment van ons geestelike lewe.





Ek luister vanmiddag na Barack Obama se toespraak voor die Verenigde Volke en sy oproep dat lande nie net sal kerm oor alles wat verkeerd gaan nie, maar daadwerklik ‘n verskil sal maak. Terselfdertyd lees ek iewers wat Paus Benediktus gesê het hoe belangrik onderwys is, maar dat onderwys in ‘n wêreld wat sinies teenoor die lewe staan, vir kinders geen hoop sal bring nie. Hy praat ook oor hoe onderwys ruimte moet laat om vir kinders ook oor lyding te leer.

Alles praktiese dinge. Die groot oproep van mense met morele integriteit dat mense ‘n verskil moet maak.

En daar is niks wat meer waar is as dat mense ‘n verskil kan maak nie. Tereg maak die teologie dan ook baie daarvan. In ons tyd het kontekstuele teologieë op ‘n belangrike manier vir mense geleer dat geloof nie intolerante, diskriminerende strukture kan verdra nie, asof die kerk maar net vir mense van vroomheid moet vertel nie.

Ek het al voorheen (April) ‘n eerste blog geskryf oor Ruusbroec, die Vlaamse mistikus wat een van die bekendste mistici in die Christendom is. Hy het op 60 jaar hom op die kontemplatiewe lewe toegelê en is dus by uitstek ‘n mistikus wat die innerlike lewe in die oog het. Hy was onder andere ‘n geestelike vader van De Groote, vader van die Nuwe Toewyding en dus ook van Thomas a Kempis.

Die Nuwe Toewyding wat so ‘n praktiese, konkrete spiritualiteit gehad het, het ook ‘n innerlike kant gehad, wat in Thomas se Navolging na vore kom en vir sommige van sy lesers te individualisties is. Miskien kan die wortels hiervan teruggevoer word na Ruusbroec met sy kontemplatiewe spiritualiteit. ‘n Mens moet nie die baie sterk instelling op die innerlike lewe in Thomas se Navolging miskyk nie. Trouens, dit sal nogal ‘n uitdaging wees om te kyk hoe hy gedurig hierop terugkom.

En tog is Thomas se Navolging, in lyn met die Nuwe Devosie, eerder ‘n boek wat op die lewenskuns in die sin van die praktyk ingestel is.

Hoe moet ons interioriteit en eksterioriteit bedink? Ons dink altyd aan die deurwerking van die mistiek – hoe die mistieke eenwording met God vrug dra in die lewe van die mistikus en ‘n lewegewende praksis tot gevolg het.

In ons woelige tyd waar alles so ingerig is op die Christendom se vormende invloed op die samelewing, op ‘n aktivistiese geloofsbelewing, op bevrydingsteologie, is dit die moeite werd om die generator van sulke goeie bewegings weer te bedink. Interioriteit is dalk ‘n groter faktor as wat ons gewoonlik dink en nie so maklik af te kam as wat dikwels gebeur nie.

Wat my weer laat dink het aan Ruusbroec. Hy is veral bekend vir sy Geestelike Bruilof wat nadink oor die gelykenis in Matteus 25 en as vertrekpunt vers 6 neem: Kyk (1), die bruidegom kom! (2). Gaan uit (3) en ontmoet hom (4). Elkeen van hierdie aspekte werk hy op drie vlakke uit. Hierdie drie vlakke is:

Eerstens, verrassend: Ruusbroec, die groot mistikus van die kontemplasie, het ‘n fyn oog vir die lewenspraktyk. Hy begin sommer daarmee. Die aktiewe aspek beteken die mens groei in gelykenis aan God (die werkende lewe – of die via). Dit is hier waar ‘n mens, aangevuur deur die aanraking van God, ‘n lewe van toewyding najaag. Dit sluit ‘n worsteling teen sonde in. Dit is die fase waarin ‘n mens uitgaan om die bruidegom te ontmoet. Dit is ook die fase waarin ‘n mens jou geloofskennis voed, deur onder andere die twaalf artikels te bemeester. Hiernaas leer ‘n mens uit Jesus se lewe, uit die natuur en uit die skepping – alles wat ‘n mens se geloof kan baat.

Maar hierdie aspek is die begin van ‘n spiraal wat nuwe dimensies oopsluit, wat, tweedens, veral met die innerlike lewe te doen het. ‘n Mens groei in gelykenis aan God deur die innige, verlangende lewe (die via illuminativa) wat die vriendskap met God versorg. Hier is ‘n mens nie toegespits op allerhande geestelike oefeninge en aktiwiteit nie. Hoe goed en wonderlik die prediking, die sakramente en die lewe van toewyding is, dit is nie die diepste dinge nie. ‘n Mens moet daarby verby. Jy moet nou ingestel wees op nadenke oor die ewige liefde van God. Hier sien ‘n mens God met die siel.

Maar dan volg die besonder, dieper dimensie. Uiteindelik is daar die lewe van kontemplasie (via unitiva; of die derde lewe). ‘n Mens groei in gelykenis aan God wannneer ‘n mens deel word van God in ‘n lewe van liefde (die godskouende lewe, die kontemplatiewe lewe). Dit is veral die derde aspek wat in gedagte gehou moet word. Hier lê ‘n mens alle kennis af om totale suiwerheid en helderheid te ervaar. Jy sal egter met die beste werke en met die grootste geestelike toewyding nie daarby uitkom nie. Om dit te kan ervaar moet drie dinge gebeur: ‘n Mens moet deugsaam lewe. ‘n Mens moet God liefhê soos ‘n vuur wat nooit geblus word nie. En dan moet ‘n mens jouself verloor in die ruimte waar jy niks kan beheer en bepaal nie, waar alles wat vir jou normaalweg lig was, nie meer skyn nie. Dit is hier waar ‘n mens die Seun van God, die lig wat alle verstand te bowe gaan, ontmoet. Ons sien die ewige lewe hier, in hierdie onverkenbare ruimte raak. Hier sien ‘n mens God met die gees.

Dit is hier waar ‘n mens met God verenig word. En waar die eenheid plaasvind, oorweldig totale vreugde en vervulling jou. Dit is, ondenkbaar, bo alle verstand, om dan in die oseaan van God se wese te swem.

‘n Mens kan hieroor nogal baie praat. Vir sommige sal dit te veel wees. En Ruusbroec self het geskryf dat nie alle gelowiges hier tuis sal voel nie. Die Nuwe Toewyding, byvoorbeeld, wou doelbewus nie baie aandag aan die kontemplatiewe kant van Ruusbroec se mistiek gegee nie. Miskien oor die nood van hul tyd wat hard na hulle geroep het? Is die innerlike nood van ons tyd ‘n oproep om dalk weer aandag aan hierdie derde lewe te gee?

Maar hoe anders? Is spiritualiteit dan nie uiteindelik veral oor die verhouding tussen God en mens nie? ‘n Verhouding wat God inisieer en wat op die lewe by God uitloop nie? En is die liefdevolle verhouding tussen God en mens dan nie so transformatief dat die mens in God se beeld omvorm word, dat ‘n mens aan Christus, die Opgestane Verheerlikte konform word nie, met die Heilige Gees begiftig word nie? Is die toekomsverwagting van die Christendom, die hoogtepunt van Openbaring, dan nie juis dat God alles in almal sal wees nie, onder ons sal woon nie? En is Paulus se eskatologie dan nie gefokus op hierdie een finale punt dat ons “dan” vir altyd “saam met God” en Christus sal wees nie? Hoe sou ons dan ooit die derde lewe kon afmaak?

Ruusbroec is bekend vir sy woord dat wanneer ‘n mens in diepe kontemplasie is en ‘n arm mens vra vir water, moet ‘n mens alles los en liefdevol aan so ‘n persoon water gee. Daar is dus grense aan die spesiale, diepe vereniging met God wat ons in die kontemplatiewe lewe soek.

Maar steeds weer was vir hom die hoogste goed om na te dink oor die heerlikheid van die ewige lewe. En waarom sou ons die ewige lewe nie bedink nie? Dit is net die dwaas wat dink paradys kan op aarde bewerk word. Elkeen van ons moet ons hoof neerlê. En terwyl ons ons voorberei op die dag dat dit gebeur, kan ons nou al beleef wat ons dan sal beleef: die teenwoordigheid van goddelike liefde wat alle verstand, alle menslike grepe, alle gevoelens te bowe gaan. Die deel hê aan die lig wat alle begrip, menslike woorde en gedagtes transendeer.

Ruusbroec het iewers geskryf dat ‘n mens wat God lief het en in kontemplasie God se liefdevolle teenwoordigheid beleef, ‘n diepe honger na nog meer, na hierdie liefde ontwikkel. Hoe sal ons wêreld, hierdie stukkende plek, lyk as mense honger na die Liefde? En terwyl ek dit bedink, begin ek besef watter diepte daar in Totius se gedig is wat ek gister bespreek het. Toe reeds het dit my getref hoedat die gedeelte eindig met ‘n nuwe graad van intensiteit waarmee die mediterende gelowige na God se liefde verlang – die oomblik wanneer dit aan ‘n mens geskenk word. Terwyl Obama en die Pous die aktiewe lewe sinvol onder die aandag bring, moet ons van ons kant af dieper delf na dit wat die einddoel van alles is – om van aangesig tot aangesig voor die Liefde te staan.

Tuesday, September 22, 2009

Stil-alleen op die son staan wag... Oor Totius se gereformeerde mistiek!




Stil-alleen op die son staan wag...

In my soektog na spiritualiteitstekste en mistieke tekste in die Afrikaanse digkuns, ontdek ek hierdie juweel in Totius (J.D. du Toit) se Trekkersweë.


Totius het vir hierdie bundel, gepubliseer in 1905, pas na die oorlog, die eerste Hertzogprys in 1915 gekry. Hy was toe maar nog 28 jaar oud, maar in lydensjare veel ouer.


‘n Mens kan maklik patroniserend en neerbuigend oor die bundel wees – die maklike rym, die soetighede. Of jy kan dit ook afmaak vir sy oomblikke van rassistiese stereotipering.

Duidelik, egter, moet ‘n mens Totius versigtig lees, nadenkend, in sy tyd en teen die pyn wat hom, as pa, maar ook as gelowige en as Afrikaner, soos ‘n dol hond agtervolg het.


Die bundel is die produk van die veelbewoë geskiedenis van die trekkers wat groot raakpunte met ons tyd wys: Die ellende van verstedeliking (gaan kyk maar wat gaan nou aan in ons plakkersbuurte), die hartseer van vervalle familie-strukture (trekarbeid), die verlies van onskuld, die impak van gierigheid (die wortel van alle kwaad!, onthou ek toe ek dit bedink).


Hier is die twee verse wat vertel hoe oom Gert uiteindelik sy plasie verkoop:


So het hy lank gepeins, gewag,
tot hy oplaas dink: "Laat maar gaan."
Hul bied hom tweemaal duisend aan,
en daarmee is die koop volbrag.

Oom Gert maak nog sy saak gewis:
hy vra net goudgeld en kontant,
en dat sy eie predikant
sal tel of hulle almal is.


(Wat die predikante ook nie alles moet doen nie!)


Uiteindelik weet ‘n mens nie wat is erger in hierdie bundel, maar ook in ons geestelike reis nie: die een ellendige lotsverhaal na die ander (die moord op Piet Retief, die Boere-oorlog) of die stiller, gevaarliker en dodeliker vernietiging van ‘n mens se innerlike vrede, verkrygde geluk, deur geld en voorspoed.


Maar die bundel het byvoorbeeld die aangrypende hervertelling van die Gelykenis van die Verlore Seun, met ‘n vrou in die plek van ‘n man as die verlorene. Moenie mis nie...


Die Bybelse materiaal vind egter sy hoogtepunt, vir my, in hierdie stuk,hier onder aangehaal, geskryf nadat oom Gert sy huis teen ‘n groot som geld verkoop. Hy is ryk, maar in die proses verloor hy sy siel, sy nabyheid aan God. In die plek van die waak met God, kom die onrustige sorge. (Om oor na te dink.)


Selfs dit is nog nie vir my die diepere nie. Dit is heeltemal merkwaardig om te sien hoe die Gereformeerde Du Toit, die bekende Totius, Professor aan die Dopper Teologiese Skool in Potchefstroom, die Psalm (waaroor ek elders in hierdie blog skryf), gebruik om meditasie of mymering uit te beeld en, nog meer, om uiting aan sy mistieke belewing te gee. Vir my is hierdie gedeelte op geen beter manier te verstaan nie. Totius se gedig is eintlik 'n moderne weergawe van die Psalm.


Die gedeelte begin roerend met “O Heilige nagte van voorheen....” En inderdaad, dit is spiritualiteit, die transformatiewe heiliging wat in die nag plaasvind. In die donker nag van die siel is God in die groot stilte van verlange al aan die werk. Lank voor die son van aanskouing beleef word, die eenwording met God plaasvind, is die nagte al "heilig". (As ons maar ons geloofsreis se donker kante so kan beleef...)


Die gedig loop oor van mistieke elemente: die nagwaak, die wag op God, die verlange na God, wat nog groter verlange oproep! Die beelde vat aan jou hart: die siel wat as ‘n toevouende blom en as ‘n duif wat snags kop in die dons gaan dek, geteken word: diep ingekeer in die waak op God. Dit vertel van die mens wat sy diepste innerlike oopstel voor God, bewustelik, smekend, afwagtend.


Kyk dan daarna daardie prosesmatige: Dis doen en doen en nog eens doen, totdat...


die eenwording plaavind, die wederkerigheid daargestel word:

Totdat 'n ligstraal na benee
val in die oog omhooggehou



Uiteindelik dan is daar die aanraking deur God, die eenwording met God in die fokuspunt van die gedig: die “aanskouing” van God wat soos ‘n ligstraal van bo kom! (met die boeiende wisselwerking van die ligstraal op die oog – die aanskouing, die “wyding ryk”). Pure mistiek.


Dit is des te meer boeiend oor die Protestantse formaat waarin die mistiek aangebied word. Dit bly mymering in die lig van die Skrif oor die Skrif. Elke strofe eindig, in lyn met hierdie teosentriese tradisie, met die woorde "oor God." Behalwe die laaste een, wat donker, onheilspellende, die ander god benoem: "Goud". Vandaar die treurige inleiding: O Heilige nagte van voorheen. Wie nie waak nie... Wie nuwe gode najaag... Wie sy siel verkoop... Wat baat dit jou...


Beautiful.


Hier is die bundel se eerste blad wat die hele storie opsom:

'n Woord van Inleiding
Die versies verplaas ons bo-op die Rand, ongeveer waar Johannesburg
nou lê. Daar het oom Gert, 'n trekker, met vrou en enigste dogter,
gaan woon. Later kom oom Koos, 'n kolonis, wat in die nabyheid grond
gekoop het. Sy seun Willem raak verlief op Dina, oom Gert se dogter.
Nadat die twee families saam Perdekraal-fees gevier het, gaan Willem
en Dina trou.

Die tweede versereeks beskrywe die ontdekking van die goudvelde en die
opkoms van Johannesburg, maar ook die verleiding waaraan Willem en
Dina, wat by oom Gert inwoon, blootgestel is en waarvoor hulle beswyk.
Die tweede stuk eindig dan met die groot Boer-Britse oorlog.

Die derde versereeks verplaas ons in die tyd toe die Unie tot stand
gekom het, en beskryf die treurige einde van oom Gert en Dina.

Dis die simpele storie waarop die hele gedig gebou is. Ons kan hier
nog byvoeg dat die S.A. Akademie, deur die vrygewigheid van genl.
Hertzog, in staat gestel is om jaarliks 'n milde geldprys vir
letterkundige werke uit te loof. Die prys vir 1915 is aan hierdie
gedig toegeken.


Ek laai hierdie stuk af, van alle plekke by die gratis boeke op die gutenberg e-werf:
http://www.gutenberg.org/catalog/world/readfile?fk_files=195368&pageno=22

Hier is nou die gedeelte:


o Heilige nagte van voorheen
as die maanlig skaars in die huisie dring,
waar oom Gert lê waak, soos die psalmis sing,
om te peins oor God,

die nagte nog lank, na skeppings-maak,
deur geen kunsglans nog verkort;
as die mens nog tyd het om wakker te word
en te peins oor God.

Die vetkers het maar kort gebrand
om te lig oor die oue Skriftuur
wat die stof bied in die vroeë uur
om te peins oor God.

Die siel doen soos die blomkelk dan
wat die blaartjies sluit by nag,
en stil-alleen op die son staan wag--
so peins die siel oor God.

Dit doen net soos die voël by nag,
wat die vlerk nie vliegend meer wil strek,
maar die koppie in die dons gaan dek--
so peins die siel oor God.

Dis doen en doen en nog eens doen,
totdat uit hoër, heil'ger oord
verruis die saalge stemmingswoord--
as die siel stil peins oor God.

Totdat 'n ligstraal na benee
val in die oog omhooggehou,
en die siel dan weer sy God aanskou--
terwyl dit peins oor God.

Dan voel dit weer aan wyding ryk
en beef stil opwaarts-heen
met groot verlange om nog
oor God te peins.

Maar ag, nóú is oom Gert vol sorg,
en sy bed is vuur onder hom:
'n ander god het daar gekom,
en die naam van die god is: Goud.

Monday, September 21, 2009

Die oorwinningstog van goedheid: oor geloof as inspirasie

Ek kom nie los van ons besoek in Leuven aan die kerk waar Damiaan begrawe is en die aangrypende geskiedenis van sy werk onder die melaatses nie (sien my blog hieronder oor “My melaatses”).

Hoe meer ek oor hom lees, hoe indrukwekkender word sy nalatenskap – hierdie priester wat in totale armoede en isolasie sterwende melaatses versorg het totdat hy self melaats geword het en ‘n aaklige dood aan melaatsheid gesterf het. (Wat my laat mymer oor die inkarnasie).

Hy het een van die groot godsdienstige figure in die negentiende/twintigste eeu geword. Hy word in een asem met Moeder Teresa genoem. Hy is deur die Belgiërs as die grootste Belg van alle tye gekies. ‘n Nederige, melaatse priester wat in ellende gesterf het en sy melaatses liefgehad het...

Hy het ook kunstenaars van formaat aangespoor om sy lewe in beeld vas te lê. In die kerk, met die uitstap, vang my oog ‘n besondere uitbeelding bokant die voordeur. Daar hang ‘n tapisserie, gemaak in 1937 deur een van die voorste ateljee’s in België aan die hand van ‘n ontwerp van Marcel Laforêt. Dit heet “Die triomf van Pater Damiaan.” Dit bevat grepe uit Damiaan se lewe wat op foto’s gebaseer is.

Die tapisserie is in sagte kleur gemaak, wonderlik lig op die oog. Jy kyk daarna as jy die kerk verlaat, na jou besoek, so onopvallend daar gehang. Dit is nie te groot nie, maar die pelgrim sal dit nie miskyk nie. En as ek nou aan my besoek terugdink, is dit ‘n wonderlike closure wat hierdie uitbeelding by my bring.

Kyk net die hele tapisserie:



Ek neem foto’s. As jy mooi kyk, is dit ‘n pragtige uitbeelding van sy aankoms op die eiland. Hy is die netjiese jong priester wat met die kruis en die bybel in die heiden-velde aankom. Maar in die sentrum van die tapisserie sit hy en hou ‘n kind vas, terwyl daar kindergesiggies om hom geskets is. Hy is in ‘n wit py aangetrek, wat die fokus op hom laat val. Hy is ‘n Pieta-figuur. ‘n Moderne mistikus.

Maar as jy nog nader kyk, sien jy in die misvormdheid van die gesigte:


Hierdie prentjie van Damiaan in die middel van die tapisserie het mense deur die jare so aangegryp dat hulle weer kunswerke daaroor geskep het. Daar is byvoorbeeld ‘n glasraam in de Damiaankapel in Ukkel wat daarop gegrond is. Die inspirasie inspireer!

Uit die melaatsheid en die dood van hierdie man van eenvoud, word skoonheid geskep en steeds weer herskep. In die stil tuin op die skone Sondagoggend, wandel die opgestane Christus, met die wonde van die kruis op sy lyf ingebrand.

Die hart van die mens herken goedheid en wil dit besing en bewonder. Ons hart roep om die dapper lewe van iemand wat alles prysgee, te verhef, aan te prys, in ons op te neem sodat daaruit goed kan kom. Maar steeds weer vra ons nuuskierig: hoe gebeur dit? Wat inspireer en dryf so iemand? En ons weet – dit kan alleen maar ‘n liefde wees wat van Bo kom.

Dit is tog wat die Evangelie eintlik regtig vir ons wil vertel: So lief het God die wêreld gehad... dat God die kosbaarste, die lewe prysgegee het. En daardeur nuwe lewe skep. En van toe af doen ons, konform aan Christus, geïnspireer deur heiligheid, dieselfde. Julle sal groter dinge doen...

Só werk God. Die kwaad kan nooit die laaste woord spreek nie. Trouens, die kwaad word omgebuig in goedheid, die dood in lewe.


Ten slotte, 'n ander uitbeelding van Sir Edward Clifford, wat Damiaan besoek het en hierdie skets gemaak het, en dit terwyl hy net die melaatse Damiaan geken het.

Sunday, September 20, 2009

Spiritualiteit as uitdaging: oor Benediktynse spiritualiteit in 'n moderne konteks




Die onderstaande verhaal wat in ‘n weekblad (VN) verskyn het, vertel hoedat spiritualiteit in Nederland aftrek kry – nie net in kerklike kringe nie, maar ook in sakekringe. Maar spiritualiteit werk deur na die gesondheidsorg, mediese wêreld, dit is op te merk in die letterkunde, in bewaring van geboue en ons wêreld, in sport en op baie ander terreine. Daar is ook binne Christelike spiritualiteit baie vorme op te merk, waarvan hierdie artikel veral Benediktyse spiritualiteit uitsonder.

Ek het ‘n ruk terug ‘n boek van die Benediktyn, Alaric Lewis, in Afrikaans vertaal (‘n Seisoen van heel word: Daaglikse gedagtes vir 'n tyd van verlies; Lux Verbi, 2006). Dit is ‘n populêre boek met kort dagstukkies. Dit was ‘n hele ervaring om oor weke lank so naby aan ‘n skrywer te leef wat ‘n lang bediening vanuit ‘n Benediktyse agtergrond agter die rug het. Ek het in ‘n nawoord tot die Afrikaanse vertaling probeer weergee wat ek daaruit, veral vir die praktyk van die bediening, geleer het. As ek nou daaraan terugdink, besef ek dat ‘n mens in daardie boek iets van die deurwerking van die Benediktynse spiritualiteit agterkom. En dit is wat jy veral vandag wil leer. Want die ou vorme van spiritualiteit neem nuwe vorme aan. Ons beleef ons geloof in ons veranderde wêreld op nuwe maniere. ‘n Mens wil graag weet hoe lyk ‘n moderne gesig van Benediktynse spiritualiteit, want dit was ‘n spiritualiteit wat diep spore in die geskiedenis getrap het.

Die bekendste Benediktyse werk is die eeu-oue grondteks van die Benediktynse tradisie, die sogenaamde Benediktynse Reël (lees die hele teks hier in Nederlands: http://www.intratext.com/X/DUT0023.htm). Vir mense wat dink spiritualiteit is iets wat in die lig swewe, sal hierdie Reël as ‘n verrassing kom. ‘n Mens kan jou nouliks ‘n meer aardse, konkrete en praktiese voorstelling van spiritualiteit bedink.

Waaijman beskryf in sy groot werk oor Spiritualiteit (173-4) die Benediktynse spiritualiteit as volg:

Die Benediktynse gemeenskap is bedoel vir mense wat na God verlang. Hulle vorm en bly in ‘n veilige plek van vrede waar hulle God se teenwoordigheid kan ervaar. God se teenwoordigheid kom na hulle veral in die erediens of liturgie. Hier, waar hulle saam aanbid, is die diepste kenmerk van hulle samekoms eerbied en aanbidding van God. En, vir ons vreemd, maar kenmerkend van die gemeenskap is hulle grondreël dat die leier van die gemeenskap Christus verteenwoordig en God se wil bemiddel.

Maar God is ook teenwoordig in mense wat in die gemeenskap besoek aflê, die siekes en die jongmense. Gehoorsaamheid is ‘n belangrike kenmerk van die Benediktynse spiritualiteit. En die dissipline wat die lede van die gemeenskap soek is daarop ingestel om God se teenwoordigheid te “proe” en dit van naby te beleef.

Die lewe in ‘n gemeenskap wil voorts selfsugtigheid teenwerk, die lede aanspoor om mekaar te respekteer en om die siel na God te wys. Maar daar is ook ander geestelike oefeninge soos nagwake, vas, lectio divina en gebed. ‘n Mens doen dit nie net om te vas of bid of waaksaam te wees nie. Dit is oefening wat in ‘n mens die ruimte en reinheid skep wat ingestel is op God se teenwoordigheid. Daardeur word ‘n mens ontvanklik vir wanneer en wat God ‘n mens aanraak. Die mens word gereinig voor God.

Hierdie reinheid het volgens Waaijman twee kante: aan die een kant is dit gevul deur ontsag vir God wat in stilte, gebed, gehoorsaamheid en Bybellees na vore kom. Aan die ander kant bestaan reinheid uit ‘n nederige, berouvolle hart wat trane stort, maar wat ook gevul is met ‘n diepe godsdienstige vreugde en vrede. Maar alles wat ‘n mens doen, gaan uiteindelik om God te bemin en om ander te bemin.

Dit is diep leesstof. Maar gaan kyk maar na die Reël self en kom dan agter hoe keihard hierdie spiritualiteit aan die lewe raak.

Die Reël is keihard en veeleisend. Al hierdie reëls vertel vir ons iets van ‘n opofferende geloofsreis waarvan ons in ons gemaksug en louheid nie graag wil hoor nie en wat spirtualiteit wegneem uit sy pienk, sentimentele ruimte. Reinheid, leer ons hier, kom nie net deur mooi-praatjies, ‘n goeie gesindheid en uiterlike vroomhede nie. Dit verg toewyding, opoffering, nederigheid en inspanning in die praktiese diens van God.

Sommige dele daarvan sal vir ons vreemd, selfs snaaks klink, want dit kom uit ‘n baie ouer konteks toe die samelewing bietjie wilder en wreder gelyk het.

Eintlik is die Reëls merkwaardig prakties en voorskriftelik. Soms is dit vir ons modernes selfs moeilik om dit te lees. Kyk maar net hoe is die oortreders gestraf: “Die lid wat ernstig oortree het, word uitgesluit. Niemand mag met hom kontak hê of met hom praat nie. Hy moet alleen gelos word by die werk wat hy moet doen terwyl hy volhard in boete en terwyl hy dink aan Paulus se verskriklike woorde: ‘dat hierdie mens aan die ondergang oorgelewer word sodat sy siel behoue bly tot op die dag van die Here.’ Hy kry sy ete op die tye en die maat wat die leier voorskryf. Niemand groet hom met ‘n seënwens nie en die ete wat hy kry word ook nie geseën nie.”

En dan is daar ander moeilike gedeeltes, soos kinders wat lyfstraf moet kry en lede van die gemeenskap wat mekaar net kan slaan as hulle verlof kry.

Daar is debat oor hierdie, negatiewe dele van die Reël. Maar ‘n mens moet dit as ‘n dokument van sy tyd verstaan. En dan moet ‘n mens ook probeer dieper kyk na die eintlike geestelike bedoeling ten grondslag van die voorskrifte.

Kyk bv. na hierdie bespreking oor die gedeelte waarin voorgeskryf word dat ‘n mens vriendelik, sonder gelag, nederig moet praat. Moet ‘n mens dan nooit lag nie? Die antwoord is duidelik – nie humor nie, maar spotlag is hier onder die oordeel. Vir ons wat so maklik ons hoonlag oor ander laat skater, is dit ‘n reël wat miskien meer aandag vra as wat ons dink. Sien die bespreking by:
http://thewingedman.wordpress.com/2006/10/09/living-a-lay-monasticism-further-thoughts-on-humility-and-the-rule-of-benedict/

Ek kan my indink hoe vrugbaar dit sou wees om in ‘n groep te gaan sit en te vra wat leer ‘n mens uit hierdie riglyne, basies 1500 jaar oud, vir ons geloofsreis vandag.

Een van die groot definisies van spiritualiteit is juis dat dit “geleefde” geloof is – en die uitlewing van geloof in ‘n Benediktynse konteks gaan nie oor verhaaltjies van dwergies, trolle en feetjies nie.

Die geskiedenis wys dit self uit. Selfs in die gedissiplineerde omgewing van die Benediktynse kloosters het dinge skeef geloop en is die Reël afgewater. Ongelukkig het dit dikwels gebeur dat selfs hierdie gemeenskappe hul toewyding verloor het. Elke keer weer moes ‘n groot hervormer dit opnuut weer ingryp om dinge reg te maak.

In die Nederlandse artikel hieronder word byvoorbeeld ‘n boek van Derkse aangehaal waarin hy die drie belangrikste benediktynse belofte moderniseer. Die Reël vra volgens hom betrokkenheid, commitment, toewyding. Dan vra dit ook om daagliks te streef na klein is verbeterings. Dit sluit in: Vroeg opstaan, rus en volgens ‘n patroon leef. Om alle werk aandagtig te doen, selfs al skil jy aartappels! En laastens vra dit ook gehoorsaamheid, wat nie ‘n slaafse onderdanigheid is nie, maar beteken om te luister. In ons samelewing waar ons nie trou aan mekaar, toewyding aan ons geloof, nakoming van ons beloftes ken nie, waarin ons spog oor hoe besig ons is en hoe rusteloos ons lewens is, waarin ons ‘n afskepende Goddank-dis-Vrydag benadering tot ons werk het en net van ons eie stem hou, is die drie dinge nogal groot uitdagings.

Spiritualiteit het inderdaad baie gesigte! Hy het ook die streng gesig van toewyding, dissipline en gehoorsaamheid.

Hier volg die Nederlandse artikel:

http://www.vn.nl/Maatschappij/ArtikelMaatschappij/KloosterlevenBuitenDeMuren.htm

Kloosterleven buiten de muren
07-01-2006
Tekst Thijs Broer

Veel mensen zijn op zoek naar houvast voor het leven van alledag. En steeds meer mensen vinden dat in de benedictijnse spiritualiteit. ‘De regel van Benedictus is van een soort Rotterdamse nuchterheid: geen woorden maar daden.’

In de refter van de St. Willibrordsabdij, waar gewoonlijk in eerbiedige stilte gegeten wordt, klinken opgewekte stemmen onder de gewelven. Bij de deur staan broeder Kefas, de prior, en broeder Henry Vesseur wijn in te schenken voor de bezoekers. Naar goed benedictijns gebruik wordt iedere gast in het klooster ontvangen als was hij Christus zelf. En gasten zijn er vandaag vele: de jaarlijkse oblatendag blijkt drukker bezocht dan ooit. Ruim vijftig oblaten, ‘geassocieerde leden’ van de abdij, hebben zich naar het klooster begeven, in de stille bossen ten oosten van Doetinchem. Vanmorgen in de vroegte – de nevel hing nog boven de velden – hebben vijf nieuwe oblaten hun belofte gedaan in de kleine kapel: een organisatieadviseur, een arts, een IT’er en zijn vrouw en een protestantse dominee. Na een proeftijd van een jaar hebben ze ervoor gekozen hun dagelijks leven in werk en gezin zo veel mogelijk te richten naar de regel van Benedictus, die sinds de vroege Middeleeuwen de basis vormt van het kloosterleven. Na de eucharistie en de ontvangst in het gastenverblijf is het nu tijd voor het middagmaal. De oblaten van de St. Willibrordsabdij, bijeen in de refter, vormen een zeer divers gezelschap. Er is een officier van justitie, een docent aan het hbo, er zijn een paar huisvrouwen, een schooldirecteur, een hoogleraar, een directeur van de psychiatrische afdeling van een groot ziekenhuis. Eén trouwe gast van de abdij is helaas verhinderd: een vuilnisman uit Gouda, die er groot genoegen in schept de straten van de stad ‘benedictijns’ schoon te maken, liefst op zondag.

Het is een opmerkelijk verschijnsel: terwijl de meeste kloosters vergrijzen en op veel plaatsen met sluiting worden bedreigd, beleeft de kloosterlijke spiritualiteit een onverwachte opbloei buiten de muren. Boeken over benedictijnse spiritualiteit worden grif verkocht. De nieuwe uitgave van het Kleine Getijdenboek, met de gebeden die naar kloosterlijk voorbeeld op vaste tijden gezongen of gebeden moeten worden, is niet aan te slepen. De boeken van Anselm Grün, de bekende Duitse benedictijn, behoren ook hier te lande tot de best verkochte christelijke lectuur. Overal in het land worden lezingen over benedictijnse spiritualiteit gehouden. En het blijft niet bij woorden alleen: steeds meer mensen verbinden zich als oblaat aan een klooster, om hun dagelijks leven te verankeren in een eeuwenoude traditie.

Zoals bekend is het al een jaar of tien in de mode om even een paar dagen ‘bij te tanken’ in het klooster: toevluchtsoord voor spiritueel ontheemden en overspannen managers, hoppend van klooster naar zen naar new age. Maar de laatste tijd wordt een tendens zichtbaar die dieper lijkt te reiken. Nu het vrijblijvende gezweef van new age op zijn retour is en de Celestijnse belofte zijn glans heeft verloren, lijken steeds meer mensen behoefte te hebben aan een steviger fundament. Dat vinden ze, in steeds grotere getale, in de kloosterlijke spiritualiteit.

Aan een van de ruwhouten tafels in de refter zit Wil Derkse, filosoof en directeur van het Soeterbeeck Programma ‘over wetenschap, samenleving en levensbeschouwing’ van de Radboud Universiteit Nijmegen, achter een kommetje soep. Toen Derkse een paar jaar geleden een boekje over de Benedictijnse spiritualiteit publiceerde, onder de titel Een levensregel voor beginners. Benedictijnse spiritualiteit voor het dagelijkse leven, had hij geen idee wat hem boven het hoofd hing. Aanvankelijk was het bedoeld voor een kleine kring geïnteresseerden, die hij wilde laten zien hoe de regel van Benedictus, ooit bedoeld voor het kloosterleven in de vroege Middeleeuwen, toegepast kan worden buiten de kloostermuren, midden in het hedendaagse leven. Leuk voor mijn broer, dacht de auteur, met wie hij jaarlijks een weekje naar het klooster gaat.

Maar tegen iedere verwachting in vloog het boekje over de toonbank.

Inmiddels is de vijftiende druk verschenen, en is Wil Derkse een veelgevraagd spreker op seminars, conferenties en managementopleidingen. De afgelopen jaren heeft hij bijna driehonderd voordrachten over Benedictijnse spiritualiteit gehouden; dagelijks komen drie of vier nieuwe verzoeken binnen. Vooral onder managers en directeuren blijkt de belangstelling enorm, van de top van de Belastingdienst Brabant tot aankomende topmanagers van KPN. Eerder al zat de voltallige raad van bestuur van bouw-gigant Heijmans aandachtig te luisteren naar Derkses verhalen over benedictijns leiderschap en timemanagement, over kloosterlijke toewijding en human resources, over de abt die net als de goede manager in de eerste plaats moet luisteren en dienen. ‘De benedictijnse spiritualiteit geeft structuur en richting aan het leven,’ zegt Derkse. ‘Maar er is niks zweverigs aan. Het kloosterleven draait om aandacht, rust, eenvoud, bescheidenheid, toewijding. De regel van Benedictus biedt houvast, en is volstrekt down to earth. Dat heeft in deze hectische tijd een grote aantrekkingskracht.’ Grinnikend: ‘En je hoeft er niet eens voor naar Tibet.’

Het boekje van Derkse verhaalt van de drie belangrijkste benedictijnse beloften. Stabilitas: levenslange verbondenheid met een abdij, in hedendaagse taal ook uit te leggen als: betrokkenheid, commitment. Conversio morum: dagelijks zoeken naar kleine verbeteringen. Vroeg opstaan, rust en regelmaat vinden, alle werkzaamheden met grote aandacht verrichten, óók het aardappels schillen. En obedientia: gehoorzaamheid, niet te verstaan als slaafse volgzaamheid, maar als gehoor geven. ‘De regel begint niet voor niets met ausculta,’ zegt Derkse: ‘luister’.

Vervat in hedendaagse bewoordingen is de benedictijnse spiritualiteit inmiddels terechtgekomen in verschillende mis¬sion statements van grote organisaties, en in leerboeken voor verandermanagement. Doekle Terpstra, oud-CNV-voorzitter en huidig voorzitter van de hbo-raad, put bij het voorbereiden van zijn speeches regelmatig uit de regel van Benedictus. En volgens goede bronnen is Een levensregel voor beginners zelfs beland op het nachtkastje van minister van Onderwijs Maria van der Hoeven. ‘Als het mensen een heel klein beetje kan helpen hun dagelijkse leven beter in te richten,’ zegt Derkse, ‘is dat mooi meegenomen.’

Onder de vijf nieuwe oblaten van de St. Willibrordsabdij is ook de protestantse dominee Henk Gols, vader van twee kinderen, die als voorganger van de oecumenische Stevenskerk in Nijmegen de weg naar de abdij bij Doetinchem heeft gevonden. Dat de orde van de benedictijnen deel uitmaakt van de rooms-katholieke Kerk vindt hij als protestant geen enkel beletsel. ‘Het christendom van de eerste eeuwen is een gemeenschappelijke bron,’ zegt hij. ‘Ik heb in het klooster altijd een verbinding gevoeld met de ruimte van eeuwen, die in de protestantse traditie veel moeilijker te vinden is.’

In de Nijmeegse St. Jacobskapel heeft Gols laatst aan een gezelschap pelgrims uitgelegd wat een dominee in een klooster te zoeken heeft. ‘Een dominee in het klooster is een modeverschijnsel,’ zei hij daar. ‘Maar mode is vrijblijvend. En vrijblijvendheid wens ik niet.’ Daarom heeft Gols zich, na lang overwegen, als oblaat laten inschrijven bij de St. Willibrordsabdij. De Benedictijnse spiritualiteit betekent ook: toewijding, en zelfverloochening. ‘Je kiest niet alleen voor wat leuk is,’ zegt Gols. ‘Je moet je committeren. Maar als je dat doet, word je door de traditie gedragen.’

Toen Benedictus rond het jaar 500 in het Italiaanse Montecassino aan zijn kloosterregel werkte, bevond de Europese cultuur zich op een breukvlak. De kerk van Rome was in verval, en Benedictus zocht nieuwe wegen voor het geloof, in bezinning en verinnerlijking. Gols signaleert dezelfde beweging in deze tijd. ‘De oude kerkelijke structuren hebben veel mensen niets meer te zeggen, en storten in elkaar,’ zegt hij. ‘Daarom bestaat er grote behoefte aan heroriëntatie. Als de kerkelijke muren vallen, blijven de bronnen. Daarvan ben ik overtuigd. Misschien is dat waarom de benedictijnse traditie zo vitaal is.’

Broeder Kefas, de prior van de St. Willibrords¬abdij, ziet nieuwe gasten in het klooster graag komen, ook als ze van protestantse huize zijn, of met het christelijk geloof weinig van doen hebben. ‘De benedictijnse spiritualiteit is geen exclusief erfgoed,’ zegt hij tijdens een wandeling rond het klooster, de handen in de wijde mouwen van zijn zwarte pij gestoken. ‘Wij respecteren iedereen. De regel van Benedictus is niet een leer, maar een levenswijze, een leidraad die houvast biedt, die harmonie kan brengen, en stilte. Dat is in deze tijd een kostbaar ding. Het is verheugend dat veel mensen zich daarin herkennen, ieder op zijn eigen manier. Goede mensen, van welke gezindte ook, heeft de wereld altijd te kort.’

In de vroege morgen heeft ook Gijs Spiekerman, organisatieadviseur, accountant en voormalig lid van de raad van bestuur van een grote thuiszorgorganisatie, zijn belofte als oblaat afgelegd. In de jaren negentig vertrok Spiekerman, tussen twee banen in, per fiets naar Santiago de Compostela, het bedevaartsoord in Spanje. Onderweg kwam hij tot nieuwe inzichten, die hem sindsdien niet meer los hebben gelaten. ‘Zeven weken alleen op de fiets, dat was een fenomenale ervaring,’ zegt hij. ‘In die tijd was alles in mijn werk gericht op geld, bezit, status, prestaties. Onderweg naar Santiago kwam ik erachter dat de reis belangrijker is dan het doel. Na vijfhonderd kilometer heb ik mijn kilometerteller en mijn horloge in een greppel gegooid. Wat een bevrijding. Toen heb ik pas ervaren wat stilte is. Dat is waar we in Nederland aan kapotgaan: het gebrek aan stilte.’

Na terugkomst hervatte zich het jachtige leven. Spiekerman werkte zich een aantal jaren lang volledig over de kop, als financieel directeur in de zorg. Twee jaar geleden besloot hij alles anders te doen. Hij verdiepte zich in de benedictijnse traditie, ging op retraite in de St. Willibrordsabdij, en sloot zich aan bij De Vinkenbos, een Benedictijnse gemeenschap, vlak bij zijn huis in Ede. ‘Ik zag een foldertje liggen, en dacht: verrek, dat is bij mij om de hoek!’ Inmiddels is Spiekerman bezig met een bureau voor interimmanagement en coaching, en leeft hij zo veel mogelijk naar de kloosterlijke regel, van het ochtendgebed tot de completen. ‘De regel van Benedictus is van een soort Rotterdamse nuchterheid,’ zegt hij. ‘Geen woorden maar daden. De benedictijnse spiritualiteit is spiritualiteit van de aarde. Dat spreekt mij zeer aan.’ Als accountant was Spiekerman altijd bezig alles te controleren, te beheersen, maar dat heeft hij inmiddels losgelaten. ‘We zijn elkaar aan het gekmaken in deze samenleving,’ zegt hij. ‘Alles is gericht op geld, op zekerheid, op veiligheid. We zijn volledig kwijt wat overgave betekent, en vertrouwen. Van leven met minder bezit word je veel gelukkiger. En van minder oordelen ook. Gemeenschap, arbeid en gebed, in een omgeving van stilte. Voor mij is dat een stevige basis voor het leven van alledag.’

Een paar dagen later zit Gijs Spiekerman aan tafel in De Vinkenbos, de bene¬dictijnse gemeenschap in Ede, waaraan hij nu anderhalf jaar verbonden is. In de sobere houten schuur, werkplaats en ontmoetingsplek tegelijk, brandt een houtkachel. Het geurt naar zelfgebakken brood, buiten liggen stapels hout, door Spiekerman gekloofd: ora et labora. Op zolder is een kleine kapel, waar viermaal daags wordt gebeden. De Vinkenbos is tien jaar geleden opgericht door Jan Veenendaal, ingenieur in de wegenbouw, en Hans Steenhuis, protestants dominee, als plek van bezinning en ontmoeting, in het bijzonder voor ‘mensen aan het eind van hun Latijn’. Na moeilijke eerste jaren is De Vinkenbos de laatste tijd tot bloei gekomen. De gemeenschap telt acht leden. De meesten zijn er een paar dagen per week, en combineren hun bezigheden op De Vinkenbos – bidden, lezen, houthakken, brood bakken – met werkzaamheden elders. Er is plaats voor twaalf gasten. Vergaderd wordt er niet, en beleidsnotities zijn verboden. Bij De Vinkenbos wordt gewerkt, gegeten, gerust en gebeden volgens de regel van Benedictus, en anders niet. ‘Benedictijns leven buiten het klooster, daar is niks hoogdravends of vrooms aan,’ zegt Jan Veenendaal. ‘Het betekent in wezen: woord en daad moeten samenvallen.’ Dat krijg je niet cadeau. ‘In de krant kun je lezen hoe het is, in het Evangelie hoe het moet, en bij Benedictus hoe het kan. Daar moet je hard voor werken, iedere dag weer. En juist daarom is het een heilzame manier van leven.’

Even later zitten de leden van de gemeenschap in het kapelletje op zolder om het getijdengebed te bidden. ‘Zoals het was in het begin, nu en altijd, in de eeuwen der eeuwen.’

Bij De Vinkenbos houden ze zich niet bezig met de vraag waar het naartoe moet met de wereld. Gisteren is voorbij, en morgen is er nog niet, zegt Jan Veenendaal. Je moet gewoon dóén, dan komt de rest vanzelf.

Wil Derkse vindt dat een verstandige gedachte, en schudt een treffende anekdote uit zijn mouw, over Einstein die een keer bij Bohr op bezoek ging in diens vakantiehuisje op het Deense platteland. ‘Toen Einstein daar een hoefijzer boven de deur zag hangen, zei hij: “Jij als fysicus gelooft toch zeker niet dat zo’n hoefijzer werkt?” Bohr antwoordde: “Nee, natuurlijk geloof ik er niet in. Maar ik heb gehoord dat het ook werkt als je er níét in gelooft.” Zo is het ook met de regel van Benedictus.’

Saturday, September 19, 2009

Vrees in die geestelike lewe. Die wyse maagde of die slim meisies....

In Leuven besoek ons die Groot Begynehof wat nou 'n wêreld-erfenisterrien is. Dit is 'n reusagtige kompleks van ou kloosters wat heeltemal herbou is.

Die kerk, net langs die kompleks, was voorheen die aanbiddingsplek van die Begyne en behoort nou aan die Universiteit van Leuven wat besig is om dit te restoreer.

Dit is 'n kerk sonder veel versierings. Teen een van die mure naby die ingangsdeur vang 'n ou muurskildery my oog. Die vrou wat met ons aankoms soos 'n polisie-tannie en met 'n hout-opsienersoog vir ons vra waar ons vandaan kom (sy hou 'n inventaris van getalle en besoekers) is duidelik gretig om die inligting met ons te deel. Dis altyd so mooi, sulke mense wat in charge is van 'n plek - dis hulle plek en hulle weet daarvan. Dit is, vertel sy, 'n uitbeelding van die gelykenis van die tien slim en dwase meisies, of maagde, soos ons in die ou tyd gesê het.

Ek staan en bekyk dit. Dit is in pragtige kleure geskilder. 'n Mens kan jou net indink hoe die oorspronklike skildery die kerkgangers moes beindruk het. Sulke skilderye was, vir mense wat nie kon lees nie, die inligtingsbron vir hul geestelike lewe. Daarmee het hulle die week ingegaan en steeds bly onthou wat hulle in die kerk gesien het.

Ek neem 'n foto: die vyf meisies staan pragtig in 'n dalende ry bo aan die regterkant. Dit is 'n ryk skakering van groen wat as agtergrond dien.

Hier is die hele skildery:



Ek staan nog bietjie nader, want onder die vyf meisies staan daar 'n verskriklike oopbek-monster wat raas en blaas en net langs hom sit 'n vrou en slaap. Die monster trek jou oog. Dis 'n tawwe tienie wat daar geteken is.

Die tannie verduidelik geduldig: die vroue-figuur wat langs die monster salig sit en slaap, simboliseer 'n begyn, want dit was hulle orde wat die kerk gebruik het, wat nie waaksaam was nie en toe aan die slaap geraak het. Die groot oopbek-monster wat reg staan om hierdie dwase maagd in te sluk, is dus 'n waarskuwing aan die kerkganger om waaksaam te wees.

Hier is 'n nader foto waarop 'n mens (hopelik) die detail kan sien:



So 'n skildery kan nogal vir jou skoon uit jou geloof uit laat skrik.

Ek dink dikwels oor die plek van vrees in godsdiens. Jesus het oor godsdiens op so 'n manier gepraat dat dit heel gemaak het, mense opgetel het, skoon gemaak het, bekragtig het, laat deel het aan die liefde wat vrees uitdryf.

Tog het Jesus ook die donker kant voorgehou: mense wat nie in God se liefde leef nie, sal daarvoor verantwoordelikheid moet neem.

Dit is uiteindelik die skadukant wat ons maar moet bly bedink: wie nie vir die liefde kies nie, maak kragte los wat self-vernietigend is. En dit is iets om voor bang te wees.

En, voorts, dit is nie sommer net om te kies vir die liefde nie. Iewers moet 'n mens in die liefde bly leef, lettende daarop dat 'n mens nie daaraan ontrou raak nie. Waaksaamheid beteken dat 'n mens gedurig jou lewe toets aan die liefdevolle gelaat van God. Wie maar net vir 'n oomblik aan die slaap raak hieroor, kan 'n groot prys betaal.

Dink maar net aan die slapende dissipels in Getsemane. Die oomblikke dat hul moegheid 'n oorhand oor hulle gekry het, het hulle verraad in hul lewes toegelaat. Hulle wat week na week in die liefde van hul Meester ingewy is, wat alles vir hom sou opoffer, het in daardie donker nag vir hom liefdeloos in die steek gelaat. En daarmee moes hulle saamleef vir die res van hul lewe.

Miskien is die groot boodskap: let op die liefde. Dit is so 'n sagte saak, so breekbaar, so maklik om te verwaarloos. Vrees die oomblik dat jy aan die liefde ontrou kan wees. Vrees dit. Dit kan vernietigende gevolge inhou.

Des te meer rede, dan, om na aan God te leef. Nader, steeds nader aan die bron van liefde.

'n Morele dilemma: om te sit of nie te sit nie...




Ons familie voel sterk oor diere-regte. Daaroor is daar min twyfel.

Maar hierdie foto wat ek verlede week van 'n gesellige uitstappie in Leuven geneem het, konfronteer ons met 'n morele dilemma. Ons bewonder hierdie groepie vir hul oorweldigende sensitiwiteit en ordentlikheid.

Ons liefde vir diere word egter beproef.

Hier word dit nou 'n kwessie van honde-regte teen mense-regte. Wat weeg die meeste?

Ons het besluit dat die enigste oplossing uit die netelige situasie sou wees om vir die hond 'n broek aan te trek.

Geld vir een, geld vir almal.

Blog Archive