God in die oop veld.

Op pad terug van ‘n dorps-takie, in my motor, luister ek ‘n storie van ‘n koerierbestuurder oor die radio.

Dit is ‘n voorspelbare verhaal. Hy vertel hoe ongeduldig motoriste op die pad kan raak. Flikkerende ligte, op-die-stert van die motor voor hulle wat hul pad versper, ongeduldige en gewaagde verby-steek is die kultuur van die mens wat niemand voor hom of haar in die pad duld nie en altyd, altyd die ekstra sekonde wil wen.

Ek voel skuldig.

Maar, bietjie onverwags en selfs losserig, val die verteller weg met ‘n herinnering aan die dag toe hy, moeg na twee dae op die pad, ‘n motor agter hom sien en, gedienstig, plek maak sodat dit verby kan kom.

Die sprong in die verhaallyn laat my dink hy wil eintlik hart skoon-maak – ‘n lank opgekropte ervaring uitkry uit sy binneste en met ander deel.

Die vrou wat verby hom ry is ‘n “swart dame,” vertel hy, wat vriendelik vir hom wuif om dankie te sê.

Dit klink asof hy hiermee iets moois van haar wil sê. Sy is erkentlik, al is sy haastig. Sy is nie die gewone jaagduiwels nie.

‘n Ent later sien hy haar motor langs die pad lê. Dit het gerol en sy lê in die bloedige son en hitte van die dag langs haar motor in die oop veld.

Twee mans op die toneel stop hom en vertel hom wat gebeur het.

Hy gaan kniel by haar. Die vrou, by haar bewussyn, se eerste woorde aan hom is dat sy weet sy gaan sterf.

Hy gaan haal haar handsak in die kar en kry ‘n Bybel daar. Hy sit alles netjies langs haar neer, terwyl die twee mans ‘n sambreel oor haar hou.

Die polisie is naderhand daar en ‘n ambulans op pad. Haar man is in kennis gestel van die ongeluk. Alles is georganiseerd.

Ek sit terug, dit klink goed. Alles is onder beheer.

Hy vertel sy verhaal verder – amper saaklik. Die vrou sê weer vir hom dat sy weet sy gaan sterwe.

Hierdie keer beweeg sy verhaal na sy ontknoping. Sy begin, “in haar taal” bid. En, voeg hy by in die stuk wat die omroepster voorlees, hy bid saam met haar, ook in sy taal.

Enkele sekonde’s voor die ambulans opdaag en terwyl die vrou bid, sterf sy , al biddende, waar hy langs haar kniel.

Hy en die twee ander mans het daar in die oop veld onder die skroeiende son, skaamteloos gehuil.

Vir ‘n oomblik, verbeel ek my, hoor ek die omroepster half-sluk as sy die deel lees.

Ek bedink, luisterende na die stil-vertelde storie, hoe belangrik ons verstaan van gebed word wanneer jy so iets hoor.

Want, al het die verteller niks verstaan wat die vrou gebid het nie, is daar oor een ding nie te twyfel nie:

Want, sal Spiritualiteit sê, in gebed, in die verlangende spreke en roep na God, is God self, mistiek, eintlik ondenkbaar, selfs onvoorstelbaar, teenwoordig. Verby alle grense van taal, ruimte en ons klein, beperkte insig is dit, in gebedstyd, Immanuelstyd.

In die skroeiende son, langs ‘n oop pad, in die barre veld, by die sterwende, saam met die wakende, sorgsame reisgenote, wil God wees.

Of ook, in die tuin, in die donkerste , stilste deel van die nag, verlate, terwyl hulle wat waak, aan die slaap raak en mens aan alles twyfel.

Altyd wanneer die mens uitreik verby hom- of haarself na die Verborgene, is God hier. Verborge, ja, maar veel nader as wat ons hart ooit vir ons kan onthul.

Die opstanding: God is teenwoordig juis wanneer ons dink God is afwesig

Die “mistieke antifrase” is ‘n gevestigde motief in spiritualiteit. ‘n Antifrase is ‘n uitdrukking wat die teenoorgestelde sê van die woorde wat gebruik word. ‘n Mens sê een ding, maar bedoel iets anders. In die mistiek beteken dit dat ‘n mens ‘n sekere ervaring het, maar dat die ervaring die teenoorgestelde inhou van wat dit op die oog af lyk te wees.

Dikwels ervaar ons God as “afwesig” in ons lewens. En tog, is God, volgens die mistiek juis aanwesig waar dit op die oog af lyk of God nie by ons teenwoordig is nie.

Hoe is God teenwoordig in ons ervaring van God se afwesigheid? Dit word verduidelik in die verhaal van die Emmausgangers. Daar is iets buitengewoon boeiends aan hierdie verhaal. Dit is die verhaal van twee mense wat hoop verloor het. Hulle wat naby aan Jesus geleef het, ervaar hom nou as afwesig.

En dan die ironie: Terwyl hulle met somber gesigte loop en praat oor hul verlies en hul onsekerheid, “kom Jesus self nader en loop met hulle saam” (vers 15). Die Grieks is onmiskenbaar: Dit is Jesus “self” wat na hulle toe kom, onderstreep Lukas versigtig. Maar hulle herken Jesus nie. Vir hulle bly hy, wat juis by hulle teenwoordig is, die afwesige.

Hierdie twee Emmausgangers herken egter nie hierdie “einste” Jesus nie. Met somber gesigte praat hulle oor die afwesige Jesus. Hulle vertel van ‘n “gesig” of “visioen” wat die vroue gehad het dat engele sê Jesus lewe. Maar, voeg Lukas by, die dissipels het Jesus “nie gesien nie” (verse 23-24). Hulle oë is versluier. Die vroue, vertel hulle self, het wel ‘n mistieke ervaring, ‘n mistieke visioen gehad. Verborge kennis is aan hulle oorgedra en geopenbaar. Die vroue verneem in die visioen dat Jesus lewe. Maar hierdie twee dissipels sien net afwesigheid. Hulle is “ontsteld” (vers 22). Geen wonder hulle gesigte somber en hulle bedroef is nie (vers 17). Daar is ‘n groot leemte in hul lewe.

En dan die mistieke antifrase: hulle ervaar afwesigheid – maar Jesus is tog by hulle. Hy agtervolg hulle soos hulle van Jerusalem weggaan. Hy soek hulle op.

Iewers het Jesus se besoek en reis saam met hulle vanaf die eerste oomblikke ‘n effek op hulle – al herken hulle hom nie. Op een of ander manier het hulle met versluierde oë en al tog iets van ‘n krag in hulle gevoel. Later, veel later, sou hulle selfs vertel hoe te midde van hul treurigheid en somberheid, hul desperaatheid oor die afwesige Jesus, hul harte brandende begin voel het (vers 32). Hulle begeerte na God was daar. Hulle verlange na Jesus was wakker. En iets van Jesus, die Opgestane, se krag het in hul begin brand – terwyl Hy aan die praat was met hulle.

Die teenwoordigheid van God het egter niks met hulle “gevoelens” of verbeelding te doen gehad nie. Terwyl die vroue ‘n visioen gehad het, is die twee dissipels by Jesus self. Die Emmaus-gangers verbeel hulle nie Jesus leef nie. Lukas beklemtoon dat Jesus na hulle gekom het soos Hy aan die einde weer uit hulle gesig verdwyn het (vers 31). Later sou Lukas in Lukas 24:37 beklemtoon dat die dissipels nie ‘n spook gesien het nie. Iets mistieks gebeur met hulle wanneer Jesus self tot hulle kom, wanneer iets “van buite” met hulle gebeur. Die mistieke antifrase wil juis dit beklemtoon: ons mistieke ervaring kom nie uit ons binneste op nie. Die ervaring word aan ons geskenk, onverwags, terwyl ons dit nie verwag nie. Die kom op ons af. Dit is ‘n goddelike inisiatief. Lank voor die Emmausgangers uiteindelik Jesus herken, is dit Jesus wat hulle agterna sit en hulle opsoek.

Daarmee skilder Lukas vir sy lesers die werklikheid van die opstanding.

Iets radikaals het met hierdie twee mense gebeur: hulle het te staan gekom voor ‘n werklikheid wat hulle verpletter het. Jesus was weg. Hulle het geen sin kon vind in hul ervaring van Jesus se afwesigheid nie. Maar terselfdertyd laat God die betekenis van hierdie werklikheid tot hulle deurdring. Nie net Jesus self nie, maar ook die Skrifte bring hulle tot die radikale besef van wat werklik gebeur het. Hulle dink nie antwoorde uit nie. Hulle vind dit in goddelike woorde en in die mistieke teenwoordigheid van Christus by hulle.

Die Emmausgangers vertel van ‘n kontemplatiewe oomblik in die lewe van die vroegste dissipels – die ervaring van God se oorweldigende teenwoordigheid in hulle lewens.

Die wonder van Jesus se opstanding word gekontinueer in die wonder van hulle transformasie: soos God in Jesus nuwe dinge gedoen het, so maak God ook vir hierdie twee somber mense die lewe nuut en transformeer God hulle tot ‘n totaal nuwe bestaan. Hulle “weet” wel aan die begin van hulle reis saam met Jesus van die opstanding. Hulle het kennis van die gebeure. Hulle is “histories” ingelig. Maar hulle herken eers die opstanding aan die einde van hul reis as hulle die krag van Jesus se teenwoordigheid beleef. Historiese kennis het niks aan hulle gedoen nie. Dit was die kontemplatiewe oomblik wat hulle getransformeer het.

Die mistieke antifrase onderstreep dat God na ons toe kom en op pad na ons toe is te midde van en in ons verlange na God. Al het hierdie twee dissipels Jerusalem opgegee, hul geloof wankelende, bly hulle praat oor Jesus, worstel hulle om die dinge te verstaan. En terwyl hulle nog begin praat, is God met hulle op pad – sonder dat hulle dit weet. Hulle word getransformeer. Hulle word deur God tot nuwe lewe gebring.

Die Franse kunstenaar, Dagnan-Bouveret het die skildery van die Emmaus-gangers geskilder wat hierbo gewys is.