Die onderstaande verhaal wat in ‘n weekblad (VN) verskyn het, vertel hoedat spiritualiteit in Nederland aftrek kry – nie net in kerklike kringe nie, maar ook in sakekringe. Maar spiritualiteit werk deur na die gesondheidsorg, mediese wêreld, dit is op te merk in die letterkunde, in bewaring van geboue en ons wêreld, in sport en op baie ander terreine. Daar is ook binne Christelike spiritualiteit baie vorme op te merk, waarvan hierdie artikel veral Benediktyse spiritualiteit uitsonder.
Ek het ‘n ruk terug ‘n boek van die Benediktyn, Alaric Lewis, in Afrikaans vertaal (‘n Seisoen van heel word: Daaglikse gedagtes vir 'n tyd van verlies; Lux Verbi, 2006). Dit is ‘n populêre boek met kort dagstukkies. Dit was ‘n hele ervaring om oor weke lank so naby aan ‘n skrywer te leef wat ‘n lang bediening vanuit ‘n Benediktyse agtergrond agter die rug het. Ek het in ‘n nawoord tot die Afrikaanse vertaling probeer weergee wat ek daaruit, veral vir die praktyk van die bediening, geleer het. As ek nou daaraan terugdink, besef ek dat ‘n mens in daardie boek iets van die deurwerking van die Benediktynse spiritualiteit agterkom. En dit is wat jy veral vandag wil leer. Want die ou vorme van spiritualiteit neem nuwe vorme aan. Ons beleef ons geloof in ons veranderde wêreld op nuwe maniere. ‘n Mens wil graag weet hoe lyk ‘n moderne gesig van Benediktynse spiritualiteit, want dit was ‘n spiritualiteit wat diep spore in die geskiedenis getrap het.
Die bekendste Benediktyse werk is die eeu-oue grondteks van die Benediktynse tradisie, die sogenaamde Benediktynse Reël (lees die hele teks hier in Nederlands: http://www.intratext.com/X/DUT0023.htm). Vir mense wat dink spiritualiteit is iets wat in die lig swewe, sal hierdie Reël as ‘n verrassing kom. ‘n Mens kan jou nouliks ‘n meer aardse, konkrete en praktiese voorstelling van spiritualiteit bedink.
Waaijman beskryf in sy groot werk oor Spiritualiteit (173-4) die Benediktynse spiritualiteit as volg:
Die Benediktynse gemeenskap is bedoel vir mense wat na God verlang. Hulle vorm en bly in ‘n veilige plek van vrede waar hulle God se teenwoordigheid kan ervaar. God se teenwoordigheid kom na hulle veral in die erediens of liturgie. Hier, waar hulle saam aanbid, is die diepste kenmerk van hulle samekoms eerbied en aanbidding van God. En, vir ons vreemd, maar kenmerkend van die gemeenskap is hulle grondreël dat die leier van die gemeenskap Christus verteenwoordig en God se wil bemiddel.
Maar God is ook teenwoordig in mense wat in die gemeenskap besoek aflê, die siekes en die jongmense. Gehoorsaamheid is ‘n belangrike kenmerk van die Benediktynse spiritualiteit. En die dissipline wat die lede van die gemeenskap soek is daarop ingestel om God se teenwoordigheid te “proe” en dit van naby te beleef.
Die lewe in ‘n gemeenskap wil voorts selfsugtigheid teenwerk, die lede aanspoor om mekaar te respekteer en om die siel na God te wys. Maar daar is ook ander geestelike oefeninge soos nagwake, vas, lectio divina en gebed. ‘n Mens doen dit nie net om te vas of bid of waaksaam te wees nie. Dit is oefening wat in ‘n mens die ruimte en reinheid skep wat ingestel is op God se teenwoordigheid. Daardeur word ‘n mens ontvanklik vir wanneer en wat God ‘n mens aanraak. Die mens word gereinig voor God.
Hierdie reinheid het volgens Waaijman twee kante: aan die een kant is dit gevul deur ontsag vir God wat in stilte, gebed, gehoorsaamheid en Bybellees na vore kom. Aan die ander kant bestaan reinheid uit ‘n nederige, berouvolle hart wat trane stort, maar wat ook gevul is met ‘n diepe godsdienstige vreugde en vrede. Maar alles wat ‘n mens doen, gaan uiteindelik om God te bemin en om ander te bemin.
Dit is diep leesstof. Maar gaan kyk maar na die Reël self en kom dan agter hoe keihard hierdie spiritualiteit aan die lewe raak.
Die Reël is keihard en veeleisend. Al hierdie reëls vertel vir ons iets van ‘n opofferende geloofsreis waarvan ons in ons gemaksug en louheid nie graag wil hoor nie en wat spirtualiteit wegneem uit sy pienk, sentimentele ruimte. Reinheid, leer ons hier, kom nie net deur mooi-praatjies, ‘n goeie gesindheid en uiterlike vroomhede nie. Dit verg toewyding, opoffering, nederigheid en inspanning in die praktiese diens van God.
Sommige dele daarvan sal vir ons vreemd, selfs snaaks klink, want dit kom uit ‘n baie ouer konteks toe die samelewing bietjie wilder en wreder gelyk het.
Eintlik is die Reëls merkwaardig prakties en voorskriftelik. Soms is dit vir ons modernes selfs moeilik om dit te lees. Kyk maar net hoe is die oortreders gestraf: “Die lid wat ernstig oortree het, word uitgesluit. Niemand mag met hom kontak hê of met hom praat nie. Hy moet alleen gelos word by die werk wat hy moet doen terwyl hy volhard in boete en terwyl hy dink aan Paulus se verskriklike woorde: ‘dat hierdie mens aan die ondergang oorgelewer word sodat sy siel behoue bly tot op die dag van die Here.’ Hy kry sy ete op die tye en die maat wat die leier voorskryf. Niemand groet hom met ‘n seënwens nie en die ete wat hy kry word ook nie geseën nie.”
En dan is daar ander moeilike gedeeltes, soos kinders wat lyfstraf moet kry en lede van die gemeenskap wat mekaar net kan slaan as hulle verlof kry.
Daar is debat oor hierdie, negatiewe dele van die Reël. Maar ‘n mens moet dit as ‘n dokument van sy tyd verstaan. En dan moet ‘n mens ook probeer dieper kyk na die eintlike geestelike bedoeling ten grondslag van die voorskrifte.
Kyk bv. na hierdie bespreking oor die gedeelte waarin voorgeskryf word dat ‘n mens vriendelik, sonder gelag, nederig moet praat. Moet ‘n mens dan nooit lag nie? Die antwoord is duidelik – nie humor nie, maar spotlag is hier onder die oordeel. Vir ons wat so maklik ons hoonlag oor ander laat skater, is dit ‘n reël wat miskien meer aandag vra as wat ons dink. Sien die bespreking by:
http://thewingedman.wordpress.com/2006/10/09/living-a-lay-monasticism-further-thoughts-on-humility-and-the-rule-of-benedict/
Ek kan my indink hoe vrugbaar dit sou wees om in ‘n groep te gaan sit en te vra wat leer ‘n mens uit hierdie riglyne, basies 1500 jaar oud, vir ons geloofsreis vandag.
Een van die groot definisies van spiritualiteit is juis dat dit “geleefde” geloof is – en die uitlewing van geloof in ‘n Benediktynse konteks gaan nie oor verhaaltjies van dwergies, trolle en feetjies nie.
Die geskiedenis wys dit self uit. Selfs in die gedissiplineerde omgewing van die Benediktynse kloosters het dinge skeef geloop en is die Reël afgewater. Ongelukkig het dit dikwels gebeur dat selfs hierdie gemeenskappe hul toewyding verloor het. Elke keer weer moes ‘n groot hervormer dit opnuut weer ingryp om dinge reg te maak.
In die Nederlandse artikel hieronder word byvoorbeeld ‘n boek van Derkse aangehaal waarin hy die drie belangrikste benediktynse belofte moderniseer. Die Reël vra volgens hom betrokkenheid, commitment, toewyding. Dan vra dit ook om daagliks te streef na klein is verbeterings. Dit sluit in: Vroeg opstaan, rus en volgens ‘n patroon leef. Om alle werk aandagtig te doen, selfs al skil jy aartappels! En laastens vra dit ook gehoorsaamheid, wat nie ‘n slaafse onderdanigheid is nie, maar beteken om te luister. In ons samelewing waar ons nie trou aan mekaar, toewyding aan ons geloof, nakoming van ons beloftes ken nie, waarin ons spog oor hoe besig ons is en hoe rusteloos ons lewens is, waarin ons ‘n afskepende Goddank-dis-Vrydag benadering tot ons werk het en net van ons eie stem hou, is die drie dinge nogal groot uitdagings.
Spiritualiteit het inderdaad baie gesigte! Hy het ook die streng gesig van toewyding, dissipline en gehoorsaamheid.
Hier volg die Nederlandse artikel:
http://www.vn.nl/Maatschappij/ArtikelMaatschappij/KloosterlevenBuitenDeMuren.htm
Kloosterleven buiten de muren
07-01-2006
Tekst Thijs Broer
Veel mensen zijn op zoek naar houvast voor het leven van alledag. En steeds meer mensen vinden dat in de benedictijnse spiritualiteit. ‘De regel van Benedictus is van een soort Rotterdamse nuchterheid: geen woorden maar daden.’
In de refter van de St. Willibrordsabdij, waar gewoonlijk in eerbiedige stilte gegeten wordt, klinken opgewekte stemmen onder de gewelven. Bij de deur staan broeder Kefas, de prior, en broeder Henry Vesseur wijn in te schenken voor de bezoekers. Naar goed benedictijns gebruik wordt iedere gast in het klooster ontvangen als was hij Christus zelf. En gasten zijn er vandaag vele: de jaarlijkse oblatendag blijkt drukker bezocht dan ooit. Ruim vijftig oblaten, ‘geassocieerde leden’ van de abdij, hebben zich naar het klooster begeven, in de stille bossen ten oosten van Doetinchem. Vanmorgen in de vroegte – de nevel hing nog boven de velden – hebben vijf nieuwe oblaten hun belofte gedaan in de kleine kapel: een organisatieadviseur, een arts, een IT’er en zijn vrouw en een protestantse dominee. Na een proeftijd van een jaar hebben ze ervoor gekozen hun dagelijks leven in werk en gezin zo veel mogelijk te richten naar de regel van Benedictus, die sinds de vroege Middeleeuwen de basis vormt van het kloosterleven. Na de eucharistie en de ontvangst in het gastenverblijf is het nu tijd voor het middagmaal. De oblaten van de St. Willibrordsabdij, bijeen in de refter, vormen een zeer divers gezelschap. Er is een officier van justitie, een docent aan het hbo, er zijn een paar huisvrouwen, een schooldirecteur, een hoogleraar, een directeur van de psychiatrische afdeling van een groot ziekenhuis. Eén trouwe gast van de abdij is helaas verhinderd: een vuilnisman uit Gouda, die er groot genoegen in schept de straten van de stad ‘benedictijns’ schoon te maken, liefst op zondag.
Het is een opmerkelijk verschijnsel: terwijl de meeste kloosters vergrijzen en op veel plaatsen met sluiting worden bedreigd, beleeft de kloosterlijke spiritualiteit een onverwachte opbloei buiten de muren. Boeken over benedictijnse spiritualiteit worden grif verkocht. De nieuwe uitgave van het Kleine Getijdenboek, met de gebeden die naar kloosterlijk voorbeeld op vaste tijden gezongen of gebeden moeten worden, is niet aan te slepen. De boeken van Anselm Grün, de bekende Duitse benedictijn, behoren ook hier te lande tot de best verkochte christelijke lectuur. Overal in het land worden lezingen over benedictijnse spiritualiteit gehouden. En het blijft niet bij woorden alleen: steeds meer mensen verbinden zich als oblaat aan een klooster, om hun dagelijks leven te verankeren in een eeuwenoude traditie.
Zoals bekend is het al een jaar of tien in de mode om even een paar dagen ‘bij te tanken’ in het klooster: toevluchtsoord voor spiritueel ontheemden en overspannen managers, hoppend van klooster naar zen naar new age. Maar de laatste tijd wordt een tendens zichtbaar die dieper lijkt te reiken. Nu het vrijblijvende gezweef van new age op zijn retour is en de Celestijnse belofte zijn glans heeft verloren, lijken steeds meer mensen behoefte te hebben aan een steviger fundament. Dat vinden ze, in steeds grotere getale, in de kloosterlijke spiritualiteit.
Aan een van de ruwhouten tafels in de refter zit Wil Derkse, filosoof en directeur van het Soeterbeeck Programma ‘over wetenschap, samenleving en levensbeschouwing’ van de Radboud Universiteit Nijmegen, achter een kommetje soep. Toen Derkse een paar jaar geleden een boekje over de Benedictijnse spiritualiteit publiceerde, onder de titel Een levensregel voor beginners. Benedictijnse spiritualiteit voor het dagelijkse leven, had hij geen idee wat hem boven het hoofd hing. Aanvankelijk was het bedoeld voor een kleine kring geïnteresseerden, die hij wilde laten zien hoe de regel van Benedictus, ooit bedoeld voor het kloosterleven in de vroege Middeleeuwen, toegepast kan worden buiten de kloostermuren, midden in het hedendaagse leven. Leuk voor mijn broer, dacht de auteur, met wie hij jaarlijks een weekje naar het klooster gaat.
Maar tegen iedere verwachting in vloog het boekje over de toonbank.
Inmiddels is de vijftiende druk verschenen, en is Wil Derkse een veelgevraagd spreker op seminars, conferenties en managementopleidingen. De afgelopen jaren heeft hij bijna driehonderd voordrachten over Benedictijnse spiritualiteit gehouden; dagelijks komen drie of vier nieuwe verzoeken binnen. Vooral onder managers en directeuren blijkt de belangstelling enorm, van de top van de Belastingdienst Brabant tot aankomende topmanagers van KPN. Eerder al zat de voltallige raad van bestuur van bouw-gigant Heijmans aandachtig te luisteren naar Derkses verhalen over benedictijns leiderschap en timemanagement, over kloosterlijke toewijding en human resources, over de abt die net als de goede manager in de eerste plaats moet luisteren en dienen. ‘De benedictijnse spiritualiteit geeft structuur en richting aan het leven,’ zegt Derkse. ‘Maar er is niks zweverigs aan. Het kloosterleven draait om aandacht, rust, eenvoud, bescheidenheid, toewijding. De regel van Benedictus biedt houvast, en is volstrekt down to earth. Dat heeft in deze hectische tijd een grote aantrekkingskracht.’ Grinnikend: ‘En je hoeft er niet eens voor naar Tibet.’
Het boekje van Derkse verhaalt van de drie belangrijkste benedictijnse beloften. Stabilitas: levenslange verbondenheid met een abdij, in hedendaagse taal ook uit te leggen als: betrokkenheid, commitment. Conversio morum: dagelijks zoeken naar kleine verbeteringen. Vroeg opstaan, rust en regelmaat vinden, alle werkzaamheden met grote aandacht verrichten, óók het aardappels schillen. En obedientia: gehoorzaamheid, niet te verstaan als slaafse volgzaamheid, maar als gehoor geven. ‘De regel begint niet voor niets met ausculta,’ zegt Derkse: ‘luister’.
Vervat in hedendaagse bewoordingen is de benedictijnse spiritualiteit inmiddels terechtgekomen in verschillende mis¬sion statements van grote organisaties, en in leerboeken voor verandermanagement. Doekle Terpstra, oud-CNV-voorzitter en huidig voorzitter van de hbo-raad, put bij het voorbereiden van zijn speeches regelmatig uit de regel van Benedictus. En volgens goede bronnen is Een levensregel voor beginners zelfs beland op het nachtkastje van minister van Onderwijs Maria van der Hoeven. ‘Als het mensen een heel klein beetje kan helpen hun dagelijkse leven beter in te richten,’ zegt Derkse, ‘is dat mooi meegenomen.’
Onder de vijf nieuwe oblaten van de St. Willibrordsabdij is ook de protestantse dominee Henk Gols, vader van twee kinderen, die als voorganger van de oecumenische Stevenskerk in Nijmegen de weg naar de abdij bij Doetinchem heeft gevonden. Dat de orde van de benedictijnen deel uitmaakt van de rooms-katholieke Kerk vindt hij als protestant geen enkel beletsel. ‘Het christendom van de eerste eeuwen is een gemeenschappelijke bron,’ zegt hij. ‘Ik heb in het klooster altijd een verbinding gevoeld met de ruimte van eeuwen, die in de protestantse traditie veel moeilijker te vinden is.’
In de Nijmeegse St. Jacobskapel heeft Gols laatst aan een gezelschap pelgrims uitgelegd wat een dominee in een klooster te zoeken heeft. ‘Een dominee in het klooster is een modeverschijnsel,’ zei hij daar. ‘Maar mode is vrijblijvend. En vrijblijvendheid wens ik niet.’ Daarom heeft Gols zich, na lang overwegen, als oblaat laten inschrijven bij de St. Willibrordsabdij. De Benedictijnse spiritualiteit betekent ook: toewijding, en zelfverloochening. ‘Je kiest niet alleen voor wat leuk is,’ zegt Gols. ‘Je moet je committeren. Maar als je dat doet, word je door de traditie gedragen.’
Toen Benedictus rond het jaar 500 in het Italiaanse Montecassino aan zijn kloosterregel werkte, bevond de Europese cultuur zich op een breukvlak. De kerk van Rome was in verval, en Benedictus zocht nieuwe wegen voor het geloof, in bezinning en verinnerlijking. Gols signaleert dezelfde beweging in deze tijd. ‘De oude kerkelijke structuren hebben veel mensen niets meer te zeggen, en storten in elkaar,’ zegt hij. ‘Daarom bestaat er grote behoefte aan heroriëntatie. Als de kerkelijke muren vallen, blijven de bronnen. Daarvan ben ik overtuigd. Misschien is dat waarom de benedictijnse traditie zo vitaal is.’
Broeder Kefas, de prior van de St. Willibrords¬abdij, ziet nieuwe gasten in het klooster graag komen, ook als ze van protestantse huize zijn, of met het christelijk geloof weinig van doen hebben. ‘De benedictijnse spiritualiteit is geen exclusief erfgoed,’ zegt hij tijdens een wandeling rond het klooster, de handen in de wijde mouwen van zijn zwarte pij gestoken. ‘Wij respecteren iedereen. De regel van Benedictus is niet een leer, maar een levenswijze, een leidraad die houvast biedt, die harmonie kan brengen, en stilte. Dat is in deze tijd een kostbaar ding. Het is verheugend dat veel mensen zich daarin herkennen, ieder op zijn eigen manier. Goede mensen, van welke gezindte ook, heeft de wereld altijd te kort.’
In de vroege morgen heeft ook Gijs Spiekerman, organisatieadviseur, accountant en voormalig lid van de raad van bestuur van een grote thuiszorgorganisatie, zijn belofte als oblaat afgelegd. In de jaren negentig vertrok Spiekerman, tussen twee banen in, per fiets naar Santiago de Compostela, het bedevaartsoord in Spanje. Onderweg kwam hij tot nieuwe inzichten, die hem sindsdien niet meer los hebben gelaten. ‘Zeven weken alleen op de fiets, dat was een fenomenale ervaring,’ zegt hij. ‘In die tijd was alles in mijn werk gericht op geld, bezit, status, prestaties. Onderweg naar Santiago kwam ik erachter dat de reis belangrijker is dan het doel. Na vijfhonderd kilometer heb ik mijn kilometerteller en mijn horloge in een greppel gegooid. Wat een bevrijding. Toen heb ik pas ervaren wat stilte is. Dat is waar we in Nederland aan kapotgaan: het gebrek aan stilte.’
Na terugkomst hervatte zich het jachtige leven. Spiekerman werkte zich een aantal jaren lang volledig over de kop, als financieel directeur in de zorg. Twee jaar geleden besloot hij alles anders te doen. Hij verdiepte zich in de benedictijnse traditie, ging op retraite in de St. Willibrordsabdij, en sloot zich aan bij De Vinkenbos, een Benedictijnse gemeenschap, vlak bij zijn huis in Ede. ‘Ik zag een foldertje liggen, en dacht: verrek, dat is bij mij om de hoek!’ Inmiddels is Spiekerman bezig met een bureau voor interimmanagement en coaching, en leeft hij zo veel mogelijk naar de kloosterlijke regel, van het ochtendgebed tot de completen. ‘De regel van Benedictus is van een soort Rotterdamse nuchterheid,’ zegt hij. ‘Geen woorden maar daden. De benedictijnse spiritualiteit is spiritualiteit van de aarde. Dat spreekt mij zeer aan.’ Als accountant was Spiekerman altijd bezig alles te controleren, te beheersen, maar dat heeft hij inmiddels losgelaten. ‘We zijn elkaar aan het gekmaken in deze samenleving,’ zegt hij. ‘Alles is gericht op geld, op zekerheid, op veiligheid. We zijn volledig kwijt wat overgave betekent, en vertrouwen. Van leven met minder bezit word je veel gelukkiger. En van minder oordelen ook. Gemeenschap, arbeid en gebed, in een omgeving van stilte. Voor mij is dat een stevige basis voor het leven van alledag.’
Een paar dagen later zit Gijs Spiekerman aan tafel in De Vinkenbos, de bene¬dictijnse gemeenschap in Ede, waaraan hij nu anderhalf jaar verbonden is. In de sobere houten schuur, werkplaats en ontmoetingsplek tegelijk, brandt een houtkachel. Het geurt naar zelfgebakken brood, buiten liggen stapels hout, door Spiekerman gekloofd: ora et labora. Op zolder is een kleine kapel, waar viermaal daags wordt gebeden. De Vinkenbos is tien jaar geleden opgericht door Jan Veenendaal, ingenieur in de wegenbouw, en Hans Steenhuis, protestants dominee, als plek van bezinning en ontmoeting, in het bijzonder voor ‘mensen aan het eind van hun Latijn’. Na moeilijke eerste jaren is De Vinkenbos de laatste tijd tot bloei gekomen. De gemeenschap telt acht leden. De meesten zijn er een paar dagen per week, en combineren hun bezigheden op De Vinkenbos – bidden, lezen, houthakken, brood bakken – met werkzaamheden elders. Er is plaats voor twaalf gasten. Vergaderd wordt er niet, en beleidsnotities zijn verboden. Bij De Vinkenbos wordt gewerkt, gegeten, gerust en gebeden volgens de regel van Benedictus, en anders niet. ‘Benedictijns leven buiten het klooster, daar is niks hoogdravends of vrooms aan,’ zegt Jan Veenendaal. ‘Het betekent in wezen: woord en daad moeten samenvallen.’ Dat krijg je niet cadeau. ‘In de krant kun je lezen hoe het is, in het Evangelie hoe het moet, en bij Benedictus hoe het kan. Daar moet je hard voor werken, iedere dag weer. En juist daarom is het een heilzame manier van leven.’
Even later zitten de leden van de gemeenschap in het kapelletje op zolder om het getijdengebed te bidden. ‘Zoals het was in het begin, nu en altijd, in de eeuwen der eeuwen.’
Bij De Vinkenbos houden ze zich niet bezig met de vraag waar het naartoe moet met de wereld. Gisteren is voorbij, en morgen is er nog niet, zegt Jan Veenendaal. Je moet gewoon dóén, dan komt de rest vanzelf.
Wil Derkse vindt dat een verstandige gedachte, en schudt een treffende anekdote uit zijn mouw, over Einstein die een keer bij Bohr op bezoek ging in diens vakantiehuisje op het Deense platteland. ‘Toen Einstein daar een hoefijzer boven de deur zag hangen, zei hij: “Jij als fysicus gelooft toch zeker niet dat zo’n hoefijzer werkt?” Bohr antwoordde: “Nee, natuurlijk geloof ik er niet in. Maar ik heb gehoord dat het ook werkt als je er níét in gelooft.” Zo is het ook met de regel van Benedictus.’
No comments:
Post a Comment
Note: Only a member of this blog may post a comment.