Spiritualiteit is nie ‘n oppervlakkige vroom, on-teologiese saak nie. Dit wil juis graag praat oor God en ook diep nadink oor hoe God mense radikaal omvorm tot `n nuwe lewe. Dit vra meer oor wie God is en hoe God die mens in liefde aanraak. Dit wil ook nadink oor wat van die mens word as hy of sy eers eenmaal God se liefdesaanraking ervaar het.

Maar spiritualiteit wil nie net “dink” en “redeneer” nie. Dit wil nie met allerhande slimmighede en met haarkloof-argumente oor abstrakte teologiese onderwerpe of kwessies redeneer nie. Dit probeer ook nie filosofeer oor kerklike leerstelling, oor groot geloofsbelydenisse of heilige aansprake nie, al is sulke sake nie onbelangrik nie. Spirtualiteit is nie bloot maar net nog 'n intellektuele benadering tot God nie.

Spiritualiteit wil in die eerste plek kyk na hoe mense hul geloof ervaar. Op watter manier en hoe word geloof vir mense iets wat ‘n daadwerklike verskil aan hulle lewens maak? Dit wil meer weet oor wat met mense gebeur wanneer God in hulle lewens inkom. Dit kan ook beteken dat sulke mense anders oor God dink as vroeër. Maar so ‘n ontmoeting kan baie meer as mense se brein omvorm. Spiritualiteit gaan dus nie net oor “wat” mense glo en of hulle “reg” glo nie. Dit wil veral ook kyk na hoe mense se geloof op ‘n dag vir hulle ‘n werklikheid word. Wat gebeur met mense konkreet as hulle hierdie mistieke oomblikke beleef waarin God in hul lewens kom en hulle oorweldig met ‘n goddelike teenwoordigheid? Hoe gebeur dit dat hulle op ‘n sekere tyd of plek bewus raak van ‘n goddelike aanraking? Hoe ervaar hulle God? En hoe dink hulle na die tyd oor hulleself? Wat gebeur met hulle as hulle eers eenmaal die onbegryplike ervaring van God gehad het? Wat voel hulle? (Pascal is drie uur lank in ‘n staat van verrukking) Hoe vergelyk dit met wat hulle voorheen ervaar en beleef het? Hoe beïnvloed dit hulle geestelik reis? Watter besluite neem hulle daarna? (Franciscus van Assisi volg die ideaal van armoede). Hoe kyk hulle na mense rondom hulle? (Merton loop in die straat en voel meteens ‘n oneindig liefde vir die wêreld). Hoe dink hulle oor hulleself? Wat was vir mense belangrik en wat word vir hulle belangrik as hulle op ‘n dag deur God verander is?

Spiritualiteit vra dus wat vir mense werklik saak maak. Wat is dit waarna hulle in hul diepste hart verlang? Wat is vir hulle die belangrikste in hul lewe? Waarvoor sal hulle alles opoffer? Wat is vir hulle regtig op die spel in hul lewens?

Wat is mistiek? (10) Oor die wederkerige verhouding tussen God en mens

In die vorige besprekings is aandag gegee aan die verrukking van die siel in God en dan God se inwoning in die siel. Dit alles het te doen met die verskuiwing van die aksie wat plaasvind wanneer iemand na God vra en verlang. Alles begin met die mens se verlange na God. Die mens se handelinge staan in die sentrum. Maar spoedig draai alles om God se teenwoordigheid. Wat nou regtig saak maak en wat meer werklik as die mens se ervaring is, is dat God in die mens teenwoordig is.

Jan van die Kruis praat van die liefde wat die twee geliefdes so omvorm dat hulle na mekaar lyk. Die een is soos die ander een en hulle is albei een. In hulle eenheid en in die liefdestransformasie gee die een hom aan die ander as besitting en albei gee hulle vir mekaar. Op die manier leef elkeen in die ander een en is die een die ander een. Hulle is albei een deur die omvorming in liefde. Ons praat hier van ‘n wederkerigheidstruktuur.

Die mistiek kan maklik so ekstaties raak dat gedink word dat die mens in die ekstase opgaan in die goddelike of dat God vereenselwig word met die innerlike diepte van die menslike siel. Dan is daar nie meer wederkerigheid nie, maar word die een opgelos in die ander.

Die mistieke ervaring moet altyd in terme van wederkerigheid verstaan word. Hadwych skryf hieroor intens:

Waar die diepte van God se wysheid is, sal God jou leer wat God is en hoe wonderlik soet die een geliefde in die ander een woon. Hulle word so aan mekaar gegee dat nie een van die twee misken word nie. Hulle besit mekaar terwyl hulle mekaar ten volle geniet: mond teen mond, hart in hart, liggaam in liggaam, siel in siel. Een soet goddelike natuur deurvloei beide van hulle.

Maar, word bygevoeg:

Tog bly elkeen terselfdertyd en steeds homself.

Daar is dus ‘n buitengewone intieme liefdesverhouding tussen God en mens. Maar in dit alles bly God God en mens mens. Nie een verloor sy eie identiteit nie. Daar is intense eenheid, maar nie ten koste van die eie aard van elkeen nie.

Wederkerigheid is ‘n nuttige begrip: dit veronderstel altyd twee party wat met mekaar in ‘n wederkerige verhouding staan. Die een verdwyn nie in die ander een nie.

Hiermee word 'n poging aangewend om die intieme, ekstatiese eenheid tussen God en mens so te beskrywe dat dit werklik om 'n unieke, noue en spesiale ervaring gaan sonder dat dit verdraai word tot iets wat die nie is nie.

Ek hou van hierdie dimensie: dit laat my meer verwonderd oor God. Om te dink dat God hierdie begeerte het om die mens te transformeer, maar nooit ten koste van die mens se menswees nie. God ag nie mens-wees tog iewers so gering dat dit maar moet verdwyn op 'n stadium nie. In die sin bly God getrou aan die skepping. En word mens-wees iets heel spesiaal. Dit is ook totaal in lyn met die vleeswording: God wil mens word, juis om die mens tot sy of haar volle bestemming te bring.

Desmond Tutu en die Dalai Lama

Op die televisie is daar ‘n onderhoud met Desmond Tutu oor die weiering van ‘n visum aan die Dalai Lama. Die verontwaardiging lê swaar oor sy gesig. Met die erns van ‘n profeet vat hy die regering aan. By name loop Trevor Manuel deur. Elke profetiese woord drink ek soos koel waters in ‘n woestyn in.

Ek onthou ‘n besoek, omtrent twintig jaar gelede by Tutu in sy ampswoning in Bishopscourt. Ons het met hom oor die opleiding van predikante gesels. Hy het met aandag na ons geluister. Maar wat ek meer onthou is die spontane manier waarop hy vertel het dat hy soggens vroeg op sy eie sy geestelike oefening hou. Hierdie besig man, aartsbiskop, toe al reeds ‘n geestelike vader van die wêreld, wat elke oggend by God in stilte verkeer.

Ek onthou hoe ek my ma kort daarna geneem het om in Grahamstad se katedraal ‘n diens van hom by te woon. Ook in die katedraal het die innerlike aanraking van Bo na buite gestraal. Ons was almal diep beÏndruk deur sy skalkse en lekker humor. Miskien daarom dat my ma, self nie altyd op haar gemak buite die N.G. erediens nie, so bietjie stiller was, met sagter humor vertel het hoe hy haar by die deur sowaar gegroet het.

Ek het soms nie met hom saam gestem nie. Ek dink hy het nog iewers wel ‘n skewe beeld dat Afrikaanse mense diep in hul hart rassisties is. En hy wil hulle daarvoor verantwoordelik hou. En hy is ook iewers reg om dit te dink en om verantwoording te vra. Maar ek dink nie Afrikaanse mense is meer rassisties as ander nie. En sy manier van verantwoording vra was een of twee keer vir my te taai.

Ek staan nietemin al die jare en veral na die onderhoud vandag opnuut weer in diepe dankbaarheid voor God dat daar nog profete in die land is. En kwaaies ook. Want soos ‘n kwaai oordeelsprofeet waai hy aan die einde van die berig ‘n vinger voor die regering: onthou julle is nie God nie, sê hy twee keer. En julle sal nie die mag vir altyd hê nie.

Soet-bitter profetiese woorde.

In die koerant lees ek allermooiste aanhalings van die Dalai Lama: o.a. dat hy gesê het ons moet nooit ons teenstanders skade aandoen in ons opposisie nie. In al ons kritiek teen mekaar moet ons steeds ontferming uitstraal.

In Tibet word mense dood gemaak, hulle vryheid ontsê, verdrukkende strukture in stand gehou deur ‘n brutale Chinese hegemonie. Die magskloue versmoor nie net ‘n klein, weerlose gemeenskap nie, maar strek sy tentakels duisende kilometers verder om enige vorm van meelewing met die weerloses te keer.

Dis inderdaad om van naar te word.

En as Trevor Manuel, een van die suksesvolste ministers in die wêreld, soos almal hier rond graag oor hom praat, hierdie situasie goed praat, is dit ‘n teken van hoe laag ons gedaal het – soos Tutu inderdaad in die onderhoud sê. Iemand wat in die loopgrawe van ‘n bitter stryd van jare teen rassistiese magsvergrype baklei het, buig die knie voor geld. Daar was Iemand wat lank terug hieroor gewaarsku het dat ‘n mens nie twee Here kan dien nie. Jy sal moet kies tussen Mammon en die God van geregtigheid.

Dankie, Desmond Tutu. Dankie Barbara Hogan. Julle dapper en uitdagende verwerping van onreg getuig nie net van ‘n innderlike diepte nie, maar laat my besef hoe nodig dit is om steeds weer in stilte voor God te bly – sodat ons nooit vergeet dat God teen onreg is en die magshebbers wat onreg perpetreer soos kleikruike stukkend sal breek nie. En hieruit leer ek weer hoe belangrik ontferming is.Want 'n mens kan jou lewe opgee om verbrand te word vir die saak van geregtigheid, maar tog nog self op 'n keer weer 'n instrument van onreg word. Dis nie maklik om altyd aan die kant van geregtigheid te wees nie.

Uiteindelik moet 'n mens naby aan God bly, sodat 'n mens gedurig God se wil vir wat reg is, jou eie kan maak. Van die vroegste oomblikke van die dag tot die laaste sekondes voor jy insluimer. Maar dit moet 'n mens altyd met kompassie, met ontferming bly doen - al beteken dit dat jy soms hard sal praat, selfs met jou naaste mede-stryders.

God se transformasie en my pogings - 'n mistieke antifrase?

Hoe gebeur die genade om God se wil uit te leef?

Om God se gesag te aanvaar beteken om ‘n mens aan God te onderwerp en om jou lewe volgens God se wil in te rig. Dit kan so maklik ‘n formele erkenning word: Laat U wil geskied. Maar God se wil moet nie net aanvaar word nie. Dit moet juis ook uitgeleef word. Om te bid dat God se koninkryk kom, beteken ‘n wilsbesluit om volgens God se gesag te leef. (Sien ook Vincent Brummer: What do we do when we pray, p. 61 – ‘n mooi boek, met ‘n fokus op spiritualiteit en die mistiek!)

Ek dink dikwels na hieroor. Omdat dit beteken dat ek ‘n lekker leefstyl moet prysgee om een met God se wil te word, bly dit meestal by die blote, (skynheilige) erkenning van God se wil. Dit is dus moeilik om getransformeer te word. Die weersin is sterk. Iewers moet ek die genade ontvang om hierdie goddelike wil ook en veral uit te leef en bonatuurlik wedergebore word.

Maar hoe ontvang ‘n mens die genade? Deur die Gees, weet ek. Sit jy en wag totdat die Gees eendag besluit om ex machina jou te beset en masjien-agtig te transformeer?

Maar ek het ook al gesien hoedat ‘n poging om die kwaad in jou lewe teen te staan, iewers onverklaarbaar ‘n innerlike vrede in jou bewerk. Dit is vreemd – asof die Gees se genade en jou sweet twee kante van een munt is. Is dit ook ‘n mistieke antifrase? In my fragiele pogings en stryd teen die kwaad kom die Gees fluisterend aan die werk in my en por my om God se gesag in my lewe te herken deur dit ook uit te leef.

Jaco Kirsten se nuwe boek: 'n dekonstruksie vanuit spiritualiteit

Jaco Kirsten se nuwe boek “Om na ‘n wit plafon te staar” lees ek oor die naweek met groot plesier. In ‘n tyd van “metro-mans” wat met hul emosies in aanraking is, van politieke korrektheid en van die vrouebeweging slaan daar (onbeskaamd) ‘n macho-kultuur in hierdie boek uit. Die boek het my laat dink aan 'n soortgelyke viriliteit in P.J.Haasbroek se boeke. Hier kry ons die ware-man-verhale met die rokjagters-sindroom, die skuins-skimpe oor kunssinniges, sentimenteles en stroperiges - manlik of vroulik. Daarom is Maretha Maartens 'n sagte teiken – sy is duidelik vir hom koekerig. (Het hy haar werke ooit gelees? Het hy, soos sy in ‘n township gaan bly vir haar karakter-studie?).

Sy hoofkarakter is ‘n verontregte witman wat vrees- en genadeloos die rassisme van die korrupte regerende swart elite ontmasker. Maar voorwerp van sy satire en nog laer op die skaal van die bose is hulle rassistiese wit meelopers - die rassiste-jagters en uitsnuifers. Ek kon nie help om by die lees hiervan te dink aan die diepe hoon waarmee Renske van der Walt vanuit die konsentrasie-kamp in haar oorlogsdagboek wat ek verlede week deurgelees het, die joiners en die hanskakies beskryf nie. Kirsten brand dus los op die skynheilige, self-dienende wit geldwolwe en do-gooders wat verligd, handewrywend, kniebuigend en al lekkende aan jy-weet-waar, hulle skuldige gewetes oor die verlede probeer sus - of doodgewoon weer net soos van ouds hul eie neste uitveer.

Maar daar is vir my ook iets van Etienne van Heerden se snydende Liegfabriek in wat net so ontmaskerend die groot uitbuiting van die geldhebbers en geldgieriges in die bemarkingsbedryf uitgewys het. Die middelvinger wat Etienne vir die kapitalisme gewys het, wys Kirsten vir die politici en hul liegfabriek.

Ek bly wonder hoe ek oor die boek wil reageer. Kirsten praat eintlik met die eeu-oue probleem wat in alle magsgrepe aan die werk is. ‘n Mens sou kon praat van ‘n “hegemonie” – ‘n magsblok wat kontrole uitoefen oor en rigtings uitwys waarin hulle die samelewing wil stuur. Hulle koöpteer meelopers en saampraters solank as wat hul magsgreep onaangetas kan bly. En hulle slaan genadeloos toe op enige iemand wat in hulle pad staan, trap met hul groot stewels enige rug wat teen hulle styfgemaak word aan flarde. Sulke magsblokke baar maar altyd misvormde kinders. Die Kapenaar koerant en sy moedermaatskappy word 'n eie klein, vulgêre hegemonie wat hom staanmaak langs hul boelie-grootboetie s’n. Hulle kom inderdaad sleg daarvan af in hierdie boek. Die joiners van die nuwe boere-oorlog. Die leser, wat dit al lankal weet, voel plesierig meegesleuir deur die manier waarop die maskers afgepluk word. Maar ook maar net tot op 'n punt. 'n Mens voel tog maar ook 'n narigheid in jou opkom as jy in die grootbaas wat skielik omspring in sy kruipery omdat hy hoor hy gaan gerasionaliseer word, baie bekende gesigte voor jou sien opdoem.

Dis ‘n pessimistiese boek hierdie. Die wit Afrikaanse Afrika-mens, 16 generasies al in die land, wat deur sy eie Afrikane-medemense letterlik ontheem word oor sy velkleur. (Engelse name word dan nie verander nie - die teiken word dus versigtig uitgekies). Dit is 'n verskriklike stroping wat selfs mense se lewens kos. Die einde van die boek besin wanhopig oor emigrasie. Dit maak boedel op oor die nuwe plek waar dan maar 'n nuwe begin gemaak sal moet word – maar nie in lande soos Australië waar 'n mens herinner sal word aan dit wat kosbaar was nie. Die breuk moet skoon wees, sodat die pyn minder sal wees.

Ek het Kirsten se rubrieke graag gelees omdat ek gehou het van die ondertoon van menslikheid daarin. Ek het nog heelwat knipsels daaruit in my besit en het ‘n paar maande terug van hulle weer met veel plesier in sy boek van versamelde rubrieke gelees. En natuurlik is sy humor groot vermaak. Hy is, soos die Hollanders dit noem, nie 'n vakidioot wat net oor joernalistieke dingetjies skryf nie. Iewers het hy 'n oog vir die lewe, vir menslike verhoudinge - hy het sinvolle goed geskryf bv. oor sy ma en 'n vriend wat dood is.

Ek hou van hierdie boek. En tog loop ek terselfdertyd en dink oor wat vir my voel na 'n skeur wat op die bodem van sy onderliggende lewenservaring wag om alles boontoe stukkend te ruk. Die boek leef ‘n woede wat min goeds voorspel. Om woede en frustrasie uit te skryf, is belangrik. Maar hoekom is die uiting van woede in die boek vir my uiteindelik nie regtig vervullend nie? Kan ‘n mens in ons ellendige situasie met sy Zimbabwe-agtige toekoms meer doen as net die kwaad uitwys en woedend ‘n boek skryf? Kan ‘n mens uiteindelik allen maar nog dink om te emigreer? Bly daar nou nog net die berge om oor te steek?

Op bladsy 137 verlang Lourens, die hoofkarakter, na ‘n plek van stilte en kalmte waar hy nie verkwalik sal word omdat hy wit is nie. Vir my is egter wat hy hierna skryf, deurslaggewend: Hy smag na ‘n plek waar dinge as kompleks ervaar word en nie netjies in goed of sleg ingedeel word nie. Waar besef word dat goeie ouens immoreel kan wees en slegte ouens soms goed bedoel. Ek hou daarvan, dit laat my immers eeu-oue probleme op nuwe maniere bedink (selfs in die paradys was daar 'n slang!). Ek skryf en dink ook graag daaroor.

Maar tog is die wens in hierdie boek nie die vader van die vervulling nie. In hierdie boek mis nie net Lourens so 'n plek nie – nêrens kom enige van die karakters by so 'n punt uit nie. Daar is nie regtig iemand wat op 'n plek beland waar hy sleg en goed in een mens, in een stelsel kan raaksien nie. Waar is, in die boek, agter al die woede, die plek van stilte en kalmte?

Daar was die grotes, soos Ghandi, wat die Britte en hul jingo-ryk hard aanvat terwyl die knuppels op hom reën in totale toewyding aan geweldloosheid, aan menslikheid wat nie magsvergrype duld nie. Hulle kan ons slaan (in daardie onvergeetlike toneel uit die fliek waar ry na ry mense waardig vorentoe stap om eenvoudig net weer met geweerkolwe platgeslaan te word), maar hulle kan ons innerlik nooit tot niet maak nie. Want in ons is daar stilte en kalmte: dat alles rondom ons aan die brand kan slaan en staan, maar dat ons tog iets innerlik het wat ons mens-wees fundamenteel bepaal. Daar was die minder grotes: die mitologiese vrou/ma-met-die-kappie-op wat uit die wa klim en skouer aan die wiel oor die meedoënlose berge sit. Ons moet hier oor om iewers ‘n stil en kalm tuiste kry, weg van die gierige hegemonie in die hinterland. Maar die skouer beur teen die wiel. Wat van, iewers in die diep platteland waar die skoolhoof oor al die struikelblokke heen, om elke draai raap en skraap om vir die gemeenskap, wit en bruin, ‘n skool te gee waar Afrikaans gepraat word, waar Afrikaanse kinders 'n ryk tradisie van taal en dink kan begin raakvat en proe? Waar kinders, wit en bruin, nie bitch oor die swart rassiste nie, maar elke dag wiskunde leer, in Afrikaans, en opstelle leer skryf en dan ook sommer in die verbygaan leer netjies wees, nie rassistiese taal gebruik nie en Kosi leer sing? Het die liegfabriek dan totaal oorgeneem, ons uit ons stille gedetermineerdheid in depressie en plafonstaardery laat verval en ons tot verlamming en ontvlugting “ontman”?

Of, om nog dieper te delf: Hoe kom egte vryheid na ons? Deur in ver lande daarna te gaan soek? Lê op die ou end kalmte en stilte dan regtig in uiterlike, die praat van ‘n taal, die ploeg op eie land, die blink bestuurderskantoor met die belangrike naamplaatjie daarop, die bevordering teen die range op? Wanneer is ons werklik vry, by ‘n plek van kalmte?

Ek sou hierdie boek, in terme van nuutgevonde insigte, ‘n agonistiese boek noem. Dit is ‘n harde boek wat die neo-rassiste hard aanvat. En goed so. Hy doen dit tereg. Want rassisme is sleg – nie net omdat sommige mense daaronder ly nie, maar veral omdat dit die rassis self so deur en deur vernietig. Daar is niks wat jou menslikheid so vinnig vernietig soos wanneer jy ander mense oor bysake soos velkleur verstoot nie. En dis goed so, want ons stryd lê nie net op mikro-vlak nie, daar waar ons klein eilandjies van stilte en kalmte uitbaklei vir die wat ontheem word. Ons moet inderdaad hard oor die groot sake op die groot oorlogsfront baklei. Lem moet teen lem kap.

Origens is dit maar 'n regte ou patriargale kultuur wat in die boek uitslaan. Vroue word al te dikwels in hierdie boek in lekker ou manne-taal in terme van hul tiete bekyk en, natuurlik gemeet. Lourens, mnr macho, se vriendskaplike aandjies bestaan uit ‘n gebier-suipery saam met sy ou pel. Hy weet presies watter vier soorte kots daar is vir manne wat sulke aandjies te veel geniet. Die seks in die boek is ‘n wilde gesteek, ‘n siellose ontlading van manlike saad. Hard partytjie hou. Hard lewe. Vat nie twak nie. Dis die styl, dis die styl, die lewensstyl wat mens soms laat dink die ou mense was reg toe hulle dikwels radeloos uitgeroep het dat die wereld aan die vergaan is.

Die nuanses, die kompleksiteite, waarna hy verlang: dat mense nie apokalipties vir mense as goed sal beoordeel as hulle swart is nie en as sleg wanneer hulle ‘n wit vel het nie, slaan nie uit in Kirsten se karakters nie. Deur apokaliptiese karakterisering verdoem hy sy lesers tot die dodesel van woede omdat daar teen hulle gediskrimineer word. Sy karakters is in swart en wit, in rassiste en die wakers teen rassiste verdeel. Selfs in hul transformasie is hulle karakature. As die wit meelopers uiteindelik die probleem van hul eenoogigheid raaksien, is hul ommeswaai nie eg nie – hulle is nou bloot napraters van du Randt (op die afgrond, over the brink....), bloot nog doenig met ‘n nuwe mode. Dis nou, in die hogere taal plat karakters. In hierdie boek is daar nie enige Tutu's wat iewers - selfs as randfigure - verskyn nie.

Tog is daar ook 'n ander kwessie: As ‘n mens woedend is, as jy kwaad is omdat jy nie verby ‘n plafon kan kom nie, as jy radeloos daagliks die plafon bly bestaar (al is dit by wyse van spreke), is jou blik dikwels myopies (kortsigtig, stiksienig, bysiende....). En dis ‘n klein tree van woede na waansin.

Hoe keer 'n mens sulke waansin? Wat sal ons in hierdie zombie-land dan laat oorleef as mense? Hoe behou ons ons menslikheid in só ‘n konteks van verontmensliking? ‘n Wyse man het ‘n tyd gelede aan die Korintiërs geskryf ‘n mens kan al die tale in die wêreld praat (ook Afrikaans), en nog van die hemel sommer by ook, ‘n mens kan alles besit, selfs alles uitdeel, heroïes – soos selfs gebeur by die hegemoniese magsbelustes (die armes moet eerste aandag kry, a la ANC beleid). Maar as daar nie die kultuur van omgee is nie, selfs van prysgee is nie, is alles in elk geval verlore. Dan staar ons teen ‘n plafon vas.

Of miskien selfs dieper: daar is tog op ‘n keer Iemand wat die magsgreep van die moordenaars oopwring en terugdring. Wat, Gandhi-rig, geweld weier om ontmensliking te stuit (vergeef hulle, hulle weet nie van beter nie). Wat die plat karakters, die geseldraers, in die oë gekyk het en stilweg hul eie destruktiwiteit laat raaksien het. ("Waarlik, hy was heel, heel besonder..."). Daarmee het hy die kringloop van geweld gestop, die geweld van terugslaan, van taal, van ras, van gender, van status en gewys waar egte stilte en kalmte te vind is. En stadig kom deur hom die proses van verset teen geweld, teen hegemonie, aan die gang. En waar 'n mens met mense te doen het, en die diepgeworteldheid van kwaad in menslike lewens, ook in die wakers teen rassiste s'n, moet 'n mens verwag dat dit 'n tyd gaan vat voor die vlam helderder en helderder sal brand.

Laat hulle maar ons taal vat. Laat hulle ons werk vat. Laat hulle ons goed vat. Laat hulle ons land vat. Deur dit te doen vernietig hulle nie ons nie, maar hulleself (Zimbabwe!). En dit beteken soms wel seker dat ons dinge verloor en kwyt is. Dat kosbare bande deurgesny word. Dat ons uiteindelik net ons self-respek en ons eie integriteit sal oorhou. Soos Renske van der Walt en die vroue uit die konsentrasiekampe gestap het – letterlik van besittings gestroop en van bloedfamilie beroof, maar met ongebreekte innerlike. Hulle sal nie kan wen nie. Hulle sal moet teruggee. Apartheid het ons dit opnuut geleer: nou is die tyd om innerlik kalmte te vind, aan die kant van wat reg is totdat die storm van vernietiging verby sal wees. En die vernietigers hul vernietiging in die oë sal moet kyk.

Daar is in Kirsten se boek ‘n lange relaas oor ‘n diversiteitswerkswinkel waarin wit en swart mekaar aan die keel gryp. Dit eindig waar Lourens geprys word omdat hy na al die kwade bloed tydens etepouse by die swarte deelnemers gaan sit het. Hy word daarom as “broer” aanvaar. En Lourens se reaksie (op bl.141)? Hy vra dat hulle tydens toekomstige konflikte vir hom sal respekteer omdat hy eerlik is en sy mening gee. Twee sirkels wat byna onaangeraak naas mekaar tol: die swart sirkel wat soek na menslikheid (jy bly my broer), die wit sirkel wat sy hart wil uitpraat (kyk hoe lyk ek)? Hulle raak net aanmekaar omdat ‘n skrywer hulle langs mekaar plaas: die onderskeidende leser sal hulle nader aan mekaar moet bring, nuwe betekenis moet skep, ‘n nuwe teks moet laat ontstaan: laat daar lig wees, laat ons as mense mekaar se nood hoor en voel.

Altyd moet ons omgee en nie opgee nie. Weg kan kyk van onsself en ons woede oor ons ontheemding en verontregting. Bly vashou aan menslikheid – ingesluit die regte waarop alle mens aanspraak maak (en daarvoor baklei ook). Maar dan die dieper wete: Al het ek al die regte in die wêreld, al sou ek ‘n perfekte grondwetlike bedeling hê en al sou ek alles wat ek begeer kon inpalm....

Hoe sou ek, skrywer van hierdie blog, soeker na die stilte en kalmte, die boek oor ons land se verontregting laat eindig? Lourens, die hoofkarakter, is ‘n tawwe ou. Hy is ‘n Angus Buchan in sekulêre gewaad, die hoof van die huis, met sy eie stuk hegemonie wat hy jaag. Hy vat nie twak van kabouters nie. Hy sê sy sê en die ander “manne” (ook in vroulike gewaad) moet die punch vat. Miskien is dit wat ek probeer kleinkry: die ander karakters is manne, patriargale figure. Hegemonie-mense – maar met kleivoete - wat alleen van copout weet (plafonstaardery, selfmoord, emigrasie) as hulle die mag verloor (dit is tog die vroue, sê die volksmite wat die wa oor die berg gesleep het!). Die hoofkarakter lê en staar na die wit plafon, vasgevang in sy eenogige blik op al die skade wat hom aangedoen word en al die geleenthede wat hom ontsê word, vies vir alles en almal wat oor wat hom bloot oor velkleur ontneem word. Word hy nie iewers 'n patetiese mens nie? So ‘n plafonstaarderige ou nie?

Twee keer in die boek vertel Lourens hoe hy ‘n Zimbabwiese vlugteling raakloop. Hy mymer dan oor hoe hy saam met hom sou wou kuier vir 'n lekker manne-talk. (Hy is nie 'n rassis nie, onthou). Dalk moes Lourens wel maar daardie Zimbabwiër in sy kroeg in Kaapstad gaan haal het en hom na sy vrou wat hy so lank nie gesien het nie, na die ver land gevat het. Hy moes saam met hom na sy huis toe ry, deur die dorpie se strate met riole wat oorloop, langs die begraafplaas met die rye nuwe grafte, die hospitaal met pasiënte wat buite op die stoepe en gras lê, deur die strate vol mense wat desperaat iets te ete en drinke verkwansel. En net daar, maar huiwerend (hy’s immers macho) sal hy agtergekom dat daar nie net wit plafonne is nie. Daar is net plafonne. En dit is plafonne waarmee magteloses wereldwyd ingebou word. Hulle wat die slagoffers van magsgrepe iss, uitgeoefen deur Mugabe-agtige figure wat met hul pienk Clicks-brille (Ek haat ou tannies) ander in hokke met plafonne opsluit. Die stryd is nooit bloot lokaal nie. As die swart rassisme sy kop neergele het, sal nuwe magsgrepe groter verwoesting saai - en daarvoor moet 'n mens visie kry.

En terwyl die besef tot hom deurdring, sou hy saam met die Zimbabwiër by die huis aangekom het. Sy vrou, maer van honger, sal met 'n nuuskierige frons die voordeur oopmaak. In ‘n oomblik sal die moegheid van maande van haar gesig afrol. Verbaas, ook oor die vreemde witte langs haar teruggekeerde een, sal sy haar man vashou, sy hand bly vashou, die sakke kruideniersware miskyk, want haar oë sal liefdevol streel oor al die bekende kontoere van sy gesig met die ingevalle wange. Sy sal haar kop teen hom leun, by hom staan, ewige sekondes lank.

Dan sal sy omdraai, die witman groet. Uit die sakke wat hulle samgebring het, sal sy spaarsamig meel neem en vir hulle pap stomend gaarmaak. En as die witman die aand op hulle ou katel wat hulle vir hom afgestaan het (hy is immers die gas) aan die slaap raak, sal sy nie besef dat hy in die kamer langsaan haar stem sag hoor eggo in die leegheid van hulle meubellose kamer langsaan waar hulle twee op die vloer bymekaar lê. Fluisterend aan die vertel van alles en nog wat wat sedert sy groot trek suid-waarts met almal tuis gebeur het. Die lang tye van alleen-wees, van pynlike geduld en uitsien na die tuiskoms, die dae van angstige blikke pad-af word ingehaal, weggeneem deur nabyheid, deur sag saampraat, deur die aanraking van vel en been.

Lourens sal in die nag nie na die plafon bly staar nie. Die stem, die sagte stem wat ook oor hom vrede kom lê, sal hom lomerig in stilte en kalmte laat wegsak. Hier, in ‘n gestroopte plek, waar daar net genoeg is, skaars genoeg is, is daar ‘n stille, kalm ruimte waar selfs ‘n witman in vrede kan droom. En boontoe, oop, reik die hemel lig van baie sterre oor die vervalle plekkie na bo.

Kalmte kom stil na die mens wat uit die min wat hy het, baie het om weg te gee en dryf die woede weg.

So word satire, onwaarskynlik, sprokie.

OK, Jaco, ek weet dis nie jou styl nie. Dankie man. Jou boek het my laat dink.

Die mistieke weg 8 : Inwoning van God

Die mistieke ervaring, het ons in die vorige deel gesien, maak ‘n mens bewus dat jy deel gekry het aan God se liefde wat nie deur netjiese formule’s onder woorde gebring kan word nie. Om ingetrek te word in God se liefde is om ‘n ondeurgrondelike, lewende sekerheid en wete te beleef. Helder ervaar en besef ‘n mens dat ‘n mens nou by God is en met God verenig is. Jy aanskou God.

Dit bring ‘n mens by ‘n volgende dimensie van die mistieke ervaring. God word deel van ‘n mens se lewe. God deurdring die mens se wese tot in die diepste kern daarvan. Die beeld wat hier kan help om dit te verstaan is van hout wat brand: Hout wat vlam gevat het, word deur die vuur deurdring en verteer. Die vereniging met God in die mistieke ervaring behels ook dat God in die mens inwoon. Die mens se siel word deur die ervaring aangeraak in sy mees intieme dele. Eckhart sê God is op daardie plek in die mens se bestaan waar niemand woon nie. God word deel van die mens se diepste innerlikheid, van dit wat die mens ‘n mens maak. God woon daar, in eenvoudig stilte, in eenheid met die mens. Hierdie plek kan 'n mens ook die mens se “burg” noem, die vesting van sy bestaan. God gee Hom aan die mens as die diepste grond van sy bestaan en trek nou in hierdie vesting in die mens se innerlikste lewe in.

‘n Mens verstaan dit miskien beter deur na te dink oor hoe God bestaan. God bestaan in Homself en leef uit Homself. God se inwoning in die mens het dieselfde betekenis. God woon daar waar die mens uit hom- of haarself self bestaan. God deel Homself met die mens se siel as die diepste kern van sy of haar bestaan. God woon in in die grond, die fondament van die mens se wese. God woon in die mens in sodat die mens se bestaan ten diepste die bestaan van God in hom of haar is. God kom woon en bestaan in daardie plek wat die mens tot mens maak. God breek die mens oop en word vir die mens dit wat lewe is. God word een met die mens op die mees intieme wyse en plek moontlik. Nader kan God nie kom nie. God raak die mens op ‘n plek wat innerliker is as die intiemste deel van die mens se siel.

Die mistieke ervaring raak dus daardie een plek in jou lewe wat die mees verborge, diepste punt van jou bestaan is. Dit wat maak dat jy ‘n mens is, wat jou hele bestaan stuur en bepaal, dit word nou die ruimte wat God vul en bewoon. Daarom is niks wat jy dink, doen, sê, beleef en ervaar nou sonder God nie. God kom woon daarin want God het een met my geword. God laat jou die goddelike liefde beleef, maar nooit sal dinge weer dieselfde kan wees nie: want daardie liefde het vlam gevat in jou bestaan en dring deur tot die kern van alles. Die liefde brand deur al die hardheid van die hout, dit verteer elke greintjie van die klipharde kante en brand deur tot die binneste binne van die stomp. God kom woon in jou. Die vlamme van God se eenwording met jou brand nie aan die kante of op sypaadjies nie.


N.a.v. Waaijman (66)

Foto: Gourits Desember 2008.

Spiritualiteit, mistiek en die liefde.

Ek bly dink aan die Zimbabwiër, Roy Bennett, se vrou wat in ‘n koerantonderhoud vertel hoedat hullle feitlik al hul besittings verloor het. Hulle was welaf, maar met die beslagleggings is hulle verarm.

Sy wil teruggaan, sê sy. Aardse besittings, het sy geleer uit hulle trauma, tel nie regtig baie nie. Daar is ander dinge wat meer saak maak.

In hulle geval het hul lyding hulle gestroop van alle verknogtheid aan die verganklike dinge.

Ek dink aan die geskiedenis van Franciskus van Assisi wat uit ‘n rykmanshuis gekom het en die ideaal van armoede gekies het. Sy keuse het deur die eeue heen ander geïnspireer om verby die tydelike te kyk na wat werklik saak maak.

Wat maak werklik saak?

Verhoudings maak ons nie regtig gelukkig nie. Die baie huweliksverhoudings wat tot niet gaan, die groot getal ongelukkige kinders in gesinne is maar enkele voorbeelde dat verhoudinge selfs vernietigend kan wees.

Ek hoor van iemand wat ‘n rubriek lees van Wilhelm Jordaan oor hoe hy na sy pa verlang. As hy hom weer in die hemel raakloop, sluit hy sy rubriek af, moet niemand hom kwalik neem nie as hy eendag almal oorslaan en eerste gou by sy pa gaan draai om te hoor hoe sy pa vir hom sê: dagsê ou boet. Hoeveel mense het daardie rubriek gelees en gewens hulle kon ook so verlang om by hul pa te wees? Want almal weet dat ‘n liefdevolle pa, ‘n dagsê my boetman-pa ‘n stormvrye hawe is wat jou hele lewe draaglik maak. Wanneer dinge skeef loop, die rat race oorneem, is pa se kalm daar-wees heeltemal genoeg. Dit is nie verhoudings wat tel nie. Dit is liefdevolle verhoudings wat ‘n lewe vol maak.

Het ons dit nie al baie gehoor nie: ons is nie ryk aan aardse besittings nie. Maar ons is ryk aan ons kinders, of ons ouers, of ons familie. Ons is ryk aan hulle liefde.

Wat my laat dink aan daardie rubriek so paar jaar terug, waar weet ek nie meer nie. Maar dit was van die siniese jong lat, pas-gegradueerde wysheid staan oor sy rubriek geskryf, se storie wat hy na kersfees en die vakansietyd skryf. Ja, skryf hy, lakonies, noudat kersfees verby is, die lewe weer sy gang gaan, duik die herinneringe aan die goeie tye by die see met die hele familie kort-kort weer op. Die ooms wat opdaag en op die stoep hul braai gaan braai en vir die soveelste keer hul ou praatjies maak. Oupa en ouma wat om die draai gestrompel kom en die swerm kleinkinders een vir een omhels, druk, bepraat en uitvra. En dan tant Liefie, die een met die snor, wat al wat ‘n man is bydam en ‘n vieslike nat en lang soen op die mond gee (sommiges, veral die jong seuns, vlug vinnig om die draai as tant Liefde met haar tuitlippe sien aankom). Soms, as die stroomversnellings heftig raak, dink hy selfs met nostalgie terug aan daardie nat soen (sê ek het hy geskryf).

Wat maak werklik saak? Spiritualiteit vertel van hoe ons totaal verander word in ons verhouding met God. Dit is nie maklik nie om in God se liefde te groei nie – ons leer dit op die harde manier want ons neig so om vir onsself lief te wees en vir ons in te palm. Soms moet ons deur lyding gaan om God se liefde raak te kan sien, ‘n liefde wat alleen helder voor ons is wanneer al ons verganklike steunpunte uit die pad geneem is. Soms sit ons terug na ‘n dag se werk of na jare se toegewyde sweet en besef wat Thomas a Kempis gesê het bly waar: waar is al die groot manne en vroue van weleer wat so die toneel oorheers het? En ons verstaan waarom hy dan ‘n pragtige lied oor die liefde skryf en homself tuisvoel by die Nuwe Devosie, die nuwe toewyding. Dan besluit ons alles is sommer bol, soos Prediker skryf, al ons sug na roem, rykdom, uiterlike. En ons val terug op die liefde. En ons is spyt dat ons dit nie lankal gedoen het nie. En jammer dat ons weggehardloop het toe tant Liefdie ons ‘n nat soen wou gegee het. Want sy het dit uit liefde gedoen, daardie ou nat soen, die familie-grap. En nou is sy weg. Maar ons gedagtes is ryk aan humor en aan volheid omdat sy die nat-soener was.

Dan gee ons alles wat verganklik is, prys. En dit kom dalk nie so moeilik nie, want ons lees Paulus se liefdeslied wat vra: wat baat dit ons dat ons al ons goed uitdeel en ons het nie die liefde nie? Dit is nie wat ons prysgee wat saak maak nie. Of al ons grade nie. Of ons heldedade wanneer ons berge versit nie of ons liggaam oorgee om verbrand te word nie. Wat saak maak is die liefde, die liefde. Dinge kan nie liefhê en liefde gee nie. Mense kan. En, dalk, veral, God gee liefde en maak ons tot liefde. Daarom kan ons, as ons regtig dieper kyk, ontdek tant Liefie is nie eintlik weg nie. Pa, die ou boet-pa, is nou in God se groot liefdesarms opgeneem. En ek, verlangend na pa wat my op sy skoot tel en vir my ‘n storie vertel, sommer maar net, kan weet, die liefde wat uit hom in my lewe gevloei het, is die goddelike liefde wat ook uiteindelik my deel is. As ek my maar net daaraan oorgee, altyd weer, met toewyding, as ‘n lewensproses, sal ek in God tot rus kom. Daar is niks groter as die Liefde nie. Want God is liefde. Daarmee kom spiritualiteit by sy kern uit: die groot geheim waarvoor ek te staan kom – om volkome een te word met die Liefde, met God sodat dit deur my kan vloei na hulle wat smag na onverganklikheid.

Oor vervreemding tussen God se kinders

Uit sy eie vertel hy my van ‘n vriend van hom wat by sy pastor raad gaan soek het. Vol innerlike angs, gevoelens van self-verwerping, onsekerheid oor eie identiteit het hy vertroulik gaan praat met die man van die Here. Om klaring te kry, op soek na heling. Hy het sy hart uitgestort en die gordyn oor die diepste deel van sy verborge binnekant oopgeskuif . Niemand het nog ooit ‘n kykie gehad op sy binnekant soos die pastor, die herder, die man van God nie.

Daardie aand, op pad huis toe, is hy aangeval deur ‘n groep kinders wat hom spottend en tartend van sy fiets afgeruk het en stukkend geslaan het. “Jou vuil gemors,” het hulle agter hulle maskers gesis terwyl hulle sy diep geheim lasterlik aan hom terugvertel het.

Een van die kinders wat hom so genadeloos geslaan het, het hy herken. Hy het geweet waar die haat vandaan kom en toe ook besef hoekom dit so vinnig die rondte begin doen het. Een van die aanstigters van die haters wat hom half bewusteloos agtergelaat het, was die pastor se seun.

Stilweg het sy vriend vir my hierdie storie vertel. Ek is ingeskuif in die rol van ‘n pastor: sy oë, vol vriendelikheid en sagtheid, was die oë van ‘n verslae jong seun. Hy was een van my studente wat met niemand anders hieroor kon praat nie, wat nêrens sy ongeloof kon deel oor wat met sy maat gebeur het nie.

Ek kon verstaan waarom hy predikant wou word. Hy gee om vir ander, is ingestel op mense, is gevoelig vir lyding en wil swaarkry beveg. Hy verafsku geweld – fisieke geweld, maar veral ook die geweld wat gerig is teen die swakkes, die eenvoudiges, die verwondbares, die innerlike gekwetstes. En wat dikwels., te dikwels, in die naam van die Here as ‘n heilige oorlog teen die kwaad gevoer word. Hy was skerp genoeg om dit te kon aanvoel en raaksien en vir homself uitspel: hierdie aanslag in die naam van die goeie op die wat minder krag het, op hulle wat soek na heling, na erkenning en na menslikheid. En hy kon ook al weer in nuwe tye raaksien dat al die ou sondes wat ons so netjies gekatologiseer het, niks anders was as ons regverdiging vir geweldsgrepe teen mense wat anders as ons is nie. Die geweldsgreep wat in die naam van uniformiteit en hegemonie oor ander uitgeoefen word.

Hy was ‘n jongmens, vol ideale in daardie vriendelik blik van hom. Ek het ook geweet van die kolle in sy eie lewe, die onvriendelike kante, die harde woorde, soms die seermaak-dade wat hy op sy beurt vir ander aangedoen het. Ons misreken ons met apokaliptiese denke: daar is nie net goeie of slegte mense nie. Openbaring leer ons daar is goed en sleg. En mense, ook die kerk, word handlangers van die kwaad of die goeie – al gelang na hul besluite in reaksie op God se aanbod van liefde. Ook hy dus, hierdie jong seun met sy skerp intellek, sy omgee vir ander, het, dit weet ek, my teleurgestel met sy eie tekortkominge.

Dit is nie ‘n vinger wat ek wil wys nie. Ek maak myself bewus van hoe nodig dit is om in my eie lewe konsekwent die kant van die goeie te soek. Die verhouding tussen God en mens, die raamwerk van spiritualiteit, is nie altyd duidelik nie.Mense van God kan ook satanies optree. Dus moet ‘n mens egte transformasie soek – transformasie wat mense heel maak en nie afbreek nie. En dit is nie maklik nie – dit is ‘n lang proses waarin ‘n mens foute maak. Die pastor wat sy skaap aan die wolwe uitgelewer het en die student met sy eie feilbaarhede.

Ek het kontak met hom verloor na sy studie. Tot nou onlangs.

*

Ek was lank sy predikant – deur moeilike tye, toe hy in sy werk deur troebel tye gegaan het. Hy was ‘n ervare professionele mens wat met toewyding sy werk gedoen het. Ons het ure saam deurgebring omdat ek op meer as een manier by sy instelling betrokke was en dikwels daar moes uithelp met komiteewerk. Ek onthou van hom een groot storie wat my diep beïndruk het. Onpretensieus vertel hy my hoedat iemand hom jare gelede van iets beskuldig het waaraan hy geen aandeel gehad het nie. Hy het die skuld op hom geneem en daarvoor vir lang tye daarna verwyte ontvang. In die opsig was hy vir my amper ‘n Christus-figuur wat lyding vrywillig op hom geneem het om ‘n bose kringloop van geweld tot ‘n einde te bring. Ek was, ten spyte van al sy gebreke, ja, dié het hy ook gehad, altyd verseker van sy integriteit en het hard baklei om hom te ondersteun vir ‘n belangrike aanstelling.

Die afgelope twee jaar is hy deur ‘n vernietigende krisis waarin hy dit wat vir mense die kosbaarste is, sy dierbares, verskriklik wreed verloor het.

Hy is nie meer ‘n kind nie. En hierdie houe lê soos etterwonde oor sy lewe geslaan. Jy kan sien sy oë het leër geword. Die binnekant is maar dor, die lewensverwagting is min, die lyding diep en pynlik. Dit is een van daardie situasies waarin ‘n mens byna nie meer getroos kan word nie. Jy kan maar byna net oorlewe.

*

Ons praat oor sy nuwe dominee in die nuwe dorp waar hy gaan bly het. Dit is ‘n jong outjie, vertel hy my nadat ons al die nuus oor die ou dinge ingehaal het en stilweg oor sy innerlike rouheid begin gesels, vol ideale en woelig. Hy wil allerhande dinge nuut doen en baie probeer verander. Hy bedoel dit goed om mense uit hul groef te kry, om nuwe lewe in die kerk te blaas.Maar, sê hy vir my, hy kan dit nie meer meemaak nie. Dit is fieterjassies. Oppervlakte dinge. Dit skuif die meubels net na ander plekke sonder om werklik iets te verander. Die hart bly roep na dit wat oor die eeue heen getroos het – die boodskap van die evangelie, die ou-ou tyding.

Sy nuwe dominee is my oud-student, besef ek toe hy die naam vir my sê.

*

Spiritualiteit kan nie gemaak word nie. ‘n Mens wag op God se aanraking. En geen nuwighede of fieterjassies gaan dit aanhelp nie. Maar spiritualieit kom ook weer altyd op nuwe maniere: wat gewerk het vir ‘n vorige geslag moet somtyds deur ‘n nuwe briesie opsygewaai word.

Twee mense na God se hart. Maar die vervreemding tussen hulle, so totaal onbegryplik, het 'n duidelik spoor op hulle albei gelaat.

My hart huiwer: die jong, ywerige, vriendelike, goedbedoelende, sagte outjie wat met blink verwagtinge alles wil regmaak wat die kerk altyd verkeerd gedoen het. Die ouer, lewensmatte gelowige wat deur die driwwe gaan en wat wil vashou aan alles wat altyd vir hom sekerhede was. Hoe kom hulle bymekaar? Het die teologie daardie arme outjie ook in ‘n wolwe-pastor begin vorm, die donker kante van hom laat groei? Het die verlies die ouer mens met die rou binnekant se hart met te dik rowe van rou en donkerheid te flou laat klop?

Daar is nie resepte nie. Daar is net die een uitkoms – die weg van egte spiritualiteit. Om op die Here te wag, biddend, afwagtend, tastend, nederig. Miskien selfs nie eers dit nie: eerder om die ander een te gaan haal – daardie stukkend geslaande een en by hom of haar te wees in sy pyn, voor die Here.Dus is die proses, die lewensreis eintlik om saam op reis te gaan.

Dit het ek tog baie gesien: al die aande wat ek gedink het ek mors tyd, menslik gesproke, as ek by ‘n huis ingestap het en oudedoos, die Bybel uitgehaal en gebid het – vir die Here dat die huis waar ek was God se liefde sal ervaar, maar ook vir mense, dat hulle heel sal word, by God genesing sal soek, in afwagting nooit die hoop sal opgee nie en veral in liefde sal vashou. Aan mekaar, maar bo alles aan God.

*

As ek maar net hierdie twee mense bymekaar in een kamer kon kry sodat hulle hul lewensverhale vir mekaar kon vertel en kon agterkom hoe onmiskenbaar God gewerk het in hulle geskiedenisse.

Moeder van die Karoo en die papegaai se foutjie

Loop nou al dae rond met die storie oor die drie seuns van ‘n Karoo-ma wat in Ingeland gaan werk. Met krismis stuur hulle vir ma op die plaas natuurlik drie krismisbokse. Die eerste twee is, volgens graptegnieke, normaal blink en indrukwekkend. Boeta 1 sê hy het vir mammie ‘n groot nuwe huis op die plaas laat bou. Boeta 2 stuur vir mammie ‘n blinknuwe en grend motor en gooi sommer ‘n chauffeur by die deal in. Die jongste boeta se present moet natuurlik vindingryk wees. Hy is moeder se liefling en wil vir haar iets heel spesiaals gee. Daarom surf hy Ebay se eksotiese geskenke van a tot z. Uiteindelik kom hy op ‘n ideale geskenk af – ‘n papegaai wat flink en slim die hele Bybel van vooraf opsê. Moeder kry dan sommer geselskap, noudat sy ‘n weduwee is en terselfdertyd geestelike voedsel.

Mammie laat toe teen nuwejaar weet sy is baie dankbaar vir die mooi geskenke. Soos ‘n gesoute en nugtere Boere-weduwee betaam skryf sy aan Boeta 1 dankie vir die huis, maar dit bly maar ‘n storie om die groot plek netjies te hou. Vir boeta 2 laat weet sy dat die motor blink en mooi is, maar sy ry eintlik net een keer per week dorp toe. Dan vat sy maar eerder o’le pa se trokkie want sy wil nie die blink nuwe kar op die stowwerige pad vuilmaak of stukkend ry nie. En, voeg sy by, met Karoo-moederlike argwaan, sy’s immers nog van voor 1994: En daardie drywer vertrou mamma darem nie heeltemal nie. Boeta 3 kry ‘n kort boodskappie, hartlik en waarderend, op die man af en sonder fieterjassies: En Boeta my seun, dankie, daardie hoender was heerlik.

Ek sit al heel week en dink hoe lekker kan ‘n mens nie hiervan absurde teater maak nie: Het die papegaai, dik vies omdat hy uit Ingeland Karoo toe moes trek, dikbek gesit, tot sy eie ondergang – moeder kon nog nie betower word deur Bybelverse nie en dog toe dit moet seker dan maar 'n hoender wees. Of was hy dalk vlugvoos, na die S.A.L. vlug (of S.A.A. soos die manne mos besluit het), onbewus daarvan dat die Karoo nie papegaai wêreld is nie en dat ‘n man daar nie op jou louere moet rus nie, veral nie as jy ‘n voël is en na hoender lyk nie.

Wys jou net dan: as jy een talent het, woeker eerder dag en nag met hom

Enige ander voorstelle vir redes waarom moeder gedink het dis ‘n hoender?

Efesiërs 3:18-21: die liefde wat alle kennis te bowe gaan. Oor die aanskouing van die liefde.

Pas nadat ek die vorige stuk oor die nie-wete skryf, lees ek Efesiërs – een van my gunstelingtekste. Die gedeelte in 3:18-21 onderstreep hoe God uitstyg bo ons inperkende en beperkte vermoëns. God kan oneindig meer doen as wat ons bid of dink. En dan die belangrike opmerking: God se liefde gaan ons verstand te bowe! God moet ons help om te ervaar hoe wyd, ver, hoog en diep die liefde van Chrsitus sterk. Paulus se gebed in die vorige deel (Efes.3:14-17) besing God se skeppingsmag, die Gees se transformatiewe werking en Christus se inwonende liefde. Paulus bid dat hulle die gawe van hierdie goddelike werking sal ervaar.

Niks van kennis as die hoogste goed nie, niks van slimmighede wat ons laat uitstyg nie. Alleen maar in die eerste plek hierdie belewing van God se mistieke werking in die Gees en Christus. Waar dit in plek is, volg 'n aangrypende, maar ook baie gewone nuwe lewe. Daarvoor moet 'n mens maar net die res van die boek lees met sy oproep tot 'n lewe wat skoon is, gestroop van die onheerlike en die afbrekende.

Efesiërs is ‘n boeiende brief. Wie daardeur aangeraak word, en deur die skrywer se mistiek, laat toe dat ‘n krag in sy of haar lewe loskom.

Mistiek (8) Aanskouing ander kant alle kennis

Hoe bedink ‘n mens die mistieke proses as ‘n mens verby alle kennis heen jouself verloor het in God en deel gekry het aan die Onkenbare werking van God? Waaijman (65) praat van die grondelose afgrond van nie-weet waarin die mistieke ervaring ‘n mens intrek. ‘n Mens word uiteindelik verenig met God wat ook die Onkenbare is. Paulus raak, nadat hy skryf oor een van die moeilikste tema’s in die geloofslewe (die getrouheid van God aan die volk Israel in Rom.9-11), in vervoering: Hy besing die diepte van God se rykdom en wysheid en kennis, maar voeg dan by: “Hoe ondeurgrondelik is God se oordele, hoe onnaspeurlik God se weë! Wie ken die bedoeling van die Here? Wie gee Hom raad?” (Rom11:33-35). Ondeurgrondelikheid en onnaspeurlikheid van God is uiteindelik maar al wat ons kan besing as ons ons eie diep gedagtes op die tafel gelê het.

Die vereniging met God bring mee dat die mistikus dus in ‘n grondelose afgrond van nie-weet ingetrek is. ‘n Mens word by God opgeneem en in ‘n verhouding met God verenig wat nie in terme van kennis beskryf kan word nie. Maar ‘n mens kan verder sê wat hierdie ondeurgrondelikheid nie beteken nie. Die mistikus verloor nie sy of haar besef en bewussyn van dinge nie asof hy ‘n zombie word of in ‘n bewustelose trance verval nie. Trouens, wanneer ‘n mens verby alle wete beweeg, bereik ‘n mens ‘n punt van heldere klaarheid. Alles word nou vir jou duidelik en helder: Terwyl ‘n mens wat kennis inwin na dinge op ‘n afstand bly kyk, het die mistikus verby daardie afstandelikheid beweeg. Kennis slaan om in aanskouing. ‘n Mens beleef nou helder en klaar wat liefde is en wat dit beteken om by God te wees.

Ons oë bly dus in die donker van hierdie grondelose afgrond oop. Ons val nie aan die slaap nie of verloor nie ons wete nie. Daar is niks wat ons kan bekyk, ontleed, verstaan, bedink as ons so in die donker is nie. Maar ons het weggesink in God se liefde. Ons is bewus van liefde wat ons omstraal terwyl ons in God se liefde geborg word. Ons kan nie feit opnoem nie, inhoude van teologieë bespreek nie. Ons beleef hoe God ons herskep en ons het nou deel aan die goddelike liefde. Ons aanskou die liefde. Ons bedink nie, ons beleef. Ons oë is oop in die donkerte waar daar geen kennis is om ons te verlig nie. Tog is daar om geen rede hoegenaamd in ons ‘n helderheid. Ons aanskou God. Ons is opgeneem in ‘n liefdesverhouding.

God is ondeurgrondelik, skryf Paulus. Ons kan nie redes verskaf vir die liefde nie of kenmerke daarvan uitstal nie. Ons vereniging met God is bloot daar om te aanskou. In Romeine 8:35 het Paulus reeds verwonderd geskryf dat niks ons van God se liefde kan skei nie. Die diepe geheim oor God se verborge gehegtheid aan Israel (in Rom.9-11) word deur hierdie verwysing dus omraam deur God se liefde en deur God se ondeurgrondelikheid en onnaspeurlikheid.

Dit is werklik ‘n verborgenheid: dat ons lank nadat ons alles met ons verstand uitgepluis het, ook ons godsdiens, aanbeweeg na die dieper, groter, maar ondeurgrondelike aanskouing en belewing van God se ontfermende, vernuwende liefdes-omhelsing.

Paulus praat al in Romeine 8:20 van die skeppping se kreunende verlange om verby al die tydelike dinge heen aan te beweeg om deel te kry aan God se heerlikheid wat ten volle in die toekoms ons deel sal word (Rom.8:21). God se heerlikheid is wat saak maak en wat al die verganklike dinge oorleef. En onder hierdie verganklike dinge tel ook kennis. Paulus skryf in sy beroemde lied op die liefde dat “al die kennis” sonder liefde niks is nie. Kennis sal uitgedien raak, voeg hy by (1 Kor.13:2, 8). Dit is deel van die verganklike. Liefde bly en dit vir ewig. Wie met God verenig raak, ervaar op ‘n mistieke wyse hierdie onverganklike, onnaspeurlike misterie van eenheid met die liefde buite alle kennis om en verby alle insigte.

N.a.v. Waaijman: die mistieke weg.

Die mistieke weg: Vereniging (7)

Ek wil graag my opmerking hier onder oor die mistiek hervat (sien vroeer), n.a.v. Waaijman se artikel in die Encyclopedie van de Mystiek.

Normaalweg dink ‘n mens in terme van God as die een wat handel (die subjek) en die mens wat God se handeling ervaar (die objek). In die mistiek ervaar die mistikus nie so ‘n skeiding nie. Waaijman (64-5) verduidelik dit aan die hand van die voorbeeld van Dionusios die Areopagiet se bespreking van Moses: Moses bereik die top van die berg en staan voor die donker wolk waar God is. Daarmee is alles wat menslik moontlik is, bereik. Nou neem God se werking oor. Moses word die donker wolk ingelei. Hy word ingelei in die donker wolk van nie-weet. Daarmee word alle kennis stil. Dionusios (I, 3) skryf:

Hy bevry hom van dinge wat gesien word en van mense wat sien. Hy gaan in die donker van kennisloosheid, die werklike mistieke. Sy kennende greep, sy pogings om te wil weet, kom tot ‘n einde. Hy is nou by die heeltemal onaanraakbare en onsigbare. Hy is nou deel van dit wat verby alles is.

Mense ken en weet sekere “dinge” (voorwerpe). Mense sien dinge – hulle is dus subjekte wat waarneem en ken. Wanneer ‘n mens in die donker wolk, in God se teenwoordigheid ingaan, ken ‘n mens nie sekere dinge nie en is jy ook nie meer iemand wat ken nie. By God wees beteken dat ‘n mens verby kennis beweeg het. Dit is om kennisloos te wees (agnosis). Die mistikus behoort nou heeltemal aan God, wat bo alles en buite alles, ook kennis om, bestaan. Nou is daar ‘n eenheid met God se werking en God vul die mens se ken, wil en onthou. Waar God werk, werk menslike kennis nie. God is immers totaal Onkenbaar. God is bo-geestelik en word deur niks geken nie. Waar eenwording met God plaasvind, word die mens ingetrek in ‘n grenslose ruimte van kennisloosheid.

Mooi. Hierdie perspektief. Veral vir ons wat ons kennis so opstop en uitstal. En wat meestal vergeet wat Paulus skryf oor dit wat alle verstand te bowe gaan. Ons hou nie daarvan nie. Ons verstand is dan ons god. Ons aanbid tog so geredelik die grysstof waarmee ons so baie sake kitsvinnig kan regpraat en uitredeneer.

En dan ook die gedagte: om een te word met God, is ervaring. Groter en dieper en omvattender as alle kennisgrepe. Om in die teenwoordigheid van die Onkenbare te wees (die donker wolk!), is om deel te word van die sfeer wat verstand en wete transendeer. “My verstand staan stil!” sê die mistikus. En laat dan toe dat God ons neem na die vrede wat alle verstand te bowe gaan – in die ruimte van God se teenwoordigheid in.

Eenwording met God is tog, paradoksaal, nie teen die verstand nie, maar verby die verstand. In die manier waarop ek die diepte van die mistieke ervaring wil artikuleer (nie noodwendig “begryp” nie), is die verstand aan die werk. (Hard ook!). Maar die verstand bring my tot die punt waar ek die grense van kennis en die ruimtes buite my verstaan en wete om erken en herken. En as ek bewus raak van die Een wat hierdie ruimtes bewoon, verlang ek om ook in die donker wolk ingetrek te word – al is dit met verwonderende, huiwerende vrees. Dan is dit inderdaad of ek my in ‘n eindelose afgrond instort: met permissie gebruik: bungee jumping met die geruste wete ‘n rek sal my vashou as ek deur die sfeer van verruking beweeg.

Lyding en die mistieke antifrase

Ek was die naweek terug op ou turf. Ons was op besoek by ou kennisse en het dus baie gehad om in te haal. Dit is ook al weer amper ‘n dekade vandat ek, in baie moeiliker omstandighede, weg is daar. In die proses van inhaal op die jare van weg-wees is die nuus steeds weer intens: kinders wat getroud is, wat die land uit is, wat geskei is. Bekendes wat dood is. En dan die wat nog daar is wat swaarkry.

Ons sit Donderdagmiddag by iemand wat twee primêre kankers het – iemand wat nog altyd ‘n vegter, ‘n vasbyter was. Daar is geen oomblik wat die persoon geen pyn het nie. Die stryd wat nou deur chemoterapie gevoer word, is letterlik ‘n geveg om lewe en dood. Daar is hoop, iewers. Dit brand flouweg. Dit kom uit as woorde wat wil struikel, wat bloedarmig en bleek in die lug hang. En terselfdertyd is daar die onstellender, dieper, donkerder ondertoon van wil-wil opgee, van moed wat wil-wil breek. Van ‘n weifelende kyk. Juis omdat dit kom van iemand wat altyd met drif vorentoe gebeur het, vir niemand ontsien het nie, is dit pynliker om te sien.

Hoe is mens by so iemand? Moenie opgee nie. Baklei hoor. Jy is mos een wat nie los nie.

En die pyn spoel oor na hulle wat naby is. Naby sit die maat, vriendelik, gemoedelik, soos van ouds. Die lewe is daar, maar die lewenslus is weg. Die vinnige kyk, die gedempte toon.

Ons staan en gesels – ‘n rukkie later – by ‘n ander ou kennis. ‘n Voorslag wat oor jare heen paadjies oopgetrap het in diens van ander. Stilweg, geduldig, opgeneem in alles wat daar was om gedoen te word. Ook ‘n vasbyter en ‘n werker. En ook hier sien ‘n mens hoe verwoestend fisieke pyn die menslike liggaam kan afbreek. Geen twintig jaar gelede het ons dikwels gesels oor ‘n gemeenskaplike kennis wat ‘n afbrekende, slopende siekte gehad, altyd met meelewing, radeloosheid, ontferming. Nou het dieselfde siekte hier toegeslaan.

En ook hier is die lewensmaat, die een wat altyd naby is, die vrolike, ondeunde, lewensgenieter – maar nou met skouers wat ook maar wil hang. Die wenkbroue plooi so bietjie, die oë is stil, die vonkel dreig om te gaan lê.

Ons sit die volgende dag langs twee mense wat twee kinders aan die dood afgegee het. Op ‘n allerverskriklike, skielike manier is hulle van hulle weggeneem. Die pyn stuit jou weer eens voluit teen die bors.

Ek is sleg. Ek trek my dit aan. Ek sukkel om dit te verwerk. Ek wil wegkom daarvan.

En net daarna lees ek weer vanuit ‘n spiritualiteitshoek oor lyding. Ons verban dit uit ons lewe, relegeer die lydendes na hospitale en hospiese. Ons besweer dit uit ons lewens. ‘n Goeie christen wat ly, se geloof is te min, dink ons stilweg. En baie ander slim praatjies weerhou ons van empatie, van die voel van wat hier werklik gebeur, van die dehumanisering wat onder ons oë gebeur.

Lyding mag nie ontken, besweer, na die rand geskuif word nie. Lyding is ons lot en lewe: intens by mense wat sterf en by hulle wat verliese het. Minder opvallend, maar tog ook daar by hulle wat ouer word, wat alleen is, wat verraai word, wat hulle besigheid verloor, wat hulle kinders kwyt is.

En my eerste, primêre reaksie op hierdie gedagtes en hierdie besoek is een van bitterheid. Die teodisee-vraag forseer homself ionuut aan my op. Waar is ‘n goeie God in hierdie oseaan van smart?

Daar is niks moois aan lyding nie. Mense kan sê net wat hulle wil. Dit is waar dat lyding ‘n mens edel kan maak. Moeder Teresa het dit bewys. Die edel mens wat die lydendes uit die gutters gaan optel het en ‘n menswaardige laaste dag gegee het. Dit is ook waar dat lyding ‘n mens volwasse maak.Jy word dankbaar vir jou gesondheid, dat jou geliefdes nog by jou is, dat jy veilig is en selfs dat jy ‘n bord kos op jou tafel het.

Maar lyding bly sleg. Dit maak jou magteloos voel. Dit skeur jou hart aan stukke. Dit ruk jou guts uit jou binnekant.

Ek is naby aan die Prediker wanneer dit by lyding kom: my Godservaring word verduister daardeur.

Lyding dehumaniseer mense op baie maniere. Mense wat ly is nie altyd sagter nie, hulle gee nie altyd om vir ander nie, hulle dink net oor hulle self en hulle eie ellende, hulle neem ander kwalik en slinger verwyte omdat hulle swaarkry.

En so bedink ek baie kante van lyding.

Kan daar closure kom? Is daar ‘n groter raamwerk wat lyding sy angel ontneem?

Die lelikste vorm van lyding is aan ons bekend: die Een aan die kruis wat bitter na bo smag: Hoekom het U my verlaat. Die Een wat uitskry: Ek het dors. En om Hom die honende massa wat hulle verlekker in sy ondergang. En uiteindelik die donkerte van sy laaste ure. Die donker nag van die siel as Hy ter helle neerdaal.

Maar dan is Hy ook die Een wat bid vir hulle wat die spykers indryf. Wat vir oulaas nog sy ma onthou, die skurk saamneem Paradys toe. Wat uiteindelik sy gees oorgee, wat in sy vashou-aan-die liefde die onoorwonnene word –die Een wat sterker is as die kwaad.

Die groot raaisel van lyding word hier nie opgelos nie. Hier ly die Seun van God dan self. Goddelikheid waarborg niks, dit skerm nie af teen die vernietiging van lyding nie.

Maar iewers skemer iets deur van hoe lyding tog ook gestuit word, hoe grense getrek word vir die vernietiging wat lyding bring: ‘n stem wat in die donker roep na God, téén die duisternis in. En daarmee die mistieke antifrase: God, as ek na U roep, as ek uitskree oor my verlatenheid, oor die brandende dors in my, is dit ‘n teken dat U daar is. U, ja U, het my hart wat so onrustig klop, gehelp om na U te roep. Hierdie begeerte na U, kom van U. “My” God, “My” God.

Hoe bly ek staan in my lyding?

Ek roep na U. Waar is U?

Ek is alleen, blootgestel hier in my aan die pyn van gedeelde swaarkry. En, soos die Prediker, is my Godservaring daardeur verduister.

Miskien tog is ek nie alleen nie. Iemand anders se Godservaring was ook aan die kruis verduister - letterlik. Hy het in die gees gesterf, oorgegee aan 'n "Vader", homself te midde van die donker aan hande van die Groter Een toevertrou. Sy gebede bid ek na. Die gebede van 'n Mens wat aan die kruis nog kans gesien het om ander aan die hand te neem, Paradys toe.

Spiritualiteit en teologie

In die teologiese wêreld is die gesprek met die ouer geslag altyd belangrik. Vandaar die respek en selfs eerbied teenoor die tradisies van die kerk. En immer weer die vernuwing wat volg op die gesprek met die tradisies: ons praat met mekaar, maar uiteindelik se ons vir 'n nuwe tyd op 'n nuwe manier.

Tog gaan teologie nie oor wat ‘n paar mense oor God gedink het nie. Teologie is gewortel in mense se geestelike lewe. Dit reflekteer ervaringswerelde. Meer nog, dit delf dieper oor die sin van die ervaring en wat, uiteindelik Wie, daar agter is. In teologie gaan dit oor die Gees van God wat jou suiwer, omvorm en uitdaag. Teologie beteken om te leef uit die ervaring van God se heilige en heiligende teenwoordigheid. Dit behels die mistieke wete dat ‘n mens voor die Onpeilbare Misterie staan. Dikwels beteken dit dat ‘n mens juis die beperkinge van die intellek verstaan. Lank nadat ons woorde oor God gepraat en selfs opgeraak het, bestaan teologie nog voort. Ten minste, die egte teologie. Daarom is ‘n teologie wat abstrakte waarhede konteksloos bespreek en universele aansprake maak gedoem tot ‘n vaal bestaan en, uiteindelik, ‘n roemlose ondergang.

Teologie is geanker in die geestelike lewe van ‘n gelowige. Teologie is eintlik geleefde geloof in die aangesig van God. Juis daarom gaan dit nie om die mens, menslike ervaringe of menslike groei nie. Egte teologie is daarom spiritualiteit – om deur God se Gees geheilig te word tot ‘n lewe in diens van God. Dit is nie ‘n soort goedkoop self-help poging tot verbetering of volwasse-wording nie. Dit gaan om ‘n proses waardeur ek deurdringend uitgedaag en getransformeer word om soos God te word. Daarom is die uiteindelike doel van God die eenwording met God.

Johnson skryf in sy eerste hoofstuk van “The Living Gospel”: “Unless in some fashion I am in touch with God’s intrusion into my life... there is nothing for me to think of at all that I can call theology. If the shaping and sanctifying work of the Holy Spirit is not the essential starting point and final goal of the theological process, then I cannot but regard the ‘spiritual life’ as an effete form of super-erogation” (p. 5).

Juis daarom is teologie nie ‘n onbetrokke, vryblywende gesprek oor feite of geskiedenis nie. Teologie moet Spiritualiteit wees. Dit moet as dissipline oor die geestelike lewe (faith experienced) begin en fokus op die verborge, oorweldigende en geheimenisvolle werking van God in mense se geestelike lewens. Maar dit gaan nie net oor hoe God getransformeer het nie, dit moet my self transformeer. Teologie is self-impliserend. Die teoloog word opgeneem in sy of haar studieveld en word daardeur juis getransformeer.

Daar is baie droërige, oppervlakkige, skewe en selfs onheilige vorme van spiritualiteit. ‘n Mens kan so maklik die aandag begin vestig op my bewuswording, my gebed, my toewyding in plaas van om verby al die wonderlike hulpmiddels tot bewuswording, gefokusde gebed en kontemplatiewe toewyding te bly sug na die hoogste van alle ervaringe: om aanbiddend by God te wees. Verby my eie asemhaling, my eie mantra’s, my ywerige askese is daar die verlange na God as die Heilige wat liefdevol in jou lewe aan die werk is en by wie ‘n mens totale skuiling vind. Aanbiddend is ‘n mens in verwondering en dankbaarheid voor God, bereid om verander te word en gereed om in gehoorsaamheid te gaan waar jy nie eintlik wou wees nie. Maar selfs bo dit alles is die ervaring om by God te wees: Here, my rots, by U skuil ek. Ek sal U loof al die dae van my lewe.

Selfs by die skryf hiervan en by die lees van hierdie woorde, is die dieper begeerte: Gees van God gee vir my die Gees in volheid om aanbiddend in U lig te bly.

Die roos op die foto, geneem in Bloemfontein in April 2008, by 'n gastehuis waar ek tydens Pinkster gebly het, wys helder Lig.

'n No-nonsense Calvinistiese dominee

Ek lees hierdie berig in Trouw van vandag. Tussen die berig wat neig na die negatiewe self en Pastor Mike se preek wat ek sit en luister, is daar vir my 'n spanning. Ek voel nogal aangetrokke tot wat hy doen. Ek kan eintlik verstaan waarom hy 8000 lidmate trek. Die man preek rustig en met 'n opregtheid, praat nie-veroordelend (en reguit) oor mense. Hy waarsku, hy lei en gee rigting. Hy is 'n ervare pastor en sy voorbeelde van sy pastorale werk (die man wie se ma haarself verbrand het en deur masjiene aan die lewe gehou word wat hom in die middel van die nag bel) is hartroerend. Hy verstaan belangrike dinge: byvoorbeeld hoe Jesus nie net die daad nie, maar die gesindheid aanspreek (met pragtige voorbeelde).

Hy is 'n regte prater, baie woorde, duidelik in beheer van taal, maar met styl. Sy fokus op 'n puriteinse lewe interesseer my. "Experienced faith" as spiritualiteit is hier onderliggend teenwoordig. In ons omge-elliede wereld sonder morele kompas praat hierdie boodskap helder: daar is antwoorde. Sy lees van die Bybelteks, die woord-vir-woord gesprek oor Genesis 3 is volgens hom "'n letterlike lees" van die Bybel, met 'n uitleg wat grens aan fundamentalisme.

Hy laat my soms dink aan daardie speurder in Thin Blue Line met sy dandy-pandy nambie-pambi aanvalle op sy baas: hy kom die sielkundiges by wat altyd gaan soek na oorsake van 'n mens se probleme en "hoe voel hy daaroor". Hy het 'n harde Calvinistiese nugterheid: weet jy he gesondig en deal daarmee.

Hy praat eindeloos, sommer regtig aanmekaar. Sonder rondlopery op die podium. Sonder om te skree, te beduie. Dit is 'n inhoudryke gesprek.

Miskien is die belangrikste dat sy boodskap duidelik pastoraal is: hy wil mense empower om hulle lewens nugter, eerlik, sinvol te verander.

Maar uiteindelik, met alle waardering, is hier iets wat vir my ontbreek: dit is harde, sweet-in-jou-aangesig spiritualiteit. Maar nog te min mistek. Want as ons 'n puriteinse lewe najaag, is dit om die groter doel te bereik. Nie net dat Jesus ons liefgehad het is belangrik nie, soos hy preek, maar dat ons, in ons tydelike bestaan, in hierdie liefde kan gaan rus en tot vrede kom - dit is wat werklik saak maak. Hoekom voel ek dat 'n mens nog te veel in hierdie preek na jou eie nawel sit en kyk. En nog nie genoeg vir God ervaar nie?

Ek wil nou kyk na daardie beroemde preek van Edwards wat in die berig genoem word - ek wou al lankal iets van hom lees


Zonde-preker populair bij jongeren VS

pastor Mark

Jonge christenen in de VS die erbij willen horen, luisteren naar de 38-jarige pastor Mark Driscoll, exponent van het ’new calvinism’.

Je mag hem pastor Mark noemen, maar dude is ook prima. ’Makker’ Mark Driscoll, voorganger van de Mars Hill Church in de Amerikaanse havenstad Seattle, is graag bij de tijd.

Wie bijvoorbeeld met bepaalde populaire zoekwoorden op het internet naar ondeugende beelden speurt, kan maar zo op een preek van Driscoll (38) stuiten. Die gaat vergezeld van een waarschuwing: de navolgende uitspraken van de predikant zijn niet geschikt voor een jeugdig publiek.

Beroemd is een filmpje waarin Driscoll een preek wijdt aan zelfbevrediging, naar aanleiding van een vraag die hem per sms is gesteld. Want zo doet de voorganger dat: kerkgangers kunnen hem een berichtje sturen, hun vraag wordt geprojecteerd op een groot scherm in de kerk (gevestigd in een oude marineloods), Driscoll beent over het podium, bladert wat in zijn bijbel en begint aan een overweging.

De vraag luidt: is zelfbevrediging een toegestane manier van geboortebeperking? „Ha!”, zegt pastor Mark. „Dat doet me denken aan Prediker 9: ’Doe wat je hand te doen vindt. Doe het met volle inzet’.”

Ad rem en grof gebekt als hij is, lijkt Driscoll wel een komiek. Maar het is hem menens. Zijn kwinkslag over Prediker mondt uit in een betoog over seks voor het huwelijk (zondig) en de van God gegeven verhouding tussen man en vrouw: een vrouw dient haar man op alle mogelijke manier van dienst te zijn – vooral ook in het echtelijke bed, want anders zou hij wel eens homo kunnen worden.

Zeker, dat soort uitlatingen komen Driscoll op felle kritiek te staan, maar zijn aanhang groeit. Sinds de oprichting in 1996 is Mars Hill gegroeid naar zo’n achtduizend leden.

Vooral hoogopgeleide jongeren, man én vrouw, vinden pastor Mark cool, met zijn grungy uitstraling en zijn preken van een dik uur. Zij voelen zich aangetrokken tot het onversneden calvinisme dat Driscoll verkondigt: de mens is een verdorven worm wiens harde werken en eventuele goede daden zinloos zijn, omdat de almachtige God al voor het begin der tijden bepaald heeft wie naar de hemel gaat, en wie voor eeuwig zal branden in de hel.

Die boodschap is buitengewoon onmodieus. Ze staat haaks op de Amerikaanse droom dat je met hard werken alles kunt bereiken. Ook is ze het tegendeel van het soort christendom dat de laatste twintig jaar zo rap groeide in de Verenigde Staten: kerken waar volgens Driscoll het hoogste doel is de bezoeker te behagen, en waar de voorganger klinkt als een therapeut die weet dat God niets liever wil dan dat wij het fijn hebben.

Denk maar, zegt Driscoll, aan predikanten als Bill Hybels en Joel Osteen, die megakerken vol preken en honderdduizenden boeken verkopen, maar het woord ’zonde’ angstvallig vermijden.

In een vorig jaar verschenen boek over Driscoll en zijn Mars Hill Church komt een 25-jarige kerkgangster aan het woord. „Onze generatie is opgegroeid in een cultuur waarin alles draait om het ’zelf’”, zegt ze. „Dat voedt onze harten niet. Wij hebben behoefte aan systematische theologie, maar in veel kerken is daar geen aandacht voor.”

Zelf omschrijft pastor Mark zijn publiek als ’een generatie op drift’, op zoek naar ’een familie, een geschiedenis en een thuis’. De ouders van deze jongeren bezoeken de megakerken, maar hun eigen leven zou in het teken staan van drugs, soa’s en cynisme.

Deze jongeren, meent Driscoll, bereik je het best met een boodschap van zonde en genade. Niet met een beeld van Jezus als halfzachte figuur in een jurk, maar met een keiharde macho-Jezus. Die zó’n hekel aan zondaars heeft, dat hij ze het liefst een pak slaag zou verkopen.
En de hemel, zegt Driscoll, is echt niet zoiets als een opvangcentrum voor fijne mensen. „Nee, God kijkt op ons neer en zegt: ’Ik haat jullie, jullie zijn mijn vijand en ik zal jullie verpletteren’. En wij zullen zeggen: ’Dat is verdiend, rechtvaardig en juist’. Daarna zegt God: ’Maar om Jezus’ wil zal ik jullie liefhebben en vergeven’. Dat is een wonder.”

Hij klinkt misschien extreem, maar Mark Driscoll is geen verdwaalde zonderling. In evangelisch-protestants Amerika is er altijd een kleine minderheid geweest die terug wil naar het puriteinse calvinisme. Mars Hill Church heeft bovendien bijna 150 nevenvestigingen in Noord- en Midden-Amerika en Canada, die zich samen ’Acts29’ noemen: het vervolg op het laatste hoofdstuk van bijbelboek Handelingen.

Het ’theologische brein’ achter deze beweging van nieuwe calvinisten is John Piper (1946), auteur van tientallen boeken met titels als ’Toekomstige genade’ en ’Verspil je leven niet’. Piper noemt zichzelf een christenhedonist, omdat er volgens hem ’niets heerlijkers is dan Jezus Christus kennen zoals Hij is – alle andere vreugden in het leven vallen daarbij in het niet’.

Ook noemt Piper zich wel een ’hedendaagse puritein’; hij is groot kenner en liefhebber van het werk van de achttiende-eeuwse prediker Jonathan Edwards, die beroemd werd met zijn preek ’Zondaren in de hand van een toornig God’ uit 1741. Zo krijgen de ’nieuwe calvinisten’ iets van een ideologische structuur: Mark Driscoll is als enfant terrible het meest zichtbaar, John Piper is de hedendaagse denker en Jonathan Edwards het grote idool.

Driscoll las Edwards kort nadat hij op zijn negentiende tot geloof was gekomen, en, zegt hij, het liet hem niet meer los.

De driehonderd jaar oude geschriften gaan onder de bezoekers van Mars Hill Church gretig van hand tot hand. Volgens een Amerikaanse kerkhistoricus komt die interesse in het puriteinse gedachtegoed voort uit een zoektocht van jongeren naar hun wortels, en een behoefte aan een christendom dat iets van je vergt.

Dat sprak in Edwards’ tijd nog vanzelf, maar in de loop van de negentiende eeuw verdween zulk calvinisme steeds meer in de marge, totdat het alleen nog een zaak leek van een paar frozen chosen (bevroren en uitverkoren) in het koude Grand Rapids, Michigan.

Dat veel van de nieuwe calvinisten afkomstig zijn uit evangelische (vaak southern baptist) kerken, leidt daar tot ongenoegen. Een voorman van die kerken sprak een paar jaar geleden al van een ’calvinistische djihad’, vanwege het fanatisme waarmee Driscoll en de zijnen hun boodschap uitdragen. „De God van het calvinisme”, stelde hij, „lijkt meer op Allah, de god van de islam, dan op de God van genade en verlossende liefde die zichtbaar wordt in Jezus Christus.”

Dat is een veelgehoorde kritiek; Driscoll zou haat prediken. De pastor haalt daar zijn schouders over op. Als de gevestigde orde niets met hem op heeft, is dat alleen maar goed. Calvijn kon de bestaande kerk ook niet veranderen en begon voor zichzelf. En bij kritiek op zijn ’onchristelijke’ manieren wijst Driscoll naar Luther: die dronk toch ook graag bier?

Pastor Mark trekt zijn eigen plan: over tien jaar wil hij duizend kerken hebben gesticht. Te beginnen in zijn eigen stad Seattle, die ’zo heidens als China’ is.

„We moeten onze geweren laden om de hel te bestormen met het evangelie van genade. Daar hebben we negenhonderd mannen voor nodig. Geen jongens, maar mannen. Mannen die zich niet druk maken om hun cv en vakantiedagen, maar die levens willen veranderen. Mannen bij wie het evangelie door de aderen stroomt, met staal in hun ruggengraat en liefde in hun hart, en de verlorenen op het netvlies.”

Nog een kritiekpuntje op Driscoll: is hij, met zijn downloadbare preken en zijn vlotte videoboodschappen, niet een tikje ijdel? „Bescheidenheid, daar ben ik inderdaad niet zo goed in”, zei hij pas geleden op televisie. „Maar met Gods hulp probeer ik dat wel te worden.”



http://meer.trouw.nl/nieuws-en-debat/zonde-preker-populair-bij-jongeren-vs

Die Mistieke van die Liefde: Breathe in, Breathe out

Ek het gister die film “Breathe in, breathe out” by die Japannese filmfees in die Waterkant gaan kyk. Dit gaan oor ‘n klompie stukwerkers wat by ‘n boer en sy vrou op Okinawa-eiland suikerriet gaan oes. Die boer kry elke jaar werkers wat hom help om ‘n kontrak na te kom waarvolgens hy binne 35 dae ‘n paar ton suikerriet (70 000 plante) voor ‘n afsnydatum moet lewer. Die stukwerkers is almal jongmense: hulle bly by die boer en sy vrou in hul huis, onder opsig van ‘n bestuurder wat hulle oplei en rondry. Die bestuurder werk al vir ‘n paar jaar by die boer, maar net gedurende die oestyd. As die oes verby is, beweeg hy aan van plek tot plek waar verskillende produkte geoes word. Die jong werkers vervies hulle vir sy aanstellerigheid. Die werkers is almal self broeiende figure: niemand vra vir niemand uit waarvandaan hulle kom en waarheen hulle op pad is nie. “Hier is almal gelyk” sê iemand op ‘n stadium. Maar gou blyk dat hulle almal ‘n verlede het waardeur hulle getraumatiseer is en waarvandaan hulle wegvlug. Deur die loop van die rolprent word hulle gedwing om hul verlede in die oë te kyk, hulle daarmee te versoen en dus as heel mense weg te gaan.

Hierdie transformasie uit trauma na heling gebeur op ‘n merkwaardige manier. Hulle werk lang ure deur die dag in brandende, swoel hitte soos selfs werkolistiese Japannese nie gewoonlik doen nie. Gou blyk dit dat hulle nie die oes sal kan klaarmaak nie. Die boer en sy vrou, oupa en ouma noem die werkers hulle, reageer gemoedelik elke keer as die werkende jongmense bekommerd sê hulle gaan dit nie regkry nie. “We’ll manage” roep die boer gesellig uit en lag vriendelik vir hulle. “Kyk net,” reageer hy op hul sorge, “hoe oulik het julle geraak. Julle sny net beter en beter elke dag. Moenie oor ons bekommerd wees nie. Ons kan maar net weer van vooraf begin. Ons sal regkom.” Ouma is net so gelate: sy dra kos aan, gee hulle drukkies, versorg hulle en ondersteun haar man blymoedig en grappig as hy die werkers gerusstel. Nooit ‘n verwyt, ‘n skewe woord, ‘n afkeurende kyk nie. Egte, blymoedige gelatenheid. Die karakters van die boer en sy vrou is eg, met ‘n totale gebrek aan toneelspel.

Daar is allerhande dramatiese onthullinge en ontwikkelinge in die fliek, onder andere wanneer die bestuurder ‘n ongeluk maak en almal uitgaan om hom te help, al irriteer hy hulle. Maar die ontknoping in elke karakter se verhaallyn word omraam deur die groter narratief: sonder om mekaar aan te spreek, besluit hulle weens die kommer oor die oes om harder en langer ure te werk. Die laaste dag spit hulle die laaste paar suikerriet in ‘n ritueel uit. Elkeen kry een in ‘n aangrypende, stil plegtigheid van genoegdoening en vervulling.

Een van die werkers is ‘n verbysterende mooi meisie, maar sy sê die hele fliek deur niks nie. Aan die einde, as hulle die oes onder beheer het, praat sy vir die eerste keer: “‘n Mens werk en werk en werk. En dan kom die nuwe dag en dit is pragtig”, sê sy. (“O”, sê een van die ander, “jy kan sowaar praat”!). Die stil meisie is die een wat, as die krisis erg is, tot almal se ontsteltenis verdwyn. Die ander kry haar uiteindelik in die landery waar sy staan en suikerriet kap. Sy het vroegoggend, vroeër as gewoonlik, begin werk – sy wil die oes inkry. Dit is dan dat hulle almal besluit om elke dag nog vroeër te begin werk.

Dit is ‘n merkwaardige mooie fliek vol pragtige tonele. Okinawa se boeiende landskap, maar ook die doodgewone suikerplantasie het ‘n mistieke karakter. Groen golwe van suikerriet wat omraam word deur die blou van die see, gedurig op die gesigseinder. Maar die mistieke bly vir my hierdie werkers se groeiende passie om harder te sweet om die boer se oes te red. Dis ‘n kollektiewe transformasie: soos hulle werk, word hulle meer en meer ingetrek in die stryd om die oes in te bring. “Ons gaan nooit hierdie plantasie kan afsny nie” sê een van hulle aan die begin. Dit word uiteindelik ‘n “ons gaan hierdie oes inbring.” Ter wille van die boer en sy vrou, wat juis nie daarvoor vra nie. Wat net liefde uitdeel.

Daar is iets mistieks aan die liefde: Daar is die karakter van die boer en sy vrou as mense wat allerhande verpligtinge het, wat moet oorleef, maar wat deur hul leef in die liefde nooit toelaat dat hulle nood of behoefte hulle bring tot onmenslikheid, tot gierigheid nie. Dit is ‘n liefde wat so in die mens se bestaan ingegrein is, dat dit eenvoudig daar is – spontaan uitgeleef word, sonder ‘n skewe kyk, ‘n harde woord, ‘n bytende verwyt.

En dan is daar die wederliefde van die seergemaaktes wat tuiskom in die liefde – wat deur die Vader omhels word: “Hier is almal gelyk”, hier word almal aanvaar, hier is nie swart skape met ‘n verlede nie. Hier is ‘n ruimte van menslikheid. En waar ‘n mens veilig is, geborge voel, word liefde ook jou deel. Op ‘n mistieke manier kom dit ook in jou lê, groei dit in jou, word jy daardeur meegevoer en gee jy daarvoor om. Al weet jy daar kom ‘n tyd dat jy hierdie ruimte van liefde dalk weer sal moet verlaat, is dit belangriker om self ook liefdevol te wees. Die liefde wek die liefde. Die fliek eindig wanneer die kamera draal op al die foto’s van mense wat vir die boer en sy vrou gewerk het: herinneringe wat bly voortleef, van liefde wat uitgeplant is en nou in ander plekke beleef word. Die liefde vergaan nimmermeer.