'n Stem oor en teen lyding

Die bybel is deurtrek met die pynlike gesprek oor lyding.

In die Ou Testament is die slawerny in Egipte 'n sleutelmotief. Elke keer weer dink mense terug aan die lyding wat hulle in die vreemde onder die vyand se hiel ervaar het. 

En herdenk dan op spektakulêre manier hoe God hulle uit die slawehuis gelei het, na die beloofde land.

In die nuwe bedeling was die kruis die sleutelmotief. Martin Kähler het die evangelies 'n lydensverhaal met 'n uitvoerige inleiding beskryf. 

En na die opstanding, as die antwoord op lyding, was die gelowiges getroos met die gawe van die Gees: maar die troos kom te midde van lyding - die alleenheid, vervolging, donkerte, onsekerheid, marginaliteit. 

Elke bybelskrywer het uit hierdie realiteit geskryf: die wêreld, soos dit bestaan, is ons woning nie. Dit is 'n plek van lyding.

En elke skrywer het op 'n unieke manier antwoorde gegee op die realiteit van lyding. 

Ek lees vanaand vir die eerste keer van 'n hofsaak waarin 'n man vermoor is, sy vrou verkrag is en hul kind deur die rowers in 'n bad kookwater verbrand is. 

En ek lees van die kinders wat in Amerika van hul ouers weggeneem word as hulle as onwettige immigrante die land ingaan. Van die kinders word in staalhokke opgesluit. Terwyl die kinders huil, sê een van die wagte: ons het weer 'n koor aan die sing vanaand. 

So harteloos, kru en gewelddadig soos die rowers was, so erg is die mense wat in Amerika kinders van hul ma's wegskeur. 

Hoe kan mense dit doen? 

Dit is 'n siedende kookpot: mense se vermoë om boos te wees. 

Die bybel bly, soos 'n refrein in elkeen van sy 66 boeke, beklemtoon: só is God nie. God vertel ons dat daar 'n alternatiewe wêreld is waar mense lyding kan ontkom. En gedurigdeur is daar die oproep, die dringend uitnodiging om deel te word van daardie wêreld. Die plek waar trane ophou, vrede aanbreek, mense saam sal woon in harmonie. 

Hoe dieper mense wegsink in oewerlose wreedheid, hoe dringender word die oproep om te bly soek na die ander realiteit. Wie dit wel doen, wat wreedheid met liefdevolle welwillendheid antwoord, is beelddraer, lyk soos God. Is uiteindelik soos God. 

Daarom kom die verborge woord al dringender in tye van grenslose boosheid: wéés anders, wys die alternatief, lééf anders. 

Want dit is inderdaad wat nou gebeur: oor die wêreld heen klink daar in baie huise en plekke in helder stem op. Dit is nou genoeg. So kan dit nie aangaan nie. 

Dit is die bybelse weg. Want, opvallend, die bybelboeke wat oor lyding nadink en so baie perspektiewe daarop bied, het almal een ding in gemeen: hulle praat, weier dat lyding die laaste woord spreek, soek steeds na die alternatiewe wêreld. Wil mense ompraat, bestraf, teregwys, maar wil veral wys: ons is nie so nie. God is nie so nie. Die boodskap sal tot in ewigheid weerklink dat lyding die teendeel is van alles wat God is en wil doen. 

Roem

In die geselskap is daar 'n praterige, gesellige en baie verligte mens. Sy daag almal om haar uit om gedurig hulle vooroordele en uitgediende oortuigings te toets. 

Gister sê sy, 'n duiwelsadvokaat wat anargisties die besige gejaag na roem by mense te toets, "ek het geen ambisie nie. Ek wil net gelukkig wees." 

'n Mens sou in hierdie opmerking 'n oereie wysheid kon raaksien: roem is leeg. Die sokkerspeler wat huilend van teleurstelling op die grond sit met hande oor sy gesig om die stromende trane weg te steek, sal oor 'n maand weer gesellig by die huis gras sny, met sy kinders speel, sy mense se geselskap geniet en agterkom die lewe gaan aan. 

Die kaptein wat die wêreldbeker in die lug optel, vol  uitbundigheid te midde van die wêreldwye histerie oor die groot eer, sal altyd weer oral die glimlag sien, die klop op die skouer en steeds weer herinner word oor die goeie prestasie. En die berigte in die koerant sal nog vir tydjies gedagtes daaroor wakker maak. 

Maar die jare sal aanstap, die pas stadiger word, die kritiek nie uitbly nie, die druk steeds swaarder. Die anderkant van roem is die eise van hulle wat net nog meer roem soek. Soos rykaards wat nie genoeg geld kan versamel nie. 

In derduisende huise oor die wêreld, sal familie's na die groot wedstryd aan tafel gaan sit, genoeg om oor lekker te gesels of hartseer te wees. Hulle sal dan aanleef: pa wat tafel help afdek, ma wat nog strykwerk wil doen, boeta wat sy eksamen moet voorberei. Sussie wat nog haar wiskunde-taak moet afmaak. Soos hulle môre en oormôre sal doen en die dae daarna - lank na die herinneringe aan die wedstryd vervaag het. 

En dan, die aand laat, na die dag, bed toe. 'n Draai maak om te kyk of sussie goed is. 'n Geselsie vir oulaas by die bed. Die kombers bietjie optrek. 'n Drukkie. Die bedlampie afskakel. 

En dan rustig word na al die gewoel en besigheid van die drukke dae. Soos daarna elke dag, maand na maand. Lank na die gedagtes oor roemrykheid stil geraak het. 

Alles in die warm geborgenheid van nabyheid. In die sfeer van die liefde. En die liefde wat nie leeg is nie. Of nog beter: die liefde wat sal bly, lank na die skares stil huis toe is of die televisiestelle afgeskakel is en die vreugdefeeste uitgerafel het. Die liefde wat nie vergaan nie. 

Miskien sal die kaptein na vele maande nog iets onthou van die beker wat hy triomfantelik in die lug kon hou. En met genoegdoening terugdink aan die voldoening wat die oorwinning gebring het na al die harde oefeninge, die gedrewe ambisie. Hy sal sekerlik bly wees oor die goeie oomblikke. 

Of, innerlik vervuld, sal hy ook kan dink dat hy, ten spyte van die nederlaag, tog sy bes gedoen het. Dat sy spanmaats deur die nederlaag sterker gemaak is om verby die oomblik van roem te kyk na die gawe om die wedstryd te kon speel, te kon geniet en tot soveel opwinding te kon bydra. Hy sal dalk terugdink aan die geselsies met die opponente na die wedstryd, hulle gesprekke oor die spesiale oomblikke, oor die foute, oor die skeidsregter, oor die skare en sommer net oor die tyd wat hulle daar saam kon wees. Mense in die groot, ewigdurende spel van saamwees.  

Want wat tel is nie die roem nie, ook nie die oorwinning nie, maar of alles wat 'n mens doen, waar ook al, jou iemand maak wat ryker word in jou verhouding met jouself, en, veral, met ander. 

Dus: net so leeg soos roem, is die leegheid van 'n ambisielose lewe. Wat tel is nie of 'n mens die kruheid van ons ambisiegedrewe lewe afsweer nie. Wat tel is hoe ambisie help om 'n mens  liefdevoller te maak. Want steeds weer is die diepste begeerte van 'n mens om te groei, dieper in 'n vervulde lewe. 

(Alle vertellings in hierdie blog is aangepas om die privaatheid van individue te beskerm). 

Ek mis jou

So heet 'n program op die Nederlandse Kanaal wat 'n mens op DSTV 431 kan sien. Vanoggend is daar 'n onderhoud met 'n pa en 'n ma wat hul dogter verloor het. 

Die twee is middeljarig. Hulle is welsprekend, formuleer hul gedagtes aantreklik. Hulle is ook die toonbeeld van twee mense wat woon in 'n welvarende land met 'n goeie lewe, 'n gesofistikeerde lewensstyl en 'n gemaklike bestaan.

Ek het pas ingeskakel toe die vrou vertel van 'n spesiale ervaring wat sy gehad het. Sy lees die Bybel al vir 'n lang tyd. Die inhoud is vir haar bekend en sy is gelukkig daarmee. 

Daar is niks pretensieus in haar woorde nie. Geen groot aansprake op heiligheid nie. Of vroom gedoen oor haar geestelike toewyding nie. 

Egte Hollandse nugterheid. Doe maar gewoon, sê hulle mos altyd. Wees realisties oor wie jy is. Wees hondeerlik oor jouself. Besef maar jy is een van vele. Onthou die wêreld is groot, anderkant jou eie bestaan. 

Laat mens dink aan die oumense se sardoniese kommentaar op mense wat graag aandag trek: Jakkals prys sy eie stert. 

Jakkalssterte. 

Dit is 'n spreukwoord wat 'n mens graag dieper wil bedink: die afkeer wat na vore kom in die woord "jakkals" en in die draakstekerige "eie stert." 

Maar die vrou op die program is nie naasteby met sulke besinninge besig nie. Dit is 'n program wat fokus op intieme, hartverskeurende ervaringe wat mense op hul lewenspad beleef. En wat dit op 'n eenvoudige manier wil deel met die kyker. 

Dit is amper intrusief, dink 'n mens soms. Jy kom so naby aan iemand. 

En tog lyk dit asof die vrou 'n behoefte het om net te kan praat oor iets wat nie materiaal vir gewone omgangspraatjies is en wat ons lewe volmaak. 

Sy wil vertel. Sy praat oor hoe sy op 'n keer besig was met Bybel lees. Skielik, op 'n oomblik, sonder voorbereiding en onverklaarbaar, het sy begryp waaroor die Bybel gaan. 

Ek is geboei, want, sonder om die woord te gebruik, praat sy van die mistieke oomblik: daardie moment wat jy geraak word deur dit wat buite jouself leef, maar op so 'n manier dat dit jou lewe eensklaps omkeer. Iets groters en anders, sodat die gewone buitengewoon raak. 

Maar dit is geen sensasionele saak nie. Dit is, vertel sy, net 'n besef wat in haar ingesak het. 

Skielik, na al die jare, het die Bybel vir haar sin gemaak. 

Sy vertel dit bedaard, saaklik en in 'n sagte, rustige toon. 

En skaars klaargemaak met die vertelling, praat sy verder: sy praat oor haar dogter wat vir hulle as man en vrou spesiaal was. Hulle het soveel aan haar: soggens, veral, by ontbyt, die gesprekke. As die dag begin, pa, ma, kind in 'n doodgewone familietyd oor 'n bord pap, saam, naby en lief vir mekaar. 

Die pa praat ook oor die dogter. Sy gesig word sag as hy woorde skep om haar te beskryf. En te vertel oor hoe vol sy hulle lewe maak. 

Maar dit is die ma wat die gesprek oopbreek tot die hardheid: vyf dae nadat sy beleef het hoe die bybel skielik diep in haar lewe insak en alles vol maak, is haar dogter dood. 

Die manier waarop sy dit vertel is so gelaai: dit lyk asof sy antisipeer hoe mense vol argwaan oor haar mistieke ervaring sou reageer.  As God so naby aan jou kom en die woorde Woord word, verwag 'n mens nie so 'n wrede hou nie. Die besoek van God, die aanraking van die Skoonheid, die verinnerliking van die Liefde, is nie te rym met so 'n vernietigende slag nie. Hoe kan 'n God van liefde... 

Sy praat verder oor haar nuwe reis. Sy praat van die pieke en dale. En van die verborge besef wat aan haar geskenk is op die spesiale oomblik dat die reis nie alleen is nie. 

Altyd die besef: daar in iets groters. Ons praat van Iemand. Want ons verhouding met die grotere is nie asof ons slagoffers is. Uitgelewer aan willekeur en wreedheid nie. Dis nie 'n transaksionele verhouding nie: ek ontdek en daarom verdien ek nie. 

Dit is die wete dat, wat ook al oor die pad kom, hoe intiem stukkend mens gemaak word en innerlik vernietig word, die reis altyd weer nie alleen kan wees nie. Om die hoek, na die diep dal, is daar die nuwe, die verrassing, die skoonheid, die eenvoudige verheffende. 

Want oomblikke later is die pa aan die woord oor sy dogter wat gesterf het en oor hul tye as klein gesin bymekaar met, veral, die oggende as hulle met ontbyt vrolik en vreugdevol kon praat. Vir die eerste keer, in die ernstige, sobere en selfs gewyde gesprek kom daar 'n glimlag op sy gesig. 

Dit is eintlik wonderlike herinneringe, sê hy. Só asof hy vir die eerste keer die verlies kan besweer.