Die artikel in Trouw gaan heel gevat en insigryk oor die “kuns” om mense te laat kies. Reeds uit hierdie woordjie “kuns” is dit duidelik hoe die maak van ‘n keuse verband hou met ‘n hele komplekse dinamika. ‘n Mens skep wanneer jy kies. Jy gaan deur ‘n fyn proses van betekenis tot stand bring.
Die artikel is gebaseer op ‘n wetenskaplike navorsingsprojek wat gekyk het hoe mense gehelp word om te kies om gesond te leef, om krag te spaar, om ‘n goeie mediese fonds op te neem en ander belangrike lewenskeuses. Maar, terwyl ek dit lees, besef ek die implikasies daarvan loop veel wyer.
Kyk net na al die maniere hoe mense tot keuses gebring word, skryf die navorsers:
Mense kan deur ‘n bietjie dissipline en vasvat gehelp word om hulle ordentlik te gedra, sê die artikel; dit gebeur byvoorbeeld deur boetes uit te skryf as hulle die omgewing besoedel. Daarmee waarsku ‘n mens: “Jy kan kies om dit nie weer te doen nie, of jy kan kies om dit weer te doen en dan nog straf te kry.” (Wanneer speel waarskuwing ‘n rol in geestelike keuses?)
Maar daar is ook ‘n ander weg. Mense kan gemotiveer en aangehelp word deur hulle buurt netjies te hou. Dan word geld spandeer om die omgewing op te gradeer. Mense gaan makliker kies om hul omgewing netjies te hou. Hier word hulle indirek geïnspireer tot ‘n goeie keuse. (Skep vir mense ‘n ruimte vir ‘n egte, oortuigende geloofservaring en hulle sal hulle geloof volwasse uitleef).
Moet ook nie altyd mense oorskat nie. Hulle, het die opname verbasend genoeg gewys, kies nie altyd op grond van goeie inligting nie. Daarom is hulle keuse nie altyd noodwendig die beste een nie. Dikwels kies hulle byvoorbeeld ‘n siekefonds omdat dit ‘n algemeen bekende fonds is en sonder dat hulle besef daar is eintlik beter alternatiewe. In hierdie geval gaan hulle vir die mees algemene praktyk. (Ek dink veel hieroor: dikwels kan die kerk en die predikant nie al die inligting vir keuses uitpak nie. Daar is te veel aspekte of tyd is te min. Maar as die gelowiges die geestelike leiers vertrou en respekteer, sal hulle leiding aanvaar sonder dat hulle in detail ingelig wil wees. Die wat meer wil weet, sal dit dan wel kan aanvra. Met ander woorde: daar moet ‘n vertrouensverhouding tussen leiers en lede wees sodat mense kan voel hul geloofkeuses sal op diepgang rus. Anders, egter as in die voorbeeld hierbo, moet die kerk nie opsies vir lidmate voorhou waarvan sommige minderwaardig is nie).
Mense kies ook nie noodwendig makliker as daar baie opsies is om uit te kies nie. In een toets het mense 24 konfyte geproe, maar min konfyt gekoop. Toe daar net 6 konfyte te koop was, het meer mense geproe, maar minder konfyte is verkoop. (Kan die kerk alles vir almal wees?!)
Soms is mense te lui om ‘n keuse te maak. Hulle is dikwels tevrede as ander vir hulle kies, solank as wat hulle ‘n opsie het om nie noodwendig daardie keuse te hoef te aanvaar nie. In België is mense byvoorbeeld heeltemal tevrede dat hulle organe vir oorplantings gebruik word. In Nederland moet mense eers kies daarvoor. Baie meer oorplantings vind in België plaas.
Nog ‘n mite is dat mense kies wanneer hulle regtig iets wil doen. Dit is alles behalwe waar, soos blyk wanneer ‘n oorgewig persoon voor ‘n lekker koek swig al weet hy of sy dis ongesond. En hier volg ‘n absolute juweel van ‘n Hollandse beskrywing:
Een andere lek geprikte mythe is dat de mens altijd doet wat hij daadwerkelijk wil. Dat is niet waar… De mens heeft een wilskrachtprobleem. Ze nemen zich bijvoorbeeld voor om gezonder te eten, maar zwichten als puntje bij paaltje komt toch voor een vette hap. Er is een voortdurend conflict tussen de planner en de doener in de mens: de planner maakt goede voornemens, de doener kiest voor genot nu, in plaats van in de toekomst... „Het heeft geen zin om mensen met overgewicht te vertellen dat ze dik worden van vet. Dat weten ze wel, maar ze hebben zichzelf niet in de hand tijdens een vreetbui. Ze zouden op ieder moment de andere keuze maken, behalve op het moment dat ze iets doen.”
Hoe het Paulus gesê, volgens die volksmond: die gees is gewillig, maar die vlees is swak! Veral as die vlees in ‘n “vreetbui” voor ‘n vette hap te staan kom…. Op hierdie punt kan die mistagoog nogal heel praktiese raad gee, veral wanneer dit by heiligmaking kom. Hoe kan geestelike leiers lidmate help om die verleidelike opsies te vermy? Wanneer kan ‘n geestelike leier in sy mistagogiese begeleiding vir iemand sê hy moet ‘n vreetbui aanpak en vet happe vermy?
Die artikel vra dan: Hoe help ‘n mens ander kies?
Maak dit vir hulle makliker. Stal die gesonde kos prominent uit. Sit die olie-disse en soetgoed daar waar minder mense dit kan bykom. (Daar verdwyn die basaar se poedingtafel agter die verhoog-gordyn en die groente-tafel kom voor by die ingang…. Preek maar die dieper dinge terwyl die gemeente fris en toeganklik is. Delf darem gereeld so bietjie dieper in die verborge, moeiliker dinge van die geloof.)
Maak konkrete planne: moenie sê ek gaan van nou af oefen nie. Sê: môre gaan ek met die fiets winkel toe in plaas van met die motor. Of ek gaan met die trappe na my kantoor stap in plaas van hyser ry. Kry vir jou ‘n beloningstelsel: as jy iets bereik het, beloon jouself. Sluit by ‘n siekefonds aan wat jou premie afbring as jy by ‘n gimnasium oefen. (‘n Gepraat waarborg niks: Hoeveel gemeentes het al ‘n visie en ‘n missie oor maande heen uitgewors, terwyl niks eintlik verander nie…. Konkrete aksie inspireer: As ‘n gemeente sien watter verskil maak ‘n projek in mense se lewens, is hulle beursies oop vir nog meer projekte. Dit kos net iemand om daad by die woord te sit en ‘n nuwe lewe kan vir ‘n geloofsgemeenskap gebore word as ander volg… Vier die geestelike mylpale in mense se lewens. Laat mense hul lig- en donker tye deel…)
Leer ‘n gewoonte aan. As ‘n mens al vir’n ruk lank iets nie doen nie, is dit makliker om daarbly te bly. As jy ‘n baba in die huis kry, is dit die tyd om op te hou rook. Of wanneer ‘n mens na ‘n nuwe omgewing trek, is dit die kans om voortaan werk toe te stap. Of wanneer ‘n mens veertig word, breek die tyd aan om gesond te eet. (As ‘n gemeente die derde or die vierde keer uitreik, word dit al makliker….)
En dan help dit mense ook as hulle raad kry, veral van persone wat hulle aandag trek. In die artikel word vertel dat baie mense vir iets sal kies as ‘n aantreklike vrou dit vir hulle aanbeveel. Al die inligting van die wêreld sal dikwels niks help nie, terwyl die enkele woord van een persoon dikwels die skaal kan swaai. En ‘n mens kan aanvaar dat as een of ander bekende persoon ‘n aanbeveling sal doen, ‘n klomp mense dit sal aanvaar. (Wat ‘n wonderlike geleentheid het sportmanne en openbare figure nie om mense tot die goeie te inspireer nie. Rolmodelle speel ‘n groot rol in ‘n gesonde gemeenskap. Juis daarom moet ‘n kerk ook sy begaafde lidmate wat uitmunt in kultuur, sport, skryfkuns, digkuns, musiek, sang en die politiek aanspoor om geestelike werk in gemeentes te doen…)
Tussen hakies het ek ‘n paar los gedagtes uitgeskryf wat by my opgekom het toe ek die artikel lees en besef dit het ook implikasies vir geloofsgemeenskappe.
Maar ek lees hierdie artikel ook met aandag omdat godsdiens fundamenteel deur ‘n lewensbeslissende keuse bepaal word. Hoe gebeur dit dat mense besluit om hulle lewens radikaal om te draai? En hoe word mense gehelp met voortgaande bekering, met heiligmaking, met daardie alledaagse keuses wat van hulle mooi mense maak, mense wat omgee, sorgsame, liefdevolle, bedagsame, oplettende mense?
Natuurlik is dit uiteindelik God se werk en die Gees wat op verborge manier in mense se lewens werk. Die lewe van ‘n mistagoog bestaan grotendeels uit gebed vir hulle wat aan haar of sys org toevertrou is. Maar geestelike begeleiding gebeur egter nie andersins sommer net nie. Paulus het daardie merkwaardige woord in Filippense geskryf toe hy die gemeente aangevuur het om hul eie heil uit te werk, want dit is God wat in hulle werk (Fil.2:12-13). Deur ‘n ruimte van vertroue, ondersteuning, insig en liefde te skep, kan ons dikwels vir mense help om daardie een stap te neem wat hulle onherroeplik in die teenwoordigheid van God bring.
Deur dit te besef en deur mense by te staan om verstandige keuses te maak, kan die kerk die geloofsbelewing van sy lidmate op ‘n sinvolle manier ondersteun.
Hier volg die artikel:
Hoe kunnen mensen worden verleid tot een gezondere levensstijl? Tot zuiniger energiegebruik? Tot de juiste keuze voor een ziektekostenverzekering? De psychologie van de keuze is heel wat ingewikkelder dan altijd werd aangenomen. Nieuwe inzichten maken dat het kabinet keuzes slimmer kan beïnvloeden.
Stelt u zich voor: een verloederde wijk. Veel criminaliteit, onfatsoenlijk gedrag, asociale hangjongeren. Wat kan de overheid eraan doen? Eén aanpak is meer blauw de straat op sturen en hoge boetes uitschrijven. Een andere oplossing is het opknappen van de buurt: graffiti verwijderen, gebroken ruitjes vervangen.
Die laatste aanpak is wel zo prettig voor alle betrokkenen, en mist zijn uitwerking niet. Mensen zitten zo in elkaar dat ze zich in een opgeruimde omgeving netter gedragen. Zie hier hoe de overheid ons gedrag subtiel kan beïnvloeden.
Om zulke handigheidjes voor de overheid op een rijtje te zetten, stelde de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) een bundel samen met de nieuwste inzichten van de psychologie van de mens. Gedragswetenschappers schreven er een boek over: De menselijke beslisser. Met dit werk in de hand zal de regering beter in staat zijn het gedrag van de burger te sturen. Tot nu toe lukte dit immers niet altijd even goed.
Het klinkt een beetje eng, beïnvloeding door de overheid. Mag dat zomaar? Will Tiemeijer veegt de bezwaren van tafel. Hij is coördinator van het WRR-project ’Keuze, gedrag en beleid’, waaruit De menselijke beslisser voortvloeide.
„Het parlement beslist namens ons allen wat wij willen – anders hadden we maar andere Kamerleden moeten kiezen. Dat is nu eenmaal de fictie van de democratie. We mogen tijdens de verkiezingen kiezen welke koers de maatschappij moet varen, en het is dan aan de regering om ervoor te zorgen dat we daadwerkelijk die richting opgaan. Zij doet niets anders dan sturen: met wetten, subsidies, voorzieningen, door informatie te verstrekken. Zolang ze kan verantwoorden wat er wordt gedaan, is er niets aan de hand.”
Tiemeijer vindt het sturen van keuzes nog wel de properste manier om gedrag te beïnvloeden. „Sommige mensen vinden Postbus 51-campagnes betuttelend. Maar regels zijn nog veel betuttelender. Je kunt mensen proberen te laten kiezen voor gezond eten, of je kunt kroketten en snoepreclames verbieden. Dan wordt de keuzevrijheid pas echt ingeperkt.”
Wat kunnen we van het overheidsbeleid verwachten nu ze beschikt over de kennis uit De menselijke beslisser?
Een eerste mythe die is doorbroken, is dat mensen altijd de keuze maken die henzelf het meeste oplevert, en dat ze daarbij gebruikmaken van alle beschikbare informatie. Een overheid die in deze mythe gelooft, zal mensen voeden met zo veel mogelijk informatie. Maar de burger is geen rationele informatieverwerkmachine.
Neem bijvoorbeeld het kiezen van een ziektekostenverzekering. In 2006 moest iedere Nederlander een verzekeringsmaatschappij en een pakket kiezen. Volgens de klassieke theorie zouden mensen alle mogelijkheden vergelijken en dan de beste optie eruit pikken. Maar in werkelijkheid kiezen weinig mensen zo. Ze nemen gewoon het standaardpakket van een collectieve verzekering waarvoor ze in aanmerking komen.
Het aantal mensen dat overstapte, viel dan ook erg tegen. De kritische consumentenmassa die verzekeraars zou moeten bewegen de beste pakketten aan te bieden, bestaat niet. Het is dus de vraag of het ziektekostenverzekeringsstelsel in de huidige vorm goed werkt: de concurrentie tussen aanbieders is niet zo groot als gedacht.
Daar komt bij dat mensen niet per se tevredener zijn als er meer te kiezen valt, zo bleek uit een psychologisch experiment waarin winkelende mensen konden kiezen om jam te proeven. De ene dag waren er zes jams te proberen, de andere dag 24. Bij het grotere aanbod kwamen meer mensen een kijkje nemen, maar ze kochten vaker een potje jam bij een aanbod van zes jamsoorten. De geproefde jam beviel hun dus beter. Oftewel, men was tevredener over de keuze bij het kleine aanbod.
Een ander voorbeeld is de keuze voor orgaandonatie. In theorie zouden evenveel Nederlanders als buitenlanders ervoor moeten voelen hun organen na hun dood af te staan. In de praktijk niet. In Nederland ben je geen donor, tenzij je je er zelf voor opgeeft. In andere landen werkt het andersom: je bent donor, tenzij je aangeeft dat je dat niet wilt. Het resultaat is dat het percentage donoren in Nederland relatief laag is. Mensen zijn soms te lui om actie te ondernemen, volgens Tiemeijer, ook al zou het ze een goed geweten opleveren. Wil de overheid het aantal orgaandonoren opschroeven, dan zou ze die keuze anders kunnen vormgeven.
Een andere lek geprikte mythe is dat de mens altijd doet wat hij daadwerkelijk wil. Dat is niet waar, valt te lezen in De menselijke beslisser. De mens heeft een wilskrachtprobleem. Ze nemen zich bijvoorbeeld voor om gezonder te eten, maar zwichten als puntje bij paaltje komt toch voor een vette hap. Er is een voortdurend conflict tussen de planner en de doener in de mens: de planner maakt goede voornemens, de doener kiest voor genot nu, in plaats van in de toekomst.
„Beleidsmakers moeten zich dit realiseren”, vindt Krispijn Faddegon, medewerker van de WRR en een van de auteurs van het boek. „Het heeft geen zin om mensen met overgewicht te vertellen dat ze dik worden van vet. Dat weten ze wel, maar ze hebben zichzelf niet in de hand tijdens een vreetbui. Ze zouden op ieder moment de andere keuze maken, behalve op het moment dat ze iets doen.”
Informatie geven kan zelfs averechts werken: mensen overschatten de gevolgen van hun ongezonde gedrag meestal. Tiemeijer: „Wat beter werkt, is de keuze die het verstandigst is voor de meeste mensen het makkelijkst maken. Leg in de kantine een gezond yoghurtje vooraan, en kroketten en patat een beetje weggemoffeld.”
Niet alleen de overheid kan een bepaalde keuze gemakkelijker maken, zelf kun je ook het een en ander doen. Neem bijvoorbeeld niet de route langs de snackbar naar huis.
En maak concrete voornemens. Zo van: als ik ’s ochtend op mijn werk kom, neem ik de trap in plaats van de lift. En niet: ik zou meer moeten traplopen. Dan komt het er niet van.
Wat ook kan helpen – en wat de overheid zou kunnen stimuleren – is een directe beloning zetten tegenover goed gedrag. Als je meer wilt sporten, helpt het om van tevoren te veel te betalen, en iedere keer dat je daadwerkelijk een sportschool bezoekt een gedeelte van het bedrag terug te krijgen.
Het wilskrachtprobleem wordt nog groter bij gewoontes. Die zijn veel machtiger dan voornemens. Hoe vastgeroester de gewoonte, des te moeilijker een gedragsverandering.
„Gewoontes zorgen ervoor dat je automatisch op een bepaalde manier handelt. Je bent dan niet ontvankelijk voor informatie”, licht Faddegon toe. „Daarom zou het slim zijn om mensen aan te spreken op het moment dat er een belangrijke verandering in hun leven plaatsvindt. Je kunt jonge ouders bijvoorbeeld aansporen om gezonder te eten op het moment dat ze een baby krijgen.” Een ander geschikt moment is een verhuizing, of een nieuwe baan. Dan staan mensen open om ineens met het openbaar vervoer in plaats van de auto naar het werk te gaan. Ze moeten opnieuw bewust kiezen.
Faddegon zelf hield zich vooral bezig met de verschillen tussen mensen. „De overheid gaat vaak uit van dé burger, dé consument. Dat is er dan een met een onstilbare honger naar kennis. Vandaar dat de overheid doorgaans in informatie voorziet, erop vertrouwend dat mensen dan de verstandigste keuze maken. Maar sommige mensen hebben helemaal geen zin om zich ergens in te verdiepen. Zij blijken veel gemakkelijker te overtuigen wanneer aantrekkelijke dames iets aanprijzen.”
Een oplossing is om informatie in verschillende media verschillend aan te bieden. Faddegon: „In Story of Privé kan de overheid dan een vermakelijk stripje plaatsen, en in opinietijdschriften een droge tekst met voor- en nadelen.” Tiemeijer vult aan: „Het mislukken van de vaccinatiecampagne tegen baarmoederhalskanker het afgelopen jaar hangt daar ook mee samen. Sommige mensen willen alles weten en alle kanten van de zaak horen. Anderen raken juist de kluts kwijt wanneer ze worden overstelpt met informatie. Hun kun je beter een eenduidige boodschap geven.”
Kortom, het regeringsbeleid kan effectiever zijn als ze erover nadenkt hoe keuzes worden vormgegeven. „Een keuze neutraal voorleggen is onmogelijk”, zegt Tiemeijer. „Er is altijd sprake van een bepaalde sturing. Als de overheid zich daar bewust van is, kan die sturing ook worden afgekaart in het parlement. Er kan gepraat worden over of een bepaald sturend element gewenst is of niet. Bij de invoer van het Elektronisch Patiënten Dossier was het bijvoorbeeld vrij ingewikkeld om niet mee te doen. Ik weet niet of de minister die keuze bewust zo had vormgegeven. In de toekomst zou zo’n afweging openlijk kunnen worden gemaakt.”
No comments:
Post a Comment
Note: Only a member of this blog may post a comment.