Om iemand tog so mooi hel toe te stuur.

‘n Dekade of twee gelede vertel ‘n goeie kennis vir my uit die bloute hoe haar buurvrou, getroud met ‘n bekende professor aan die Universiteit, naamlose oproepe maak na bekendes wat in die media hul menings lug oor sake. Sy beledig en dreig hulle dan.

Ek kon nie glo wat ek hoor nie – nie net omdat sulke optrede lafhartig en eintlik, eerlik gesproke, gemeen is nie, maar ook omdat my kennis blykbaar die storie as ‘n grappie beskou het.

Die soortgelyke, vreemde optrede van mense is in ons internet-eeu nog meer in die oog: In vandag se koerant se bylaag is daar twee lang artikels oor die skerp, rassistiese en opruiende reaksies van Afrikaanssprekendes op die dood van Eugene Terreblanche in webwerwe wat soos paddastoele opskiet. Dit is ‘n ontnugterende ervaring om te sien hoe kru en gewelddadig mense kan wees.

Die koerant vertel ook dat oud-president F.W. de Klerk nou in ‘n koeëlvaste motor moet ry.

Ek gaan die dag byna met min moed in. ‘n Sprankie lig bly gelukkig by my: In dieselfde koerant skryf Leopold Scholtz dat die Duitsers toenemend druk plaas op hulle regering om uit Afghanistan te onttrek. Die Duitsers het in resente tye, merk hy op, sterk pasifisties geraak. Die geweld van die tweede wêreld-oorlog spook nog by hulle. Ek kan met hom saamstem: Hierdie beweging teen geweld is ‘n tendens wat ‘n mens wyd in Europa aantref. Dit is een van die redes waarom Obama se verkiesing verwelkom is – en hy die Nobelprys vir Vrede ontvang het. Mense het hoop dat hy die oorlog sou beëindig. En daar is groot afwagting oor sy afskaling van kernwapens.

Dis sprankie hoop bring egter ook by my sorge: Moet ons eers deur ‘n bloedbad gaan voordat ons tot besinning kom? Het ons dan nie uit ons eie verlede geleer hoe die verwerping van mense omdat hulle ‘n ander velkleur het, eindelose geweld oproep nie? Kan ons dan nie in hierdie tyd genoeg sien hoe ons taal, hoe die sing van ‘n gewelddadige liedjie, ons gemeenskap uitmekaar kan skeur nie? Moet ons nou “terugslaan” met dieselfde manier van dink en praat?

Dit is allerverskrikliks, bly ek dink, dat iemand soos Terreblanche só vermoor kon word. Die buitensporige, wrede geweld van jong mense wat nog nie keiharde kriminele is nie, tref ‘n mens soos ‘n klip teen die voorkop.

En jy sien hierdie gewelddadige mindset wyd aan die werk: Skole se klaskamers word afgebrand. Stakings bemors ons stede. Die lysie kan lank wees.

Maar hierdie fisieke geweld is die simptome van ‘n siek gemeenskap wat sy probleme wil oplos deur mense op te hang, dood te skiet, kinders in die skole stukkend te slaan, of, soos President Zuma blykbaar onlangs gesê het, om gays wat hy teenkom met die vuis plat te slaan.

Iewers is die spiraal van geweld nie los te maak van die geweld uit ons mond en die geweld in ons koppe nie. Ons taal vertel ‘n storie wat ons nie kan ignoreer nie. Taal is magtig. Jy kan iemand woedend maak deur hom of haar met ‘n bynaam te verneder. Jy kan iemand gewelddadig maak wanneer jy sy pa of sy ma beledig. Taal is ‘n magtige wapen.

En ons kan ons mag deur taal gebruik om uiters gewelddadig te wees.

Ek sit in geselskap waar ’n paar andersins ordentlike geestelike leiers oor ‘n bekende, suksesvolle gemeente van die N.G.Kerk en oor Buchan praat. Ek skrik terug oor die geweld wat in hulle woorde skuil: dit is die geweld van veroordeling, verwerping, belediging en eliminering. Sulke bewegings kan tog nie “egte” spiritualiteit, “egte” godsdiens wees nie, sê hulle met entoesiasme – aangespoor deur hulle gemeenskaplike afkeer aan bewegings en groepe wat nie hul uitkyk op God deel nie. En die implikasie is duidelik: “ons” is die egte geestelike leiers. Ons verstaan eintlik die beste wat goeie godsdiens is.

Taal hoef nie altyd so skerp, negatief en veroordelende te wees nie om gewelddadig te wees nie. Ons taal kan nogal verhewe en pragtig wees. En tog kan ons nie minder venietigend wees nie. Ons kan op heel netjiese maniere die ander as sektaries, onredelik en obsessief afmaak met baie mooi, edele en verhewe woorde. Die gevolge kan net so sleg wees.

Iemand kom ‘n ruk terug na my. ‘n Besonder begaafde student wat buitengewone akademiese kwaliteite gehad het, maar op skool deur ‘n onderwyser deur ‘n paar eenvoudige sinne vernederend uitgebeeld is as ‘n dom kind. Vir die onderwyser was dit ‘n grappie. Vir die kind, onseker tiener, was dit ‘n hou in die hart. Vir dekades het hy, hoor ek met verbasing, met ‘n gekrenkte innerlike sy wonderlike insig en akademiese vermoë gering geag. Dit het ‘n hele terapie gekos om hom sover te kry dat hy kon vasbyt en aangaan met sy lewe. Ek hoor onlangs dat hy ‘n skitterende proefskrif geskryf het waarvoor sy eksaminatore groot lof gehad het. Grappige woorde waarin die ander “op sy plek” gehou word, kan lewens verwoes. En dit is dan net die baie sterk enkelinge wat uit sulke situasie kan uitgroei.

Vernietigende kritiek.

Tydens ons kontaksessie praat Waaijman oor ons “netjiese” kritiek op ander. Hy praat oor hoe ons met die een oog allerhande menslike oordele vel. Maar met die ander oog, die ander perspektief, sê hy, is die groot toets om jouself sover te kry dat jy vra: “Op watter manier, onbekend aan my, is God aan die werk in ander mense se geestelike reis.” Om “ordentlik” te sien, het jy albei oë nodig. As jy deur een oog kyk, mis jy die rykheid, die wonderlike verskeidenheid van God se weg met mens en die wêreld.

Ek dink diep oor sy woorde sedert hy dit gesê het: Met sy vier evangelies vier die Bybel byvoorbeeld verskeidenheid. En die Bybel is origens deurdrenk van hierdie goddelike perspektief op dinge. Paulus het my sy vroom oog en al die Christene vermoor. Petrus het met sy vroom oog en al die heidene hel toe gestuur. Totdat God hulle ‘n ander perspektief op dinge gegee het. En soms kan ons, menslik, ook deel hê aan hierdie korreksie – soos die Siro-Fenisiese vrou wat vir Jesus beweeg het tot ‘n ander perspektief op haar nood.

En terwyl ek dink aan die Lutherane, die Gereformeerdes, die N.G. kerk, die Hervormde kerk, die A.P.K., die A.G.S en die baie ander groepe wat op hul eie manier met God in ons land op pad is, meestal so anders as ons op ons eie geestelike reis, besef ek hoe min hierdie ander oog regtig sien omdat ons ons afsonder van hulle, hulle op ‘n afstand hou, hulle verdra, terwyl ons innerlik eintlik hoop hulle word soos ons. Ons het die groot, swart seerorwers-klap van vroomheid en eiegeregtigheid vierkantig op daardie “ander” oog geplak en daarom sien ons een-dimensioneel. Daarom is ons stiksienig. Daarom kan ons met sulke vernietigende, vroom kritiek, gekleed in die heerlike klere van ons eie goedheid, vorendag kom.

Levinas het in hierdie konteks vir my veel beteken met sy visie op die Ander as die een met die oneindige diepte by wie ek telkens weer nuwe, verrassende dinge ontdek.

Terwyl Waaijman hieroor praat en van die groeplede die gesprek voortsit, daari hy om en sê vir my, terwyl hy sy vinger kenmerkend in die lug optel, “geweld, né?” Wanneer ‘n mens nie meer God se werking in ander mense se lewens kan raaksien nie, het jy gewelddaig geword.

Jy kan iemand met ‘n panga en ‘n ysterstaaf doodslaan. Dikwels is die woorde wat ons uiter nie minder gewelddadig as daardie panga en ysterstaaf nie. Jy kan ‘n telefoon optel en die ander een bykom, te bang om jou eie identiteit te onthul. Geweld kan brutaal wees, maar dit kan, soos Foucault ons geleer het, hoogs gesofistikeerd wees. Dit kan so weggesteek wees dat ons dit self nie herken nie.

Daarom is die ondersoek van geweld vir my so belangrik.

Ek is dankbaar dat Buchan vir daardie skare soekende mans gevra het om nie negatief oor Suid-Afrika te praat nie.

Die tyd is ryp dat hierdie boodskap sterker uitgaan: ons moet nie net ophou om negatief oor Suid-Afrika te praat nie. Ons moet ophou om negatief te praat. Want dit is nie net ánder mense wat steier onder die geweld van ons negatiwiteit nie. Die geweldenaar, ék, óns, is self die grootste verloorder.

Wanneer 'n mens God beweeg tot verandering...

Hoyland: die Siro-Fenisiese vrou.

By ons kontak-sessie luister ek geboeid na Kees Waaijman se spirituele lees van Bybelse tekste. Ons bespreek sy hoogs informatiewe boek, geskryf in gelaaide taal wat vra om versigtig gelees en verstaan te word.

Op ‘n stadium praat hy oor Jesus se ontmoeting met die Siro-Fenisiese vrou. Die vrou, vertel hy, was in alle opsigte aan die verloorkant: as heiden was sy afgesny van kontak met Jode. As vrou was sy ook iemand wat nie op een vlak met mans gereken is nie. En omdat haar kind besete was, was sy sekerlik ook nog verder onder verdenking en iemand wat vermy moes geword het. En, nog meer – sy dring haar op aan Jesus terwyl hy iewers wou gaan skuil waar niemand hom pla nie (Markus 7:24).

Hoeveel slegter kan iemand dan daaraan toe wees voor God? Wat is haar kanse tog!

En haar kanse lyk inderdaad nie goed nie. In Matteus reageer Jesus geheel en al nie op haar versoek dat Hy Hom ontferm oor haar dogter wat erg besete is nie: ‘n Mens huiwer voor die harde uitspraak: “Maar Hy het haar niks geantwoord nie” (vers 23).

Hoe sterker kan sy afgewys word?

Nog sterker – want as die dissipels vir Jesus kom sê om die skreeuende vrou weg te stuur, sê Jesus: “Ek is net na die verlore skape van Israel toe gestuur” (vers 24). Dit lyk asof Jesus nie eers met haar praat nie en dit vir die dissipels sê – so asof hy haar nog steeds bly ignoreer. Want daar staan: Die vrou “kom” immers dan en praat weer met Jesus.So asof sy op 'n afstand moes hoor hoe Hy en die dissipels oor haar gepraat het.

In haar verhouding met God is hierdie vrou totaal aan die verloorkant. Sy is in die slegste moontlike posisie teenoor Jesus. Hy is die Sterke, in staat om haar kind te genees, maar sy het geen houvas op hom nie. Alles wat sy is, tel teen haar. Ons sien hier een van die weinige gevalle in die Bybel waarin die mens na God uitreik, maar onmiddellik aan die verloorkant is. Dit is nie eers ‘n posisionele onderskeid nie – dit is ‘n verhouding van konflik.

En in hierdie verhaal, sê Waaijman, sien ons hoe Jesus sy visie op Israel alleen stel. Dit is waarvoor Hy gestuur is. En hieraan is Hy totaal toegewy.

Maar Markus het ‘n groot storie om te vertel. Hy skryf dat hierdie vrou voor Jesus gaan kniel. Dit is ‘n gelaaide simboliese daad van aanbidding. Oratief, in aanbidding, roep sy uit: “Here, help my!” Dit is haar smeekgebed, haar biddende verlange om God se helende teenwoordigheid in haar lewe. Sy, die heiden, die vrou, die onreine, herken Hom as die “Here” en bely eerbiedig haar geloof in Sy wonderwerkende krag.

En nog bly Jesus afwysend – al buig hierdie vrou voor Hom. Nou swyg Hy nie meer nie. Hy wys haar uitdruklik af wanneer Hy vir haar vertel Hy het nie heidene kom verlos nie. By implikasie vergelyk hy haar en haar dogter met diere wat vir Jode onrein was. Hy assosieer hulle met honde. Sy word daarmee in ‘n nog slegter posisie as voorheen gestel.

En die vrou? Sy is desperaat – so desperaat dat sy gewillig is om met ‘n hond vergelyk te word. Hondjies, sê sy, kry tog ook iets te ete – al is dit maar net krummels.

En Jesus? Hy herken uiteindelik dan vir haar en haar nood. Omdat Hy die Here is, kan Hy toegee en van die vrou leer. Dit is die oomblik dat sy eintlike roeping opnuut weer na vore kom – nie die volk Israel nie, maar mense in nood is die hoorders van die Evangelie-boodskap.

Daarmee beweeg hierdie vrou God om na haar te luister. Sy versit berge. Sy doen die onmoontlike.

Kort voordat Waaijman hierdie gedagtes in ons wakker maak, het ons gepraat oor oratiwiteit. Daar is, skryf hy in sy boek, vier vorme van oratiwiteit, van die biddende reaksie op God: mense nader eerstens tot God in gebed, hulle stel hulle tweedens oop vir God in die gebed en hulle getuig derdens in hulle gebed openlik van God. Dan “beweeg hulle God” vierdens in hul biddende reaksie sodat God tot hulle sal keer.

Hiervan hou iemand in ons groep nie baie nie. Die persoon maak dadelik kapsie: Hoe kan ons dan vir God “beweeg”? Lyk dit dan nie al te veel of ons dan dink dat ons God beheer en ‘n houvas op God het nie?

En tog – hier in die Nuwe Testament het ons dit in al sy naaktheid. Die vrou roep uit tot Jesus en beweeg Jesus tot ontferming.

Ek dink onwillekeurig, terwyl Waaijman praat, aan Hebreërs 5:8: “ Hy, al was Hy die Seun, het gehoorsaamheid geleer uit wat Hy gely het.”

Hierdie vrou met haar onrein kind was nie ‘n slagoffer van haar omstandighede nie. Sy het haar nie laat onderkry deur die ongelyke posisie wat sy beklee het in haar verhouding met Jesus nie. Hier, trouens, het ons die merkwaardige insig dat transformasie nie net van een kant af kom nie. Ons dink altyd dat as God ons aanraak, is dit ons wat radikaal vernuwe word.

Maar hier het ons die roerende voorbeeld van hoe’n ongerekende, uitgestote vrou die hart van die Seun van God aangeraak het en Hom getransformeer het om vir haar genade te bewys.

Ons leef met God in ‘n verhouding. Dit is ‘n verhouding wat twee kante het – ‘n Goddelike kant wat krag uitstraal en nuwe lewe bring. Maar daar is ook ‘n menslike kant – ‘n kant wat krag uitstraal en nuwe lewe bring! Ons, die geringes, die ongerekendes, die minste onder die minderes, word in die beeld van God geskape!

Die opstanding: God is teenwoordig juis wanneer ons dink God is afwesig

Die “mistieke antifrase” is ‘n gevestigde motief in spiritualiteit. ‘n Antifrase is ‘n uitdrukking wat die teenoorgestelde sê van die woorde wat gebruik word. ‘n Mens sê een ding, maar bedoel iets anders. In die mistiek beteken dit dat ‘n mens ‘n sekere ervaring het, maar dat die ervaring die teenoorgestelde inhou van wat dit op die oog af lyk te wees.

Dikwels ervaar ons God as “afwesig” in ons lewens. En tog, is God, volgens die mistiek juis aanwesig waar dit op die oog af lyk of God nie by ons teenwoordig is nie.

Hoe is God teenwoordig in ons ervaring van God se afwesigheid? Dit word verduidelik in die verhaal van die Emmausgangers. Daar is iets buitengewoon boeiends aan hierdie verhaal. Dit is die verhaal van twee mense wat hoop verloor het. Hulle wat naby aan Jesus geleef het, ervaar hom nou as afwesig.

En dan die ironie: Terwyl hulle met somber gesigte loop en praat oor hul verlies en hul onsekerheid, “kom Jesus self nader en loop met hulle saam” (vers 15). Die Grieks is onmiskenbaar: Dit is Jesus “self” wat na hulle toe kom, onderstreep Lukas versigtig. Maar hulle herken Jesus nie. Vir hulle bly hy, wat juis by hulle teenwoordig is, die afwesige.

Hierdie twee Emmausgangers herken egter nie hierdie “einste” Jesus nie. Met somber gesigte praat hulle oor die afwesige Jesus. Hulle vertel van ‘n “gesig” of “visioen” wat die vroue gehad het dat engele sê Jesus lewe. Maar, voeg Lukas by, die dissipels het Jesus “nie gesien nie” (verse 23-24). Hulle oë is versluier. Die vroue, vertel hulle self, het wel ‘n mistieke ervaring, ‘n mistieke visioen gehad. Verborge kennis is aan hulle oorgedra en geopenbaar. Die vroue verneem in die visioen dat Jesus lewe. Maar hierdie twee dissipels sien net afwesigheid. Hulle is “ontsteld” (vers 22). Geen wonder hulle gesigte somber en hulle bedroef is nie (vers 17). Daar is ‘n groot leemte in hul lewe.

En dan die mistieke antifrase: hulle ervaar afwesigheid – maar Jesus is tog by hulle. Hy agtervolg hulle soos hulle van Jerusalem weggaan. Hy soek hulle op.

Iewers het Jesus se besoek en reis saam met hulle vanaf die eerste oomblikke ‘n effek op hulle – al herken hulle hom nie. Op een of ander manier het hulle met versluierde oë en al tog iets van ‘n krag in hulle gevoel. Later, veel later, sou hulle selfs vertel hoe te midde van hul treurigheid en somberheid, hul desperaatheid oor die afwesige Jesus, hul harte brandende begin voel het (vers 32). Hulle begeerte na God was daar. Hulle verlange na Jesus was wakker. En iets van Jesus, die Opgestane, se krag het in hul begin brand – terwyl Hy aan die praat was met hulle.

Die teenwoordigheid van God het egter niks met hulle “gevoelens” of verbeelding te doen gehad nie. Terwyl die vroue ‘n visioen gehad het, is die twee dissipels by Jesus self. Die Emmaus-gangers verbeel hulle nie Jesus leef nie. Lukas beklemtoon dat Jesus na hulle gekom het soos Hy aan die einde weer uit hulle gesig verdwyn het (vers 31). Later sou Lukas in Lukas 24:37 beklemtoon dat die dissipels nie ‘n spook gesien het nie. Iets mistieks gebeur met hulle wanneer Jesus self tot hulle kom, wanneer iets “van buite” met hulle gebeur. Die mistieke antifrase wil juis dit beklemtoon: ons mistieke ervaring kom nie uit ons binneste op nie. Die ervaring word aan ons geskenk, onverwags, terwyl ons dit nie verwag nie. Die kom op ons af. Dit is ‘n goddelike inisiatief. Lank voor die Emmausgangers uiteindelik Jesus herken, is dit Jesus wat hulle agterna sit en hulle opsoek.

Daarmee skilder Lukas vir sy lesers die werklikheid van die opstanding.

Iets radikaals het met hierdie twee mense gebeur: hulle het te staan gekom voor ‘n werklikheid wat hulle verpletter het. Jesus was weg. Hulle het geen sin kon vind in hul ervaring van Jesus se afwesigheid nie. Maar terselfdertyd laat God die betekenis van hierdie werklikheid tot hulle deurdring. Nie net Jesus self nie, maar ook die Skrifte bring hulle tot die radikale besef van wat werklik gebeur het. Hulle dink nie antwoorde uit nie. Hulle vind dit in goddelike woorde en in die mistieke teenwoordigheid van Christus by hulle.

Die Emmausgangers vertel van ‘n kontemplatiewe oomblik in die lewe van die vroegste dissipels – die ervaring van God se oorweldigende teenwoordigheid in hulle lewens.

Die wonder van Jesus se opstanding word gekontinueer in die wonder van hulle transformasie: soos God in Jesus nuwe dinge gedoen het, so maak God ook vir hierdie twee somber mense die lewe nuut en transformeer God hulle tot ‘n totaal nuwe bestaan. Hulle “weet” wel aan die begin van hulle reis saam met Jesus van die opstanding. Hulle het kennis van die gebeure. Hulle is “histories” ingelig. Maar hulle herken eers die opstanding aan die einde van hul reis as hulle die krag van Jesus se teenwoordigheid beleef. Historiese kennis het niks aan hulle gedoen nie. Dit was die kontemplatiewe oomblik wat hulle getransformeer het.

Die mistieke antifrase onderstreep dat God na ons toe kom en op pad na ons toe is te midde van en in ons verlange na God. Al het hierdie twee dissipels Jerusalem opgegee, hul geloof wankelende, bly hulle praat oor Jesus, worstel hulle om die dinge te verstaan. En terwyl hulle nog begin praat, is God met hulle op pad – sonder dat hulle dit weet. Hulle word getransformeer. Hulle word deur God tot nuwe lewe gebring.

Die Franse kunstenaar, Dagnan-Bouveret het die skildery van die Emmaus-gangers geskilder wat hierbo gewys is.

Spoor...

Die Vrystaat is op sy mooiste. Dit het baie gereën - milde genade op hierdie dankbare aarde, wat die genade antwoord met 'n kleed van geil groenheid.

En by Menuah, waar ons vir ons kursus se kontaksessie bymekaar is, sien ek dus vir die eerste keer ‘n reuse-dam wat na hierdie oorvloedige reën gevorm is. Die vorige kere wat ons daar was, was daar niks.

Vanoggend het ons ‘n oggend-byeenkoms in die kapel. Dit is ‘n rustige diens, aangebied deur een van die studente en begelei met allermooiste stemmingsmusiek.

Ons is stil, binne ons, omring deur die groter stilte in die plek om ons.

Die Vrystaat is stil. Snags is dit net die nagstilte wat op jou oor rus, met so af en toe ‘n dier wat proes of blaas of sis. Of, een keer, hoor ek die trein oor die vlaktes jaag. Minuut na minuut na minuut klink die voortrollende trein se geluide deur die nag.

Maar die kapel, geleë op ‘n koppie, was vanoggend die plek van totale skoonheid. Die woorde van die oordenking wat ligweg op die oor kom lê, die Taize-musiek in sy eenvoud, die wye panorama deur die glasvenster op die koppies en die dam.

En dan, skielik vang my oog die eend wat miniskuul klein oor die dam vlieg terwyl sy stert ‘n wit stroom agter hom laat opwip. Die brandertjies maak ‘n wit lyn wat blitssnel oor die water uitskiet.

Hier, met die toneel voor my, besef ek, sien ek eintlik die spoor van God. Die volheid van hierdie oggend, by my geskep deur die kapel-byeenkoms, vorm ‘n eenheid met die natuur se getuienis oor God. Die afronding is totaal - God met ons.

Die ervaring van vertroue in God

Ek lees Psalm 91 - en dit tref my hoe hierdie Psalm 'n mens vertel wat vertroue is.

Die een wat by die Allerhoogste skuiling vind, en die beskerming van die Almagtige geniet, sê vir die Here, “U is my toevlug en my veilige vesting, my God op wie ek vertrou.”

En dan volg daar in die volgende verse uitsprake wat vertel van ‘n mens se totale geborgenheid in God. Die Here beskut ‘n mens, jy hoef nie te vrees vir die nag-gevaar nie en ‘n mens kan weet dat ander gevare jou nie sal oorval nie. God sal selfs engele gee om ‘n mens op die hande te dra sodat jou voet nie ‘n klip sal stamp nie.

Dit is alles wonderlike uitsprake oor God. Hier word vertel wat God alles vir die mens doen en hoe God die mens veilig hou.

Onder al hierdie gerusstellende uitsprake staan daar een sin uit. In vers 2 sê die digter vir die Here: “U is my toevlug en my veilige vesting, my God op wie ek vertrou.”

Hier word nie oor God gepraat nie, maar met God. Wat waar is van God, sê die Psalmis nou vir God.

Dit is tog werklik opvallend. Dit is die enigste vers in die Psalem waarin die Psalmis direk met God en nie oor God praat nie.

‘n Gelowige mens, wat by God skuil en deur God beskerm word, ervaar dit nie maar net nie. Die skuiling van God word deur die mens toege-eien en verinnerlik. Dit gebeur in die oratiewe: alles wat die mens weet oor God, word nou in gebed uitgespreek. En as ‘n mens iets bid, leef dit in jou hart, is dit deel van jou diepste binneste, is dit wat jy bid vir jou ‘n werklikheid. Dit is werklik deel van jou lewe.

‘n Mens kan baie weet oor die goedheid van God. Maar dan kan jy nog angstig wees. Dit is eers wanneer die goedheid van God met jou mond bely word en in jou hart afsak dat jy werklik die vrede van vertroue leer.

Onbetroubaar

Op pad uit die lughawe in Johannesburg, loop ek verby ‘n groepie mense wat staan en beduie. Ek registreer in die haas van my verbyloop nie al die detail nie. Maar die groter prentjie is duidelik. Die mense is besig om ‘n man in die geel hemp van ‘n lughawe-asssistent om inligting te vra. Hy is vriendelik aan die praat, hoor ek, en sê dan vir hulle dat hulle net daar moet wag terwyl hy gaan om die hulp te haal.

Hy en ek loop saam weg en om een of ander rede wat ek nie meer kan onthou nie, sê-vra ek vir hom iets. Maar hy antwoord my nie. Hy is duidelik ‘n bietjie bek-af. En uit die bloute sê hy vir my:

“I want to help them, but they do not trust me.”

Hy gaan uit sy pad om hierdie mense by te staan en doen ekstra moeite vir hulle. Hulle sê niks slegs of boosaardigs vir hom nie. Maar hy weet uit hulle reaksie, hulle versigtige vrae, hulle halfhartige response dat hulle hom nie vertrou nie.

Buitendien, sê hy vir my, en hy beduie na sy geel lughawe-baadjie wat vir mense ‘n teken moet wees dat hy amptelik aangestel is om van hulp te wees, ek dra hierdie uniform.

Ek kan sien hy is in sy eer gekrenk. Daar is niks aan hierdie jong man wat hom verdag laat lyk nie. Daar is geen enkele rede om hom te wantrou nie.

Trouens, hy is juis deur sy werkgewers aangestel en deur sy uniform uitgewys as iemand wat vertrou kan word.

Ek probeer hom troos. Jy weet hoe gaan dit deesdae, sê ek in die aan-hardloop vir hom, niemand vertrou vir niemand nie.

Leë woorde, besef ek terwyl ek om die draai verdwyn.

En ek bly onthou hoe gebelgd hy was....

Nederigheid en spiritualiteit

Die woestynvaders het groot klem gelê op nederigheid as ‘n deurslaggewende kenmerk van die spirituele lewe.

Een van die klassieke verhale hieroor vang vandag my oog:

Iemand vra ‘n wyse leraar: “Wat is nederigheid?” Hy antwoord: “Nederigheid is ‘n groot en goddelike werk. Die weg wat na nederigheid lei loop deur liggaamlike werk. Deur fisieke werk leer ‘n mens nederigheid ken, maar ook deurdat ‘n mens jouself as minder as ander beskou.” Toe sê die vraagsteller weer: “Wat beteken: ‘minder as ander’?” Die wyse leraar antwoord: “ Dít: om nie aandag te skenk aan ander se sonde nie, maar altyd aan jou eie terwyl ‘n mens onophoudelik tot God bid.”

Nederigheid is ten nouste verbind met ‘n vergewensgesindheid.

Wanneer ons die Bybel nie regtig hoor nie...

Ons is dikwels verbaas om in die Bybel iets te lees wat ons nooit tevore raakgelees het nie. Of dit gebeur dat ons op ‘n dag agterkom dat wat ons gedink het in die Bybel staan eintlik nie daar staan nie. Ons kom dan agter dat ons ‘n fout gemaak het en dat ons ‘n teks of woord heeltemal verkeerde gelees het.

Dit is net soos die pragtige verhale wat ons het van kinders wat godsdienstige liedjies verkeerd hoor: Seuntjie, hoor ons verlede week, het ‘n nuwe CD met die Liedboek se liedjies daarop gekry en nou sing hy hartlik saam aan die liedjie “Ek is bly, ek is bly” maar die gedeelte “Hy het my verlos” sing hy as: “Hy het my gelos.” Dit is eintlik presies die teenoorgestelde van wat die liedjie wil sê. God los ons nie. God verlos ons en neem ons op in die goddelike liefde.

Dis nogal ‘n groot verskil.

Só moet ons nogal dikwels ons foute regmaak. Maar – as ons daaroor dink word dit nogal interessant om na te dink oor waar hierdie foute vandaan kom. Wat gaan in ons onderbewussyn aan dat ons sekere gedeeltes verkeerd hoor of lees?

Hieruit leer ons dat ons selfs so ‘n eenvoudige handeling soos Bybellees nie maar net onskuldig doen nie. Ons hoor wat ons wil hoor, of wat ons hoor pas in by wie ons is en by wat ons dink.

Daar is dikwels so baie geraas in ons lewens dat ons ons geraas hoor en nie na die teks luister nie.

Dit interessante is dat ons minder foute maak wanneer ons stadig en versigtig lees.

Eintlik is dit dan hoe ons die Bybel moet lees, skryf Reedijk. Stadig, versigtig met al ons aandag.

Wanneer ons dit doen, sal ons minder menslike foute in die teks inlees. Dan sal ons ook duideliker hoor wat die teks vir ons werklik wil sê.

Die punt is net dat as ons hoor wat die teks sê en nie wat ons dink dit sê nie, word ons sterker deur die teks getransformeer.

Die Bybel kan net in stilte verstaan word.

'n Stille getuienis

Dikwels merk ons dit op: hoe iemand se lewe doodeenvoudig prakties vertel dat hulle in iets belangriks glo. Hulle maak deur hul lewens stilweg wáár wat in hul gedagtes leef. Hulle hoef nie veel te praat nie. Soms kan hulle selfs heeltemal stil wees oor wat hulle glo.

En dan word dít waarin hulle glo, vir ander ook imponerend, en, by implikasie, vir ander mense waar. Of ‘n mens wil weet wat is dat wat iemand só spesiaal laat leef? Wat skuil agter hierdie mense se stilte?

Ons weet dit te goed, veral van die Bybel: Hoe wáár die Bybel vir gelowiges is, sal ‘ n mens dus uit hul lewens eerder as uit hul monde aflei. Dus interpreteer ons die Bybel met die wete dat ons dit stilweg moet uitleef voordat ons mooi Bybelbroodjies wil bak en aan ander wil voorsit.

Mense wat die Bybel geestelik lees, besef dus hul lewens moet heel eers in lyn wees met die Bybelse boodskap.Bring die woorde dus tot stilte. Laat die lewe praat.

In die stilte ervaar ons

Maar ‘n mens kan nog dieper gaan.

Mense wat die Bybel as geloofsboek optel en oopmaak, het egter voorts meer as net ‘n mooi lewe. Hulle leef verder ook in ‘n houding van afwagting en stilte. Hulle besef dat ‘n mens dikwels die meeste ervaar en beleef wanneer alles om jou stil is.

Mense wat die Bybel geestelik wil lees, weet hulle word deel van 'n voortgaande proses waarin hulle in stilte die volle impak van die teks moet afwag.

Geloof is immers die stille verwondering dat ons, ondanks onreinheid, getransformeer word om in die teenwoordigheid van God te kan woon. Maar dikwels raas dit so om ons (en uit ons monde) dat ons hierdie verwondering nie beleef en ervaar nie.Ons het net 'n Bybelboek voor ons en dit raak ons hart nie aan nie.

‘n Mens raak stil voor die teks wat vir jou die waarheid vertel. En wat jou die waarheid steeds dag na dag in afwagtende stilte laat uitleef. Want jy staan verwonderd voor die feit dat hierdie teks jou meevoer tot ‘n lewe van voortgaande heiligmaking in gehoorsaamheid aan God se wil. “Ek is onrein” roep Jesaja uit as God tot hom spreek (Jes.6) – waarop God hom dan deur vuur reinig. Voordat ‘n mens met ander kan praat oor God, moet God deel wees van ‘n mens se bestaan en moet 'n mens ingestel wees om God se teenwoordigheid in reinheid te ontvang. ‘n Mens kan die Bybel van hoek tot kant deurwerk. Sonder geestelike reinheid wat in stilte afgewag word, kan ‘n mens die Bybel nie begryp nie. Maar: Hoe meer ‘n mens egter die Bybel lees en hoe dieper ‘n mens soek na geestelike reinheid sodat die waarheid van die Skrif in ‘n mens se lewe kan wortel skiet, hoe meer begryp ‘n mens dat jy meer en meer stilte nodig het. Jy weet te goed uit die onreinheid wat steeds in jou lewe is: Jy moet jou woorde terughou, nie te vinnig praat nie, nie te maklik antwoorde soek nie, sê Cassianus, sodat die woorde van God, van die teks in jou kan indring. Dit is waarom die mistici van alle tye gedurig met die Bybel omgegaan het. Dit is waarom Thomas a Kempis se Navolging van Christus vir ons ‘n kykie gee in iemand wat steeds weer deurdrenk was met Bybelse taal wat in hom ingedring en ‘n lewe van sy eie gevolg het. Thomas het eintlik die Bybel bloot nageleef. ‘n Mens wat die Bybel geestelik wil lees, moet stil raak en stil bly om te hoor wat die Gees sê. Mense wat geestelik onrein is, wat geestelike babbelbekke is, kan nie die Gees hoor praat nie.

Wat beteken dit alles prakties - hierdie afwagting in stilte? Prakties beteken dit dat 'n mens weet hoe afhanklik 'n mens is van daardie een, lewegewende oomblik wat 'n mens beleef wanneer God skielik die woorde van die lewe in 'n mens laat wakker word en insink. En hoe merkwaardig onverwags kom die aanraking van God nie tot ons in die stilste van oomblikke nie. Dikwels, in die nag, of langs die see, alleen, of in die berge op ‘n wandeling, tydens 'n sonsopkoms, 'n oomblik op jou eie, in stilte, word dinge van God skielik deel van jou lewe. Niemand preek vir jou nie. Of gee vir jou ‘n lesing nie. Maar dinge wat jy van God kon beleef het, word deel van jou binneste en dring tot jou bewussyn deur. En bring jou tot ‘n volwasser lewe.

Dit alles kom neer daarop dat ‘n mens gedurig bewus is dat jy in die teenwoordigheid van God, die Verborgene, leef. Nie te veel woorde wanneer jy met God praat nie, waarsku Jesus sy volgelinge. God weet immers al wat in jou hart leef lank voor jy begin babbel het. Dus: nie soos die Fariseërs nie. Hulle is meer in hul eie vroomheid as in God geïnteresseerd. As ‘n mens by God is, pas dit ‘n mens om baie redes om stil te wees.

Cassianus vergelyk die geestelike lees van die Bybel met wyn in ‘n wynvat. As die wyn in ‘n verkeerde wynvat beland, is dit spoedig bederf. As die Bybelwoorde in ‘n onrustige, praterige hart gaan lê, word hulle doodgesmoor.

En woorde – hulle sal vergaan. Skryf Paulus. Al ons menslike slimmighede sal tot niet wees. Net God se liefdevolle uitreiking is onbederfbaar. Daarom wat ons in stilte op God se liefde.

Mense wat die Bybel geestelik lees, besef dat die trefkrag daarvan dikwels eers in stilte en afsondering ten volle tot ‘n mens deurdring.

Deur stilte leer ander

Iemand wat deurdring word met die Bybelse taal, in wie se lewe die Gees ingedring het, kom woon het en wat hierdie inwoning uitleef in waarheid en lewe, word die uitmuntende leraar. Maar die groot leraar is dikwels die stil een. Die wyse mens is die een wat deur sy stilte kan leer, deur sy terughoudendheid, sy besef van voorlopigheid. Die wyse mens leer dat God groter as woorde is, dat woorde nooit kan vertel wie God is nie, dat dit wys is om in stilte net by God te wees. Die wyse mens is die een wat ander mistagogies begelei om voor God in stilte te woon.

Stilte is die ruimte waar God woon.

Mense wat die Bybel geestelik lees, weet dat ‘n mens nie sommer net die boodskap maklik in baie woorde kan opdis nie. Die goeie leraar, die egte mistagoog, is die een wat eerder swyg as te maklik antwoorde uitryg. Die leraar weet – dit pas ‘n mens om stil voor God te wees....

En al hierdie woorde dan? Om só ‘n blog te skryf oor stilte?

Dit is nogal harde werk om stil te word, om al ons gepratery af te leer! Om geestelik wys te word om in stilte te woon. Om die Gees deur die Bybel in ‘n mens se lewe te ervaar, verby alle woorde heen.

(n.a.v Welzen se “The Word that moves.”)

Skugterheid of skaam-wees

Ek onthou hoe lekker dit vir my was om hierdie gedeelte uit Henri Nouwen se Dagboek in Afrikaans te vertaal (sien hieronder).

Trouens, die hele vertaling van die Dagboek was 'n spesiale ervaring. Die titel van die vertaling was: Drie Minute Stilte op die Lewenspad. 'n Jaar se gedagtes oor wysheid en geloof.

Die boek se vertaling, wat ek tydens 'n heel moeilike tyd in 2000 gedoen het, het vir my op 'n spesiale manier geestelik verryk en my gedra.

Die wonderlike boek, vir my selfs meer waardevol as sy bekende werk oor die Gelykenis van die Verlore Seun, is tans uit druk en moeilik verkrygbaar. Ek self het nog net enkele kopie ë oor en ek staan hulle net af vir mense wat aktief in spiritualiteit belangstel. Die uitgewer het my al verskeie kere beloof om vir my nog kopie ë te laat kry, maar verbreek telkens hulle belofte.

[Later sou ek sy Terugkeer van die Verlore Seun vertaal het (sien die link hieronder), wat wel nog beskikbaar is.] Ek kry nog heel dikwels terugvoering van mense wat vertel hoedat hierdie boek 'n impak op hulle lewens het.

Die vertaling van die Dagboek was vir my 'n heel spesiale ervaring - amper nog meer as die een oor die Verlore Seun. Die ironie vir my was nog altyd dat ek twee keer Besoekende Navorser aan Yale Universiteit was toe Nouwen daar klas gegee het. Ek het gehoor van hom en van sy volgepakte lesings. Maar ek het hom nooit gaan luister of ontmoet nie. Later, na sy dood, sou ek twee van sy boeke in Afrikaans vertaal.

Sy dagboek is eintlik 'n jaar se dagstukkies oor die Apostoliese Geloofsbelydenis. As 'n mens dit weet, kry die boek selfs meer waarde. Dit word in 'n sekere sin 'n spiritualiteitsboek wat in die teologie geanker was. Maar die boek is allesbehalwe geleerde vroomheid.

Nouwen was 'n komplekse mens, maar hy het 'n skerp insig en 'n sensitiewe lewensgevoel gehad. Dit blyk uit die onderstaande dagstukkie waarin hy die gevoel van skaamte wat baie mense ervaar en wat hulle self dikwels verwens, omdraai en daarvan 'n deug maak. Daar is iets van Levinas se oneindige verborgenheid in die Ander wat in die stukkie na vore kom. Dikwels ontdek ons in skaam mense die mooiste van mooi lewens. Hulle is net nie mense wat hulle mooihede onbeskroomd aan ander kan uitstal en opveil nie.

Ek onthou dat ek gehou het van die woord "skugterheid." Dit is 'n pragtige woord vir iemand wat nie afwyserig, selfs spontaan is nie. Dit is mense wat 'n eie ruimte het wat hulle nie sommer vir ander kan oopstel nie. Dit is asof hulle nodig het om op hul eie stil te wees, sonder geraas van indringers en nuuskieriges.

1 April

Die skoonheid van skugterheid

Daar is iets moois omtrent skugterheid, hoewel men¬s¬e ge¬woonlik negatief daaroor voel. Om die waarheid te sê, ons samelewing spoor mense aan om eerder reg¬uit te wees, me¬ns¬e vas in die oë te kyk, openlik ons gedagtes uit te spreek, en oor onsself te praat sonder om te bloos.

Maar hierdie ontbloting van jouself sonder om 'n spiertjie te rek, die houding van om sommer vir enigeen jou hele storie te vertel, word gou vervelig. Dit word soos 'n boom son¬der ’n skaduwee.

Skugter mense, daarenteen, het lang skaduwees, waar hulle baie van hulle mooiheid wegsteek van die indringer se blik. Skaam mense herinner ons aan die geheim van die lewe wat nie sommerso, op ’n simplistiese manier, verduidelik of verwoord kan word nie.

Skugter mense nooi ons uit tot vriendskappe waarvan eerbied en respek vir mekaar se privaatheid ’n belangrike komponent is. Hulle nooi ons uit tot kosbare oomblikke van woordelose samesyn in liefde.

BESTEL NOUWEN SE DIE TERUGKEER VAN DIE VERLORE SEUN DEUR HIER TE KLIEK

Luther se haat vir God. Oor die transformatiewe rol van ervaring.

Ervaring, het ons geleer van jongs af, is ‘n gevaarlike ding. ‘n Mens moet veral nie emosionele ervarings vertrou nie, is ons dikwels vermaan.

Dit is sekerlik waar. ‘n Mens kan emosioneel onstabiel wees en dinge doen op die ingewing van die oomblik waaroor ‘n mens net die volgende dag bitter spyt kan wees.

Maar ervaring het nie net met emosies te doen nie, hoewel dit ook dikwels die emosies betrek. Ervaring het te doen met die werklike lewe. Dit gaan oor die leerskool van die lewe. Ons weet maar te goed dat ‘n slim mens maar baie onervare kan wees. En ‘n ervare mens sonder groot geleerdheid kan ‘n wyse leier wees. Die wyse mens is die een wat deur ervaring en insig groei tot volwassenheid.

Ervaring kan dus buitengewoon belangrik en waardevol wees.

Ek lees vandag in David Regan se boek, Experience the Mystery, ‘n interessante opmerking in die verband – en dit hou my toe nogal besig: hy skryf in 1994 hoedat daar in ons tyd ‘n groot beweging na ervaring aan die gang is. Ons tyd het sy vertroue in woorde verloor. Te veel skade is deur slimmighede aangevang. Daar is ook ‘n teleurstelling in die groot klem op ons verstand. Daar is groter belangstelling in ons sintuie en in die subjektiewe. Maar, skryf hy in ‘n sinnetjie, daar is ook nie meer so ‘n skerp weersin teen ervaring nie: vroeër het (katolieke) mense ervaring afgeskeep omdat die Hervorming geloof grootliks op godsdienstige ervaring gebaseer het. Ervaring was ‘n negatiewe woord omdat dit vir baie gelowiges tot “afwykende” godsdienstige bewegings aanleiding gegee het.

Ek sit so bietjie terug – verbaas oor hierdie een sinnetjie, veral omdat ek nog nie eintlik ooit voorheen só oor die Protestantisme gedink het nie. En toe tel ek later in sy boek verwysings op na Luther en sy godsdienstige ervaringe wat my meer van sy stelling laat verstaan. En laat besef dat daar ‘n klomp waarheid insteek.

Met so bietjie speurwerk kom ek toe af op opmerkings wat Luther self oor sy godsdienstige ervaring gemaak het. Die groot Lutherse hervorming het duidelik nie, soos wat ons algemeen dink en deur ons rasionalistiese professore wysgemaak is nie, begin toe Luther sy 95 stellings teen die kerkdeur vasgespyker het nie. Luther het nie ‘n stuk teologie uitgedink wat hy toe gebruik het om die Roomse Kerk reg te sien nie.

Luther self vertel herhaaldelik dat die groot ommekeer in sy lewe gekom het deur sy worsteling met die Bybel. Uit sy bittere ervaring het die ommekeer in sy lewe plaasgevind.

In ‘n tafelgesprek vertel Luther hoedat hy ‘n heel mistieke ervaring gehad het toe hy in die klooster in Wittenberg in sy studeerkamer, waar hy gebly het, skielik op ‘n oomblik verstaan het waaroor Romeine 1:17 gaan. Luther vertel ‘n paar keer in sy Tafelgesprekke van hierdie deurslaggewende oomblik in sy lewe toe hy ervaar het waaroor die Evangelie gaan (54:193-4; 308-9; 442-3).

Daar was op hierdie stadium in sy lewe as priester oor ‘n tyd heen intense innerlike worsteling om God se genade in sy eie lewe te ondervind. Hy kon maar net nie innerlik tot rus kom nie. Hy was besonder bewus van sy eie sondigheid ten spyte van sy voorbeeldige lewe en sy stryd om heiligmaking. Hoe meer hy gestry het om goed te leef, hoe meer is hy innerlik deur sy onsekerhede verteer.

Hy het dus steeds weer Romeine 1:17 as ‘n groot bedreiging ervaar. Hierin is hy gekondisioneer deur die teologie van groot geleerdes soos Duns Scotus en Thomas Aquinas wat die vers verbind het met God wat regverdig is en daarom die sondaar gaan straf. Elke keer as hy die vers gelees het, skryf Luther, het dit hom in sy gewete soos weerlig geslaan en ‘n benoudheid soos ‘n donderslag in sy hart laat slaan. Daar was, het hy geglo, geen manier waarop hy God se regverdige eise sou kon nakom nie.

Nog negatiewer is die gevolge van hierdie ervaring vir sy geloofslewe: In sy hart het hy teen God in opstand gekom, kwaad omdat God die sondaar deur die Wet belas, maar ook vies omdat God boonop in ‘n vers soos Romeine 1:17 in die Nuwe Testament as Evangelie die sondaar dreig. Daar staan tog in die vers immer dat God “in die evangelie” sy regverdigheid onthul.

En tog kon hy nie wegkom van die gedeelte nie. Dit het hom aangetrek soos ‘n mot na ‘n kers. Luther skryf hy het dikwels, heel dikwels, daaroor nagedink en gemediteer.

Totdat hy die vers tot op die einde lees. “Elkeen wat deur Gode vrygespreek is omdat hy glo, sal lewe.” God, besef hy skielik op ‘n dag toe hy weer oor die tweede helfte van die vers dink, spreek mense uit genade vry. Dit is nie ons werke wat ons uiteindelik na lange worsteling sal vrymaak nie. Die sondaar sal nie sy geregtigheid deur goeie werke verdien nie, maar word dit heeltemal verniet geskenk om Christus se ontwil.

Dit is wonderlik om Luther se reaksie te sien wanneer hy die teks só ervaar. Hy raak ekstaties daaroor: Hierdie vers ontsluit, skryf hy, vir hom die paradys. Dit was asof hy weergebore was. Hy het innerlike vrede ervaar. Die groot geestelike worsteling en die krampagtige greep na God was verby.

En vanuit ‘n totale transformasie skryf hy sy emosionele ervaringe neer wat veral by hom opkom wanneer hy as bevryde mense wat uit die evangelie van genade leef, oor God se genade dink: Die geregtigheid van God, sê hy dan, het nie meer in hom woede en angs soos voorheen losgemaak nie. Hy kon die frase daarna met ‘n liefde besing wat so groot was as die haat waarmee hy voorheen die begrip geregtigheid van God bejeën het.

Hier, by hierdie innerlike ervaring, maar ook uit die groter ervaring van die herhaalde lectio van Romeine, van sy meditasie, van sy biddende omgang en van sy kontemplering van God groei die Reformasie en sou die wêreldgeskiedenis nooit weer dieselfde lyk nie.

Kyk dus maar net na die Protestantisme om te sien hoe die ervaring van een vers deur ‘n worstelende gelowige kan uitkring.

Is ervaring gevaarlik, soos sommiges so oppervlakkig dink?

Is die Protestantisme ‘n fout?, sou hulle moes vra as dit waar was.

In hierdie ervaring het Luther juis al die slimmighede, die hoë skolastieke teologie afgesweer. Hy het op ‘n mistieke manier ervaar en bewus geword hoe God hom aanraak, weliswaar deur ‘n Bybelwoord, maar sekerlik op ‘n lewegewende, transformatiewe manier. Een vers wat in ‘n man se meditatiewe worsteling van alle kante bekyk en beleef word totdat, skielik, op ‘n dag, hy ervaar hoe ‘n enkele frase durende genesing en vrede bring.

Ervaring, selfs en veral ook emosionele ervaring, kan wêrelde heeltemal op hul kop keer. God werk deur ervaring.

Ten slotte:

Ek hou baie van Cranach die Ouere se werke. Uitsonderlik is sy boeiende skildery van Luther. Ek het jare terug vir my 'n kopie vir my studeerkamer laat raam. Ek dink dikwels terug oor hoe normaal en sterk hierdie skildery is - en dit van 'n mens wat sulke buitengewone intense ervarings gehad het.

Die wonde van Christus

Ek dink vanaand na oor die vreemde verskynsel van stigmata – dit na aanleiding van ‘n skildery daaroor.

Mense wat simpatiek daarteenoor staan, glo dat gelowige mistici hulle in ekstatiese ervarings so sterk kan vereenselwig met Christus dat hulle in ‘n intense meelewing selfs die kruiswonde van Christus ervaar.

Stigmata is ‘n omstrede verskynsel in spiritualiteit. Daar is net 300 gevalle van stigmata in die geskiedenis opgeteken, maar dit het as mistieke ervaring buitengewone groot aandag getrek. Dit is ‘n relatief laat verskynsel want dit word eers van die dertiende eeu in geskiedskrywing genoem. Vandag word stigmata deur sommige medici as ‘n psigogeniese verskynsel beskou of selfs afgemaak.

Baie gelowige mense sal ook sinies oor stigmata wees. In ‘n Protestantse konteks is dit feitlik ‘n onbekende verskynsel en in die geloofslewe van Afrikaanse mense speel dit geen, of die kleinste van rolle.

In die kuns word die begrip herhaaldelik gebruik – veral as simbool van die kruiswonde van Christus. Selfs in van ons belangrikste Afrikaanse digters kom die motief voor. Johan Pieterse verwys byvoorbeeld in sy bekroonde bundel, Die Burg van Hertog Bloubaard se boek vyf na een van die beroemde voorvalle van stigmata in die lewe van Therese Neumann. Hy doen dit spesifiek in ‘n mistieke konteks.

Die stigmata het ook in die beeldende kunste diep spore getrap. Dit is juis na aanleiding van ‘n skildery en een van die bekendste mistici van alle tye dat ek vanaand nadink oor stigmata. Franciscus van Assisi het reeds vroeg in sy lewe visioene ervaar. In 1205 kry hy se eerste visioen, en toe weer in 1206 as 23 jarige jong man, sien hy in ‘n visioen vir Christus aan die kruis wat hom aansê om die kerk te herstel. Hy het dit letterlik opgeneem en die kerkgeboutjie onmiddellik begin restoreer. Een van die beroemdste oomblikke in hierdie mistikus se lewe was op 24 September 1224, twee jaar voor sy dood. Hy is na ‘n afgeleë gebied in die geselskap van ‘n paar volgelinge vir kontemplatiewe afsondering. Die gebeurtenis is deur broeder Leo beskryf. Hy vertel hoe Franciscus hier gaan bid het dat hy Christus se lyding en liefde mag leer ken. In ‘n verskriklike oorweldigende visioen verskyn Christus aan hom en ervaar hy die gekruisgde Christus se wonde aan sy eie lyf. Hy raak bewusteloos terwyl bloed uit sy liggaam stroom.

Caravaggio, een van die grootste kunstenaars ooit, het in 1595 ‘n allemooiste skildery oor die ervaring gemaak. Hy gee niks van die stormagtigheid van die visioen weer nie. Dit wys vir Franciscus in die hande van ‘n stil engelfiguur, maar daar is geen teken van die stigmata aan sy liggaam nie. In die omringende donkerte, staan die twee figure uit deur die helder lig wat hulle omstraal. Daar is iets diep geestelik aan hierdie skildery van die beroemde Caravaggio. Vandag hang die skildery in die Wadsworth Atheneum in Hartford, Connecticut.

Sommige mense sê die stigmata herinner hulle aan wat Paulus in Gal 6:14-17 skryf oor Christus se merktekens (littekens – N.A.V.) wat hy aan sy lyf dra. ‘n Mens sal Paulus se woorde nie só kan verletterlik nie. En die stigmata is werklik ‘n problematiese saak. Maar hier pas dit ‘n mens om liewers nie te vinnig te praat nie. Terwyl sommige medici stigmata met ‘n histeriese persoonlikheidstruktuur verbind, kan ‘n mens tog ook weer nie ontken dat Christus ons geroep het om sy kruis op te neem nie. ‘n Paar uitsonderlike heilige mense het ‘n intense begeerte om die navolging van Christus konsekwent tot die einde deur te voer. Daar is niks mee verkeerd om te begeer om Jesus tot in sy lyding na te volg nie.

Maar tog – miskien het Caravaggio die sleutel: wat tel is nie of ons die wonde in ons liggaam het nie. Wat ook nie tel nie, is ons spesiale vroomheid en begeertes, of ons kan spog met uitsonderlike tekens nie. Die belangrikste van alles is om by Christus te wees, om diep ingeënt te word in sy lewenswyse, om die pad saam met Hom, in sy teenwoordigheid te loop. Nie ons wonde nie, maar Sý wonde maak regtig saak en bring vir ons die vryheid.

As ek geboeid na Caravaggio se skildery kyk, sien ek ‘n man, oorweldig deur sy mistieke ervaring, in die versorging van ‘n engel. Hy is geborge in die helder lig van God se versorgende liefde. Dit is goed om by God te wees.

Dit is nou tyd vir meer as net kalm wees. Oor Eugene Terreblanche se dood.

Die reaksie op die moord op Eugene Terreblanche is in sommige gevalle byna net so erg soos sy gewelddadige dood. Wanneer iemand sterf, vriend of vyand, pas dit ‘n mens om eers te dink aan sy of haar familiekring wat ‘n verlies van 'n dierbare ervaar. By die dood van iemand is dit ‘n teken van egte menslikheid om uit te reik na hulle.

Wanneer iemand gewelddadig sterf, pas dit selfs meer nog om só ‘n daad onomwonde te veroordeel. Daar is geen “maar’s” by betrokke nie. Niemand verdien om sy lewe op hierdie sinnelose manier te verloor nie.

Ek was daarom dankbaar dat Pres. Zuma spesiaal op televisie sy meelewing met die familie, vriende en volgelinge van Eugene Terreblanche betuig het. En dat hy geweld veroordeel het. Ek is ook dankbaar dat hy opruiende taalgebruik verwerp het – al sou hy sekerlik meer respek van baie mense ingewin het as hy die opruiende liedjie uitdruklik meer uitdruklik veroordeel het.

In kontras met die President se optrede het die jeugleier van die A.N.C. nie een woord van simpatie geuiter nie, maar op kamera vertel dat hy nie omgee vir “sulke mense” nie. Net so harteloos was ander kommentaar en die huiwering by sommige om prontuit toe te gee dat die sing van struggle liedere in ons land ‘n kultuur van geweld aanvuur. In my mond het die minister van polisie se weiering om betrokke te raak by enige diskussie oor die verband tussen hierdie moord en die sing van die struggle-lied ‘n brak smaak in die mond gelaat. Dit sou wys wees om enige vorm van taal wat opruiend sou kon inwerk, te veroordeel. Dit sou rype insig en volwassenheid reflekteer.

Min mense het simpatie vir die regse beskouinge van Eugene Terreblance gehad. Sy getal van volgelinge is maar klein. Maar ek het vandag vir sy gesin gebid en vir almal wat sy dood as ‘n egte verlies en ‘n trauma ervaar. Hulle het ‘n man, vader, broer en leier verloor op ‘n manier wat ondenkbaar sleg is.

Daar is ‘n klomp ordentlike, normale, nie-rassistiese mense uit die middel van die politieke spektrum wat diep besorgd is oor die ontvlambare situasie wat in ons land heers. En wat diep bedreigd voel. Saam met baie van hierdie mense voel ek ook dat hierdie verfoeilike daad op geen enkele manier goedgepraat of gerasionaliseer word nie. En daarby moet ‘n mens onomwonde voeg dat liedere soos wat die ANC-jeugleier sing, totaal onaanvaarbaar is in ‘n land waar ‘n mens ten alle koste die kosbaarheid van ‘n mens se lewe – wie dit ook al mag wees – wil bevorder. Of die moordenaars nou deur daardie lied geÏnspireer is of nie, is nie ter sake nie. Stommerikke wat sulke liedere sing kweek ‘n onaanvaarbare kultuur waarin moord en doodslag goedgepraat word.

Die kerk moet veral eerste wees om hier halt te roep. Ek onthou toe ons protes-dienste in Rhodes se Universiteitskapel gehou het en hierdie lied gesing is, geestelikes uit verskillende kerke gevra het dat dit nie weer moet gebeur nie. Die kerk het toe al besef dat daar grense is wat in die politieke stryd nie oorgesteek moet word nie.

Daar is ‘n diepe ongerustheid oor die wyse waarop die sosiale kohesie in ons land uitfraiing, oor die aaklige vorme van self-verryking wat eie gewin bevorder en die visie op menslikheid teenoor ander verduister, oor kriminaliteit wat lyk asof dit buite beheer is, oor die agteruitgang van dienste, die verskriklike toneel van agteruitgang in die onderwys en ander sosiale probleme wat alle dele van ons bevolking, maar veral die armstes van die armes benadeel. Wanneer ‘n 21-jarige man en ‘n 15-jarige kind ‘n ou mens met panga’s gruwelik aanval en vermink, en dit, word gesê, nogal oor ‘n loongeskil, as ‘n roekelose jeugleier met opruiende taalgebruik die leiding gee en die een is wat kroonprinse uitwys, is dit nie meer bloot ‘n kwessie van kalm bly nie. Dit vra vir baie ernstiger en meer berekende optrede en leierskap. Waar is ons tog as mense oor ‘n loongeskil iemand anders gruwelik met panga’s tot die dood toe vermink?

Ons het genoeg aan politiekery gehad. Die krisis in ons land het so ‘n omvang aangeneem dat politieke partye, burger-organisasies en kerke uit hul pad moet gaan om nou hande te vat.

Te lank het ons na mekaar as vyande gekyk. Te lank het ons gepraat oor mekaar as teenstanders. Te lank het ons met mekaar baklei.

Dit is tyd vir hande vat. Ons het nie ‘n amptelike noodtoestand nodig om te weet dat dit nou buitengewone tye is wat buitengewone eise aan leiers in ons land stel nie.

En hierin moet kerke ‘n radikale rol speel. Nou is die tyd vir praat.

Een voorbeeld van ‘n reaksie is die volgende media-verklaring van die aartsbiskop van Kaapstad. Maar waarom het ek die gevoel dat dit ook heeltemal te min is?

Sunday, April 4, 2010

Press Release on the Murder of Eugene Terre'Blanche

Issued 4 April 2010

'Let Easter break the cycle of death' said the Most Revd Dr Thabo Makgoba, Anglican Archbishop of Cape Town, responding to the murder of Eugene Terre'Blanche.

'I heard the shocking news of his killing as I was leaving Cape Town Cathedral in the early hours of Easter Sunday, having just celebrated the resurrection of Jesus Christ from the dead' said the Archbishop. 'I condemn the murder of Mr Terre'Blanche, and extend my deepest condolences to his family, whom I hold in my prayers. No child of God, no matter who they are, no matter what their views, should end their lives in this way.'

The Archbishop went on to say 'Easter gives us the ability to break the cycle of death, wherever it is found. The power of God, that raised his Son Jesus Christ from death to new life, will help us choose the path of life for our country and to reject any response that fuels racial hatred. Let all of us be Easter people, doing what we can to uphold the President's call for calm, and work for a better future for our nation.'

Wanneer die kruis op ons lewens beslag lê

Ek het Goeie Vrydag nagedink oor die kruisdood van Christus en besef dat ons te maklik die dood van Christus sien as “instrument” waardeur ons sondevergifnis ontvang. Die dood van Jesus aan die kruis behels veel meer as dit.

Dit is ook die oomblik dat Christus se lyding verby is, dat Hy, in die woorde van Johannes, verheerlik word en sy intieme verhouding met God herstel word. Nou, só verborge, is Jesus weer by God – verhef in heerlikheid. Johannes kan nie genoeg vertel van Jesus wat uiteindelik deur die kruis met sy Vader verenig word nie.

Dit beteken natuurlik nie dat die band tussen die kruis en sondevergifnis minderwaardig is nie. Die kruis is inderdaad Christus se sterwe in ons plek. Ons word deur die plaasvervangende lyding van Christus bevry tot ‘ n nuwe lewe. Niks staan meer in ons pad om in vryheid te leef nie.

Maar ook dit is té min, want die kruis van Jesus integreer ons hele lewe met die lewe van Christus. Om maar net die kruis met sondevergifnis te verbind, is byvoorbeeld om die omvang van die goddelike liefde as die dieper mag in Jesus se kruisoffer mis te kyk. Ons lewens word in Christus deel van God se liefdesweg – en daarom inspireer die kruis ons om die God van liefde met ‘n lewenspassie lief te hê. Met ons hele lewe, al ons kragte en met totale toewyding moet ons die weg wat God vir ons in die kruis uitwys, loop. Goeie Vrydag wys byvoorbeeld vir ons op ‘n heel merkwaardige manier die pad van geweldloosheid. Want God se liefde was so grensloos dat dit nooit teruggeslaan het nie. Dit het ook die houe, selfs die indryf van die spykers en die wond in Jesus se sy, verduur sonder om ‘n vuis op te tel. Ons lewens word deur die kruis in hierdie geweldlose kruisweg geïntegreer. Ook ons leer die houding van om die wang te draai, om die ekstra myl te loop. Dit is hoe die kruisweg van Jesus lyk. En daar is vele ander dimensies aan God se handeling in Jesus se kruisdood.

Ons hele lewe in al sy baie fasette word deur die kruis getransformeer. En dit raak veel, veel meer as sondevergifnis.

Wat dit behels, kan nie in reseppies uitgespel word nie. Dit vra van ons om na die kruis te gaan met die een durende, aanhoudende vraag: as ek die kruishout gadeslaan, wat doen dit aan my lewe?

Hierdie self-implikasie sal baie nuwe antwoorde vir elke gelowige se individuele lewe bring. Wat dit vra is dat ons deel neem aan en oop is vir wat die kruis aan ons doen.

Hier is ‘n stuk van Alaric Lewis (uit die Seisoen van Heling) wat die versmelting van die kruis met ons lewens onderstreep.

8 April

“Op daardie oomblik het die voorhangsel van die tempel van bo tot onder middeldeur geskeur. Die aarde het geskud, en die rotse het uitmekaar gebars.”

– Matteus 27:53

Dit is die verhaal van een mens, maar terselfdertyd ook die verhaal van die hele mensdom. Dit is ‘n verhaal wat gaan oor wat gebeur het iewers in ‘n afgeleë deel van die wêreld, maar tog is dit ‘n verhaal wat die wêreld nie kon hanteer nie. Dit is ‘n storie, die tragedie wat die engele van God laat treur het, maar hulle tog ook jubelsange laat sing het wat deur die eeue heen om die wêreld heen gehoor is. Dit is ‘n ingewikkelde, verweefde verhaal, maar tog is dit ‘n aangrypend eenvoudige vertelling oor liefde. Dit is die verhaal van Jesus Christus, en dit is tog ook ‘n verhaal oor ons: die storie van ons verwagtinge, ons smart, ons verlangens, ons lewens. Dit is net deur hierdie storie dat die verhaal van óns lewens enige betekenis het. Dit is hierdie verhaal wat ons maak tot wat ons is. Daarom moet ons alles daarvan op ons laai – ons pyn, worstelinge, rou en hoop – en opgaan na Jerusalem met die Here sodat ons eie storie kan deelhê aan sy verhaal.

Wanneer bekwaamheid nie meer tel nie....

Ek loop hierdie artikel raak. Dit is 'n dapper artikel.

Jonathan Jansen: How did competence become a bad word? When last did you hear a South African talk about anyone as being competent?

I have not for a long time heard that word used to describe a politician - or any public servant, for that matter. Competence is an achievement that is more likely to lose you your job than keep it.

This is the problem of Pravin Gordhan now, as it was of Trevor Manuel then.

You do your job well, like preventing our economy from becoming a Third World basket-case, and some group or other will line you up for public execution. They will not accuse you of incompetence because it is obviously not the problem; they will call you "neo-liberal" (trust me, they do not know what that word means) or "counter-revolutionary" (though they are certainly not revolutionary), but the goal is to strike down any appearance of competence at the job.

It is why Mavuso Msimang failed to transform Home Affairs - it is not simply that incompetence was deeply embedded in the organisational culture of this notorious department, it is that the incompetence was protected, nourished and defended by the powerful when Msimang had the temerity to try and transform this business.

Let's be frank: too many people depend on a corrupt and inefficient Home Affairs for a newcomer to demand competence and take away a steady stream of income from the parasites inside and outside the department who feed daily on this rotten carcass with the homely name.

My dictionary is funny. It defines competence as "the quality of being adequately or well-qualified physically and intellectually". Oh boy.

The mind drifts involuntarily to the police force. Did you see that video-clip of policemen, led by their commander-in-chief, chasing some criminals down a field somewhere in the beloved country? There they were, protruding stomachs bouncing along ahead of the rest of the body.

The question that crossed every thinking mind was: Who will get there first, the stomach or the policeman?

Don't get me wrong, I'm no Twiggy myself. But then again, I am not running (oops) after criminals.

"Well-qualified physically", my foot. We appoint policemen to the job precisely because there is no qualification required, physical or intellectual.

The truth is, you need not be competent to find a job in South Africa. You need the right political credentials. You need the right networks. It helps if you have the right colour - the darker the skin, the better. And it helps if you make the right noises, show up at the right funerals and embrace the right scoundrels. But whatever you do, do not - under any circumstances - demonstrate competence; it could cost you your deployment.

We created an academic industry as progressive critics of the practices of the Afrikaner nationalists or the IFP ethnicists for linking employment to ideological or tribal loyalty in the bad old days. Now we are doing the same thing, with the same results.

When last did you sit on an interview panel for a job in the new South Africa and hear someone ask the obvious question: are you competent to do the job?

You will notice that people sneer when you arrive early for work or leave late. What is she trying to prove? Why keep serving people when they stand in a long queue in the blazing sun? It's your lunch time, after all! Bugger the people.

When I served as Dean at the University of Pretoria, most of our academics were housed in one building on the Education Campus.

Late at night, there would be about 10 office lights burning. I discovered that the people who worked late all got their doctorates overseas. They, too, were South African, black and white, but they had learnt to labour at a different pace, to put the work ahead of the timetable. They were the most productive scholars, people who hated mediocrity and were proud to be competent. Competence does not have a colour. It is a truly non-racial attribute of the human condition.

Look carefully at the collapse of basic services in the municipalities around the country. Look at the mushrooming of potholes that sink our provincial and local roads.

Look at how dirt stacks up even in all areas with or without strikes. The mess is quite simply a consequence of employing (or deploying) incompetent people. We all suffer when this happens, especially the poor.

Way forward? Make competence a respectable word once again! Be blind to politics or pigmentation in making appointments. Build capacity from the ground up, starting with youth. Send the right signals from the top down.

Begin by firing some senior politicians for non-delivery. Then watch this country flourish.

Hoe goed kan Goeie Vrydag wees?

Dit is moeilik om op Goeie Vrydag die kruisboodskap tot sy reg te laat kom. Ons neig om verby die dag te wil kyk na Paassondag. Die opstanding word dan vir ons die eintlike dag van die Paastyd.

Maar die kruisdood van Jesus is nie ondergeskik aan die opstandingsdag nie. Dit is ook nie bloot ‘n dag waarop Jesus se lyding uiteindelik verby is nie. Daar sit in die kruis self ‘n magdom van betekenisse. Maar een hiervan is sekerlik dat die kruis die oomblik is waarop ons Christus in al sy heerlikheid herken.

Dit blyk die beste uit Johannes Evangelie. Vir Johannes, die evangelie van liefde, is die kruis die plek waar die Seun verheerlik word. Hy word opgehef – aan die kruis opgetel, maar, terselfdertyd verheerlik. Christus se “oplig” aan die kruis is reeds die oomblik wanneer hy verheerlik word. Johannes 3:13-14 vertel dit in ryk simboliese taal:

Niemand op die aarde was al in die hemel nie behalwe Hy wat uit die hemel gekom het, naamlik die Seun van die Mens. Moses het die slang in die woestyn hoog op ‘n paal gesit; so moet die Seun van die Mens verhoog word, sodat elkeen wat in Hom glo, die ewige lewe kan hê.

Ons verstaan die kruis korrek as Jesus se dood sodat ons die ewige lewe kan hê. Of, soos ons dit meer dikwels stel: Hy het vir ons sonde aan die kruis gesterf. Die kruisdood is óns bevryding, neem óns sondelas weg.

Dit is ‘n belangrike en wonderlike ervaring om te weet dat ons nie meer die slaaf van donkerte is nie.

Dis net so min om hier op te hou. Want dit gaan om meer.

Johannes 12:32 gee vir ons die dieper insig.

“En as Ek van die aarde af verhoog is, sal Ek almal na My toe trek. Dit het Hy gesê en daarmee ook aangedui op watter manier Hy sou sterwe.”

Die kruisdood is in hierdie gedeelte nie bloot net die rede vir ons vergifnis van sonde nie. Wie sy of haar oog op die kruis hou, deel aan Christus se oorwinning oor die kwaad.

Maar kyk wat staan hier regtig: Deur die kruisgebeure word almal “na My” toe gebring.

Wat ‘n verborge werklikheid: Die geestelike reis eindig wanneer ons by Christus is. Hy en sy Vader. Dieselfde intieme verhouding tussen God en Seun is nou vir ons beskore. Die wegneem van die sonde is maar net die eerste, voorlopige stap na hierdie intieme verhouding met God.

Die kruis is so spesiaal omdat dit Jesus se hereniging met God verteenwoordig. Hy is by God, sy gees is in sy Vader se hande oorgegee, alles is volbring, sy taak is uitgevoer. En wie Hom volg, deel saam met Hom nou die teenwoordigheid van God. En Hy het hierdie taak volvoer sonder om ooit ‘n hand op te lig, kwaad te spreek of gewelddadig te word.

Dit is daarom dat Johannes die dood van Jesus so sag kan maak (sien ‘n vorige blog). Die kruis is maar die deurgang tot die Vader. Uiteindelik is Vader en Seun verenig.

Wat tel is nie hoe sondeloos ons nou is nie. Maar dat ons by Christus kan wees. In God se teenwoordigheid.

Dikwels het ek gewonder hoe kan 'n mens van "Goeie" Vrydag praat. En tog, vanuit Johannes Evangelie is dit moontlik. Die oomblik van verheerliking. En dan is Gauguin se "geel Christus" ook glad nie so vergesog nie (sien die skildery hierbo).

Goeie Vrydag – hoe goed is dit om by God te kan wees!

God se droom vir die wereld. Oor die einde van geweld.

Hierdie skildery van Picasso is een van die beroemdste Spaanse kunswerke en een van die beroemdste kunswerke van ons tyd. Daar is min mense wat nie daarvan weet nie en 'n mens besoek nie Madrid sonder om daarna te gaan kyk nie.

Picasso het dit geskilder na die bombardering van die Baskiese stad, Guernica. Die skildery, Guernica, is vernoem na die stad en hang vandag in Madrid.

Wikipedia het ‘n interessante artikel oor die skildery – en die meegaande foto is in hulle artikel opgeneem (http://en.wikipedia.org/wiki/Guernica_%28painting%29).

Daar is in ons wêreld ‘n groot beweging teen geweld aan die gang. Hierdie skildery is ‘n belangrike simbool van daardie stryd. ‘n Mens kan ons tyd nie verstaan as jy nie oor hierdie skildery nadink nie.

Vir my is die skildery aangrypend mooi omdat dit so grafies lyding uitbeeld. Terselfdertyd is dit ‘n sterk protes teen geweld en die oneindige lyding wat dit oor mense bring.

Die stad is deur Duitsers gebombardeer. Hulle het massiewe bomme daarop gegooi. Hulle het dit terselfdertyd gesien as 'n eksperiment om hul wapens te toets. Die paniekbevange inwoners het na die markplein gevlug want die uitgangspaaie was versper gewees. Hulle kon nie uit die stad wegkom nie. Genadeloos is met die bombardering van hierdie onskuldige burgers volhard.

Net twee dinge uit die skildery ter nadenke or die paastyd: aan die linkerkant is daar ‘n figuur van ‘n vrou (die treurende vrou word in Picasso se werk ‘n herhalende motief) wat rou oor haar kind. Dan is daar aan die onderkant van die skildery ‘n figuur van ‘n gevalle soldaat. Op sy oopgestrekte hand is daar die simbool van die stigmata van Christus (die lydensmerke) wat hom as ‘n martelaar uitbeeld. In sy ander hand is ‘n gebreekte swaard waaruit, aangrypend, ‘n blom opkom.

Die skildery wat mense se angs uitbeeld en vertel van die verskriklike gevolge van geweld, het ook sy elemente van hoop. Maar dit is ‘n skildery wat vir my in die lydenstyd bybly: Die kruisverhaal is die verhaal van die geweld van goeie mense teen die Goeie Mens. Goeie Vrydag wil ons herinner hoe maklik ons, veral as ons godsdienstige is, ander vernietig. En tog, dit is die dag wat ‘n mens herinner dat die Lam wat geslag was, selfs in die dood die oorwinning behaal het – deur bloot net reeds nie geweld met geweld te beantwoord nie. En wat vir sy vervolgers gebid het.

Geweld is so totaal sinloos. Want nie net word die ander een vernietig nie, maar die geweldenaar vernietig homself of haarself.

Op Goeie Vrydag word ek herinner aan God se droom vir ons woonplek - dat dit 'n huis sonder geweld vir almal sal wees.