Vierhonderd jaar gelede vind die Sinode van Dordrecht in Nederland plaas waar die bekende Dordtse Leerreëls aanvaar is – om later een van die belangrike belydenisskrifte van die meeste gereformeerde kerke wêreldwyd te word (saam met die NGB en HK). Dit het vir eeue sy merk op die kerklike en burgerlike lewe, in en buite Nederland, gelaat.
Dit was ‘n harde, bakleierige Sinode. Aan die einde van die Sinode is die Remonstrante uit die kerk gesit, wat eeue se onmin veroorsaak het. Dit was asof ‘n burgeroorlog losgebars het.
Die onderstaande berig laat my besef hoe lank, baie lank, die geskiedenis sy merk laat – iets wat ek ook terdeë besef het met my leeswerk oor die Boere-oorlog. Dinge wat mense vandag doen kan oor dekades en eeue heen diepe gevoelens van onreg laat kontinueer.
En dan, op ‘n dag, soms eeue later, kom daar op ‘n stadium uiteindelik die transformasie: die ellelange bakleiery, die heftige dispute, die wedersydse verdagmaking en die uiteindelik verskriklike verwerping en uitbanning van die ander, kom tot ‘n einde – soos blyk uit die berig hieronder. En op watter ironiese manier is dit nie! Die wonde sit daar, miskien minder vol etter, maar die dieper besef dring deur dat mense bymekaar moet wees. Wat mense deel is belangriker as die dinge wat hulle verdeel. En wanneer hierdie besef deurdring, lyk al die getwis en nydigheid so futiel, selfs onnodig.
En kyk wat gebeur nou, vier eue later: die vroeëre aartsvyande, die hoë bakleiers oor die teologie en al die teologiese “waarhede” kom nou, vandag, bymekaar om te praat – oor hul geloofservaring! Nou wil hulle met mekaar die werking van God in hul lewe deel. Ervaarde geloof – spirtualiteit is in fokus.
En dan is daar mense wat nog nie begryp hoe belangrik spiritualiteit vir ons tyd geword het nie! Hier is ‘n belangrike teken van die feit dat teologie uiteindelik begin inpas waar dit hoort: om die Godservaring, die verhouding met God, met ontsag vir God en met ootmoed teenoor die ander, die sagte kontoere te gee waarom ons geloof vra.
Vier eeue van vernietigende, afbrekende gekibbel en gekyf. Kosbare tyd. Baie wonde. Soms is die kerk sy eie grootste vyand.
Nietemin: hier is die artikel uit Trouw:
Oude tijden herleven in Dordrecht
Vier eeuwen na de Nationale Synode in Dordrecht komen de protestanten vandaag en morgen weer in dezelfde Grote Kerk bijeen. Niet iedereen komt. De remonstranten niet omdat ze geen kritische noot mogen kraken over hun veroordeling destijds, de hersteld hervormden niet omdat ze de bijeenkomst te licht vinden.
Op vakantie in de Belgische Ardennen, een paar jaar geleden, kreeg Gerrit de Fijter opeens een lumineus idee. De dominee uit Kampen zag dat de Nederlanders van zeer uiteenlopende kerkelijke signatuur op zijn camping zonder gemor samen een viering bijwoonden – sterker nog, ze praatten zelfs levendig met elkaar over God.
De Fijter, gepensioneerd predikant in de Protestantse Kerk in Nederland (PKN), zag een eendracht die normaal gesproken onder Nederlandse protestanten met een lampje te zoeken is. Geïnspireerd schreef hij er meteen een vlammend betoog over. „Alsof het zo hoort. En het hoort ook zo”, zette hij op papier.
Die vakantie vormde voor De Fijter de aanzet voor een megaklus: het organiseren van een landelijke bijeenkomst waar álle versplinterde protestantse kerken, van supervrijzinnig tot ultraorthodox, zich één zouden moeten voelen.
Vandaag en morgen ziet de gepensioneerde predikant eindelijk wat het resultaat is van al zijn inspanningen. Dan wordt in de Grote Kerk van Dordrecht de ’Nationale Synode’ gehouden, zoals De Fijter het project van meet af aan noemde.
De entourage van deze twee dagen is oerprotestants: in de historische kerk horen de bezoekers toespraken, preken en lezingen uit de Bijbel. Tussen de bedrijven door is er koor- en samenzang. Maar bovenal, zegt De Fijter, spreken de samengestroomde protestanten met elkaar over God. Dat ’spreken over God’ moeten we zo letterlijk mogelijk nemen, stelt De Fijter. „We zetten aanwezigen in kleine groepjes bij elkaar. Dan vertellen ze aan elkaar wat ze geloven. Op die manier krijgen gelovigen beter begrip voor elkaar.”
Gehakketak over de juiste leer, een activiteit die in de protestantse wereld eerder regel is dan uitzondering, hoopt hij koste wat kost te voorkomen. „We willen daarover geen discussie. We hopen dat protestanten van links tot rechts nu eens welwillend naar elkaar luisteren.”
Kort nadat De Fijter zijn idee kreeg, schaarde het bestuur van de PKN zich achter het plan evenals vertegenwoordigers van onder meer de lutheranen, pinkster- en evangeliegemeenten, christelijke gereformeerde kerken en gereformeerde kerken vrijgemaakt.
Dat de oproep komt van De Fijter, ex-synodevoorzitter van de Protestantse Kerk in Nederland (PKN), is geen toeval. De Fijter heeft van nabij ervaren hoe de vorming van de Protestantse Kerk meer eenheid bracht onder de gelovigen. Zo stemde hij in 2004 als een van de weinige predikanten uit de Gereformeerde Bond, een behoudende stroming in de toenmalige hervormde kerk, vóór de kerkfusie tussen gereformeerden, lutheranen en hervormden.
Alle protestantse kerken kregen een uitnodiging. De meeste reageerden positief, maar een aantal kerken wilden niet mee doen, soms na lang aarzelen, anderen trapten meteen stevig op de rem.
Of De Fijter in zijn opzet slaagt om alle soorten en maten protestanten om de tafel te krijgen, is daarom ook nog maar zeer de vraag.
Vooral de (uiterste) linker- en rechterflanken van de protestantse kerken zijn zeer kritisch over de kerkvergadering. Kerken in zowel vrijzinnige (zoals de Remonstrantse Broederschap, de Doopsgezinde Sociëteit en de Vrijzinnige Geloofsgemeenschap NPB) als behoudende hoek (zoals de Gereformeerde Gemeenten en de Hersteld Hervormde Kerk) zeiden ’nee’ en sturen vandaag en morgen geen officiële delegatie naar de Dordtse synode.
Hun veto heeft veel te maken met de naam ’Nationale Synode’ en de plaats, de Grote Kerk in Dordrecht. De vorige editie van de kerkvergadering vond vierhonderd jaar geleden, in 1618 en 1619, namelijk plaats onder precies dezelfde naam en in exact hetzelfde kerkgebouw – die gebeurtenis is voor de meeste protestanten met veel symboliek en soms oud zeer omgeven.
Toentertijd werd op de kerkvergadering niets minder dan ’de Waarheid’ vastgesteld. De ’precieze’ calvinisten en de ’rekkelijke’ remonstranten betwistten elkaars gelijk met een fanatisme dat zijn weerga niet kende (zie kader). Het protestantse gekrakeel bracht de Nederlanden destijds zowat in staat van burgeroorlog. Inzet van de discussie was de vrije wil, die de mens volgens de remonstranten wel had maar volgens hun tegenstanders helemaal niet. Na ellenlange twistpartijen werd de visie van de remonstranten als ’dwaalleer’, ’onbijbels’ en ’ketterij’ veroordeeld. Ze werden de kerk uitgezet. Aan die strikte lijn wat wel en wat niet ’waar’ is houden orthodoxe protestanten ook vandaag nog onverkort vast.
Tom Mikkers, algemeen secretaris van de Remonstrantse Broederschap, legt uit dat die veroordeling voor menig remonstrant, ook al is het een paar honderd jaar geleden, nog altijd als een stomp in de maag voelt. „Geen enkele andere groep is er destijds uitgegooid. We voelen ons enorm verbonden met de remonstranten van toen. Nergens is er nu één kritische noot te vinden over die bijeenkomst.”
Een paar weken geleden haakte het vrijzinnige kerkgenootschap definitief af. Mikkers had graag gezien dat tijdens de openingssessie een remonstrant iets had mogen zeggen over de historische veroordeling van ’zijn’ kerk. „De symboliek is zo beladen. We wilden juist aanstippen dat we dit keer toch echt anders bij elkaar zijn.”
Het houden van deze toelichting op een ander moment, zoals het bestuur van de Nationale Synode voorstelde, wezen de remonstranten af. „Als de bijeenkomst aan de gang is voelt het gewoon heel anders, minder officieel”, aldus Mikkers.
Dirk Heemskerk, voorzitter van de synode van de zeer behoudende Hersteld Hervormde Kerk (HHK), is het niet vaak met zijn collega Tom Mikkers eens. Maar wat de symboliek van ’1618-1619’ betreft schudden ze elkaar de hand. „Het begrip synode is inderdaad beladen”, stelt Heemskerk vast.
Die constatering is dan ook meteen het enige waarover de twee kerkelijke voormannen het met elkaar eens zien. Waar Mikkers zich best kan vinden in ’het geloofsgesprek’ vandaag en morgen had de behoudende Heemskerk graag gezien dat de uitgangspunten van de vorige Nationale Synode onverkort gehandhaafd bleven. Om tafel gaan zitten met vrijzinnigen, blijkt uit het verhaal van Heemskerk, dat gaat de hersteld hervormden een stap te ver. De confrontatie met protestanten die in hun ogen ’te licht’ zijn, was voor hen dan ook de hoofdreden om in een vroeg stadium af te haken.
Zijn rechtvaardiging zoekt Heemskerk ook in het verleden: „Het ging toen in 1618 en 1619 om vaststelling van de Waarheid van Schrift en Belijdenis. Nu zoekt men min of meer los van de kernwaarheden van de Schrift een ontmoeting in de bredere verbanden.”
Is de eenheid onder christenen, zoals de organisator van de Nationale Synode voor ogen heeft, niet belangrijk? Heemskerk: „Deze eenheid is zonder meer belangrijk, maar mag niet ten koste gaan van de Waarheid. Een synodevergadering gebaseerd op de uitgangspunten als de Dordtse synode van 1618-1619 hadden wij zeker bijgewoond.”
Gerrit de Fijter noemt het besluit van de kerken die afhaken jammer. Volgens hem leggen zijn critici eenzijdig de nadruk op het verleden en op de gewraakte term ’synode’. „Het is geen officiële synode want er worden geen besluiten genomen.”
Hij benadrukt nogmaals dat het de komende dagen om een ’open gesprek’ gaat tussen de diverse protestanten in Nederland. Laat er geen misverstand over bestaan, zegt hij met klem, „de nieuwe synode is beslist niet bedoeld als een soort superkerkenraad. Dan wordt het zoiets als ’voorwaarts christenstrijders’.”
’Deze synode gaat niet over de geschiedenis’
De remonstranten werd bijna 400 jaar geleden de deur gewezen. Maar volgens Gerrit de Fijter, organisator van de Nationale Synode, is het vandaag niet het juiste moment om excuses te maken aan de remonstranten. „Over die geschiedenis is veel te zeggen. Maar daar gaat het nu, opnieuw in Dordrecht, niet over”, zegt De Fijter. „De Nationale Synode van 2010 gaat niet over de geschiedenis. Als er – hopelijk – bij het 400-jarig jubileum wel een officiële synode komt dan ligt dáár het moment om te evalueren. Nu niet. De Nationale Synode van nu gaat niet over de verschillen, maar over de overeenkomsten.”
De Fijter berispt de remonstranten, die zich beroepen op vrijheid en solidariteit. „Op de gevel van een Dordtse kerk staat ’eenheid in het nodige, vrijheid in het niet-nodige en in alles de liefde’. Opmerkelijk dat de remonstranten het (officieel) niet op kunnen brengen zo’n in steen gebeiteld pleidooi vlees en bloed te laten worden.”
De Dordtse leerregels tegen de remonstranten
Het belangrijkste doel van de Dordtse Synode in 1618 en 1619 was een uitspraak in het geschil tussen de remonstranten en de calvinistische contraremonstranten. De remonstrantse minderheid geloofde in de vrije wil, de calvinistische meerderheid niet.
De remonstranten werden niet als gelijkwaardige partij, maar als beklaagden opgeroepen. Uiteindelijk werden ze zelfs van de beraadslagingen uitgesloten. De veroordeling bereikte zijn hoogtepunt in de ’Dordtse leerregels’, vijf leerstellingen tegen de remonstranten die tot op de dag van vandaag onverminderd gelden in orthodox-protestantse kerken.
Belangrijkste uitgangspunt is dat God – en alleen Hij – bepaalt wie er in de hemel komt en wie niet. De mens, zo staat er, moet ’in genade’ afwachten.
De remonstranten werden de kerk uitgegooid en officieel verboden. Pas in 1795, in de Franse tijd, werden de remonstranten erkend.
