Dieselfde woorde - maar presies die teenoorgestelde betekenis

Kobus Sandenberg, in een van sy werkstukke, vestig my aandag op hierdie fassinerende video op Youtube:

http://www.youtube.com/watch?v=42E2fAWM6rA

13 miiljoen hits! Dit is duidelik 'n video wat mense aanspreek. En die inhoud is boeiend.

Maar ek hou ook van die kommentaar wat iemand op die video geskryf het:

I've never seen anything like this...very good idea...and the emotional effects when you first watch it and reach the 2nd half are overwhelming. really shows how the same words, concepts put in a different order conveys a completely opposite idea.

Om te dink: woorde, woorde, woorde. En dit is net die volgorde wat die verskil maak.

Boeiend.

Origines en die mistiek

Ek het al voorheen in die blog geskryf oor die rol van Origines in die mistieke interpretasie van die Bybel. Origines is soms ‘n omstrede figuur oor sy allegoriese Bybel-interpretasie. Hy word dikwels daarvan beskuldig dat hy wilde betekenisse aan die Bybel toegeskryf het.

En, soos baie ander mistieke skrywers, het hy sekerlik die Bybel by tye toegepas op ‘n manier wat vir ons vandag vreemd is.

Maar Origines is dikwels tog ‘n onreg aangedoen asof hy die Bybel nie reg gelees het nie. Hy het in sy eksegese van die Bybel steeds weer die letterlike bekenis van die teks vasgehou voordat hy ‘n dieper, verborge betekenis daarin raakgesien het. Hy het byvoorbeeld beklemtoon dat Noag se ark vir hom ‘n regte boot was wat op die waters gevaar het. Maar hy het ook die ark gelees as die kerk wat die eind-oordeel deur vuur sal vryspring. De Lubac het daarom met reg daarop gewys dat Origines soms meer letterlik in sy Bybel-lees was as wat menige lesers vandag is.

Somtyds het Origines wel die letterlike betekenis van die teks ontken. Hy het byvoorbeeld geskryf dat niemand ‘n kru letterlikheid sal toeken aan die paradys-verhaal nie. God het tog nie fisiek saam met Adam en Eva in die paradys rondgeloop asof God ‘n liggaam met voete, hande, kop, oë, mond en tong gehad het nie. Hierdie paradys-verhaal, skryf Origines, het ‘n verborge betekenis wat op ‘n nie-letterlike manier ‘n mens se lewe verryk. Juis daarom moet die geestelike betekenis daarvan uitgehaal word.

Origines se program van Bybel-lees wat sowel die letterlike as ‘n figuurlike/allegoriese uitleg van die Bybel gesoek het, het hy van sy beroemde leermeester, Clemens van Alexandrië oorgeneem en ontwikkel. Reeds Clemens het al kontemplatiewe elemente in sy Bybel-interpretasie opgeneem. Maar dit was Origines wat uiteindelik tog die mistieke lees van die Bybel ‘n baie sterk stoot gegee het. Vir hom het die Woord van God ‘n weg gebaan om die mens se hart tot God op te lig. Daar is dus ‘n verheffende dinamiek aan die Bybelse teks: wanneer ‘n mens veral Hooglied lees, skryf Origines, word ‘n mens in ‘n mistieke eenheid met God opgeneem. Die Bybel was vir hom ‘n middel om van die kwaad vry te raak: ‘n mens word deur die onweerstaanbare skoonheid van die Bybelse teks gereinig van alles wat jou teen jou wil vasbind aan ‘n bestaan van vernietiging. Die liefdevolle verhouding met die vleesgeworde Woord van God, met Christus, stroop die mens van die skadelike, bose en die kwaad. En in sy Bybel-interpretasie wil Origines juis hierdie kante van die teks ontdek. Hy wil deur die teks kom tot 'n lewe van eenheid met God.

Origines skryf byvoorbeeld oor die mense wat die vloed oorleef het dat hulle ‘n simbool is van die mense wat nie net hul eie lewe aan God leer toewy het nie, maar ook vir ander kan begelei in hul strewe om God te dien. Op die manier word hulle ‘n simbool van die mens se mistagogiese taak. Nou sou mens allerhande vrae oor hierdie uitleg kon vra. Maar is daar nie tog iets in die Bybelse verhaal van Noag wat 'n mens daarop wys dat God die mens wat regverdig leef, uiteindelik roep om van die aarde 'n ruimte vir God te maak nie? Is Origines, wat so geleerd was, werklik so totaal uit plek uit met sy lesing van die verhaal?

Die letterlike woorde van die Bybel, skryf Origines, is die sigbare element wat die onsigbare, geestelike element verberg. In die Skrif moet die Bybelleser die verborge skat waarvan Jesus praat gaan opsoek. Maar dit gebeur nie net sommer nie. Dit word uit genade geskenk aan mense wat in ‘n verhouding met Christus leef. En, voeg hy by, ons is gereed om die genade te ontvang as ons bid, soos die blinde by Jerigo dat die Here ons oë sal open (Mt 20:30). Ons leef so naby aan hierdie skat, maar ons is ook weer so ver daarvan verwyderd. Juis daarom is gebed die instrument tot die ontdekking van die verborgene. Hy haal ook Psalm 119:18 aan: “Open my oë dat ek kan sien die wonders van U wet.”

Ons kan onmoontlik Bybelse gebruike soos veelwywery, besnydenis, heilige oorloë, hoede vir vroue, besnydenis en vele ander vir ons tyd letterlik oorneem nie. Net so min kan ons daardie dele uit die Bybel uitsny. Hulle is die produk van mense se pad met God wat ons moet respekteer. Net soos die kerk na Jesus ‘n nuwe pad moes leer loop, net so moet ons in ons tyd altyd weer nuut na die geestelike betekenis van die Skrif soek. Ons vra dus met reg hoe moet ‘n mens sulke sake verstaan in terme van die geestelike reis van God se volk in die Bybel en watter geestelike boodskap sulke dele vir ons vandag inhou.

Vir Origines was dit immers belangrik dat geloof nie maar ‘n vasklou aan letterlike woorde is nie. Geloof is die aandagtige lees waardeur iemand deur die innerlike krag van die teks vasgevang word en meegeneem word in ‘n intieme, noue verhouding van God wat aan sy of haar lewe ‘n hele nuwe vorm van bestaan gee. ‘n Mens wat aan die letter van die wet vashou en nie toelaat dat die Woord in sy of haar hart vlees en bloed word nie, laat toe dat daar ‘n groot afstand tussen hom/haar en God ontstaan. Ons moet die mistieke werking van die Woord in ons lewe ervaar – en Origines se geweldige invloed op die kerk wys hoedat vele mense na hom dit hartgrondiglik met hom eens was.

Spirituele begeleiding of Mistagogie (2). Om met mekaar die geloofsreis af te lê

Mistagogie of spirituele begeleiding kom in ten minste vier kontekste voor. ‘n Mens moet al vier in gedagte hou om te besef hoe kompleks en ryk dit is.

1. Mistagogie wil eerstens vir mense rituele (bv van die prediking) en sakramente verhelder. ‘n Mens moet die betekenis insien en toe-eien van ‘n ritueel (soos byvoorbeeld die doop) wat jy ondergaan. Uit die ryk tradisies ontdek ‘n mens aangrypende mistagogiese oomblikke veral tydens die liturgie. Wat vir ‘n mens na vaal, vervelige oomblikke in ‘n Sondagoggendse diens lyk, kry skielik ‘n heel ander betekenis as ‘n mens die mistagogiese karakter daarvan bedink – soos wat mistieke skrywers uit die verlede dit gedoen het. Die preek as oordenking moet steeds weer vir luisteraars die verborge betekenis van die skriflesing uitlig. Prediking of homilie is dus ‘n mistagogiese aktiwiteit! Dit wil die luisteraars help om te voel dat wat vir hulle in die Skrif as verborge waarheid voorgehou is, ‘n dieper, lewegewende werking in hul lewens het. Een van die verdere belangrike mistagogiese momente in die kerklike tradisie is die stilte wat voor die gebede gehou word. Daardeur word mense bewus dat hulle in die teenwoordigheid van God staan. (Stil-wees, liturg! Stil wees voordat ‘n mens die mond oopmaak om te bid, in die wete dat ‘n mens nie sommer maar net met God kan loslip begin praat nie.) Na die nagmaal is daar ook stilte sodat mense hul kan inleef in wat met hulle fisiek gebeur het toe hulle die elemente van brood en wyn gebruik het. Die liturg is dus mistagoog. Hy of sy begelei ander om ‘n dieptepunt, die erediens, in mense se geestelike reis in die teenwoordigheid van God te beleef.

2. Mistagogie in Bybelse Spiritualiteit wil die lewensveranderende impak van Bybellees uitlig. Dit kry ons al in die Bybel self. Waaijman verwys hier na die Etiopiese hofdienaar wat vir Philippus sê dat hy nie die Bybel sal verstaan as daar nie iemand is wat dit vir hom “die weg wys” nie (Hand.8:31). En waar dit gebeur dat iemand mistagogiese in hul Bybellees begelei word, kan hulle soos die hofdienaar ook deur die doop met die boodskap konnekteer. ‘n Lewegewende band ontstaan tussen die teks en die leser van die teks. En, voeg Waaijmanas verdere voorbeeld by, die beroemde gelykenis van die Barmhartige Samaritaan is ‘n mistagogiese handeling van Jesus: ‘n Wetgeleerde vra vir Jesus wat hy moet doen om die ewige lewe t beërwe. Jesus vra dan vir hom “Hoe lees jy” die wet. Dan volg die mistagogiese gesprek waarin hy uiteindelik ervaar wie sy naaste is. (Luk.10:25-37). Die wetgeleerde vra eers ‘n baie algemene vraag: “Wie is my naaste?” Maar Jesus neem hom dan dieper in in die verborge waarheid: “Wie van hierdie drie was die naaste van hom wat onder die rowers verval het?” Kyk wie het werklik gekonnekteer!

3. Daar is derdens ook mistagogie wat in geestelike vorming (of spirituele formasie) plaasvind. Hier word die geestelike weg uitgeklaar en verhelder. Dan gaan dit oor sulke sake soos: Op watter roete loop die geestelike reis, wat bevorder en wat verhinder die geestelike reis? Dit is hier waar ‘n mens gesprekke voer, in afsondering gaan of saam met mekaar mistieke tekste lees om op die manier bewus te word van God se teenwoordigheid op die geestelike weg en hoe God met mense op weg gaan. Dit gaan lank nie net daarom om kennis op te doen nie. Deurslaggewend is om innerlik betrokke te voel by wat mense gesels en bedink oor die geestelike weg. Mistagogie gaan om hierdie betrokkenheid. ‘n Mens kan baie oor God se liefde praat sonder om God se liefde te ervaar.

4. Dan is daar, laastens, die baie persoonlike mistieke begeleiding waar iemand se lewe as ‘n geestelike reis uitgeklaar word. Mense praat oor hoe hulle God se werking in hul eie lewe kan onderskei. Hoe kies ‘n mens op jou geestelike weg die regte rigting? Hoe ontdek ‘n mens situasies in jou lewe dat jy God se teenwoordigheid daarin kan herken? Hoe leer ‘n mens om moontlikhede vir geestelike groei vanuit ‘n goddelike perspektief raak te sien? Hoe dink ek na oor geestelike ervaringe wat ek gehad het? Hoe leer ek om myself te verstaan in verhouding tot die verborgenheid van God? Hier is ‘n mens in die sfeer van die kontemplatiewe. Waaijman haal Teresa van Avila aan: wat ‘n guns is dit dat God ons met die kontemplatiewe begenadig. Maar dit is nog heeltemal ‘n ander guns om te verstaan wat God se guns is en watter genadegawe dit is. En dit is nog verder ‘n heeltemal ander guns om dit te kan beskryf en verduidelik. Drie vlakke dus: ons ontvang dit, ons verstaan dit en ons kan dit in woorde uitdruk.

Uit hierdie oorsig kan ‘n mens mistagogie, volgens Waaijman, as volg beskryf: “dit is ‘n begeleiding van iemand wat ingewy is in die verborgenheid wat deur uiterlike handelinge plaasgevind het en die begeleiding handel oor wat sy of haar inwyding beteken.” Die beskrywing wys op vyf dinge:

1. Uiterlike handeling: Iemand lees, hoor, sien of ervaar ‘n ritueel, ‘n handeling, ‘n stuk inligting, die Bybel, ‘n sakrament, ‘n verhaal wat nie onmiddellik verstaanbaar is nie.

2. Inwyding: dit is die gebeurtenis waardeur ‘n mens ‘n persoonlike verhouding ontwikkel tot uiterlike handelinge. Hierdie word die saak waarom dit gaan waargeneem, begryp en in diepte ervaar.

3. Die ingewyde is die persoon wat ‘n persoonlike verhouding wil opbou tot dit wat plaasvind. Die ingewyde wil die saak waarom dit gaan persoonlik meemaak. Omdat die ingewyde die gebeure se innerlike wil meemaak, gaan dit vir hom of haar oop.

4. Die verborgene is die innerlike ruimte wat vir die ingewyde oopgaan wanneer hy of sy die ontdekkingsreis onderneem.

5. Die mistagoog is die persoon wat die ingewyde vergesel soos wat hy of sy die innerlike ruimte van die uiterlike handeling binnegaan. Die mistagoog bevorder die reis wanneer die ingewyde vir hom- of haarself ontdek hoe waar dit is wat met hom of haar gebeur het.

Hiermee is ‘n basiese struktuur nou in plek wat as inleiding net algemeen genoem kan word. Wat al hierdie verskeie onderafdelings nou verder beteken, verdien nog meer bespreking. Die detail wat ek nou verder bespreek onthul ‘n wonderlike proses wat unieke geestelike verdieping in die lewe van gelowiges kan bring.

Om saam met ander die geestelike reis af te lê. Oor geestelike begeleiding en mistagogie

Geestelike begeleiding is die hart van pastoral werk. Maar eintlik is dit ook deel van elke gelowige se lewensreis. Nie net die pastor nie, maar elkeen wat God lief het, loop ‘n reis van sielsgenootskap en vriendskap met ander gelowiges.

Die woord "spirituele begeleiding" kan moeilik wees en allerhande misverstande veroorsaak: Om te begelei, sou vir sommige kon beteken dat die een wat begelei in ‘n bevoorregte, direktiewe, “beter” posisie is as die een wat begelei word. En dit is nie regtig die bedoeling nie. In spirituele begeleiding is daar nie beterweters, slimmes en mense in beheer nie.

Geestelike begeleiding moet nie met ‘n intellektuele oefening verwar word nie. Dit beteken nie om "kennis" oor te dra nie. Dit gaan nie bloot om kognitiewe inhoude nie. Dit beteken juis nie om kitsantwoorde en voorskrifte op ander af te laai nie. In ‘n baie breë sin van die woord sou ‘n mens kon sê dat die geestelike begeleier is iemand wat ‘n bepaalde ervaring wat plaasgevind het, deursigtig maak. Die verstand werk dus mee, maar dit gaan in geestelike begeleiding lank nie meer om verstandelike dinge nie. (Gelukkig tog. En tot verligting van baie van ons wat weet hoe nerfdun die voordeel van verstandelikheid in geestelike begeleiding kan wees). 'n Mens kan 'n wonderlike mistagoog wees sonder dat jy 'n enkele akademiese kwalifikasie het.

Deesdae word die woord “mistagogie” veral vir geestelike begeleiding gebruik. En dit was onder andere die gevolg van die groot invloed van Karl Rahner wat daaroor belangrike dinge geskryf het. Maar dit is veral in spiritualiteit dat die woord ‘n belangrike plek ingeneem het. Dit word dan veral met geestelike begeleiding verbind.

Waaijman haal ‘n uitspraak aan van Plattig: Dikwels het mense in hul lewensreis bepaalde ervaringe wat vir hulle oorweldig en oor hulle uitgestort word. In mistagogie word die mens gehelp om die verborge teenwoordigheid van die onverklaarbare God en die werk van die Heilige Gees in hulle lewenservaringe te herken. Hulle ontdek God as die transendente oorsprong en grond, as die horison en die doel van hulle lewensgeskiedenis - en dan nie net van die mens nie, maar ook die doel van die wêreldgeskiedenis. In die mistagogie daan dit om ‘n geloofsproses: deur ervaring ontdek die mens hoe God toelaat dat die mensdom God beleef en hoe ons ervaring eintlik gaan om ons verlossing.

Hierdie deftige uitspraak verdien om op baie maniere uitgepluis te word – maar dit bly vir my ‘n pragtige algemene raamwerk waarin ‘n mens oor die mistagogie nadink.

Mistagogie bestaan uit twee woorde (mistiek en agein) wat beteken dat ‘n mens in die "verborge" "begelei" of eintlik "ingelei" word. Dit is ‘n inlywing in die verborgenheid van dinge wat ‘n mens op die oog af nie sommer verstaan nie. Dit is iets wat eintlik alleen vir die geloofsoog sigbaar is, wat net vanuit 'n geloofsperspektief raakgesien kan word.

Dikwels kyk mense op hul ervarings vas en is so vasgevang daarin dat hulle nie perspektief daarop het nie. Hulle word ingeperk en benoud gemaak deur wat met hulle gebeur. Dit is donker om hulle. Hulle verstaan nie. Hulle is ontnugter, verdwaasd en gedisorienteerd.

Dit is juis hier waar die mistagoog inkom en ‘n pad van verligting saamstap.

Die geesgenoot, sielsvriend, geestelike begeleier is iemand wat met ‘n mede-reisiger saamstap om met afwagting en met verwagting oop te wees vir die verborge werking van God in hul lewe. Die sielsvriend lei iemand in in God se genadige self-kommunikasie, soos Waaijman dit formuleer. Hulle ontdek hulle unieke roeping. Saam ontdek hulle, luister hulle vanwaar God praat en roep. sien hulle waarheen God met hulle in die verwarring en ontluistering aan die beweeg is.

Hieroor wil ek meer nadink.

Die mistagogie is ‘n boeiende geestelike avontuur. Die pastoraat is nie, ervaar ‘n mens hier, die sleep van huis tot huis om huisbesoek te doen aan mense wie se harte gebroke en verwond is nie.

Dit is die groot avontuur om saam met iemand oop te wees om God se werking raak te sien in hul lewe, om die Onbegryplike as ‘n werklikheid van die goddelike teenwoordigheid te ervaar. Om die pad met iemand te loop, is om saam met daardie persoon blootgestel te word aan die verborge werking van God in mense se lewens. Kyk, ontdek en ervaar die sielsvriende saam: by God het alles begin! Sien: God is die diepste grond vir geestelike ervaringe. Let op: hier is iets aan die gang in jou geestelike reis wat van buite vir jou geskenk word. As iets met jou gebeur, is God iewers op die toneel aan die werk. As dinge in jou lewe loskom, is jy op pad na God met al jou ervaringe. En in ons wêreld is God ook die begin van alles, die diepste grond van alles, teenwoordig in alles – en ons wêreld is op reis na God toe.

Dit is nie maklike antwoorde asof ‘n mens God om elke hoek en draai sal kan uitwys nie. Dit is werklik ‘n reis, soekende, tastende, vraende, na God se verborge saam-wees te midde van die woelighede van onsekerheid en pyn. Dit kan self ‘n pynlike, reinigende proses wees.

Die sielsvriend is diep ingetrek in die avontuur van iemand wat ingelei word in die ontdekking van God se verborge werking in sy of haar lewe. Die mistagoog staan nie op die kantlyn as ‘n afrigter nie.

Wat ‘n mstieke perspektief! Die sleepvoetende huisbesoek en pastorale werk word nou ‘n soek-tog, ‘n herkenningstog na waar om die verborge wysheid, die verkwikkende teenwoordigheid van God raak te sien.

Dit vra hoe om agter te kom waarheen God my en die wêreld wil neem! Die mistagoog is daarom die oratiewe sielsvriend – gedurig besig om na God te vra.

Dit is maar net ‘n paar eerste gedagtes. Daar is baie rykdom te vind in die geestelike reis wat ‘n mens kan ontdek deur te kyk na hoe mistogoë deur die eeue heen sielsvriende was.

Die vrede kom eers tot 'n mens as jy jou eie wil opgee... Oor 'n sleutel aspek van spritualiteit

‘n Sleutel begrip in spiritualiteit is die konformasie of gelykvormigheid aan Christus. Die gelowige se reis is ‘n voortdurende omvorming na die gelykenis van Christus. Die mens se model op die geestelike reis is die lewe van Jesus.

Kyk net die mooi Galasiërs 4:19 met Paulus se uitspraak: “My kinders, ek verkeer van voor af weer in geboortepyne oor julle totdat Christus in julle gestalte kry.” Paulus het geboortepyne – hy is intens ingestel daarop dat sy volgelinge hul geestelike reis aan Christus as die bron van energie en transformasie sal volg.

Hieroor sou ‘n mens baie kon skryf. Maar vir my, vandag, is daar iets heel spesifieks aan die omvorming in die gestalte van Christus wat my in my leeswerk opval en by my bly luier. Wanneer ‘n mens na die beeld van Christus omvorm word, beteken dit dat ons alle vorme van die ou mens buite Christus om moet loslaat en afsterf. Ons moet gereformeer word weg van vorme van vernietiging of vorme van blokkasie wat aan ons eie wil verknoop is. Dit is nogal ‘n groot uitdaging –die omvorming van ons wil. Om God se wil te soek en om die gestalte van Christus na te streef, beteken dat ‘n mens, soos Christus, die eie wil opgee, kruisig en oorwin.

Hieroor het Willem van Thierry treffend geskryf:

Wanneer die mens hom of haar-self na die wil van God skik, beteken dit juis nie dat ‘n mens God probeer omvorm nie. God word nie omgepraat om die wil van die mens te doen nie, maar die mens word gelykvormig aan God. Daarom sal die mens wat gelykvormig aan God word, niks vir hom- of haarself vra nie. Al wat ‘n mens vra is God self net soos wat God vir God self is.

Ek wonder hoeveel van ons gebede sal heirdie toets deurstaan.

Waaijman volg op: God se wil word sagkens en met teerheid in die wil van die mens voelbaar. God se wil dryf alle hardheid en self-gerigtheid uit en transformeer die mens se wil in God self. Op die manier word die wil van God en die wil van die mens een. Hulle haal asem in mekaar en beweeg op alle vlakke van dieselfde grondslag na alle doelwitte. Die mens se wil word so omvorm dat dit volledig oop word vir wat God wil doen.

Om af te sterf van ‘n mens se eie wil is om ingeënt te word in die goedheid wat God vir ons lewens wil hê. En daarvoor moet ‘n mens maar vir God vertrou en nie te gou of te veel wil voorskryf wat goed vir ons is nie.

Terwyl ek dit lees, dink ek aan die Onse Vader met sy inleidende bede dat God se wil oral sal geskied. En slegs ‘n deel van die Onse Vader is ‘n bede dat God sal sorg vir daaglikse brood. Niks meer nie. Net genoeg. Origens is die Onse Vader ‘n U-gebed – herhaaldelik. God staan volledig in die sentrum. Jesus het geweet dat die weg van die Gees is die weg in die wil van die Vader – en weg, weg van ons eie wil af. Vrede kry ons, uiteindelk, as ons juis alles doen wat God vra. Verby al ons self-gerigte en self-bevoordelende begeertes, verlange en smeekbedes.

Dit is soos Christus gebid het, geleef het en gesterf het – volledig in die wil van die Vader.

Dit klink pynlik om jou eie wil te moet opgee. Regtig. So swaarmoedig en vreeslik opofferend.

Eintlik, wanneer dit in ‘n mens se lewe begin plaasvind, ontdek ‘n mens hoe bevrydend dit is. Om te doen wat God doen en om in totale wegleef van jouself vir ander daar te wees.

Ons verloor baie deur ons koppige vashou aan wat goed is vir onsself – soos ‘n kind wat altyd beter weet. Maar gelukkig, God kom saggies en ontfermend. En langsamerhand groei ons dieper in die bevrydende wete dat hoe meer ons wegleef van onsself, hoe dieper is die vrede wat in ons woon. Dit is so.

Driedubbele liefde. Oor (nugtere) liefdesmistiek by Ruusbroec

Vir ‘n klomp belangrike Nedelandse mistici uit die 13e en 14e eeu, waarvan Ruusbroec die leiersfiguur was, was die Drie-eenheid van God deurslaggewend in hul ontmoeting met God. Hulle herken in God as die Drie-enige – Vader, Seun en Heilige Gees ‘n onderlinge liefdesverhouding waaruit die liefdesverhouding tussen God en die mens vloei en wat as voorbeeld dien vir die liefdesverhouding. (En hierdie insig word vandag al hoe meer dikwels in nadenke oor die triniteitsleer ontwikkel).

Driedubbele liefde – dink ek altyd as ek dit hoor - volmaak!

Voor hulle tyd was die teologie gedurig aan die spekuleer oor allerhande aspekte van die triniteitsleer. Dit was hierdie mistici wat die verborge lewe in God so aangrypend gevind het dat dit vir hulle 'n bron van aanbidding geword het of dat hulle dit ervaar het as 'n helder lig wat die bestaan van 'n gelowige belig. Hulle ervaar op intiem persoonlike vlak wat in vorige eeue heen geleer en intellektueel bespreek is. Wat 'n rasionele bedryf was, is in hulle mistiek verinnerlik en toegeeien. Trouens dit was juis hul unieke bydrae tot spritualiteit dat hulle die Drie-eenheid as 'n hoeksteen vir die mistiek beskryf het.

‘n Mens kan, het hierdie mistici geskryf, die mistieke lig van die liefde nie met jou verstand ontdek nie. Die wysheid word aan die mensdom geskenk. Mense ervaar die mistieke lig van die liefde in hul innerlike bestaan en word daardeur aangespoor tot ‘n lewe van liefde. Die lig van die liefde wat oor ons skyn, skryf Ruusbroec, versterk ons met sy gawe, verlig ons verstand en dring ons om te stry en te volhard in die liefde. Ons ontvang krag, kennis en wysheid hiertoe.

Iemand wat aangeraak is deur die mistieke lig van God se liefde is nie ‘n bang bleeksiel nie. Ruusbroec skryf oor die mistiek as ‘n gawe vir onverskrokke liefhebbers, sê Paul Verdeyen. Ruusbroec praat oor die mistiek met mense wat begeer om al hul talente in diens van die Hooggeliefde te stel. Die liefde in God Drie-eenheid inspireer die mens tot relasionele liefde. Die mistiek maak van die mens ‘n dinamiese persoon wat hom of haar instel en inoefen in die liefde. ‘n Mens word ‘n vegter, stryder en iemand wat jou inspan.

Dit tref my, dus, as ek Verdeyen lees oor Ruusbroec, dat die mistiek van mense “buitengewone optimiste” maak. Daar is iets dinamies, skeppends en atkiefs aan die mistiek. Ja, daar is die donker nag van die mistieke roeping, maar die nag is maar kort in vergelyking met die dag waarin die son stralend helder skyn, hoor ons van hulle.

Mistici wat voluit lewe, gedryf deur die helder lig van die liefde, geÏnspireer deur die nabyheid van God. Die nabyheid van die God van die een, drie-dubbele liefde wat ‘n mens vul met allermooiste liefdesverhoudinge en met die drang om in die liefde te lewe.

As Ruusbroec daarom oor Jesus se lyding skryf, is dit nie ‘n treurige, smartlapperige verhaal nie. Jesus se lyding bring vir hom heilsame vrugte. Die offer van Christus bring heling en genesing. Sy taal is beeldryk:

Die offer van Jesus was die balsemtak wat eens vasgebind was aan die kruis. Vasgenael met spykers en deurboor met ‘n skerp spies, vloei daar uit die wonde edele balsem as medisyne van alle sonde. Die geur van die balsem is gelaai met ‘n oorvloed van soetighede wat die hemel, die aarde en die hel vul en wat nimmermeer vergaan. Die geur van die balsem maak die mens aan die beweeg – nie met swaar, ystervoete nie, maar met haastige bene. Die balsem is soet, dit genees alle kwale. Dit maak die mens dronk sodat hy homself vergeet en na die liefde in die wonde van ons Heer verlang. Op die manier smag die mens om te bly woon by die geur van hierdie balsemreuk.

Ruusbroec was bewus van die kontemplatiewe lewe. Hy het geweet hoe belangrik is innerlike afsondering en stilte. Maar sy spiritualiteit hou nie hierby op nie. Die kontemplatiewe lewe is nie die begin en einde van alles nie. Die uiteindelike doel van die mistiek is juis nie goddelike kontemplasie alleen nie, maar méér as dit: die mens streef ‘n dubbele doel na. Aan die een kant is daar wel die soeke na die gebedslewe waarin die mens in stilte by God is, maar dit moet gepaard gaan met die betrokkenheid in liefdesdiens teenoor die naaste. Die mistikus leef in gemeenskap met ander. Daarom het Ruusbroec self boeke geskryf, sy kollega’s onderrig, gaste ontvang, mede-gelowiges besoek en begelei. Die gewone lewe, die gemeenskapslewe is dus ook die ruimte waar die goddelike liefde eenvoudigweg uitgeleef word.

As ‘n mens Thomas a Kempis se navolging wil verstaan (nugtere mistiek!), moet ‘n mens Ruusbroec verstaan. Verdeyen skryf juis dat die basiese idee’s in Thomas se Navolging is feitlik geheel en al oorgeneem uit die eerste twee dele van Ruusbroec se beroemde Geestelike Bruloch.

Ons het deesdae twee vertalings van die Navolging. Dit is ‘n goeie begin om op spoor van Ruusbroec te kom – een van die grootste mistici van alle tye. (Albert Geyser se vertaling van die Navolging in Afrikaans bly nog verreweg die beste een. As ‘n mens mooi soek, tel jy dit in boekwinkels vir tweedehandse boeke vir ‘n appel en ‘n ei op).

Wanneer mense doodgeskiet word omdat hulle kos wil voorsien aan die noodlydendes....

Ek onthou hoe ek enkele jare terug in Barcelona in die hotel waar ek gebly het terwyl ek ‘n kongres bygewoon het, ‘n pasgetroude paartjie uit Israel ontmoet het.Ons het gou-gou aan die gesels geraak. Hulle was veral nuuskierig om te hoor hoe lyk dinge in Suid-Afrika en ek was nuuskierig om te hoor hoe gaan dit met hulle in Israel.

My nuuskierigheid oor Israel het nie net met die plek van Israel in die Bybel te doen nie. Ek het maar altyd deur die jare die storie daar met kommer bekyk. Dit het ‘n heel vreemde begin – hierdie belangstelling van my. Toe ek lank terug in Duitsland in Schwäbisch Halle taalstudie gedoen het, het ek onder andere ‘n Arabiese Christen daar ontmoet. Ons het ook lekker oor baie dinge gesels. Op ‘n stadium het hy vir my gesê dat hy nie kan verstaan dat Christene dwarsoor die wêreld so simpatiek teenoor Israel kan staan nie, terwyl Israel Arabiese Christene uit hul huise en van hul land verdryf nie. Dit is lank nie net Arabiere wat onder die Joodse aanslae ly nie.

Daar het ek vir die eerste keer kennis gemaak met die onnoembare leed wat in die Midde-Ooste vir Christene aangedoen word. Hulle is nie Moeslims nie en hulle is ook nie Jode nie. Maar hulle staan dikwels alleen wanneer hulle Israeliese diskriminasie moet verduur. En sedertdien het ek steeds weer belang gestel in die menslike verhaal agter die taai en titaanse politiekery in die Midde-Ooste.

Wat in die Midde-Ooste aangaan, is ‘n tragedie verby alle proporsies.

Dus, in Barcelona praat ek versigtig met die Israeliese paartjie. Ek vertel hulle van die jare van opstand in ons townships, van die grensoorlog, van bomme in ons stede, van internasionale boikotte en van ons land wat die muishond van die wêreld was. En toe vertel ek hulle van die merkwaardige ommekeer wat deur onderhandelinge gekom het: die manier waarop mense in ons land hul mag begin deel het met swart inwoners wat voorheen nie stemreg gehad het nie. Dit alles het deur taai onderhandelinge gekom. En alles is seker nie rooskleurig nie, maar ons is onnoembaar ver gevorder by die allerellendigste jare wat soveel mense se lewens vernietig het.

Daar is nie meer bomme in ons stede nie. En daar is nie meer skoolkinders wat massief uit skole wegbly nie. En daar is nie meer oorlog aan ons grense nie. En daar is nie meer internasionale boikotte nie. En ons speel in alle lande in die wêreld ons sportwedstryde. En ons kan oral ter wêreld reis. En ons het genoeg kos om te eet. En ons het nog goeie universiteite. En ons land se ekonomie gaan vooruit.

Natuurlik is daar slegte dinge. Baie sleg. Maar as ons dankbaar is, sal ons almal erken dat ons ligjare ver verwyderd is van daardie donker jare van lyding en onreg.

Dus, sê ek vir hulle: dit is tyd dat julle praat en praat en praat. Julle moet druk uitoefen dat daar onderhandel word. Julle moet weet dat ‘n militêre oplossing vir ‘n politieke probleem nooit werk nie. En julle moet ook iewers besef dat daar nie een groep is wat moet wen nie. Dit werk nooit en nêrens so nie.

Hulle kyk my onbegrypend aan. Ek onthou tot vandag toe nog die leë kyk in hulle oë.

Vandag is ‘n klomp mense op ‘n boot deur Israeliese doldate in internasionale waters doodgeskiet omdat hulle kos aan die Palestyne wou geneem het – aan mense wat honger ly as gevolg van die blokkades van hul land. Mense wat rys in hulle vragruimtes gehad het, is van kant gemaak.

Die volle verhaal moet nog vertel word. Op die BBC-webwerf is daar ‘n video wat die Israeliese vrygestel het wat wys dat hulle deur die mense op die boot met geweld aangeval is.

Ander berigte weer vertel dat die boot ‘n wit vlag gehys het en dat mense uitgeroep het die Israeliese moet hulle nie skiet nie.

En dit alles omdat mense kos na die Palestyne wou neem.

Dit is ‘n menslike ramp. Dit gaan die temperatuur net weer hemelhoog laat styg. Dit bring ons nader aan groter konfrontasie, aan intenser haat en by meer ellende en swaarkry.

En intussen gaan ons ongesteurd met ons lewens voort en kla ons oor alles terwyl groot groepe mense in Palestina in groot onrus, uiterste swaarkry en ernstige ontbering leef.

Wanneer sal daar vrede in die Midde-Ooste kom?

Dona nobis pacem – my gebed vir Israel, Palestina en die Arabiese wêreld vandag.

Ekstase en mistiek.

Die laaste aspek wat ek wou uithou van die Ou-Testamentiese mistiek is boeiend, maar terselfdertyd ook moeilik. Mistiek word dikwels as iets wat net eienaardigs of vreemds is – wat dit sekerlik nie is nie. Dit gaan immers in die mistiek om een van die mees intieme aspekte van God se verhouding met die mens. Hierdie verhouding behels uiteindelik ‘n besonder noue eenheid tussen God en mens. Ons is, sê Openbaring, tog op weg na daardie punt waar God alles in almal sal wees, wanneer daar volmaakte eenheid tussen God en mens sal wees.

Dikwels word mistiek verwar dus met ekstase. Mense dink dan dat mistiek te doen het met die mens wat in ‘n trance ingaan, alle bewussyn van hul eie identiteit verloor en volkome in die goddelike verdwyn.

Die groot mistici het nie so arrogant gedink oor hul verhouding met God nie, al het hulle geskryf of gepraat oor ‘n hoogs intieme en besondere ervaring van God se nabyheid. En baie wat soms taal gepraat het wat na ontiese mistiek lyk, het terselfdertyd ook duidelik gemaak dat die mens nie God kan word nie. Selfs mistici soos Eckhart het duidelike grense tussen God en mens getrek.

Maar dit neem nie weg dat daar soms in die mistiek ekstatiese verskynsels voorkom nie. Trouens, dit is juis merkwaardig dat die Ou Testament ook van hierdie ekstatiese verskynsels praat – verskynsels wat ‘n mens herinner aan die pinkstergebeurtenise in Handelinge. Kyk maar na die volgende tekste:

1 Samuel 10:5-6: Wanneer jy die stad binnekom, sal jy op ‘n groep profete afkom. Hulle sal van die hoogte af gaan onder begeleiding van harpe, tamboeryne, fluite en liere, en hulle sal as profete optree. Dan sal die Gees van die Here kragtig in jou werk. Jy sal saam met hulle as profeet optree en ‘n ander mens word” ! (“in ‘n ander mens verander word” – OAT).

In 1 Sam 19:20 – 24 word vertel hoe die Gees van God drie keer oor die boodskappers van Saul kom wat hy stuur om Dawid in die woonkwartiere van die profete te vang en hoe hulle “profete word” en in ekstase verval. As Saul self gaan, oorval die Gees hom ook. Hy trek sy klere uit en word self profeet. “Daardie hele dag en nag het Saul sonder klere op die grond gelê, sodat die mense gevra het: ‘Is Saul ook onder die profete?’”

Duidelik was daar in Israel profete wat in groepe bymekaar was en wat ekstatiese ervaringe gehad het (vgl bv ook 2 Kon.3:15).

Maar dit is net die een kant van die prentjie. Die verhaal van 1 Konings 18 vertel dat ook 450 profete van Baäl vir ‘n hele dag tot hul god geroep het. Toe Elia hul spottend uitdaag om harder te roep, “kerf hulle hul stukkend met swaarde en spiese dat die bloed oor hul loop” (vers 28). Noort skryf dat in hierdie geval die heidense profete deur ritmiese danse, geskree en self-verwonding in ekstase raak. Hieruit kan ‘n mens aflei dat ekstatiese ervaringe ook in godsdienste buite Israel voorgekom het – en dat profete van die Here hierdie soort van ekstase skerp veroordeel het.

Dit is dus nie verbasend dat daar mettertyd allerhande reserwe’s oor ekstase uitgespreek is nie. Hosea 9:7 veroordeel ‘n profeet as dwaas as hy ‘n ekstatiese gees het. Maar dit is veral in Deuteronomium 18 waar ekstase krities bekyk word. Ekstatiese aanvalle en trances is nie tipies van ‘n profeet nie. ‘n Profeet is volgens die gedeelte iemand wat die woord van die Here verkondig. En vir die egtheid van hierdie goddelike woord is daar ‘n toets: “as ‘n profeet iets in die Naam van die Here aankondig en dit kom nie uit nie en dit gebeur nie so nie, dan het die Here nie met die profeet gepraat nie.”

Maar dan is daar tog weer ook die bekende Joël 2:29-32 wat ook in Handelinge 2 aangehaal word. Alle mense word uiteindelik profete. En op pinksterdag is hierdie skrifgedeelte aangehaal op die mistieke ekstase van die gelowiges te verduidelik. Daar is net geen manier waarop ‘n Bybelleser verby die ekstatiese karakter van sommige mistieke ervarings in die Bybel kan lees nie.

Hierdie komplekse prentjie illustreer hoe mense oor eeue heen oor ekstatiese verskynsels gevoel het. Net gisteraand sit ek en kyk na ‘n DSTV program oor TBN waarin ‘n predikant sonder veel sensasie vertel van ‘n buitengewone ervaring wat hy ‘n jaar of 15 gelede gehad het. Hulle wys toe ‘n video van ‘n groot skare van mense, ten minste ‘n paar honderd, wat vir tien minute lank as groep ‘n ekstatiese belewenis gehad het. Hulle het aanhoudend op een toonhoogte gesing. Die prediker noem dit iets soos “the song of angels” – en die gesing was inderdaad ingetoë, harmonieus en heel ordelik. Die predikant self het voor op die verhoog gestaan, maar sonder om enige fratsagtige of sensasionele dinge te doen.

Bybellesers hoef dit nie vreemd te vind nie. Paulus skryf in 1 Korintiërs 12:10 en 28-29 oor al die verskillende werking van die Gees: kennis, wysheid, profesie, onderskeiding van die geeste, tale en uitleg van tale. Duidelik ruim hy plek in vir ekstatiese verskynsels. Maar hy lig nie een uit bo die ander nie en hy is verder nogal streng oor hoe hulle onder gelowiges moet funksioneer. Al hierdie gawes is daar om ‘n gemeente op te bou. Hy onderstreep in hoofstuk 14:5 en 12 dat al hierdie dinge tot stigting van die gemeente moet plaasvind. As sulke gawes opbouend is, het hulle ‘n plek in gelowiges se lewe. Maar Paulus is ook duidelik, al is hy in eerbied voor die werking van die Gees, ‘n man van gesonder verstand. Hy vertel hoe hy self “meer in tale spreek as” al die Korintiërs. Maar hy wil “liewer vyf woorde met my verstand spreek om ook ander te onderrig, as tienduisend woorde in ‘n taal” (vers 19). Alles moet uiteindelik welvoeglik en ordelik verloop (vers 40).

‘n Mens kry verskillende vorme van ekstase. Die Baäl-profete se ekstase is ‘n mooi voorbeeld van ekstreme ekstase. Indrukwekkend dreunsang hulle – sommer ure lank – en kerf hulle hulself stukkend. Maar terwyl baie sal saamstem dat die wilde ekstase onaanvaarbaar is, is daar ander vorme van problematiese ekstase wat dikwels ons aandag ontglip. ‘n Mens sou kon praat van die meer “ordentlike” vorme van ekstase. Mense beweer dan byvoorbeeld dat die Here op ‘n direkte, spesiale, bonatuurlike manier vir hulle “sê” om spesiale dinge te doen. En gewoonlik kan niemand hulle daaroor kritiseer nie omdat die kritiek dan as sondig, oneerbiedig of ‘n teken van swak geloof beskou word. Dit is asof hulle direk van die Here opdragte ontvang wat vir hulle ongewone, abnormale dinge laat doen.

Dit kan soms heel dapper klink. Soos ‘n studente-maat van my wat vir ons destyds geesdriftig en met harstogtelike oortuiging vertel het dat die Here vir haar “gesê” het sy hoef nie vir haar Rekenaarwetenskap eindeksamen te studeer nie. Hy sal sorg dat sy slaag.

Sy het natuurlik gedop. En omdat sy in daardie tye in ‘n klein, ywerige groepie betrokke was wat links en regs van die Here bevele ontvang het, het sy haar drie-jarige graad eers na ses jaar kon behaal.

Daar is gloeiende ekstase, wat, soos Paulus laat blyk, ‘n mens die rooi ligte laat sien. Daar is die minder gloeiende, maar nie minder onskuldige ekstases nie. Hulle rig baie vernieling aan – nie net in die lewe van mense wat sulke mistieke ervarings opeis nie, maar ook in die lewens van ander mense wat die slagoffers word van sulke visioene en openbarings wat sommiges op aanspraak maak.

Juis daarom moet hierdie spesiale ervaringe steeds weer deur ander gelowiges beoordeel en geweeg word. Paulus skryf in 1 Korintiërs 14:29: “laat twee of drie profete spreek en die ander dit beoordeel.” Hierdie uitspraak word ondersteun deur sy herhaalde klem daarop dat alle besondere ervaringe steeds weer die opbou en stigting van gelowiges moet dien. Wat tel is of hierdie dinge liefde stig (1 Kor.13).

Baie dikwels sal die egte mistikus besef dat die ekstatiese ervaring iets is wat sy of haar verhouding met God raak en daarom net in sy of haar eie lewe ‘n rol speel. Pascal het nooit met iemand oor sy ekstatiese ervaring gepraat nie – dit is eers na sy dood ontdek toe iemand ‘n rolletjie met die beskrywing daarvan in sy jas gekry het. Kyk juis ook hoe teensinnig praat Paulus oor sy eie spesiale ekstatiese ervaringe in 1 Korintiërs 12. Hy wil skaars daaroor praat, veral omdat mens maklik sou kon dink dat hy hom wat verbeel daaroor en daarop roem (vers 1). Hy kan selfs oor sommige dinge wat hy ervaar het, nie praat nie (vers 4).

Daar is die oorbekende verhaal van die prediker wat sy preek nie voorberei het nie omdat, het hy gesê, die Gees vir hom sou intree. Toe hy die Sondag op die kansel klim, toe sê die Gees vir hom hy was lui gewees.

Daardie unieke ervaringe, die kosbare ekstatiese oomblikke wat mense soos Pascal belewe het moet nie verwar word en ook nie met agterdog bejeën word oor goedkoop aansprake van mistieke ervarings nie. Die egte mistieke ervaring is so kosbaar dat die groot mistici eerder daaroor geswyg het – juis soos Pascal ook. Niemand kan die werking van God se Gees stuit of stuur nie. Maar waar die Gees oor mense kom, ook op vreemde, unieke maniere sal dit steeds weer helend, opbouend en tot stigting van die liefde werk.

Terug by daardie DSTV-program oor die tien minute van verrukking wat ‘n hele gemeente oorval het: dit is vir my ‘n buitengewone vreemde ervaring om daarna te kyk. Maar, wat my ook opval ten spyte van al my vrae, was hoe die predikant telkens weer vertel het dat dit ‘n jaar of tien gelede gebeur het. ‘n Absolute unieke ervaring vir hom. En dit het nie weer daarna gebeur nie. Intussen gaan die geestelike reis van daardie gelowige voort. Hulle moet elke dag opnuut weer die pad met God loop. Daar wag op hulle gewone kantoorure, normale familie-twiste, harde eksamen-voorbereiding, inspannende sport-oefeninge en wedstryde en alles wat die lewe normaalweg van alle mense, ook gelowiges vra. Daardie kortstondige tien minute is verby. As die tien minute met sy “sang van engele” maar vir hulle en vir almal wat die program sien, oortuig van die taal van die liefde kan dit sekerlik as werk van die Gees gesien word. Want ‘n mens kan die tale van mense en engele praat en tog nie die liefde, God se taal, praat nie. Daarom is egte mistiek liefdesmistiek. Wanneer God ons aanraak, is dit ‘n aanraking tot tot heling, tot binding, tot fluksheid, tot toewyding, tot onderskeiding, tot ontferming – tot, ten diepste, die liefde.

Die mistieke ervaring om bemin te word. Oor die Ou Testament en die mistiek (3)

Spiritualiteit gaan om die steeds dieper wordende verhouding wat God met die mens aanknoop en wat die mens omvorm. In sommige tekste in die Ou Testament word hierdie verhouding in hartstogtelike liefdestaal uitgedruk. En in Spiritualiteit word dit gedurig deur weer en weer onderstreep.

In Hosea 11:1 vertel God dat “toe Israel nog ‘n kind was, het Ek hom al liefgehad.” En in Hosea 11:4 word die durende liefde uitgewerk: “Ek het hulle met sorg en liefde gelei” – of soos die Ou Vertaling dit poëties uitskryf: “Met mensebande, met koorde van liefde het Ek hulle getrek.” (Wat is die 1983 Vertaling dikwels so vaal en verlep, tog). Hosea wil hiermee God se harstogtelike liefde vir Israel uitwerk – God se begeerte om voluit vir Israel as die geliefde te stry. “Goddelike liefde word deur die Ou-Testamentiese profete en die deuteronomistiese literatuur onuitwisbaar na vore gebring om trou en ontrou, kontinuïteit en breuk, verlede en toekoms te verklaar” skryf Noort om te wys watter sleutelposisie die liefde het (kyk maar bv na die programmatiese Deut.7:7-11). Daarmee word die Ou Testament as boek van liefde, van goddelike liefde uitgewys.

Maar die latere Joodse mistici, skryf Noort, het hulle mistieke verhouding met God eerder aan die hand van Hooglied beskryf as deur die Ou-Testamentiese tekste oor God se hartstogtelike liefde. Hooglied was, soos vele eksegete vandag skryf, oorspronklik alledaagse liefdesliedere – waarskynlik uit die tyd voor die ballingskap (587 v.C). Maar teen die eerste eeu n.C. is hulle lank nie meer as sulke sekulêre liedere deur Joodse en Christelike lesers gelees nie. Trouens, slegs ‘n klein groepie het hulle as nie-godsdienstige liedere gelees. Sommige dink dat Hooglied in die Bybel beland het, juis omdat menige gelowiges dit in ‘n geestelike sin as goddelike liefdesboek gelees het.

Verreweg die meerderheid Bybellesers het Hooglied allegories en tipologies gelees in Bybelse tye. “Die man wat ek liefhet, is vir my ‘n sakkie mirre wat tussen my borste lê” (Hoogl 1:13) is byvoorbeeld verstaan as die teenwoordigheid van die Here tussen die gerubs in die allerheiligste van die tempel. Christene het dit tipologies met Christus en sy verhouding met die kerk of die gelowige verbind.

Dit het in latere Joodse groepe ‘n diepe en belangrike simboliese betekenis gehad. Sekere Joodse groepe lees Hooglied op die vooraand van die sabbatsviering as herinnering aan God se liefde vir Israel. Ander weer lees dit tydens die pasga-vieringe. In die latere Joodse mistiek vanaf die 14e en 15e eeu (die kabbala) is die boek gelees as simbolies vir die skepping van die wêreld, die Sabbat, die verbond met Israel of die koms van die Messiaanse tyd. Die gawes van God aan Israel en die wêreld is daarmee gevier as deel van ‘n besonder intieme, self eroties gekleurde verhouding tussen God en die volk.

Hierdie liefdestaal van die Ou Testament en die erotiese taal van Hooglied veral, het vir latere gelowiges die boustene verskaf waarmee hulle iets wou beskryf van die noue, intieme verhouding wat God met mense aanknoop.

Die mistiek vertel hoe ‘n mens oorweldig word deur die Goddelike aanraking, soveel so dat ‘n mens jou gerigtheid op jouself verloor in die oorstelpende liefde wat van buite na jou toe kom. Die verhouding wat God met mense aanknoop is so besonder en uniek dat ‘n mens nie genoeg aan hierdie liefde kan kry nie. En van alle boeke in die Ou Testament is dit veral Hooglied wat die intense intimiteit van hierdie verhouding met God die beste kon uitbeeld vir die mistici. Die vuur, die gloed, die teerheid en die volheid van hierdie liefde was vir hulle versinnebeeld in die totale skoonheid van egte liefde tussen geliefdes wat hulle self in mekaar verloor.

Hoe moeilik is dit om te vertel wat beteken dit wanneer die suiwerheid van die Goddelike liefde in jou lewe binnekom. Hoe tastend, soekend en byna radeloos is ons om die taal te vind wat reg sal laat geskied aan dit was ons begrip te bowe gaan. En mense wat weet hoe vervullend en helend ‘n intieme liefdesverhouding kan wees, sal verstaan dat die mistici iets oor God se liefde aan die hand daarvan wou uitbeeld. So mooi soos die liefde tussen twee geliefdes, net duisend keer mooier, só mooi is God se liefde vir mense.

Ek het hierdie waarheid op ‘n spesiale manier begryp deur ‘n unieke ervaring wat ek in ‘n gemeente meegemaak het. Op ‘n dag het ‘n kru, siniese en growwe mens wat al lank tyd elke oomblik gebruik het om platvloers oor mense om hom se godsdiens te praat, weer iets kwetsend kwyt geraak voor ‘n vrou wat ‘n diep gelowige mens was en wat baie naby aan die Here geleef het. Sy was in sy winkel om iets by hom te koop. Sy woorde het haar so gekwets dat sy in trane voor hom gaan staan het en hom aangevat het. Op een of ander manier, het hy later uit eie beweging berouvol in die kerk voor die gemeente kom vertel om vir almal vergifnis te vra vir wat hy altyd so maklik kwyt geraak het, het sy soveel pyn getoon, was sy so seergemaak deur wat hy gesê het dat dit hom diep geraak het. Hy kon sien hoe sy God se liefde vir haar diep persoonlik ervaar het, sodat dit wat hy oor God voor haar gesê het vir haar soos geselhoue was.

Haar woorde van pyn was, het hy op sy manier oorvertel, vir hom ‘n mistieke ervaring wat sy lewe omgekeer het. Die vrou het só oor God se liefde vir haar gepraat dat hy deur haar woorde sy eie liefdeloosheid intens ervaar het. Dit was, het hy gesê, asof sy in die diepste van haar hart stukkend geslaan was. En haar wonde oor God se liefde wat so bespotlike gemaak word, het hom ook laat bloei onder die liefdeloosheid van wat hy so dikwels dag vir dag kwytgeraak het. In haar wonde het hy te staan gekom voor die merkwaardige feit dat God se liefde konkreet, maar sag in die harte van mense inwoon en deel word van waar hulle ook al gaan. En die liefde was so deel van haar bestaan, dat die een wat hierdie liefde gekwets het, haar self in die proses verwond het.

God is liefde, vertel ons, sing ons, skryf ons, getuig ons. Daar is pragtige ou, rooi kanselklede met die frase in sierskrif uitgeborduur deur eerbiedige hande, nou dalk gedump op die stofrakke van menige kerkkantoor, waarop hierdie kriptiese, maar kragtige frase Sondag vir Sondag die gemeente herinner het aan die mees kenmerkende aspek van spiritualiteit – God se liefdesverhouding met die mens.

Iewers bo ‘n mens se verstand heen, ervaar vele gelowiges hierdie woorde as baie meer as blote woorde of as ‘n goeie pligpleginkie. Daardie liefde word deur gelowiges merkwaardigerwyse op die geestelike lewensweg soms besonder intens beleef. Dit word vir hulle ‘n mistieke ervaring om bewus te word dat hulle deel in ‘n sfeer van oewerlose omgee en dat hulle bemin word op 'n onbegryplik diepe manier. En, soos die geestelike weg eenmaal is, wie leef uit hierdie mistieke ervaring, skep die ruimte vir ander om ook in hul lewens die verborge aanraking van die Liefde te voel – selfs wanneer hulle die Liefde verliederlik.

Om God te "sien." Nog 'n mistieke dinamika in die Ou Testament

In die vorige blog het ek so bietjie nagedink oor tradisies in die Ou Testament wat vormend ingewerk het op latere mistieke tekste en ervaringe. Daar is die voorbeelde van Henog en Elia wat in die hemel opgeneem is, of van die Psalmskrywers wat die mense se ervaring van God se teenwoordigheid besing het.

Maar dit is nie al tradisies wat die mistieke dinamiek in die Ou Testament onthul nie. In die Ou Testament was daar ook belangrike uitsprake oor mense wat God “gesien” het. Daar is mistieke dimensies aan hierdie “sien” van God.

Die blote frase: "sien" van God stel 'n mens reeds in op die buitengewone karakter van God se verhouding met die mens.

Daar is tekste in die Ou Testament wat iets meedeel wat ons normaalweg nie juis bedink nie: Wanneer God, die ontsaglike, met die mens in 'n verhouding tree, laat God toe dat die mens van aangesig tot aangesig tot God te staan kom.

In Eksodus 24: 1, 9-11 is daar byvoorbeeld die merkwaardige verhaal waarin die Here vir Moses sê om aan Sinaï-berg op te klim saam met Aäron, Nadab, Abihu en 70 leiers van Israel. Dit is duidelik iets heel besonders, want hulle moet dit in ‘n gees van ontsag en verering doen. “As julle ver is, moet julle al voor My buig.” Hierdie opdrag word deur die leiers uitgevoer en hul “sien” van God word in verse 9-11 só beskryf: “Hulle het die God van Israel gesien: onder sy voete was ‘n plaveisel soos saffiersteen, so blou soos die hemel self. God het geen hand teen die leiers van Israel gerig nie; hulle het God gesien en daarna het hulle geëet en gedrink.”

Nog later word vertel dat vir die Israeliete, wat nie op die berg was nie, die magtige teenwoordigheid van die Here soos ‘n gloeiende vuur gelyk het.

Twee keer word dus in hierdie gedeelte vertel dat die leiers God “gesien” het. Hulle “sien” God, maar tog kry ons in hierdie gedeelte geen beskrywing van God self nie. Hulle sien eintlik net die voete van God. Noort skryf hieroor: As die plek waar God se voete rus, so heerlik is – vol glans en skittering – moet God self letterlik alle woorde te bowe gaan.

Dus vind ons in hierdie verhaal ‘n duidelike distansie, maar ook ‘n nabyheid. Hulle is by God, sien God, maar hulle sien tog ook net die plek waar God se voete rus. Om God te sien, is dus buitengewoon verborge en oorweldigend. Dit is ontsag, maar ook verwondering. Dit skep eerbied, maar ook nabyheid en intimiteit.

Dieselfde besondere beeld van die “sien” van God kry ‘n mens in Jesaja 6. In Jesaja 6:1 sien die profeet vir God sit op ‘n “baie hoë” troon, maar in die gedeelte vertel Jesaja ook dat die soom van die Goddelike kleed die tempel gevul het. Nog aangrypender is die stamelende beskrywing van ‘n visioen van God in Esegiël 1. Hierdie is seker een van die beroemdste tekste in die Ou Testament. Dit sou later in die Joodse mistiek ‘n uiters belangrike rol speel. Die Joodse Merkabah-mistiek (troonwa-mistiek) steun swaar op hierdie gedeelte.

Terwyl Esegiël in Eseg.10:1 net ‘n troon sien, sien hy in die eerste hoofstuk “iets soos saffier met die vorm van ‘n troon” en bo die troon “iets soos ‘n gestalte met die voorkoms van ‘n mens.” En dan volg die beskrywing: “Van wat gelyk het na sy heupe, daarvandaan boontoe, het dit vir my gelyk na die glans van gloeiende wit metaal, na iets soos vuur met ‘n rand rondom, en van wat gelyk het na sy heupe, daarvandaan ondertoe, het dit vir my gelyk na vuur met ‘n helder glans daarom. Die glans rondom was soos dié van die reënboog in ‘n wolk van reën. Dit was die magtige verskyning van die Here." So dikwels sien 'n mens in latere mistieke literatuur hoedat die godservaring met gloeiende vuur beskryf word - wat ook hier gebeur. "Gloeiende metaal", "vuur" omring met "helder glans." So lyk die kabod - die magtige verskyning van God.

Esegiël sukkel duidelik om sy ervaring van sy goddelike skoue onder woorde te bring: wat hy sien “is” nie, maar het “gelyk” na. Dinge is “soos.” Noort sê tereg dat dit ‘n “tastende” spreke is. Die profeet soek om die onuitspreeklike teenwoordigheid in menslike woorde te probeer uitdruk. Wat Esegiël ervaar het, kan maar net by benadering verwoord word. Dit is taal wat terugstaan, wat versigtig is, wat terughoudend probeer vertel wat nie in woorde uitgedruk kan word nie. Dit is distansie, afstand, andersheid.

Maar aan die ander kant word dit tog gekommunikeer. Die onuitspreeklikheid van God neem niks weg van God se teenwoordigheid by mense nie. Dit raak Esegiël diep, dit bring hom om in gehoorsaamheid aan God sy profetiese getuienis te lewer. Hy word deur die goddelike sien totaal omvorm. Wat hy sien, raak hom tot in die mees innerlike kante van sy bestaan. God het baie naby aan hom gekom. Die teenwoordigheid van God, die sien van God, het die kern van sy lewe gloeiend aangeraak en getransformeer.

Maar daar is ook ander gedeeltes waarin gepraat word oor ontmoetinge met God waarin mense direk vir God sien: Terwyl die volk in aanbidding is, het die Here van aangesig tot aangesig met Moses gepraat – soos ‘n vriend! (sê die nuwe vertaling; Ex.33:11). In Ex.34:29-35 kom Moses met die wet van die berg af, onbewus dat sy gesig geblink het terwyl die Here met hom gepraat het. Die heerlike glans van God oortrek hulle wat in God se teenwoordigheid is... Noort skryf: Moses word ‘n liggestalte deur sy ontmoeting met die Here. God in sy heerlikheid (kabod) raak Moses liggaamlik aan om God se heerlikheid af te gee.

En wie God “sien” word daardeur aangespoor tot immer meer verlange na God. As Moses in Exodus 33:18 smeek dat hy nog een keer die heerlikheid van die Here (die kabod) kan sien, word dit geweier. Hier tree die distansie weer in: Geen mens kan God sien en lewe nie – sê Ex.33:20. Maar tog skenk God aan Moses wel ‘n smakie van die Here se teenwoordigheid. God maak hom in ‘n rotskeur toe en hy mag God se rugkant sien! Hy is tog dan wel baie naby aan God - hy kan God ten minste sien.

Weer eens is daar afstand, skeiding, andersheid. Maar tog ook intimiteit.

Al hierdie gedeeltes deel 'n fundamentele veronderstelling: Ons word een met God, ervaar God se teenwoordigheid, maar word nooit goddelik nie. Mense word soos God, maar daar is altyd, altyd in die Ou Testament ‘n kwalitatiewe onderskeid tussen God en mens. Die mens kan God se teenwoordigheid indirek ervaar en meemaak. Maar God word - dit kan nie in 'n Ou-Testamentiese konteks nie.

Daar is ook ander voorbeelde: Jakob worstel met God. Hy ervaar die teenwoordigheid van die Here. Hy word daardeur getransformeer en kry ‘n nuwe naam as teken van die transformasie. God het baie naby aan hom gekom. Maar dan besef hy ook hoe ondenkbaar dit is dat God self in sy lewe gekom het: “Ek het God gesien en ek lewe!” roep hy met ontsag uit (Gen.32:31). Hy is intens bewus van watter spanning sy ervaring skep deurdat dit werk oor die groot afstand wat bestaan tussen God en mens.

Eenwording met God – die mistieke ervaring van God se aanraking word in die Ou Testament reeds oorvertel. Latere gelowiges het diep hieroor nagedink. En in hul ontmoeting met hierdie tekste het daar in hul eie lewens soortgelyke ervarings ontstaan.

Die Ou Testament was nie om dowe neute ‘n voedingsbron vir die latere mistiek nie.

Die Ou Testament en die mistiek

Die Ou Testament laat, anders as die Nuwe Testament, in die reël nie veel blyk van enige geloof in die mens se bestaan na die dood nie. Dit lyk asof die meeste Ou-Testamentiese tekste veronderstel dat die mens se lewe deur die dood tot ‘n einde gebring word. Daarmee is die menslike bestaan afgesluit en verby. Dit het finaal geëindig.

Noort, die Nederlandse Ou-Testamentikus skryf in die Encyclopedie van de Mystiek dat hierdie gebrek aan ‘n geloof in die lewe na die dood ‘n “basiese oortuiging” in Ou-Testamentiese boeke is.

En tog is daar vir hom sekere gedeeltes in die Ou Testament waarin die grens van die dood op ‘n mistieke manier oorgesteek word. Seker die bekendste gedeelte is Genesis 5:24 waar vertel word van Henog wat met God gewandel het en nie meer daar was nie omdat God hom na God toe weggeneem het. Hy word opgeneem in die hemel, in die teenwoordigheid van God. Hy is by God.

Hierdie vers het deur die eeue heen by baie Bybellesers vasgesteek en daar is diep daaroor nagedink. Een van die bekende pseudepigrafiese boeke, 2 Henog (of Etiopiese Henog), is later geskryf deur iemand wat voortborduur het op hierdie patriarg se reise deur die hemel. Maar daar was ook heelwat ander boeke wat in die naam van en oor Henog geskryf is. Judas 14 haal die Henog as profeet aan en skryf dan ‘n aanhaling uit die boek Henog oor. Henog word ook in Hebreërs 11:5 uitgebreid bespreek as ‘n geloofsheld.

Die ander bekende voorbeeld in die Ou Testament is Elia se hemelvaart in 2 Konings 2:1-18. Ook Elia word in God se teenwoordigheid opgeneem. En ook hy het daarom in latere mistieke tekste ‘n groot rol gespeel. En in Jesus se tyd het mense nog geglo dat Elia weer sou kom – sommiges het Jesus as die tweede Elia bespot. Kyk byvoorbeeld ook die boeiende Markus 9:11-12 oor die geloof in die tweede koms van Elia.

Mettertyd het in die latere Joodse mistiek allerhande verhale ontstaan van gelowiges wat na die hemel opvaar en wat dan deur die sewe hemele reis of die paradys binnegaan. Maar hierdie reise was nie maar net blote lawwe spekulasie nie. Hulle was mistieke tekste wat op die aanskouing van God ingestel was. Wat vir die skrywers saak gemaak het was dat die kernpunt van die reise was om uiteindelik die kabod, of heerlikheid van God op die troon te aanskou. Die tekste het daarom die mense se diepe behoefte na die intieme nabyheid van God weerspieël.

‘n Mens kry die nawerking hiervan in groter detail ook in die Nuwe Testament: Openbaring vertel van Johannes wat in die hemel opgaan en die ontsagwekkende troon van God met al sy heerlikheid te beleef (Open.3:1; 4-5). Openbaring is ‘n volledig mistieke boek: daarin vertel die skrywer aan sy lesers van sy visioene waarin hy die verborge heerlikheid van God ervaar en beskryf hy die geestelike weg wat uiteindelik sal uitloop op die finale openbaring van God se heerlikheid en God se ewige teenwoordigheid onder mense.

Paulus se mistieke ervaring op Damaskus was nie sy enigste spesiale geestelike belewenis nie. Hy vertel van sy hemelreise en van die besondere visioene wat hy gehad het. Hy is weggeruk na die derde hemel, skryf hy in 2 Kor.12:2 en hy herhaal in vers 4 dat hy weggeruk is in die paradys. Hy het woorde gehoor wat “’n mens nie mag uitspreek nie.” Dit was verhewe openbarings wat hy ontvang het (vers 7).

En moenie vergeet van die mistieke ervaring van Jesus op die berg van verheerliking nie (verheerliking!). In al hierdie tekste word die mens se intieme verhouding met God uitgebeeld – wat deur geen grense verhinder kan word nie.

Terug na die Ou Testament: die Ou Testament praat op ‘n mistieke manier oor die mens as “siel.” Die woord het eers bloot “keel” beteken – die liggaamsdeel waardeur ‘n mens eet, drink en asem haal. Later is die woord vereenselwig met die opvatting, skryf Noort, dat die siel van die regverdige mens nie in die doderyk sal bly nie of na die aarde terugkeer nie, maar in die Here se wêreld opgeneem sal word. Dit het beteken dat die siel in die hemel, naby God, in die teenwoordigheid van die Here, sal wees.

Hierdie gedagte kom voor in Psalm 73:24: “Aas die einde sal U my in ere by U opneem.” Wat ‘n teks! Vir die psalm-digter beteken die einde van die mens die oorgang in die heerlike teenwoordigheid van God. Om naby aan God te kan bly... Alles wat ons skei van God, sal verval. En kyk net hoe brei hy dit uit in die volgende vers en hoe is sy hart verbind aan God: “Daar is niks in die hemel of op die aarde wat vir my meer beteken as U nie.” Of selfs die volgende vers: “Al is ek afgetakel na liggaam en gees, God is my sterkte; aan God behoort ek vir altyd.” Vir altyd. Noort skryf: Werklike dood is om sonder die Here te wees. Werklike lewe is in die Here se nabyheid. Die grense van die biologiese dood en van die biologiese lewe word as ongeldig beskou.

Wat kan meer mistiek wees as dit: hierdie hartsoortuiging en hartslied dat ons vir altyd in die Here die lewe sal hê. Die lewe na die dood bring ‘n intieme eenheid met die goddelike.

En hoekom hoor ons ook so min van die ander soortgelyke teks – die aangrypende Psalm 49 wat vir ons vertel oor die verganklikheid van al die uiterlike dinge?: “as mense sterf, neem hulle niks saam nie; hulle besittings sal hulle nie volg nie” (kyk na verse 17-21 om te besef waar kom Thomas a Kempis vandaan). Maar vers 16 word ook heeltemal te min gepreek: “Maar vir my sal God loskoop uit die dood; ek sal aan Hom behoort.” Die dood sal oor ons pad kom, maar die dood sal nie die laaste woord spreek nie. Ons sal gestroop word van al die uiterlike dinge. Maar in die Here bly ons vir altyd. Ons sal woon in die goddelike nabyheid. Ons sal by God wees. En ‘n mens moet maar net 1 Thessalonisense 4:17 en 5:10 lees om te sien hoe hierdie gedagte ook in Paulus se geestelike reis voortgeleef het.

Net so sê Psalm 47:16 dit: ons sal aan die Here behoort. Net so eenvoudig. Dit is die goddelike waarheid wat ons verinnerlik, waarmee ons ons geestelike reis bewandel. Dit is die mistieke weg – die pad van eenwording met God, vir ewig en sonder enige grense sal ons in die nabyheid van God woon. Want kyk nou net hoe begin Psalm 49: “My mond gaan suiwer wysheid praat; wat ek gaan sê, sal van insig getuig, want ek hoor ‘n woord wat my wysheid gee en terwyl ek op die lier speel, wil ek ‘n geheimenis verklaar.”

Hier sing die digter digterlik en liries oor ‘n verborge waarheid en geheimenis. “Suiwer wysheid,” is hierdie mistieke insig wat praat van rykdom wat nie in uiterlike weelde of besittings gevind word nie. Wyse mense sterwe.... en laat hulle besittings na aan ander (vers 11). Mense wat op hulleself vertrou en met hulleself ingenome is, sal soos diere vergaan. Maar die een wat van die Here se verborge geheimenis sing en daarop wag, vir die mens sal God loskoop uit die mag van die dood. Hulle sal by God wees. Die uiteindelike eenwording het gekom: die regverdige sal aan God behoort.

Die Ou Testament is nie ‘n mistieke boek nie, sê Noort. ‘n Mens sal nie daarin ‘n mistieke lewenshouding terugvind nie. “Die spiritualiteit, sowel in die offisiële as in die huis- en privaat-kultus het ‘n ander karakter as ‘n soektog na eenwording met die godheid. En tog, voeg hy by, vind ons in die Ou Testament seker boustene wat later ‘n mistieke betekenis sou kry. Een so ‘n bousteen is die motief van die Godsaanskouing – van die oortuiging dat die mens by God sal wees. Latere mistieke skrywers het hierdie bousteen oorgeneem en indrukwekkende gedagtes daarop gebou.

Ek dink nie Noort is reg nie. As ‘n mens Kees Waaijman se Mystiek in die Psalmen lees, kom ‘n heel ander prentjie na vore. En as ‘n mens die Nuwe Testament as resepsie van die Ou Testament verstaan, begin die mistieke karakter van die Ou Testament veel ryker lyk as wat Noort te kenne gee. Maar Noort se voorbeelde van mistieke boustene is sekerlik boeiend, selfs al bied hy ‘n minimale prentjie van mistieke momente in die Ou Testament.

Verinnerliking: om te leef van die goddelike waarheid

Vir Thomas a Kempis is gelykvormigheid aan Christus ‘n sleutel-begrip – vandaar die titel van sy werk: “Die navolging van Christus.”

God se lig, glo Thomas, moet in ons lewe beslag vind en deur ons lewe in die wêreld skyn. Dit beteken dat ‘n gelowige mens die koninkryk van God in sy eie, innerlike bestaan soek. Dit is die weg van verinnerliking waarop ons op reis is. Hierdie motief, skryf Inigo Bocken (in “Nuchtere mystiek”), is vandag nog ‘n sleutel-motief in spiritualiteit. Daar loop dus ‘n goue draad van die ervaringswêreld van Thomas na ons moderne situasie.

Maar wat beteken verinnerliking? Thomas sê dat mense op allerhande teoretiese maniere hieroor kan spekuleer. In werklikheid het verinnerliking te doen met gewone, alledaagse dinge (nugtere mistiek!).

Een van die eerste aspekte van verinnerliking by Thomas, skryf Bocken, het te doen met die wegkeer van uiterlike dinge en ‘n inkeer tot ‘n mens se eie innerlike.

Wanneer Christus in ‘n mens se innerlike ‘n teenwoordigheid word en ‘n mens aan die beeld van Christus gelykvormig word, beteken dit heel konkreet en eenvoudig dat ‘n mens se lewe nie langer bepaal word deur verganklike rykdomme, invloedryke posisies en liggaamlike begeertes nie. (Navolging I.1.13-18).

Maar, voeg Thomas by, dit behels ook ‘n afwending van ‘n buitensporige (!) verlange na intellektuele kennis. Op ons kennis-drang moet ons dus ook bedag wees – want deur sulke kennis wil mense soms vir hulself naam opbou en die bewondering van ander afdwing.

Die probleem hiermee is dat ‘n mens se lewe dan deur uiterlike dinge bepaal word. En dit beteken dat ‘n mens afhanklik word van wat ander mense van jou dink of sê. Gedurig is ‘n mens dan uitgelewer aan eindelose praatjies van ander mense oor jouself – ‘n glibberige regressiwiteit waardeur ‘n mens nooit veilig, gerus en in vrede kan leef nie.

Maar, ons moet nie net bedag wees op wat ander sê nie. Ons moet ook maar goed dink voordat ons rondgejaag word deur ons eie opinies oor onsself. Selfs ons eie siening oor onsself, gebaseer op wat ander van ons dink of sê, is maar glibberig en wankelrig. ‘n Mens wat leef uit hierdie dinge, word op dié manier vasgeklem deur die kloue van menslike oordele – of dit nou lof, bewondering, begeertes of aardse maatstawwe is. En daardeur word ‘n mens vervreemd van jouself. Jy leef nie eg nie.

En dit is op hierdie punt dat Thomas iets heel besonders kwyt raak: beter as om gedurig te wil konformeer aan uiterlike, menslike oordele, is dit om “geen vaste opinie oor jouself te hê nie” – iets wat my nogal laat dink aan die Bybelse wysheid dat ‘n mens jouself nie te hoog moet ag nie. Maar, dan voeg Thomas by: “en om oor ander goeie en diepe gevoelens te koester (I,2,17).

Om oor ander goeie en diepe gevoelens te koester!

Dit is so ‘n helder, eenvoudige lewenskuns. Maar so ver van wat ons as ons aldag-ervaring ken. Ons wat geknou word of bedwelm word deur applous of kritiek, wat angstig dophou wat dink ander van ons. En wat dan vir ons verder seermaak met ons eie harde self-kritiek omdat ons nie die wispelturigheid van ander menings kan kontroleer nie. Hoe onvry het ons nie geraak nie, hoe vervreemd van onsself tog nie.

Thomas skryf later hoe meer iemand met hom- of haarself één word en innerlik vereenvoudig raak, hoe meer sal hy of sy besef kry van die groter en dieper dinge wat werklik saak maak (I,3,13). Dis diep: die mens wat nie afhanklik word van ander se menings nie, of selfs van sy eie menings oor hom- of haarself nie, is ‘n mens wat ‘n innerlike ruimte oophou waar God aan die woord kan kom. En om tog by God te kan woon....

Verinnerliking is nie ‘n wegvlug van aardse dinge nie – om ‘n kloosterkoek te word nie. Dit is veel eerder 'n totale transformasie van die plek wat aardse dinge in ons lewe speel. Ons begin besef hoe die oordeel van ander mense en ook ons eie oordele oor onsself, ons vervreem van wie ons werklik is. Ons is onvry mense – gebind deur uiterlike dinge, deur ander mense se immer wisselvallige sê-goed oor ons.

Hoe meer ons van ander se opinies afhanklik raak, hoe minder ruimte is daar vir wat God tot ons sê.

‘n Volwasse mens verlang na ‘n eenvoudige bestaan. ‘n Volgroeide mens is iemand wat in sy innerlike eerder gehoorsaam is aan en senitief is vir die diepste, goddelike lig.

En dít is nou die groot uitdaging: om God se woord in ons innerlike te laat leef. Om God se lig te kan raaksien tussen al die donker skaduwees van wat ons meen belangrik is. Thomas noem hierdie woord die “ewige Woord.” As God se waarheid in ons woon, verenig is met wie ons in die sentrum van ons bestaan is, is ons wonderbaarlik en lig, lig, lig bevry van menslike oordele, lofprysinge, maatstawwe en verwagtinge. Geleerdheid, status en ydelheid het nie meer ‘n houvas op jou nie. Wat tel is die goddelike woord, dat God se liefdestem gehoor word.

Vir Thomas is dit belangrik dat ons nie ons eie insigte, oordeel en waarheid as die goddelike waarheid moet sien nie. Die volwasse gelowige is intens bewus van die menslikheid van sy of haar insigte en oordeel.

Ons leeef juis weg van wat ons dink en oordeel. Op hierdie punt kom die subtiele skuif aan die orde: Daarom soek die gelowige gedurig om die goddelike waarheid konkreet te ervaar.

Ons leef ook al hoe versigtiger en verder weg van ‘n beoordeling van ander. (Moenie oordeel nie.... !). Meer nog: ons groei dankbaar in 'n lewe van diepe, goeie gevoelens vir ander.

En al hoe meer loop ons dus die pad van navolging. Ons wegwyser na die ewige woord is Christus, die Een wat die goddelike waarheid so konkreet en prakties beliggaam het. Hy is die Een wat die goddelike waarheid veral verinnerlik het. Wie Hom sien, ontmoet God. In Hom herken ons hoe goddelike en menslike oordeel volmaak saamval – en besef ons hoe feilbaar ons eie oordeel is. Soos Christus word ons vry van uiterlikhede.

Hierdie navolging van Christus is ‘n oop saak. Daar is nie lekker, presiese reseppies met afgemete hoeveelhede nie wat op almal se lewens pas nie. Het Christus dan nie juis hierdie pad van die goddelike waarheid van dag tot dag opnuut moes stap nie? Was hy dan nie tastend, soekend ‘n pelgrim in die roeping wat God na hom toe laat kom het nie? Selfs nog tot die laaste oomblikke in sy beker-gebed in Getsemane nie?

Waarheen die navolging van Christus ons lei, kan ons nie sommer maar net weet nie. Elkeen loop die pad op sy of haar eie manier. Elkeen reflekteer die beeld van Christus in sy of haar lewe op ‘n unieke manier. Juis daarom oordeel ons nie oor ander nie, herken ons met vreugde hul unieke geestelike reis.

Juis daarom bly ons naby aan die Woord oor die ewige woord. Ons kan nie die reis loop met ons eie insigte en oordeel nie.

Ons weet hoe waar dit is - die nodigheid tot hierdie verinnerliking van die goddelike waarheid. Ons sien hierdie waarheid en ons merk die verinnerliking in die lewens van die mistici en die heiliges – hulle wat innerlik so heel was, so diep ingegroei in God se beeld, dat hulle direk, spontaan, onmiddellik, vanselfsprekend eg gelewe het.

Daar is sulke mense. Jy kry hulle nie altyd op die preekstoele en op die televisie nie. Jy vind hulle in Vryburg, in Kaapstad, in Grahamstad, in die kombuis, die siekeboeg, agter die lessenaar, in ‘n verpleegster uniform, in ‘n hawe-kantoor, op die plaas, in ‘n sinkplaat-huisie in ‘n township, agter die strykplank en in die kombuis. Die navolgers van Christus.

Hulle verstaan die kuns van lewe. Hulle maak daarom van die lewe ‘n kunswerk – ‘n goddelike kunswerk. Hulle lewens is “sieraad.” Sien jy hulle, al die baie mense wat so eg lewe, sien jy ‘n veelkleurige, multi-dimensionele beeld van God. Jy herken hulle as draers van die waarheid, jy weet dit sommer: hier is heiligheid. Die rykheid van God se aangesig breek op baie maniere, reënboogmaniere, in hul lewens deur. Hulle lewe ‘n lewe van eenvoud, ongerekend, maar hulle is gelukkig.

Sondagoggend, op pad terug van Prieska, luister ons oor die Engelse sender na die diens uit die Kongregasionalistiese kerk in Port Elizabeth. Die prediker lewer ‘n ryk getuienis. Hy verwys op ‘n stadium na ‘n gemeentelid van hom wat ‘n kranklike bestaan gehad het. Sy het in ‘n arm-mans-omgewing gewoon in ‘n eenvoudige huis waar sy ‘n paar hoenders en honde as geselskap gehad het. Die hoenders en honde het saans in die huis by haar gebly. Soms het die hoenders hul eiers gelê en het sy daarvan geëet. Een keer per maand moes sy met groot moeite haar karige pensioen gaan afhaal. Sy het aan suikersiekte gely en het ‘n septiese wond aan haar been gehad wat nie altyd lekker geruik het nie. Maar, sê die prediker, wat hom opgeval het was dat hierdie vrou ‘n lewende belangstelling in ander mense en in kerk-sake gehad het. En nog meer – wat hom bybly is hoe gelukkig sy was.

Hy vertel hierdie verhaal met ontroerende bedaardheid, want hy weet die eenvoud daarvan reflekteer die goddelike waarheid van lewensegtheid. Uiterlike dinge gee nie aan jou geluk nie. In lyding, swaarkry, karigheid kan ‘n mens innerlik so ryk wees, so na aan God dat ‘n mens altyddeur bly kan wees – spontaan, eg bly vanweë God se vredevolle teenwoordigheid daar waar jou hart stilweg klop in die sentrum van jou bestaan. Net soos Paulus in sy briewe vra en net soos ook Paulus daar in die Fillipi-tronk, pap-geslaan en toegekerker in stikdonker, blydskap geleef het.

Verinnerliking is 'n sleutel-woord in spiritualiteit.

Verlange na God. Oor oratio.

Ek is nog steeds geïnteresseerd in die wyse waarop meditasie ‘n sekere afstand skep tussen die Bybelleser en die Bybelteks. In die lectio divina model beteken “meditasie” (na lectio) dat ‘n mens ‘n bietjie terug staan en die teks van alle kante bekyk. Baie fasette kom in hierdie faset van die leesproses na vore: ‘n mens kyk na allerhande kontekstuele, historiese, literêre en sosio-kulturele inligting.

Maar hierdie mymerende nadenke het niks te doen met slim analise’s en ontledings nie. Al hierdie aspekte dien ‘n verdere doel. Hulle is almal blote heenwysers: hulle kom ter spreke sodat ‘n mens kan deurdring na die dieper, geestelike, selfs goddelike boodskap van die teks.

In die sin is daar afstand sodat 'n mens as leser kan herken wat groter as jy is. Daar is in die teks Iemand Anders teenwoordig en die teks spreek 'n dieper waarheid as blote mensetaal uit.

Paulus praat in 2 Korintiërs 5:7 van die “skatte in erdekruike.” Dit is waarna ‘n mens op soek is. Meditasie wil dus goddelike skatte in die teks ontsluit – skatte wat nie sommer net gevind word nie. Hulle moet gesoek word, bedink word en uitgespit word. Dit is verborge skatte.

Soos ‘n mens dieper delf na hierdie goddelike kante van die teks, gebeur daar egter iets merkwaardigs. Daar word ‘n transformatiewe proses in die leser aan die gang gesit. Die “lees” van die teks begin as te ware ‘n lewe van sy eie lei. Hierdie lesery, die meditatiewe herkou, begin die leser vasvang. Die mymerende leser wat skatte raakspit, raak emosioneel ingetrek in die lees van die teks. Die verborge skat het ‘n innerlike skoonheid wat betowerend werk. Betowerend begin dit ‘n mens in sy krag vasvang.

Dit is juis goddelik omdat dit ‘n greep op die leser begin kry. Stadig begin hierdie waarheid wat die leser as teks ontdek, sy of haar lewe oorneem en stuur. Terwyl hulle voorheen die Bybel “gelees” het, begin die Bybel hulle nou lees. Iets vat vlam en begin in die mens brand.

Ek het ‘n gedagte dit is hier waar ons ‘n groot leemte ervaar. Omdat ons die Bybel bloot histories, kultureel en kontekstueel lees sonder om reflekterend en gerigd, gefokusd, te vra na die goddelike kern daarvan, mis ons iets. Ons kom nie te staan voor dít wat die verlange na God in ons gebore laat word en ons harte laat ontvlam nie.

Hoe kan ‘n mens tog na God verlang as jy net vaskyk in allerhande interessante inligting?

Daar is iets so betowerends in die raaksien van God se werking in ‘n teks, dat wie dit eenmaal gevoel het en wie dit gedurig weer in meditasie bedink, steeds weer verlang om meer en meer van God te ervaar. Betowerend: “hoe meer ek U leer ken, des te meer verlang ek om U te ken” – soos Guigo dit stel.

Dit is hierdie woord – “verlange” – wat Waaijman uithaal as ‘n grondbeweging van die biddende lees van die Bybel.

Sonder hierdie verlange is die lees van die teks dodelik.

Ek werk vroeër vandag Waaijman se artikel oor intertekstualiteit weer deur en dit tref my hoedat hy uitwys dat die groot mistici se werke op vele maniere met die Bybel verweefd is. Hy noem byvoorbeeld hoe intens beide Thomas a Kempis en Johannes van die Kruis in Bybelse denke en taal geleef het. Johannes van die Kruis het in sy sel net die Bybel gehad. Thomas a Kempis het nie net die Bybel gememoriseer nie, maar ook gesorg dat dit oorgeskryf word en beskikbaar in sy gemeenskap was. Mistici leef naby aan die Bybel. Dit was ‘n deurslaggewende bron van hulle mistieke ervaring: om te kan dink oor God se aanraking, het hulle teruggeval op Bybelse taal. Maar hulle het die Bybel geestelik gelees.

Die Bybel was hulle grondteks. Maar die Bybel was ook baie meer as net ‘n klankbord en ‘n beginpunt. Hulle is in hul mistieke belewenis gedryf deur hulle diepe verlange om meer en meer van God te ervaar.

Dit is ‘n verlange wat ‘n mens soms ongeduldig oor die dood maak. Om by God te wees.

Die mistici se taal waarmee hul praat oor hulle ervaring van die teks, is hoogs intens. Hulle sien iets goddeliks in die teks raak. Dit het soveel skoonheid, maar terselfdertyd is dit verborge. Dit is selfs wat Paulus noem ‘n raaisel soos wanneer ‘n mens in die spieël kyk. Maar jy weet dit wys heen na volmaakte helderheid.

Wanneer die mistici oor verlange na God praat, is dit ‘n verlange wat soos gloeiende kole in hulle brand. Waaijman skryf oor die siel se brandende verlange na God, oor gebed wat aangevuur word deur verlange. Oor gebed wat verlange is.

En dit is ‘n emosionele verlange, voeg hy by: verlange is “gloeiende liefde,” “versugtinge,” “trane,” “dors,” “smartlike gemis.” Die mistikus smag na God. Verlange is om te vra en te soek na die Here, die toegewyde instelling van die hart op God, ‘n totale, volmaakte gerigtheid van die hart op God. Dit smeek verlangend om God te hoor praat.

Intense verlange, smagtende, vraende soeke na God. Alles wat ‘n mens mymerend bedink het, die meditatiewe betrokkenheid by die spreke van God, laat iets gebeur. Dit is ‘n rivier waarin ‘n mens stap vir stap in beweeg en waarin ‘n mens met mag en mening begin swem. Die stroom, egter, neem jou mee.

Maar dan is die eintlike punt wat met die verlangende mens gebeur: wat die soeker smekend vra vanuit sy of haar ontmoeting met die Bybel, is die oorgang na die grotere grootheid, na die diepste ervaring, die kontemplatiewe. Die nadenkende omgang met die teks en die biddende smeke na die diepere is nie die einde nie. Die diepere kom wanneer die bidder uiteindelik die verlange in God se teenwoordigheid versadig voel.

Om te dink dit alles begin wanneer ’n mens die Bybel geestelik lees....