Om goed te sterf. Oor Spirituele Praktyke

In resente tye word die geleentheid om goed en waardig te sterf met spirituele praktyke verbind.

Dit is 'n verskriklik om te hoor dat jy terminaal siek is. Nog moeiliker is om die sterwensproses te hanteer. Die meeste mense is nie in staat om dit te kan doen nie. Hartseer, vrees, pyn, woede, verwyte, skuldgevoelens en vele ander sterk emosies kompliseer die proses nog verder.

En dit terwyl 'n mens so moet sterf dat jou dood 'n sinvolle afsluiting van jou lewe sal wees en 'n oorgang na die nuwe.

Hieroor word dan verder gedink: wat beteken 'n "sinvolle" afsluiting van jou lewe? Vir vele beteken dit om vir oulaas saam met geliefdes te wees, om rustig laaste dinge te kan doen - dinge wat 'n mens altyd wou gedoen het, maar nooit voor kans gemaak het nie. Vir ander beteken dit om vrede te maak, ou rusies uit die weg te kry, om voorsorg te tref vir hulle wat agterbly en baie ander, eie dinge.

Vanuit 'n geestelike hoek word al hoe meer hieroor nagedink. Ons wil volgende jaar in ons kursus in Spiritualiteit juis hieraan as 'n onderdeel van Spirituele Praktyke aandag gee.

Wat my opval, egter, is nie net dat 'n mens self daarop ingestel moet wees om goed te kan sterf nie. 'n Mens moet ook toegelaat word om goed te kan sterf. Soms word die sterwe van 'n geliefde meer gekompliseer deur die hartseer van hulle wat agterbly as deur die sterwende self. Daarom is die besinning oor sterwe nie net op die sterwende gerig nie. Van die mooiste oomblikke in die sterwenproses kan gebied word deur die manier waarop geliefdes saam met sterwendes die pad loop en hulle toelaat om te sterf. 

In vanoggend se NYT is daar 'n interessante berig hieroor. Soms kan die mediese wetenskap, in al sy wonderlike tegnologie en bystand, die sterwensproses moeiliker maak. Maar dan is daar ook weer 'n groep dokters wat met empatie en begrip oor die moeilike saak optree. In die berig is daar 'n makabere grappe, tipies Iers, wat vertel oor die toewyding van dokters in Ierland om te keer dat hulle pasiënte sterf. Waarom word Iere in kiste begrawe wat met skroewe toegemaak is? Om die dokters uit te hou..,

'n Makabere grap, maar bedoel om 'n mens te laat nadink oor die grense van die mediese wetenskap - en - nog meer - oor 'n spirituele benadering tot die sterwensproses. Altyd weer moet die behandeling ingestel wees om van buite die pasiënt tot 'n geïntegreerde, menslike einde van sy of haar lewe te kom. Nie die verlenging van die lewe nie, maar die vermensliking van lyding, sover as wat dit moontlik is, moet in die visier van die mediese wetenskap wees.

Dit is 'n omstrede saak, wat nou saamhang met sulke moeilike tema's soos die afskakel van masjiene wat mense aan die lewe hou en eutanasie. Juis daarom vra dit begrip, gesprek, maar veral die fokus op die waardigheid van mense se lewens. 


Hier is die berig:

ONE morning last month, Anthony Gilbey awakened from anesthesia in a hospital in the east of England. At his bedside were his daughter and an attending physician.

The surgery had been unsuccessful, the doctor informed him. There was nothing more that could be done.

“So I’m dying?” the patient asked.

The doctor hesitated. “Yes,” he said.

“You’re dying, Dad,” his daughter affirmed.

“So,” the patient mused, “no more whoop-de-doo.”

“On the other side, there’ll be loads,” his daughter — my wife — promised.

The patient laughed. “Yes,” he said. He was dead six days later, a few months shy of his 80th birthday.

When they told my father-in-law the hospital had done all it could, that was not, in the strictest sense, true. There was nothing the doctors could do about the large, inoperable tumor colonizing his insides. But they could have maintained his failing kidneys by putting him on dialysis. They could have continued pumping insulin to control his diabetes. He wore a pacemaker that kept his heart beating regardless of what else was happening to him, so with aggressive treatment they could — and many hospitals would — have sustained a kind of life for a while.

But the hospital that treated him offers a protocol called the Liverpool Care Pathway for the Dying Patient, which was conceived in the 90s at a Liverpool cancer facility as a more humane alternative to the frantic end-of-life assault of desperate measures. “The Hippocratic oath just drives clinicians toward constantly treating the patient, right until the moment they die,” said Sir Thomas Hughes-Hallett, who was until recently the chief executive of the center where the protocol was designed. English doctors, he said, tell a joke about this imperative: “Why in Ireland do they put screws in coffins? To keep the doctors out.”

The Liverpool Pathway brings many of the practices of hospice care into a hospital setting, where it can reach many more patients approaching death. “It’s not about hastening death,” Sir Thomas told me. “It’s about recognizing that someone is dying, and giving them choices. Do you want an oxygen mask over your face? Or would you like to kiss your wife?”

Anthony Gilbey’s doctors concluded that it was pointless to prolong a life that was very near the end, and that had been increasingly consumed by pain, immobility, incontinence, depression and creeping dementia. The patient and his family concurred.

And so the hospital unplugged his insulin and antibiotics, disconnected his intravenous nourishment and hydration, leaving only a drip to keep pain and nausea at bay. The earlier bustle of oxygen masks and thermometers and blood-pressure sleeves and pulse-taking ceased. Nurses wheeled him away from the wheezing, beeping machinery of intensive care to a quiet room to await his move to “the other side.”

Here in the United States, nothing bedevils our discussion of health care like the question of when and how to withhold it. The Liverpool Pathway or variations of it are now standard in most British hospitals and in several other countries — but not ours. When I asked one American end-of-life specialist what chance he saw that something of the kind could be replicated here, the answer was immediate: “Zero.” There is an obvious reason for that, and a less obvious reason.

The obvious reason, of course, is that advocates of such programs have been demonized. They have been criticized by the Catholic Church in the name of “life,” and vilified by Sarah Palin and Michele Bachmann in the pursuit of cheap political gain. “Anything that looks like an official protocol, or guideline — you’re going to get death-paneled,” said Dr. Ezekiel Emanuel, the bioethicist and expert on end-of-life care who has been a target of the rabble-rousers. (He is also a contributing opinion writer for The Times.) Humane end-of-life practices have quietly found their way into cancer treatment, but other specialties lag behind.

The British advocates of the Liverpool approach have endured similar attacks, mainly from “pro-life” lobbyists who portray it as a back-door form of euthanasia. (They also get it from euthanasia advocates who say it isn’t euthanasia-like enough.) Surveys of families that use this protocol report overwhelming satisfaction, but inevitably in a field that touches families at their most emotionally raw, and that requires trained coordination of several medical disciplines, nursing and family counseling, the end is not always as smooth as my father-in-law’s.

The less obvious problem, I suspect, is that those who favor such programs in this country often frame it as a cost issue. Their starting point is the arresting fact that a quarter or more of Medicare costs are incurred in the last year of life, which suggests that we are squandering a fortune to buy a few weeks or months of a life spent hooked to machinery and consumed by fear and discomfort. That last year of life offers a tempting target if we want to contain costs and assure that Medicare and Medicaid exist for future generations.

No doubt, we have a crying need to contain health care costs. We pay more than many other developed countries for comparable or inferior health care, and the total bill consumes a growing share of our national wealth. The Affordable Care Act — Obamacare — makes a start by establishing a board to identify savings in Medicare, by emphasizing preventive care, and by financing pilot programs to pay doctors for achieving outcomes rather than performing procedures. But it is barely a start. 

Common sense suggests that if officials were not afraid of being “death-paneled,” we could save some money by withholding care when, rather than saving a life, it serves only to prolong misery for a little while.

But I’m beginning to think that is both questionable economics and bad politics.

For one thing, whatever your common sense tells you, there is little evidence so far that these guidelines do save money. Emanuel has studied the fairly sketchy research and concluded that, with the possible exception of hospice care for cancer patients, measures to eliminate futile care in dying patients have not proved to be significant cost-savers. That seems to be partly because the programs kick in so late, and partly because good palliative care is not free.

Even if it turns out that programs like the Liverpool Pathway save big money, promoting end-of-life care on fiscal grounds just plays into fears that the medical-industrial complex is rushing our loved ones to the morgue to save on doctors and hospital beds.

When I asked British specialists whether the Liverpool protocol cut costs, they insisted they had never asked the question — and never would.

“I don’t think we would dare,” said Sir Thomas. “There was some very nasty press here in this country this year about the Pathway, saying it was a way of killing people quickly to free up hospital beds. The moment you go into that argument, you might threaten the whole program.”

In America, nothing happens without a cost-benefit analysis. But the case for a less excruciating death can stand on a more neutral, less disturbing foundation, namely that it is simply a kinder way of death.

“There are lots of reasons to believe you could save money,” said Emanuel. “I just think we can’t do it for the reason of saving money.”

During Anthony Gilbey’s six days of dying he floated in and out of awareness on a cloud of morphine. Unfettered by tubes and unpestered by hovering medics, he reminisced and made some amends, exchanged jokes and assurances of love with his family, received Catholic rites and managed to swallow a communion host that was probably his last meal. Then he fell into a coma. He died gently, loved and knowing it, dignified and ready.

“I have fought death for so long,” he told my wife near the end. “It is such a relief to give up.”

We should all die so well.

Liefde vir God en die Groot Stilte. Oor 'n mistieke gedig in Afrikaans

-->

DIE GROOT STILTE

“A man who loves God

necessarily loves silence.”

Thomas Merton

Eens sal elk-een die Onbekende ingaan, plek

waar hy ál-een is, met ‘n magtelose versinking

in dieptes dieper as gedagtes: ‘n onbewustheid

waar tyd nie meer bestaan nie, duiseling

van ruimte wat ontbind, leegte en duisternis

waaruit niks en niemand terugkeer nie.

Dit is die universele toestand waar dogmatiese

versnipperings verdwyn, finale kennismaking met die sélf,

spieël van aangesig tot aangesig, die óópvlek

waarteen daar geen skuiling is nie, maar óók:

‘n oplê van die hande, inseëning en wyding,

‘n eenword met die Heel-Al in ‘n hoër harmonie

as ‘n simfonie van snare, ‘n in-stemming op

die enigste stem van God wat hoorbaar is.

M.M. Walters skryf hierdie sonnet in sy bundel, Sprekende van God, wat in 1996 verskyn het. Dit is die voorlaaste gedig daarin.

Die motto verwys na Merton se uitspraak oor liefde vir God wat noodwendig ook liefde vir stilte inhou.

Die gedig het my dadelik aan Cussons laat dink, want ook hier is daar 'n duidelike mistieke toon en ook Cussons was deur Merton geïnspireer.

Die gedig van Walters verskil van Cussons se Christ of the Burnt Men waarvan die motto ook na Merton verwys. Terwyl die digter in Cussons se gedig, in haar fisieke pyn met haar verbranding, die mistieke ontmoeting met Christus intens en liefdevol beleef en dus ‘n Christologiese mistiek vashou, is Walters se gedig ‘n boeiende kommentaar op apofatiese mistiek. 

Die gedig praat in beperkte taal oor die belewenis van God anderkant en verby alle woorde heen. Nie net is taal gebreke om aan hierdie Verborgenheid uitdrukking te gee nie, maar dit is ook 'n ervaring wat verba taal heen strek. Elke poging om oor die Misterie van die toekoms te praat, is voorlopig, is in 'n sekere sin gedoem tot oppervlakkigheid. Immers, lui die grondtoon van die apofatiese mistiek, hoe kan 'n mens ooit dink om God en die uiteindelike ontmoeting met God te probeer bind in menslike taal - die Een wat alle taal transendeer en wat nie in taal gevange gehou kan word nie.

Ek verwonder my oor die gedig. Die gedig maak my bewus daarvan hoe nie-teoloë in ons land Merton al lank lees en toe-eien - en dit terwyl hy feitlik ‘n onbekende onder teoloë was. Hier is 'n gedig wat deur Merton geïnspireer is om na te dink oor goddelike liefde wat ook uiteindelik, liefdevol, in stilte na vore kom - die stilte van alles wat anderkant menslike taal, ervaring en dogmatiserings lê. 

Hier is Merton, mistikus van ons tyd, die inspirasie vir digters. So pertinent - in die geval van Cussons lei dit tot een van die mooiste gedigte in Afrikaans. 

'n Mens sal nie juis binne teologiese kringe verwysings na Walters se gedigte optel nie. Hy word nie van preekstoele aangehaal nie. Daarvoor was hy te kwaai in sy soms hete kritiek teen die godsdiens van die establishment en die status quo. Ons, gekwets oor sy aanslag op formalien-godsdiens, netjies opgebaar vir besigtiging en uitstellerigheid, loop draaie om hom, verdink hom en besef nie hoe hy op sy manier wel oor die dieper dinge gedig het. Die bundel in sy geheel is 'n merkwaardige gestoei met van die diepste vrae wat die teologie besig hou. Hy begin dit byvoorbeeld met nadenke oor die teodisee-vraagstuk. Gedig na gedig worstel met al die skerp kante van godsdiens en die uitdagings wat dit vir geloof bied. (En dan, aan die einde, na al die intellektuele gestoei in die vorige, lang gedigte, volg hierdie Groot Stilte). 

Op die oog af is die eerste strofe van Walters se gedig so bietjie teleurstellend, dog ek toe ek dit lees. Dit skryf oor die ewige “leegte en duisternis,” die opheffing van tyd en ruimte vir die een wat sterf. Dit klink vir my na die soort van slagspreukagtige manier van praat oor die lewe na die dood. Cliche-agtig. So praat mense maar dikwels oor die dood: die terugkeer na niks. 

Maar tog, in lyn met die apofatiese mistiek, is dit die “Onbekende” – geskryf met ‘n hoofletter – wat ‘n mens volgens die digter binnegaan. Dus, gaan dit om iets anders as bloot net niks. Dit is ‘n “plek” waar ‘n mens “al-een” is. Dit is die plek in “dieptes wat dieper as gedagtes” is, wat verby alle tyd en ruimte sterk.

Soos in die apofatiese mistiek wil die digter praat oor dinge wat nie in woorde uitgedruk kan word  nie. En juis daarmee wil hy nie-taligheid van die Verborgene uitdruk. Hoe kan ons hierdie hoogs intieme Einde "ken"- die groot Onbekende? 

In die tweede strofe word hierop uitgebrei: "dogmatiese versnipperings" verdwyn wanneer 'n mens verby ons huidige bewussynstoestand sal beweeg. Al die slimmighede van die teologie is nie meer daar nie. 

Weer is dit nie die einde nie. Daar gebeur tog iets wanneer 'n mens in die leegte en duisternis kom: dit word die “finale kennismaking met die self.” Hier, hier sal die mens uiteindelik te wete kom. "Kennis" in kennismaking sal daar tog ook wees. In Bybelse taal bind Walters (1 Kor. 13) hierdie “kennismaking” met die self met “‘n spieël van aangesig tot aangesig.” Die oopvlek (let op die beklemtoning deur die óó) vind plaas. Niemand kan daarteen skuil nie. Die Verborgene sal nie meer verborge wees nie. Uiteindelik sal dinge geopenbaar wees.

Maar dan kom die transformasie, en dit is hierdie volgende, laaste reëls wat my raak. Want die oënskynlike oppervlakkige stukkie filosofiese grepe op die bestaan na die dood as “leegte en duisternis” (nietigheid in die mistiek), word daarin skielik in ‘n ander toonaard en met taal aangebied. 

Daar is blykbaar in hierdie Onbekende 'n stem te hoor.

Nou is daar nie meer filosofiese taal ter sprake, soos in die eerste strofe nie. Leegte en duisternis is verby. Skielik is daar in die vier laaste reëls warmte, is daar vereniging, word die al-een met die Heel-al in ‘n volmaakte verhouding opgeneem. Eensaamheid kom tot ‘n einde. Vandaar die : (dubbelpunt) na die "óók".

Hierdie eenheid (vereniging in die mistiek) word in metaforiese, warm, konkrete, kerklike taal uitgebeeld: daar is ‘n “oplê van die hande, inseëning en wyding.” Dit word ‘n ritueel, ‘n sakrament, ‘n viering – hierdie vereniging. Dit kom tot die mens as ‘n gawe, as ‘n verademing, as ‘n opneem in ‘n heilige, groter ruimte.

Die transformasie, die omvorming is aangrypend: die eenwording bring op ‘n “hoër” vlak die ewebeeldigheid waarvan mistici so baie praat. Die Heel-Al neem die een wat sterf, die een wat, soos die eerste strofe treurig sê, “al-een” is, in ‘n hoër harmonie op. Die een wat sterf word ingestem op die enigste stem van God wat hoorbaar is. Harmonie. Wedersydsheid, sou Waaijman dit noem.

Daar is so baie stemme wat aanspraak maak om stem van God te wees. Hulle sal, as dogmatiese versnipperinge, tot niet gaan. Al ons kennis, soos Paulus vertel, sal tot niet gaan. Uiteindelik, verby alle tyd en ruimte, sal ‘n mens God herken, die Heel-Al. En dan, die eenvoudige wete, die instemming, die openheid en toe-eiening, die in-stemming op die enigste stem van God. Hier is daar die antifrase: want die in-stemming is ook nie-talig. Dit is meer 'n harmonieuse respons, 'n reaksie op die enigste stem van die Onbekende.

‘n Mens wat God lief het, het, noodwendig, die stilte lief.

Wat 'n mens vreugde in verdrietigheid en vaalheid gee....

In sy merkwaardige foto-boek, Long Ago Way, waaroor ek al voorheen geskryf het, vertel Obie Oberholzer van sy besoek aan die misrabele, doodse landskap van Delmas, Leandra en Coalville.

Hy is duidelik afgesit deur wat hy daar ervaar.

Dit is so ‘n vaal, plat landskap dat ‘n mens sommer Ierland toe wil immigreer, vertel hy. 

In Ierland sal jy immers nie sulke goor dorpies, eindelose mielie-lande, groot silo’s en enorme steenkool-myne sien nie.

Sy depressie word net groter oor die stukkende paaie en die massiewe vragmotors met hul steenkoolvragte.

Niks, skryf hy, kan jou van steeds erger wordende depressie verlos nie – nie eers die spiritualiteit van die fotograaf Hustinx, in wie se voetspore hy sy fotografiese reis loop nie.

Maar dan kom die keerpunt:

Net toe hy vertel hoe hy wil stilhou, in die veld instap en sommer in ‘n hoop mis wil gaan val, kyk hy in die lug op en sien swaeltjies in 'n  vreugdevolle vlug.

(Die wysheid van die Bergrede oor depressiwiteit gaan lê diep in die mense se dieptestrukture, dag ek, toe ek die stuk lees. En besluit net daar dat hierdie "stukkie" van Oberholzer 'n kontemporêre resepsie daarvan is....)

Oberholzer verkyk hom aan hierdie sierlikheid van die swaeltjies. 

Dit laat hom asem skep, hy word geraak, daar is transformasie. 

Hy asem die vars lug diep in, al het dit, voeg hy bietjie wrang by,  so ‘n smakie van steenkool- en veldbrandrook.

Hy pak net daar sy veldstoel uit en gaan sit tussen telefoondrade en die swaeltjies wat steeds in hul sirkelvlug verlore is. Daar bekyk hy die foto’s van Hustinx, dekades gelede in verskeie plekke in Suid-Afrika geneem. Hy is immers besig om in die spore van Hustinx te loop om dieselfde tonele weer te kan afneem (intertekstualiteit…)

Die storie is nie verby nie. Die proses van transformasie duur voort. Wie diep kan asemhaal, verby valigheid kan sien, sal nog groter geheime ervaar...

Weer in sy bakkie en op pad, kom hy af op ‘n paar Telkom werkers. Hulle werk aan ‘n telefoonpaal.

Hulle klim af en drom om sy bakkie saam asof hy die eerste witman is wat hulle ooit gesien het. 

Hier begin die partytjie eers behoorlik.

Hy skryf, met humor en in sy beter bui, dat hy vir die werkers vertel dat hy van ‘n klein plekkie met die naam Holland kom en dat hulle die eerste swartmense is wat hy ooit gesien het.

Hulle weet hy trek been en lag heerlik saam met hom. 

Die atmosfeer is joviaal. Die klomp weet dit is 'n goue oomblik. Hulle kan die valigheid oorleef deur bymekaar te wees. Dit is 'n intieme oomblik, gelaai met humor en grappe en goedgesindheid en lewensvreugde. Die vaal landskap is getransformeer in 'n feessaal.

Moenie vergeet waar hulle is nie, vertel hy:  ‘n Vragmotor vol steenkool dreun by hulle verby. Die ondertoon van vaalheid bly klink.

En tog: Hy skryf hy is net so "opgewonde" om in die "wye en lelike" omgewing tussen sulke "vrolike mense" te wees. Transformasie in heerlikheid.

Die proses van kommunikasie loop goed en dieper: Hy wys vir hulle dat sy linkerarm donkerder as sy regterarm is. Weer ‘n keer skater hulle van die lag.

In die lug vier die swaeltjies die vrolike gespottery en gejillery met hul swierige, akrobatiese vlug, skryf hy.  

Die lewe, sluit hy af, is die moeite werd, voordat hy die besoekie afsluit met ‘n drankie wat hy met die werkers deel.

Ek kyk lank na die foto waarby Oberholzer hierdie nota’s gevoeg het. Groot en vaal staan die silo’s op die agtergrond. Die vaal van die veld kom net nog sterker na vore deur die skelrooi van die stopteken. 

Die drie werkers vorm 'n volmaakte driehoek in die middel van die foto. 'n Triniteit van gemeenskaplikheid.

Twee van die drie werkers is nog in ‘n joviale bui. Hulle wuif. Maar die een in die voorgrond, in fokus, is die gelukkigste. Hy poseer spoggerig, laf en uitgelate vir die fotograaf.Hy verloor homself in die foto-nemery. Dit is 'n ekstatiese oomblik.

Dit is daardie spierwittande-glimlag wat alles sê: in die vaalste veld, in die allerellendigste omstandighede, in die grysheid van sommige dae, kan ‘n mens jouself in ‘n glimlag verloor.

Geluk word nooit gebore in wat om jou is nie. Dit kom van binne. 

Ek verloor my in Oberholzer se boek. Dit vertel, aards, kru-aards soms, van die diepere, maar dit bring ook na die diepere. Nie net deur die foto's nie, veral deur die foto's, maar ook deur sy teks - waarvoor hy, vreemd genoeg en sover as wat ek weet - nie juis erkenning gekry het nie. 

Die loongaping, geweld en spiritualiteit

Wanneer 'n mens nadink oor die loon-gaping wat gedeeltelik agter die huidige staking sit (sien gister se blog), is daar 'n hele klomp sake wat 'n mens in ag moet neem.

1. Daar is persepsies wat die gewone publiek het en wat dikwels naïef is. Hierdie persepsies kan nie gebruik word om 'n oordeel te vel oor die regverdigheid en billikheid van stakers se optrede nie. Dit is byvoorbeeld oppervlakkig om te dink dat stakers bloot slagoffers is, dat hulle maar net 'n beter lewe wil hê, dat hulle nie soms gevaarlik intimiderend kan wees nie of dat hulle nie ook in sommige gevalle bloot net gierig is nie. Soms sou dit wel die geval wees by sommige stakers.  

Aan die ander kant is ook die volgende sieninge problematies. Dat die stakers almal gewelddadig is, dat hulle "onwettig"optree (hulle neem aan onbeskermde stakings deel), dat hulle griewe oordryf is of dat stakings verkeerd is, is ook  naïef en veralgemenend. Anders as wat ons dikwels in 'n Afrikaanssprekende konteks dink, is stakings 'n gevestigde gebruik met 'n lang geskiedenis in baie ontwikkelde lande. Dit is nie onwettig nie. Dit is 'n legitieme manier waardeur mense hul griewe aan die orde kan stel en vir hulle 'n beter lewe kan beding. 

2. Die stakings wat tans aan die gang is, is deel van 'n komplekse werklikheid in ons land. Ingeligte waarnemers waarsku dat dit nie net oor die loongaping en armoede gaan nie. Daar is soms ook verborge agenda's wat die legitieme kritiek van werkers uitbuit vir politieke gewin. Hieronder tel 'n magstryd tussen vakbonde, of 'n politieke magstryd in die regeringsalliansie. Die saak is dus kompleks. Jan de Lange het byvoorbeeld onlangs 'n insiggewende rubriek geskryf waarin hy uitspel hoedat kenners maande gelede gewaarsku het dat die bestaande  situasie rondom die loon-onderhandelingsopset en die vakbondwese gevaarlike konsekwensies vir die land mag hê. Hierdie kenners se pogings om die saak onder die aandag van owerhede te bring, het nie die nodige reaksie van hulle uitgelok nie. Juis omdat dit so kompleks is, moet 'n mens se uitsprake oor die saak ingelig en beredeneerd wees. Veral wanneer dit om die ekonomie gaan, is oordele van 'n spirituele en morele aard sleg nuttig wanneer hulle gebaseer is op goeie insigte.

3. Onaanvaarbaar, maar ook onverstaanbaar, is die geweld wat met stakings gepaard gaan. Solidariteit het vandag 'n media-verklaring met 'n sterk appel teen geweld in stakings uitgereik. Niemand kan op enige manier geweld, wat moorde op en deur die polisie insluit, maar ook moorde wat stakers pleeg, ignoreer nie. Skokkende berigte oor hierdie geweld het in die media verskyn. Niks, nie eers die woede van stakers oor hul desperate situasie, regverdig die geweld nie.

4. Die mynbase met hul groot salarisse kan gekritiseer word, maar kan nie gedemoniseer word nie. Ook hier is die situasie kompleks. Die media berig byvoorbeeld dat die myne in sommige gevalle groot somme geld beskikbaar gestel het aan plaaslike instansies om die allerellendige omstandighede waarin hulle werkers woon te verbeter. Die geld word nie bestee nie en die plekke word nie verbeter nie,  want die plaaslike owerhede en instansies is ongeorganiseerd - dikwels weens onderlinge twiste oor wie wat moet doen, of omdat die kundigheid ontbreek. 

5. Iewers moet 'n mens ook perspektief behou. Die loongaping en stakings is nie net 'n plaaslike verskynsel nie. Internasionaal is studies gedoen wat bewys hoe die top een tot tien persent van ryk lande se bevolkings meer besit as dertig prosent van die armes tesame. Terwyl mense op die onderste skaal van die inkomsteleer verarm of arm bly, word hierdie boonste groep teen 'n vinnige pas al hoe ryker. Wanneer 'n mens dus die loongaping kritiseer, is jy deel van baie groepe wêreldwyd wat sien hoe dat 'n sekere ekonomiese en finansiële bestel buitengewone slegte en negatiewe gevolge het. Ons land deel in 'n globale situasie en ly onder 'n bestel wat handuit geruk het. Die stakings by ons kry 'n ander kleur wanneer 'n mens sien wat in Griekeland en Spanje gebeur. Dit bly egter ontstellend dat die loongaping in ons land van die grootste in die wêreld is. Dit is nie 'n goeie prentjie nie.

6. In die debat is ook al, heel sinnig, opgemerk dat dit nie billik is om die regering as korrup en onbesorg oor die lot van die armes te beskryf nie. Bekende persone in ons land, in nie-regeringskringe, wys daarop dat die regering wel op groot skaal die armoede van miljoene mense verbeter het. Ook hierdie werk moet erkenning kry. Die verskrikking van korrupsie wat ons kultuur deursyfer, moet 'n mens nie blind maak vir die goeie werk wat wel gedoen word nie. Die wye voorkoms van die stakings is nie noodwendig 'n aanduiding dat dinge in die land niks verander het nie. 

7. Die stakings het my in die afgelope tyd laat vra watter transformatiewe optrede nou nodig is. Watter verskil kan 'n mens maak? Daar is in ons land baie individue en kerke wat op groot skaal iets doen in hulle omgewing om die lot van armes te verbeter. Tog weet 'n mens nie altyd hoe sleg dit werklik gaan nie. Dus was ek bly om te sien dat iemand gevra het dat die media op 'n meer gefokusde manier en meer gereeld aandag gee aan die tema van armoede. Dit is belangrik dat meer berigte oor armoede verskyn sodat daar groter bewuswording daaroor sal kom en meer mense die omvang daarvan begryp en betrokke raak by die oplossing daarvan. Kerke kan dit ook doen, nie net deur projekte te organsieer nie, maar deur doodgewoon inligting deur te gee oor armoede en mense wat daaronder ly. 

In al hierdie dinge leer Spiritualiteit my dat 'n mens steeds weer in ontferming, billikheid en met 'n sin van omgee meer betrokke kan wees. Spiritualiteit gaan immers om 'n lewe wat transformerend werk: watter verskil maak 'n mens in die plek en tyd waarin jy jou bevind. Spiritualiteit leer 'n mens ook dat dit nie oornag gebeur nie. Armoede is uiters kompleks. Dit sal veel vra. Maar daar is plekke in die wêreld waar armoede minder voorkom en meer opvangnette bestaan vir hulle wat swaarkry. Daarom gee 'n mens nie op nie. Dit is 'n proses van heling wat langsaam loop, maar wat nie gelaat kan word nie.

Die vloek van rykdom

Vanoggend se berig in die koerant dat kommissie-lede R51 000 per dag gaan verdien, het my laat terugdink oor die berigte in die media nadat die Marikana staking tot verskriklike verlies van mense-lewens gelei het.

Van die media-berigte lui dat drie van die hoogsbetaalde persone by die myn-maatskappy tussen R26 en R29 miljoen per jaar verdien. 

Die werkers wil R12 500 verdien. Hulle sal daarmee tevrede wees.

By die berigte was foto's van die verstikkende armoede en onmenslike omstandighede waarin die myners woon en werk. 

Dit is skrikwekkende, vulgêre gegewens. Woorde ontbreek 'n mens byna.

Daar is iets verskrikliks verkeerd met ons samelewings.   

Hier is twee berigte:

Berig uit Die Sowetan:

About 15,000 mineworkers have been on strike over wages since early September, demanding an increase to R12,500.

On the other hand, the mine's CEO Nick Holland earns R36.6-million a year, including a performance based bonus, according to media reports.

"If management doesn't fix the situation and listen to the workers, we might end up with another Marikana situation on our hands," said miner Mkhululi Mngwangwa, who was washing laundry in a filthy communal bathroom during Sowetan's visit to the workers' hostel recently.

At Lonmin in Marikana, North West, 44 people including two policemen, two guards and mineworkers died in the violence that erupted after the workers had gone on strike, also demanding a pay hike to R12,500.

Mngwangwa said their strike was different to Marikana when it started. "The main issue was that the salary scale was not the same," he said. "Each shaft was using its own scale, which was unfair."

He stays with a friend in a bathroom-sized room in Ekuthuleni Hostel. They sleep in double bunk and have little space to store their belongings. Three other miners live in the adjacent two rooms; and they all share the bathroom and lounge. The three communal showers don't have doors and the toilets are broken. Ekuthuleni is a hostel for single men with a small marketplace at the entrance with stalls for loose cigarettes, fruits and chips.

The prices at the main supermarket where miners buy most of their groceries are inflated. A 10kg bag of maize meal and flour is sold for R60, R10 more than its normal price, while a 2-litre bottle of Coca-Cola, which normally costs R13, is R19 at the supermarket.

Besides the prices, other facilities like banks and, in some instances, clinics are only available 10km away in Carletonville.

Mngwangwa's R8,000 take-home salary is not enough to cater for his expenses as he has to send money home to Lusikisiki, Eastern Cape. His monthly expenses include R3,000 for his two children at the University of KwaZulu- Natal, R2,500 for his wife and another R600 for school transport for his other two children.

He spends R1,000 on groceries, leaving him with less than R1,000 to spend on his other needs.

Elias Nkuna, 51, of Letsatsing village, has been working at Gold Fields as a plumber since 1985. He earns R4,000. He has four children and his wife is unemployed. "I have to pay R20 for a taxi to drive me to town if I need a clinic, bank or post office. "We are not getting proper services here and people seem to think we are exaggerating when we demand R12,000," Nkuna said.

Berig uit Die Burger.

Lede van kommissie gaan R51000 per dag verdien

2012-10-04 06:00

KAAPSTAD. – Presies R51000 vir ’n volle dag se werk.

Dít is die vergoeding van elkeen van die twee kommissarisse en twee advokate van die kommissie van ondersoek na polisiëring in Khayelitsha wat deur Helen Zille, Wes-Kaapse premier, aangestel is.

Alan Winde, Wes-Kaapse minister van finansies, ekonomiese ontwikkeling en toerisme, het dit bekend gemaak in ’n skriftelike antwoord op ’n parlementêre vraag van Pierre Uys, ANC-LPP.

Winde het dit duidelik gestel dat die kommissarisse en twee advokate elkeen R51000 kry vir elke volle dag wat hulle werk.

‘n Goed-gerasperde, netjies gesnyde wortel is ‘n loflied op God. Oor die teenwoordigheid van God - elke dag

Martin Versfeld het ‘n merkwaardige boek geskryf met die naam: “Philosopher’s Cookbook.”

Die boek het mettertyd ‘n klassieke werk geword.

Versfeld was ‘n professor in filosofie in Kaapstad, maar het ook oor teologie en mistiek geskryf.

In die boek skryf hy op ‘n sekere stadium oor hoe ‘n mens die teenwoordigheid van God in die mees alledaagse, normale dagtake kan beleef.

Hy verwys indirek na die gebruik om in die kloosterlewe vas te hou aan beide die kontemplatiewe lewe en doodgewone hande-arbeid.

Monnike moes hul daaglikse take naas hul godsdienstige rituele en afsondering volhou.

Die doen van gewone dinge in so ‘n kloosterbestaan, skryf Versfeld, gaan nie om een deeltjie van jou aandag op jou dagtaak en die ander deel op God te rig nie. Jy loop ook nie met jou bord kos in die een hand en jou Bybel in die ander hand rond nie.

Asof dit gaan om twee dinge waaraan jy vashou sodat die een "vergoed" vir die ander. 

Om bewus te wees van die teenwoordigheid van God in die alledaagse take, is om eenvoudig net met jou hele wese betrokke te wees by wat jy besig is om te doen of te werk.

Ek sit terug en besef, by die lees hiervan, dat ek meer, veel meer hieroor wil dink. 

Dit is die voorbeeld wat Versfeld noem, wat ‘n mens boei:

‘n Goed-gerasperde, netjies gesnyde wortel is ‘n loflied op God.

Die loflied bestaan daaruit dat jy die so-wees van jou materiaal tot sy reg laat kom. Die liefdevolle, aandagtige manier waarop jy gedroogde vrugte voorberei of ‘n ui afskil, bring jou in aanraking met Weser (Being).

Die stukkie leeswerk laat my onwillekeurig dink aan die gedig, veral die slotreël van Eybers se “Die Geskenk” (oor die guns en genade van God – sien gister se blog).

‘n Ateïs, skryf Versfeld, sou in die oë van ‘n monnik nie ‘n sjef kan wees nie. As jy ‘n ateïs wil bekeer, laat hom wortels skraap en rasper. Jy hoef ook nie te sit en mediteer om genade te ontvang nie. 

Om aartappels te skil of om skottelgoed te was kan ‘n mens laat ontdek wat genade is.

Jy sal selfs nie, voeg hy by, die borde laat val nie.

Wanneer jy voedsel voorberei, rys kook, is jy gedurig besig om dit te bewonder: die eenvoudigste van kos-soorte is soos ‘n kind wat jy lief het. Versigtig hanteer jy dit, verwonderd oor die gawe om te mag eet, dat dit aan jou die lewe skenk. 

Die gewone, die alledaagse, wat jy met jou hande doen, kan tekens van God se teenwoordigheid wees. Dit laat jou besef wat voedsel is, hoe eenvoudige alledaagse dinge verborge sin inhou. Jy weet: dit is kos wat jy saam met ander geniet, wat jou deel laat kry aan hulle geselskap. Jy sien in dat jy hulle teenwoordigheid rondom die ete ervaar in die voedende gemeenskap van saam-eet.

Ek resepteer Versfeld op my eie manier, trek sy opmerkings in my eie resepsie in. 

Die eenvoudige, alledaagse, besef ek, word tekens van lewe, van betekenis, van Goddelike waarheid. 

Wanneer ons voedsel geniet, deel ons in die Natuur wat God geskep het en wat aan mense lewe gee.  

Elke oomblik, besef ek toe ek Versfeld lees, elke oomblik is kosbaar. Oral, in die eenvoud van voëls van die veld wat nie insamel en oppot nie, maar heerlik gevoed word, sien ‘n mens die wonder van onbekommerde, onbesorgde bestaan. 

In die gewone, in die trui wat die ma gebrei het, soveel dae lank, met soveel aandag en met soveel inspanning, sien ‘n mens mededeelsaamheid, die deel van warmte, uitgee van liefde, skep van rykheid, omgee en uitreik. 

Hoe perfek is die lewe by die aanhoor van musiek, van 'n oktaaf van gewone musieknote, kunstig saamgevoeg, wat met oorgawe geskep word en in totale skoonheid by jou kom lê. 

Elke oomblik bring jou in aanraking met eenvoud, die alledaagse van Lewe, met die Ewige lewe, met skoonheid, wat lank nadat ‘n mens jou kop neerlê, sal bly, sal voed, sal inspireer en sal seën.

Maar selfs dit alles is dalk bietjie te diep. Net om te kan lewe, voluit te kan lewe, by elke oomblik betrokke te wees, ingestel is op die alledaagse, is om by God te kan wees. 

Wanneer ‘n mens met jou hele bestaan betrokke is by wat jy beleef, sodat alles vir jou skoonheid word, selfs die baarste takie, is ‘n mens in die teenwoordigheid van God.

Kyk, kom eet saam met my. Hier is vir julle ‘n stukkie brood. Kom, drink saam met my ‘n bietjie wyn. Dink altyd daaraan. Laat hierdie stukkie brood en bietjie wyn elke dag in julle 'n nasmaak oorhou. 

Dit is waaroor die koninkryk van God gaan – nou en vir altyd. 

Só het die gasheer, lank terug, aan sy vriende gesê, die dag voordat hy homself volkome, met totale oorgawe, gegee het.

Jy het my meer gegee... Oor die liefde

Die geskenk

Jy het my meer gegee as die blou van jou oë:


ook die meerblou lug tussen wit wolke-oewers het


      myne geword,


die dromerige rookblou van ver rante,


die pêrelblou van die skemering


en die roekelose blou van ’n blom tussen groen gras.

Jy het my meer gegee as die beroering van jou hande:


die lug het teerder om my gevloei,


die aand het my inniger as voorheen ontvang in sy


koele omhelsing


en die wind het gaan lê op my bors.

Jy het my meer gegee as die besorgdheid van jou

stem:


die bome het hul takke behoedsaam geneig


en die sterre het hulle rondom geskaar soos wagte.

Jy het my meer gegee as die drang van jou bloed:


die warm krag van die aarde het deur my gestroom,


die sap wat lentebotsels uitstoot het gepols in my

are


en die Ewige Lewe het ontkiem in my skoot.

Jy het my meer gegee as die droom van een nag:


al die verlore drome van my kindertyd het terug-

gekeer


en in my oë het jy sterre aangesteek,


te helder om te vlug vir die daglig.

Alles wat ek verloor het en veel wat nog ongevonde


      was, het jy my gegee.


Jy het my meer gegee as jou liefde:


die guns en die liefde van God.

Hierdie gedig van Elizabeth Eybers het 'n mistieke kwaliteit: die liefde wat 'n mens van die minnaar ontvang open wêrelde van nuwe, wydse ervaringe. Dit wat voorheen verborge was, of ongemerk was, selfs verlore was, kom deur die liefde terug, word deur die liefde anders beleef.

Die liefde maak 'n mens bewus van oneindigheid, van die Ewige Lewe, van die guns en liefde van God.

Die liefde, so konkreet soos blou oë, hande wat aanraak, 'n sorgsame stem, is ook die liefde wat 'n mens laat droom, wat 'n mens teer en innig laat beleef, wat 'n mens veilig laat voel. 

--> Deur die blou van die beminde se oë kry die digter deel aan die blou van die hemel, die ver rante, die skemering en ‘n blom tussen groen gras (“die dromerige rookblou van ver rante!). 

Die vrug van die liefde, die vervulling van die drang van die bloed, is die Ewige Lewe. Dit bly vir altyd. Dit bring verlore drome terug, lank gelede gedroom, in 'n mens se kindertyd. Dit bring selfs die toekoms, dit wat nog ongevonde was (!), as 'n geskenk met hom mee. 

Groter as die liefde, die liefde van die minnaar, die konkrete liefde tussen twee mense, is die geskenk wat dit aan 'n mens gee - die liefde vertel van die guns en die liefde van God.  

Barensnood

Galasiërs 4:19 is 'n gedeelte met besondere betekenis in Spiritualiteit.

Paulus skryf aan die gemeente in Galasiërs oor die slegte situasie waarin hulle hulle bevind.

Gelowige mense verlei hulle, in die naam van die Evangelie, om sekere voorwaardes te stel aan mense wat die Evangelie aangeneem het. Hulle wil mense aan 'n nuwe eise onderwerp: nie net geloof in Christus nie, maar lidmaatskap van die Joodse volk is nodig.  

Paulus verwerp dit. Christus is genoeg. Meer as dit het mense nie nodig nie. God rig nie 'n eksklusiewe klub op nie. Die Evangelie kom uit liefde na almal en in liefde word almal deel van God se familie.

Die boodskap is radikaal: God het sy liefde byvoorbeeld aan Paulus bewys. En Paulus was 'n wreedaard wat gelowige mense uitermate vervolg en vermoor het (Gal. 1:13). Die goddelike liefde is ook oor Paulus, die gewelddadige mens, uitgestort. 

God, skryf Paulus in Gal. 2:20 het dit alles duidelik gemaak toe Christus aan die kruis gesterf het. Die liefde van God kom na vore in die self-gawe van Christus tot in sy dood. Om lief te hê, radikaal te bemin, is om jouself te gee soos wat die Seun van God hom aan mense gegee het.

Vir Paulus is dit nie soseer Jesus se boodskap wat van die liefde praat nie. Die liefde sien 'n mens die meeste in Jesus se gawe van homself, aan die kruis.

In Galasiërs 4:19 skryf Paulus nou dat hy in barensnood is totdat Christus in die Galasiërs 'n gestalte kry.

Wat mense nodig het, is dat Christus vorm in hul lewens inneem. Christus moet in hulle gestalte kry. Wie na hulle kyk, moet Christus sien.

Konkreet beteken dit: wie gelowiges bekyk, moet mense sien wat lief het soos wat God lief het: onbegrensd, onvoorwaardelik, inklusief, altyd aanvaardend. 

Gedurigdeur kan 'n mens jouself toets deur jou te meet aan Christus: hy wat homself nie hoog geag het nie, maar die gestalte van 'n dienskneg aangeneem het (Fil. 2).

Herken 'n mens tog nie hierin die liefde nie! 

Want egte liefde is bereid om jouself prys te gee ter wille van die ander een. Jy laat jouself gaan. Jy word niks: jy sterf. Saam met Paulus leef jy nie meer nie. Die ou lewe is tot niet.

Wat saak maak, is om "vir God te leef" (Gal. 2:20). Die geliefde is op die geliefde ingestel. So kosbaar is die ander een, dat 'n mens nie huiwer nie: jy tel nie. Jy word volmaak een met die ander.

Dit is die vorm van Christus wat ook in gelowiges moet leef: om jouself te gee en te gee. Wie dit doen, wie alles prysgee, ontvang die liefde, die volmaakte, wat altyd daar sal wees.