Ek het gister die film “Breathe in, breathe out” by die Japannese filmfees in die Waterkant gaan kyk. Dit gaan oor ‘n klompie stukwerkers wat by ‘n boer en sy vrou op Okinawa-eiland suikerriet gaan oes. Die boer kry elke jaar werkers wat hom help om ‘n kontrak na te kom waarvolgens hy binne 35 dae ‘n paar ton suikerriet (70 000 plante) voor ‘n afsnydatum moet lewer. Die stukwerkers is almal jongmense: hulle bly by die boer en sy vrou in hul huis, onder opsig van ‘n bestuurder wat hulle oplei en rondry. Die bestuurder werk al vir ‘n paar jaar by die boer, maar net gedurende die oestyd. As die oes verby is, beweeg hy aan van plek tot plek waar verskillende produkte geoes word. Die jong werkers vervies hulle vir sy aanstellerigheid. Die werkers is almal self broeiende figure: niemand vra vir niemand uit waarvandaan hulle kom en waarheen hulle op pad is nie. “Hier is almal gelyk” sê iemand op ‘n stadium. Maar gou blyk dat hulle almal ‘n verlede het waardeur hulle getraumatiseer is en waarvandaan hulle wegvlug. Deur die loop van die rolprent word hulle gedwing om hul verlede in die oë te kyk, hulle daarmee te versoen en dus as heel mense weg te gaan.
Hierdie transformasie uit trauma na heling gebeur op ‘n merkwaardige manier. Hulle werk lang ure deur die dag in brandende, swoel hitte soos selfs werkolistiese Japannese nie gewoonlik doen nie. Gou blyk dit dat hulle nie die oes sal kan klaarmaak nie. Die boer en sy vrou, oupa en ouma noem die werkers hulle, reageer gemoedelik elke keer as die werkende jongmense bekommerd sê hulle gaan dit nie regkry nie. “We’ll manage” roep die boer gesellig uit en lag vriendelik vir hulle. “Kyk net,” reageer hy op hul sorge, “hoe oulik het julle geraak. Julle sny net beter en beter elke dag. Moenie oor ons bekommerd wees nie. Ons kan maar net weer van vooraf begin. Ons sal regkom.” Ouma is net so gelate: sy dra kos aan, gee hulle drukkies, versorg hulle en ondersteun haar man blymoedig en grappig as hy die werkers gerusstel. Nooit ‘n verwyt, ‘n skewe woord, ‘n afkeurende kyk nie. Egte, blymoedige gelatenheid. Die karakters van die boer en sy vrou is eg, met ‘n totale gebrek aan toneelspel.
Daar is allerhande dramatiese onthullinge en ontwikkelinge in die fliek, onder andere wanneer die bestuurder ‘n ongeluk maak en almal uitgaan om hom te help, al irriteer hy hulle. Maar die ontknoping in elke karakter se verhaallyn word omraam deur die groter narratief: sonder om mekaar aan te spreek, besluit hulle weens die kommer oor die oes om harder en langer ure te werk. Die laaste dag spit hulle die laaste paar suikerriet in ‘n ritueel uit. Elkeen kry een in ‘n aangrypende, stil plegtigheid van genoegdoening en vervulling.
Een van die werkers is ‘n verbysterende mooi meisie, maar sy sê die hele fliek deur niks nie. Aan die einde, as hulle die oes onder beheer het, praat sy vir die eerste keer: “‘n Mens werk en werk en werk. En dan kom die nuwe dag en dit is pragtig”, sê sy. (“O”, sê een van die ander, “jy kan sowaar praat”!). Die stil meisie is die een wat, as die krisis erg is, tot almal se ontsteltenis verdwyn. Die ander kry haar uiteindelik in die landery waar sy staan en suikerriet kap. Sy het vroegoggend, vroeër as gewoonlik, begin werk – sy wil die oes inkry. Dit is dan dat hulle almal besluit om elke dag nog vroeër te begin werk.
Dit is ‘n merkwaardige mooie fliek vol pragtige tonele. Okinawa se boeiende landskap, maar ook die doodgewone suikerplantasie het ‘n mistieke karakter. Groen golwe van suikerriet wat omraam word deur die blou van die see, gedurig op die gesigseinder. Maar die mistieke bly vir my hierdie werkers se groeiende passie om harder te sweet om die boer se oes te red. Dis ‘n kollektiewe transformasie: soos hulle werk, word hulle meer en meer ingetrek in die stryd om die oes in te bring. “Ons gaan nooit hierdie plantasie kan afsny nie” sê een van hulle aan die begin. Dit word uiteindelik ‘n “ons gaan hierdie oes inbring.” Ter wille van die boer en sy vrou, wat juis nie daarvoor vra nie. Wat net liefde uitdeel.
Daar is iets mistieks aan die liefde: Daar is die karakter van die boer en sy vrou as mense wat allerhande verpligtinge het, wat moet oorleef, maar wat deur hul leef in die liefde nooit toelaat dat hulle nood of behoefte hulle bring tot onmenslikheid, tot gierigheid nie. Dit is ‘n liefde wat so in die mens se bestaan ingegrein is, dat dit eenvoudig daar is – spontaan uitgeleef word, sonder ‘n skewe kyk, ‘n harde woord, ‘n bytende verwyt.
En dan is daar die wederliefde van die seergemaaktes wat tuiskom in die liefde – wat deur die Vader omhels word: “Hier is almal gelyk”, hier word almal aanvaar, hier is nie swart skape met ‘n verlede nie. Hier is ‘n ruimte van menslikheid. En waar ‘n mens veilig is, geborge voel, word liefde ook jou deel. Op ‘n mistieke manier kom dit ook in jou lê, groei dit in jou, word jy daardeur meegevoer en gee jy daarvoor om. Al weet jy daar kom ‘n tyd dat jy hierdie ruimte van liefde dalk weer sal moet verlaat, is dit belangriker om self ook liefdevol te wees. Die liefde wek die liefde. Die fliek eindig wanneer die kamera draal op al die foto’s van mense wat vir die boer en sy vrou gewerk het: herinneringe wat bly voortleef, van liefde wat uitgeplant is en nou in ander plekke beleef word. Die liefde vergaan nimmermeer.
Sunday, March 01, 2009
Monday, February 23, 2009
Iemand wat altyd daar was..... Spiritualiteit en die ewige lewe
Ek loop ‘n kennis raak wat vir my sê dat sy lewensmaat so siek is aan kanker dat ‘n mens op die punt gekom het dat jy wens die lyding was verby. ‘n Ander kollega van my, nie ‘n gelowige mens nie, het vir my gesê sy pa het kru, soos ‘n hond gesterf: onwaardig, deurmergel met pyn. Sulke woorde teken die verontwaardiging, die pyn, die woede en selfs bitterheid oor die manier waarop Iemand wat altyd daar was, weggaan. Die manier waarop mense sterf, die skok van die nuus, is egter een ding.
Heeltemal anders is die bewussyn, daarna, oor maande, miskien oor jare, al groeiende, dat hulle wat jy verloor het, nooit weer jou pad sal kruis nie. ‘n Mens betrap jou, dekades daarna nog, dat jy foon toe wil loop en gaan bel, asof die besef nog nie finaal deurgedring het nie. Jy droom af ten toe, so realisties, van hulle, so naby, so intens, asof hulle in alle werklikheid gewoonweg nog in jou lewe is – om wakker te word met die skrynende gevoel van die leuen van drome.
Deur die eeue worstel mense met verganklikheid. Dit bring treurigheid, onstemmigheid om te weet wat jy op hierdie manier bly ervaar sal eendag hulle wat joune is, die jongeres, ook ervaar – miskien te laat. Dat jy ook sal word: Iemand wat altyd daar was....
Watter besef beteken dat ‘n mens jou lewe anders leef. ‘n Vriendeliker neiging om te vergewe, omdat jy weet die dieper bande maak werklik saak. ‘n Maklike bereidheid om tyd deur te bring, wetende dat jy spoedig nie meer sal kan saamsit, saam-eet, saamgesels nie. En altyd weer deur durende en selfs donker teenwoordigheid van die wete dat alles, alles verbygaan, dat hulle wat so naby aan ons is, ons ontneem sal word.
Maar selfs hierdie ommekeer, hierdie versigtiger leef is maar ‘n hand wat die stormwind probeer terughou om ‘n klein vuurtjie aan die gang te kry. Selfs dit bly voorlopig, vir ‘n oomblik, vergeefs eintlik, in die lig van die onstuitbare einde, ook van jou bestaan.
Om hierdie rede, oor hierdie verganklikheidsbewussyn was daar nog altyd die groot verlange na ‘n tyd van weer ontmoet en weersien in die godsdienste, by hulle wat dieper dink. Vir sommige vroom bedrog, vir ander ‘n tydelike terapie, vir ander ‘n nuttige oorlewingsstrategie.
En tog, ook dan vir hulle wat kan vertrou, wat iewers die oomblikke van onverganklikheid bly ervaar en herken, is daar 'n wegwyser na wat werklik onverganklik is wat ‘n outentieke geloof in jou lewe inbring. God, wat ewig is, wat die begin was en ook die einde sal wees. En wat ons sal opneem in die rykheid van die goddelike liefde, die groot, vriendelike stilte, die Woord wat ons woordeloos sal bly weer, sonder ophou, teen die kwaad. Die trane sal nie meer vloei nie, die hart nie meer onstuimig klop nie, die seer nie meer pynig nie. Geborge in die groot Verborgenheid sal ons die durende rus ervaar wat ons hart in vroeër tye soms maar net vir ‘n oomblik gegun is, selfs by hulle wat altyd daar was en weg is. Soos ons by hulle wat weg was, tye van goedheid gegee is, so sal ons uiteindelik (saam met hulle!) in die Goedheid self bestaan wanneer alles verby sal wees en die Ewige daar is. Die goeie by hulle wat altyd daar was en na wie ons verlang, word ‘n simbool van die oorvloedigheid wat ons sal ontvang nadat ons ook vertrek het, soos hulle weg is. God is die Een wat altyd daar is. Ons is op pad na God toe.
Heeltemal anders is die bewussyn, daarna, oor maande, miskien oor jare, al groeiende, dat hulle wat jy verloor het, nooit weer jou pad sal kruis nie. ‘n Mens betrap jou, dekades daarna nog, dat jy foon toe wil loop en gaan bel, asof die besef nog nie finaal deurgedring het nie. Jy droom af ten toe, so realisties, van hulle, so naby, so intens, asof hulle in alle werklikheid gewoonweg nog in jou lewe is – om wakker te word met die skrynende gevoel van die leuen van drome.
Deur die eeue worstel mense met verganklikheid. Dit bring treurigheid, onstemmigheid om te weet wat jy op hierdie manier bly ervaar sal eendag hulle wat joune is, die jongeres, ook ervaar – miskien te laat. Dat jy ook sal word: Iemand wat altyd daar was....
Watter besef beteken dat ‘n mens jou lewe anders leef. ‘n Vriendeliker neiging om te vergewe, omdat jy weet die dieper bande maak werklik saak. ‘n Maklike bereidheid om tyd deur te bring, wetende dat jy spoedig nie meer sal kan saamsit, saam-eet, saamgesels nie. En altyd weer deur durende en selfs donker teenwoordigheid van die wete dat alles, alles verbygaan, dat hulle wat so naby aan ons is, ons ontneem sal word.
Maar selfs hierdie ommekeer, hierdie versigtiger leef is maar ‘n hand wat die stormwind probeer terughou om ‘n klein vuurtjie aan die gang te kry. Selfs dit bly voorlopig, vir ‘n oomblik, vergeefs eintlik, in die lig van die onstuitbare einde, ook van jou bestaan.
Om hierdie rede, oor hierdie verganklikheidsbewussyn was daar nog altyd die groot verlange na ‘n tyd van weer ontmoet en weersien in die godsdienste, by hulle wat dieper dink. Vir sommige vroom bedrog, vir ander ‘n tydelike terapie, vir ander ‘n nuttige oorlewingsstrategie.
En tog, ook dan vir hulle wat kan vertrou, wat iewers die oomblikke van onverganklikheid bly ervaar en herken, is daar 'n wegwyser na wat werklik onverganklik is wat ‘n outentieke geloof in jou lewe inbring. God, wat ewig is, wat die begin was en ook die einde sal wees. En wat ons sal opneem in die rykheid van die goddelike liefde, die groot, vriendelike stilte, die Woord wat ons woordeloos sal bly weer, sonder ophou, teen die kwaad. Die trane sal nie meer vloei nie, die hart nie meer onstuimig klop nie, die seer nie meer pynig nie. Geborge in die groot Verborgenheid sal ons die durende rus ervaar wat ons hart in vroeër tye soms maar net vir ‘n oomblik gegun is, selfs by hulle wat altyd daar was en weg is. Soos ons by hulle wat weg was, tye van goedheid gegee is, so sal ons uiteindelik (saam met hulle!) in die Goedheid self bestaan wanneer alles verby sal wees en die Ewige daar is. Die goeie by hulle wat altyd daar was en na wie ons verlang, word ‘n simbool van die oorvloedigheid wat ons sal ontvang nadat ons ook vertrek het, soos hulle weg is. God is die Een wat altyd daar is. Ons is op pad na God toe.
Saturday, February 21, 2009
Die deug van deeglikheid, van lewe: oor bewuswording en spiritualiteit
Ek sit op ‘n keer in St Pietersburg by Rembrandt se skildery van die Verlore Seun. Dit is ‘n reuse skildery wat in ‘n kamer van sy eie hang. Daar is net ‘n enkele stoel of twee in die kamer, verder is dit 'n oop ruimte waarin die skildery tot sy volle reg kom. Ek sit ‘n uur, twee, selfs meer daar. Loop deur die museum en kom weer terug voordat ek finaal teruggaan universiteit toe.
Die vaal Oktober herfslig wat in hierdie beroemde Russiese stad deur die vensters val is goed vir die skildery. Dit bring die ryk kleure in ‘n boeiende ligsspel sterk uit. Dit is boonop nie, soos die nagwag, ‘n besige skildery met baie mense nie. Of soos die skildery oor die afhaal van Christus se liggaam van die kruis, wat in die volgende kamer net om die draai hang. Al daardie mense wat Rembrandt om die kruis geskilder het, is ook al weer ‘n toneel om te aanskou en om op sy eie te bly bedink. Die Verlore Seun skildery is eerder stiller, met eintlik net die pa en sy wonderlike bly-droewe gesig wat die seun, verteerd van bleekheid en moegheid, liefdevol teen sy bors druk en dan, prominent langsaan die stroewe ouer broer met sy stokkerige afstandelikheid. Hier en daar in die agtergrond skadu-karakters, maar weggesteek en vir my meer 'n raam vir die drievoudige middelpaneel van karakters.
Maar dis nie net die skildery wat ek, al sittende, met al die tyd van die wêreld kan bekyk nie. Ek moet ook onvermydelik kort-kort 'n klomp mense bekyk wat op 'n streep deur die kamer tou. Steurend veral is die groot toergroepe wat deur die kamer stap op pad na die groot saal langsaan. Nou en dan sal ‘n groep stilstaan as ‘n gids besluit hulle moet meer van die skildery weet. Maar dit gebeur nie te baie nie. Hulle streep meestal op 'n taamlike vinnige pas verby die skildery.
Die Hermitage is een van die beroemdste onder beroemde wereld-museums. Daar is te veel om te sien. Die grootstes van die groot kunstenaars wag op die besoeker. Net om die draai hang byvoorbeeld Rembrandt se ewe onvergeetlike uitbeelding van die slagting van Isak deur sy pa Abraham. [Ek het dit in 2004 gesien in die Alte Pinakothek in München waar dit langs die Duitse weergawe gehang het, maar dit is ‘n ander verhaal (sien voorlopig http://www.codart.nl/exhibitions/details/668/)]. En dan is daar ook ander klassieke en bekende werke.
‘n Mens moet dus bitter keuses tydens jou besoek maak: eers ‘n spoedbesoek om te sien wat daar alles is, of andersins vooraf besluit wat om te sien, of eenvoudig maar net meer as een keer gaan. En onvermydelik moet jy maar 'n pas handhaaf. Jy kan nie verteer wat jy sien nie.
Maar vanoggend lees ek in Trouw ‘n artikel oor wat die kaaaskoppe "traagheid" noem. Die deug van dinge "stadig" doen. ‘n Nederlandse skilder voel ons jaag deur ons lewe en hy wil doelbewus alles stadiger, deegliker doen. Ons moet “proe”, sê hy, wat ons sien. En rondom hierdie gedagte word dan allerhande goeie dinge uitgewerk.
Wat my aan spiritualiteit laat dink: Dit is waarom lectio divina so ‘n nuttige instrument is: die “geestelike” oftewel, goddelike lees van dinge. Dit sluit in om ordentlik te lees (lectio), om na te dink (meditatio), om te bid (hier is iets groters as ek wat my in beslag neem) en dan om in vervoering te raak (contemplatio – ek raak meegesleur). Dit is 'n berekende lees, reflekterend gedoen. Om in die teks self opgeneem te word, dat jou gees met die gees daarvan eenstemmig word.
‘n Trae, langsamer lewensgang, dus, is wat ons soek. ‘n Nadenkende lewensstyl. Skaal af. Hou terug. Doen dit stadig. Proe wat jy sien. Sien wat jy eet.
Die deug van deeglikheid is 'n lament oor ons tyd. Ons maatskappy met sy vinnige, besige gejaag bedrieg ons op ‘n vernietigende manier. Selfs ons geestelike lewe is quick fix, spoed-georienteerd. Ons spoor mekaar selfs godsdienstig aan: moenie skuldig voel oor jou lewensstyl nie. Sorg net dat jy kwaliteitstyd inbou vir God (‘n uurtjie op ‘n Sondag, nie meer nie, ‘n snelvuur-gebed agter die stuurwiel) en vir jou familie (lekker saameet vir die tien minute saans, huisgodsdiens nie regtig in sons tyd nodig nie, maar sorg darem dat die kinders ‘n gebedjie opsê voordat jy (verlig) die lig afskakel).
Miskien het die tyd gekom dat ons weer skuldig moet voel en moet verander. As ons die dag uitgespoeg word deur die groot kapitaal-masjien, deur die liegfabriek, is hulle weg: ons dierbares, ons kinders, ons vriende. Vir altyd of in verre lande of in ander plekke of net weg sonder dat ons weet waar.
Ons kon nie geestelike begeleiers en vriende maak nie. Ons het nie geeestelike diepgang deur gesprekke met hulle wat nadink of skryf gesoek nie.
En dan slaan die “waarheid” toe: wie alles aan hierdie aarde wen, wie weet, het terselfdertyd sy siel verloor....
Die hardloop na nêrens, die reis na niks moet tot stilstand kom.
Dit raak bewuswording wat in spiritualiteit 'n groot motief is. 'n Mens moet jou kan inleef, jou verplaas in wat jy waarneem. Op die manier word dit vir jou 'n ervaringswerklikheid. En eers dan leer jy werklik, vind verandering plaas, word jy omvom. Maar daarvoor het 'n mens deeglikheid, stilte, tyd nodig.
Ons moet leer kies om in een kamer te sit, een doek te bekyk, die grootheid daarvan te kan inneem. Hier is tyd nodig, spoed oorbodig en selfs gevaarlik.
Om dan baie jare daarna na te bly dink oor dit wat by jou bly draal uit daardie gestolde, gevuld oomblik. Dit word 'n "ervaring" wat op sy eie weer nuwe ervarings skep, vir jou orenthou wanneer die troebel tye kom.
Ek dink na, weer, oor Rembrandt: Die grootsheid van hierdie geniale kunstenaar wat roem en faam verwerf het, bankrot geraak het, as ‘n drifsel deur die vloedwaters van ellende op die wal uitgesmyt is en toe in die stilte van die laaste jare sy pyn op die doek in Bybelse taal uitgeskree het.
En vandag, terwyl ek my inleef in wat ek sien, die besef wat in my groei: laat daardie beker my gespaar bly. Ek proe sy pyn, ek sien die seun se tam, vernielde gesig, ek lees as interteks Rembrandt se verbygeleefde jare. My oë volg die donker lyne van die seun se uitgetrapte skoene (die reis na die Vaderhuis was ver, baie ver). En dan weer terug na die ryk rooi mantel van liefde wat oor die skouer hang van die Pa, die trane nog in sy oë – van blydskap, maar ook van pyn oor gemorste jare, die skouer wat afbuig om die seun te omhels en vas te hou.
Die gelykenis sê die pa het sy kind gesoen en bly soen.
Laat, maar nie te laat nie.
Terwyl die toeriste verby hardloop, ‘n vinnige kyk op ‘n skildery wat iets van die Bybel teken, is daar die enkeling wat moet leer om te gaan stilstaan. Om te proe wat hulle hier sien. Om die liefde te ontdek wat hier verskuild so warm klop in die hart van die Vader. Hierdie liefde wat ons so verbyhardloop op pad na al ons ander afsprake elke dag. Soms is dit regtig te laat.
Friday, February 20, 2009
Spiritualiteit en vreugde; oor God se verhouding met ons
Iemand vertel my vanoggend, terwyl ons oor Markus 1:9vv praat, van buitelandse besoekers wat in Kayalitsha ‘n kerkdiens gaan bywoon het. Toe hulle na die diens terugry, merk die een buitelander verwonderd op dat dit haar opgeval het hoedat die kerkgangers in die misrabele toestand van so ‘n groot township ‘n kerkdiens kan hou waar almal oorloop van vreugde.
Waarmee my gespreksgenoot die belangrike punt maak: vreugde word nie deur ‘n mens se omstandighede bepaal nie. Dit kom van binne uit.
Toe raak ons twee aan die gesels oor die dan nog dieper vraag: waarom kan mense in sulke misrabele omstandighede bly wees? Dis tog nie so nuut en net tipies van Kayalitsha se township-gelowiges nie. Handelinge 16 vertel hoedat Paulus en Silas in Filippi aangerand word, hulle klere van hul lyf afgeskeur word en toe nog “baie geslaan is” (Hand.16:23). Daarna is hulle streng bewaak in die “binneste sel” met hulle voete in die houtblok vasgeklem (Hand.16:24). Gaar en goor gefoeter, in pyn en ellende geboei, vasgeklem in stik donkerte (vers 29!) Dan, teen middernag, is Paulus en Silas besig om te bid en “tot lof van God te sing.” Daarmee word die hart van die saak aangeraak: sulke “gelouterde vreugde” kom uit die binneste van mense wat aan God behoort. Wie in God geanker is, kyk nie angstig in die rondte nie, maar boontoe. Deur die eeue heen, lees ek weer gister iewers, was Christene om een of ander mistieke rede altyd in staat om hul misrabele omstandighede mis te kyk. Daar is ontelbare voorbeelde van hierdie verborge ervaring – dat ‘n mens se verhouding met God iets radikaals aan jou verander.
Dit is dus nie om dowe neute dat Ignatius sy geestelike oefening steeds weer met lof aan God bring nie, of dat ‘n erediens begin met lof van God nie. Mense wat dankbaar God loof, kan die bitter duisternis op ‘n afstand hou. Dit is ‘n grondbelydenis van die Christelike geloof. En hulle kan dit doen omdat 'n vreemde, "bo-menslike" krag hulle vul.
Spiritualiteit het as eerste fokus die verhouding tussen God en mens. Dit is nie 'n gesukkel om allerhande waarhede oor God te weet of te disputeer nie. Gedurigdeur, herinner hierdie fokus ons daaraan dat ons bewus moet bly dat God ‘n verhouding met ons aanknoop. God is by ons soos 'n lewensmaat, 'n ouer, 'n kind, 'n troeteldier. God leef saam met ons. Iewers, op ‘n plek, op ‘n tyd, raak Iemand ons aan, groter as onsself, sterker as onsself en vul of versier ons lewens. Ons word bemin. Dit is ‘n liefdesverhouding wat vrees uitdryf en dus vreugde bring. Terwyl al die ander mooi dinge ook ons lewe vol maak, gebeur dit soms dat ons die unieke ervaring het dat ons lewens in God geanker word. Dan word alles anders. As 'n mens eers eenmaal 'n diamant gesien het, is alle ander klippe maar vaal en verbleik.
Vreugde bestaan dus sommer nie net nie. Dit val nie uit die lug nie. Dit is ook nie aangeplak nie. Dit val ook nie sommer weg nie. En dit is ook nie ons verbeelding nie. Kyk maar net na mense wat in God se ruimte gaan woon.
Vreugde is iets mistieks, gebind aan ‘n mistieke ervaring, ‘n onpeilbare, onbewysbare wete en werklikheid: Iemand, iets groters as ek het na my toe gekom, my aangeraak, omgedraai, in die arms geneem en sê vir my van naby: Jy is myne, my geliefde, jy is soos my eie bloed.
Wednesday, February 18, 2009
Rublev se Ikoon van die Heilige Triniteit
Ek het kort voor die afsluiting van ‘n belangrike fase in my lewe ‘n tydjie van afsondering deurgebring by die Areuse gemeenskap digby Neuchatel, horlosiestad in Switzerland. Dit was herfs en ek het by die ou, imposante gebou langs die groot, stil meer uitgekom nadat ek verby velde met plate blomme in rooi, geel en wit gestap het. God se tapyt vir die vermoeides.
In sekulêre Switzerland is hierdie gemeenskap se kursus in innerlike genesing vir ‘n jaar al vooruit week na week uitgeboek van mense wat daar vir retreat gaan (nogal selfs uit Suid-Afrika – vlg die besoekersboek). Dit is ‘n sustergemeenskap van die Taize gemeenskap in Frankryk waar jongmense vanoor die hele wêreld letterlik in hul duisende in die somermaande vir spirituele retreats en dienste met meesleurende sang kampeer en waarvan sommige liedere in die Liedboek opgeneem is.
Vier gebedsdienste word elke dag in die eenvoudigste, stilste kapel gehou, waarvan die hoogtepunt vir my a capella sang deur 50 musikale stemme van die inwoners (vroue; helfte is onder 30 jaar oud) was, maar ook die eenvoudige liturgie. Dit is ‘n houtkapel, met ‘n hoë dak wat in die byterige, vroeg-herfskoue ‘n warmte uitgestraal het wat letterlike en geestelik oral in ‘n mens gaan lê het.
Die sel waarin ‘n mens bly het ‘n eenvoudige voorkoms. Bed, stort, ‘n kruis teen die muur en ‘n knielstoeltjie vir gebede. Langs die kamers is daar ‘n gebedskamer met ‘n ry stoele al langs die muur waar ‘n mens in stilte kan gaan bid. Jy kry vir die duur van jou verblyf ‘n geestelike begeleier wat met jou gesels wanneer jy die behoefte daaraan het. Ek het ‘n wyse, horingou Nederlandssprekende (hulle het geweet van Afrikaans!) begeleier gehad.
Tydens een van die kanse wat ek gehad het daarvoor, kon ek rustig, ononderbroke bid vir mense in die gemeente waar ek toe gewerk het. Een vir een, by die naam. Ek onthou hoe Henry Keane, destyds ‘n non en teoloog van Unisa vir my ‘n kaartjie uit Ierland gestuur het. Sy was in ‘n kapelletjie, het sy geskryf, sy het aan my gedink en toe in die kapel vir my gebid. Soos ek in Areuse in die herfs in die bidkamer gesit het, kon ek dink aan almal wat in my lewe gekom het en ook vir hulle onthou in gebed.
Maar wat my ook bybly was die ikoon met die Heilige Triniteit van Rublev. Iemand het oor die ikoon geskryf: Daar bestaan ‘n ikoon met die triniteit wat deur Andrei Rublev gemaak is, daarom bestaan God. Die ikoon was in elke kamer en in die gebedskamer teen die muur. Orals is dit hang gemaak, om ‘n mens gedagtig te hou aan die Een wat oral is, in rykheid as die beskermer, die inspireerder, die brugbouer – Vader/Moeder, Gees en Seun.
Onlangs het ek gevra dat die ikoon gebruik word vir voorblad van die tweede uitgawe van ons Spirasa tydskrif met die titel “The Spirit that Empowers: Perspectives on Spirituality” Lynette Booysen het ‘n pragontwerp gemaak daarvan. In die tydskrif is daar ook ‘n artikel oor Rublev se ikoon. Nou lees ek Gabriel Bunge se The Rublev Trinity (2007), ‘n boeiende boek met wonderlike nuwe insigte oor die tydlose ikoon. Ek het destyds toe ek in St Pietersburg klas gegee het, die ikoon gesien, maar ek sal moet teruggaan, noudat ek die geskiedenis daarvan gelees het – nie net hoedat dit ‘n lang ikoniese tradisie tot ‘n nuwe hoogtepunt gevoer het nie, maar ook hoedat ‘n besonder interpretasie-geskiedenis van die besoek van die drie engele aan Abraham daarin gesien kan word. Daar is ook die boeiende film van die Russiese meester regisseur, Tarkovsky, oor Rublev wat ek weer sal moet gaan kyk.
En dan is my eie groei in spiritualiteit ook ‘n faktor wat maak dat ek anders kyk na die ikoon. Ek gaan boekhou hoe ek dit beleef. Maar op primitiewe vlak, is daar die boeiende kleure: die milde groen en ryk rooibruin kleed van die twee figure aan die regterkant, maar dan ook die amper teer, breekbare geelwit stralekrans (‘n harde woord) om hul koppe – met ‘n spel van skakerings op geel wat die ikoon optel na ‘n vlak van helderheid, ligtheid, skoon-heid.
Watter boeiende boek is Bunge se werk nie. Hopelik weer meer daaroor later.
Tuesday, February 17, 2009
Idols, Ignatius, Die begin van geestelike oefening. Oor spiritualiteit en die self
Dit is weer ‘n nuwe seisoen van Idols. ‘n Klomp gedrewe, gemaak-skaam, oorywerige, vuil, arm, parmantige, nat-agter-die-ore en oormoedige kinders sleep meestal hul naam skaamteloos en vol misplaaste hoop deur diep modderpoele. Plek-plek weet ‘n mens nie of jy agter die stoel moet gaan wegkruip in die plek van die deelnemers nie. Dis nie eers fun nie, want die beoordelaars het skêr-tonge en is dikwels onregverdig. Boonop is die hartseer van die verslae, verwerpte kandidate , hoe subtiel of weggesteek ook al, wreed. Al daardie drome, ek-wen-tienmiljoen-rand-lotto-drome, limousine’s, jillends skares, tydskrif-voorblaaie is puur in hulle glory in. Al wat oorbly is die swartkraai-hoonroep van die genadelose verwerping.
Ek dink dikwels hieroor: hierdie superster – beeld van onsself wat iewers so totaal wanstaltig uit pas is met die harde werklikheid. Ons sien onsself met soveel ontferming en bewondering as die top-presteerders.
Het een van hierdie ouens in ‘n spieël gaan kyk en gevra: maar kan ek regtig sing?
Hoe gemaak met hierdie self-bedrog? Want ons vergoeliking van onsself kan slegte gevolge hê.
Ek is ‘n paar jaar gelede deel van ‘n groep mense waar iemand genadeloos en by herhaling onder almal rondom hom inklim en teen hulle uitvaar. Hy is ‘n geestelike leier, d.w.s. as jy hom nie na die mond meet nie. Dis knullers en knallers, vloekskote en harde woorde wat soos kartetse op ander reën.
Later kry ek ‘n briefie van hom. Hy het hierdie keer mense wat nie met hom saamstem nie, beet. Wat hom opval, kla hy, is hul onbillikheid en liefdeloosheid.
Dis die idol-mentaliteit van totale gebrek aan insig in 'n mens se eie feile, jou eie onbillikheid en liefdeloosheid. Ek is die dromer, die presteerder, as ander maar net so mooi kan sing soos ek. En al die tyd is daar hierdie totale gebrek aan insig in die self-bedrog.
Self-bedrag kan vernietigend wees. Jesus het daarvan gepraat: die splinter in die ander se oog, maar die balk miskyk.
Ek skrik as ek daaraan dink, want ek weeg myself en besef hoe Idol-gelyk my eie lewe is. As ek maar net nugter die balk kan herken, die eie fale, die inherente onvermoë.
Ek lees in hierdie dae Ignatius se beroemde Geestelike Oefening. Die boek is nou al amper 500 jaar oud en die teologie van die sestiende eeu is duidelik daarin te bespeur (o.a. ‘n grafiese meditasie op die hel). Maar verby dit, is daar ‘n dieper rypheid en insig. Op ‘n stadium val twee dinge my op:
Die geestelike oefeninge begin eerstens steeds weer met ‘n voorbereidingsgebed waarin die gelowige sy of haar aandag op God rig:
Ek smeek God die Here vir genade sodat al
my bedoelings en handelinge en werke gerig sal wees op die lof en diens van sy Goddelike Majesteit.
As tweede punt geld dat ‘n mens genade moet vra om jou sonde te ken en daarvan ontslae te raak.
Albei hierdie punte hou my besig: in plaas van om my wil aan God op te dring, begin my geestelike oefening altyd met ‘n prysgawe van my wil en ‘n soeke na God se wil.
Tweedens moet ek my eie gebreke en mislukkings genadiglik kan raaksien. En dit is duidelik nie maklik nie. Sonder genade van Bo, goddelike ingrype, gebeur dit nie sommer net nie. Ek moet, in afhanklikheid, na binne kan kyk, die inherente swakhede, sonde, kan herken.
Die twee. gerigtheid op God se goedheid en bewussyn van eie onmag, speel op mekaar in. Geestelike oefening beteken ek soek my oriënteringspunt buite myself en kyk na alles in my wat my fokus op God kan verduister.
Dit is lewenswysheid en die geheim tot geestelike groei: insig in wie God is en wat God wil, en begrip van hoe my lewe God se wil dwarsboom.
Dit klink logies. Maar geestelike oefeninge wat hiermee begin, gee te kenne dat dit nie normaal is vir gelowiges om so te wees nie. Ons kom eerder soos Idols by God aan: vol selfvertroue. En as ons drome nie bewaarheid word nie, voel ons bedremmeld.
Asof God se drome vir ons nie soveel meer werd is nie.
God se liefdesdrome vir ons. Prysgawe van ons eie gejaag na sukses en roem - die leegheid van die saal as die applous verby is, die donkerte as die spots gedoof is, die kortstondigheid van ons greep na sukses. Gebou op ‘n besef van ons eie onvermoë en onwilligheid om te laat gaan en by God te wag op wat werklik saak maak.
Wat saak maak is God se droom vir my lewe: om soos God te wees. Tevrede om te gee, bly om lief te he, gewillig om daar te wees, gou om op te tel en te versorg.
Die mistiek is seker maar vir uiteindelik net vir enkeles beskore. ‘n Mens moet baie genade ontvang om te besef dat eenwording met God die begin en einde van alles is. Dat daar maar tog 'n stuk idolatrie in 'n Idol mentaliteit is.
Ek dink dikwels hieroor: hierdie superster – beeld van onsself wat iewers so totaal wanstaltig uit pas is met die harde werklikheid. Ons sien onsself met soveel ontferming en bewondering as die top-presteerders.
Het een van hierdie ouens in ‘n spieël gaan kyk en gevra: maar kan ek regtig sing?
Hoe gemaak met hierdie self-bedrog? Want ons vergoeliking van onsself kan slegte gevolge hê.
Ek is ‘n paar jaar gelede deel van ‘n groep mense waar iemand genadeloos en by herhaling onder almal rondom hom inklim en teen hulle uitvaar. Hy is ‘n geestelike leier, d.w.s. as jy hom nie na die mond meet nie. Dis knullers en knallers, vloekskote en harde woorde wat soos kartetse op ander reën.
Later kry ek ‘n briefie van hom. Hy het hierdie keer mense wat nie met hom saamstem nie, beet. Wat hom opval, kla hy, is hul onbillikheid en liefdeloosheid.
Dis die idol-mentaliteit van totale gebrek aan insig in 'n mens se eie feile, jou eie onbillikheid en liefdeloosheid. Ek is die dromer, die presteerder, as ander maar net so mooi kan sing soos ek. En al die tyd is daar hierdie totale gebrek aan insig in die self-bedrog.
Self-bedrag kan vernietigend wees. Jesus het daarvan gepraat: die splinter in die ander se oog, maar die balk miskyk.
Ek skrik as ek daaraan dink, want ek weeg myself en besef hoe Idol-gelyk my eie lewe is. As ek maar net nugter die balk kan herken, die eie fale, die inherente onvermoë.
Ek lees in hierdie dae Ignatius se beroemde Geestelike Oefening. Die boek is nou al amper 500 jaar oud en die teologie van die sestiende eeu is duidelik daarin te bespeur (o.a. ‘n grafiese meditasie op die hel). Maar verby dit, is daar ‘n dieper rypheid en insig. Op ‘n stadium val twee dinge my op:
Die geestelike oefeninge begin eerstens steeds weer met ‘n voorbereidingsgebed waarin die gelowige sy of haar aandag op God rig:
Ek smeek God die Here vir genade sodat al
my bedoelings en handelinge en werke gerig sal wees op die lof en diens van sy Goddelike Majesteit.
As tweede punt geld dat ‘n mens genade moet vra om jou sonde te ken en daarvan ontslae te raak.
Albei hierdie punte hou my besig: in plaas van om my wil aan God op te dring, begin my geestelike oefening altyd met ‘n prysgawe van my wil en ‘n soeke na God se wil.
Tweedens moet ek my eie gebreke en mislukkings genadiglik kan raaksien. En dit is duidelik nie maklik nie. Sonder genade van Bo, goddelike ingrype, gebeur dit nie sommer net nie. Ek moet, in afhanklikheid, na binne kan kyk, die inherente swakhede, sonde, kan herken.
Die twee. gerigtheid op God se goedheid en bewussyn van eie onmag, speel op mekaar in. Geestelike oefening beteken ek soek my oriënteringspunt buite myself en kyk na alles in my wat my fokus op God kan verduister.
Dit is lewenswysheid en die geheim tot geestelike groei: insig in wie God is en wat God wil, en begrip van hoe my lewe God se wil dwarsboom.
Dit klink logies. Maar geestelike oefeninge wat hiermee begin, gee te kenne dat dit nie normaal is vir gelowiges om so te wees nie. Ons kom eerder soos Idols by God aan: vol selfvertroue. En as ons drome nie bewaarheid word nie, voel ons bedremmeld.
Asof God se drome vir ons nie soveel meer werd is nie.
God se liefdesdrome vir ons. Prysgawe van ons eie gejaag na sukses en roem - die leegheid van die saal as die applous verby is, die donkerte as die spots gedoof is, die kortstondigheid van ons greep na sukses. Gebou op ‘n besef van ons eie onvermoë en onwilligheid om te laat gaan en by God te wag op wat werklik saak maak.
Wat saak maak is God se droom vir my lewe: om soos God te wees. Tevrede om te gee, bly om lief te he, gewillig om daar te wees, gou om op te tel en te versorg.
Die mistiek is seker maar vir uiteindelik net vir enkeles beskore. ‘n Mens moet baie genade ontvang om te besef dat eenwording met God die begin en einde van alles is. Dat daar maar tog 'n stuk idolatrie in 'n Idol mentaliteit is.
Monday, December 15, 2008
Die gevaar van die mistiek. Wanneer die lig die duisternis bedreig.
Ek dink die afgelope tyd dikwels na oor die kerlike onverdraagsaamheid teenoor mistici. Daar is baie, baie voorbeelde. In die twintigste eeu is De Chardin, ‘n godsdienstig bewoë mens, se geskrifte deur sy owerste in die orde verbied. Hy is uiteindelik oorgeplaas uit Parys waarvoor hy so lief was, na ‘n afgesonderde wêrelddeel om uit die pad te kom. Hy het geweet dit is omdat hy as ‘n ketter beskou is. Na sy dood is sy werke egter wyd gelees en is hy as een van die bekendste denkers in die twintigste eeu beskou.
Die ander mooi verhaal, vertel deur Otger Steggink in sy hoofstuk oor Antimistieke Stromingen in Encyclopedie der Mystiek (803), is oor die Duitse mistikus Böhme wat deur sy tiranagtige opponent, Georg Richter, met ‘n skoen teen die kop gegoois is toe hy aan die verduidelik was wat hy onder mistiek verstaan het. Net daar tel Böhme die skoen op en trek dit vir die woedende Richter aan.
Steggink praat in hierdie hoofstuk van die “integriteit” waarmee hierdie mistici op die somtyds fel verwerping en vervolging gereageer het. Die mistiek maak van iemand ‘n integere persoon – ‘n heel, gesonde, geïntegreerde mens wat verby die woedebuie, die onbegrip, die hatigheid en die verwerping ‘n pad van eenvoud en waarheid kan loop. Einlik moet ‘n mens nie verbaas wees dat die mistici vervolg is nie. Die duisternis kon nog nooit die lig verdra nie.
Die ander mooi verhaal, vertel deur Otger Steggink in sy hoofstuk oor Antimistieke Stromingen in Encyclopedie der Mystiek (803), is oor die Duitse mistikus Böhme wat deur sy tiranagtige opponent, Georg Richter, met ‘n skoen teen die kop gegoois is toe hy aan die verduidelik was wat hy onder mistiek verstaan het. Net daar tel Böhme die skoen op en trek dit vir die woedende Richter aan.
Steggink praat in hierdie hoofstuk van die “integriteit” waarmee hierdie mistici op die somtyds fel verwerping en vervolging gereageer het. Die mistiek maak van iemand ‘n integere persoon – ‘n heel, gesonde, geïntegreerde mens wat verby die woedebuie, die onbegrip, die hatigheid en die verwerping ‘n pad van eenvoud en waarheid kan loop. Einlik moet ‘n mens nie verbaas wees dat die mistici vervolg is nie. Die duisternis kon nog nooit die lig verdra nie.
Thursday, December 11, 2008
Meister Eckhart: as mistikus. Oor die Verborge God.
Die Duitse Dominikaan, Meister Eckhart (1260-1328), speel ‘n belangrike rol in die geskiedenis van die mistiek. Hy was ‘n geleerde, presiese denker – hy word nie verniet “Meister” (“professor”) genoem nie. Hy het onder andere in die universiteit by Parys by die fakulteit van lettere klas gegee en sy werke wys hoe versigtig en presies hy gedink het. Hy het ‘n groot invloed selfs in die filosofie uitgeoefen. Hy het ‘n goeie reputasie gehad, onder andere in ‘n opsienersfunksie oor verskeie kloosters. Dit was egter veral in sy mistiek dat hy die denke van vele later mistici sou stuur.
Eckhart is die man van paradokse – hy gebruik dikwels teenoorgestelde stellings om helderheid oor ‘n saak te bring. Dit werk dikwels op ‘n heel eenvoudige vlak (hy het 'n punt gemaak om met "gewone" nie-akademiese mense oor sy gedagtes te praat), soos wanneer hy byvoorbeeld oor die mens se tranformasie die volgend skryf: As ‘n mens gehoorsaam is en jou eie wil verloën, skep dit die ruimte vir God om in jou te kom. As ek niks vir myself wil nie, sal God se wil in my werk. Hoe sterker ‘n mens na God dors, hoe sterker is God in jou teenwoordig (dit is my gunsteling insig vir hierdie dag!). Hoe meer ‘n mens na God se wil lewer, hoe meer outentiek en eg is jou wil. Hoe meer ‘n mens jou in jouself afsluit, hoe meer sluit ‘n mens God uit. Hoe meer ‘n mens jouself aan God oorgee, des te meer gee God Godself aan jou. Die groot geheim bly dit: God werk in die mens. Die volle lewe kom alleen maar deur ‘n mens oop te stel vir hierdie goddelike werking en omvorming.
Meer kompleks is Eckhart se siening van God wat latere denkers sterk beïnvloed het. In hierdie siening is Ekhart byvoorbeeld onder andere beïnvloed deur Thomas van Aquinas se siening van die analoë verhouding tussen God en mens. Tussen God en mens is daar ‘n ooreenstemmende manier van bestaan. Die werklikheid soos ons dit ken, is verganklik en eindig, maar is afhanklik van en “lyk” iewers “soos” die onverganklike en oneindige. Eckhart het hierdie siening egter in ‘n sekere sin op sy kop gekeer. Hy is veral bekend oor die paradoksale manier waarop hy oor God gepraat het. Aan die een kant was daar vir hom ‘n onoorbrugbare afgrond tussen mens en God. Selfs wanneer ons oor God praat, moet ons besef dat ons eintlik nie regtig oor God kan praat nie. Dit is nie meer moontlik om vas te hou aan die tradisionele opvatting dat die mens iewers kennis van God se bestaan het nie. God is té en totaal anders en alles wat ons oor God wil sê is futiele pogings om die Ondeurgrondelike en die Onuitsegbare in woorde vas te lê. Ons moet alles was ons van God verstaan ontken en verwerp sodat ons by God self kan uitkom. Omdat God so ánders is, kan ons God na God se wese en bestaan nie ken nie. Ons moet dus bewus wees van God wat “bestaan” agter alles wat vir ons God is.
Aan die ander kant beklemtoon Eckhart weer op ‘n merkwaardige manier ‘n intieme verhouding tussen God en mens. Sommige mense dink Eckhart se idee van God is té koud en onpersoonlik. In werklikheid straal daar ‘n warmte en egtheid uit in die manier waarop Eckhart praat oor God se teenwoordigheid in mense se lewens. In ons godsdienstige ervaring ontmoet ons God op hierdie besondere manier. Dit is wel waar dat God totaal anders as die mens is, maar tog is God teenwoordig in die mens. ‘n Mens op sy eie is niks. ‘n Mens deel egter aan God se bestaan omdat God in die mens as skepsel teenwoordig is. God as die oneindige is anders as die mens wat eindig is, maar God deel God se oneindige bestaan met die mens – alleen maar met die verskil dat God wesenlik oneindig is teenoor die mens wat net eindig is. Wat saak maak vir mense is om God te sien, skryf hy. Om God te kan sien, moet ‘n mens van niks afhankliks wees nie – niks wat eindig is nie. Ons lyk dus nie van nature soos God nie. Ons raak God se beeld alleen maar wanneer ons ons oopstel vir God. En ons leef altyd met hierdie wete: ons staan voor ‘n oneindige God, onbegryplik, totaal anders. Dit maak die feit dat God in my wil woon en my wil omvorm na God se beeltnis, soveel meer merkwaardig. Ek – eindige, beperkte mens is ‘n ruimte waar God teenwoordig is!
As ons betrokke raak by al die tydelike, voorlopige dinge, staan dit in ons pad om by God te wees. Wat saak maak is ook om in verwondering by God te wees, in eerbied voor die groot Verborgene wat in koesterende liefde onder ons woon – altyd reg om ons te ontmoet, al is ons dikwels nie vir God gereed nie. Wat so aangrypend is van Eckhart is dat hy sê ons kan God ontmoet wanneer ons in stilte wag op God, maar ook wanneer ons in barmhartigheid uitreik na ander. Underhill skryf in haar boek The Mystics of the Church (p.135) ‘n aanhaling uit sy werk: “Sou ‘n mens soos Paulus in ‘n staat van verrukking verkeer en ‘n siek mens roep om hulp, sou dit beter wees om uit die verrukking te breek en liefde te wys aan hom wat dit nodig het.” Pragtig, ne? En dan dink sommige mense nog die mistiek is wêreld-ontvlugtend en selfsugtig op ‘n mens se eie geestelike genoegdoening ingestel!
Eckhart is een van die mistici wat ‘n teosentriese mistiek het. Sy mistiek word gedra deur sy nadenke oor God. Maar dit is ook ‘n liefdesetiek, wat ‘n mens vervul met die verwondering oor geskenkte, goddelike liefde. En dit is ‘n liefdesetiek wat ‘n mens met passie uitdryf na ander wat om liefde roep.
Vir my is die aantreklikste aspek van Eckhart se mistiek egter op hierdie oomblik dat dit my weereens bewus maak van God se ondeurgrondelikheid – die mysterium tremendum et fascinosum. So word Jesus byvoorbeeld in Markus Evangelie uitgebeeld: die Verborgene op wie ons nooit ‘n houvas kry nie – Hy is te groot vir ons. En tog maak hy die storm om ons stil, wys hy ons hoe om rustig te slaap as die golwe oor die skip slaan. (Sien Luke Johnson se analise in sy Inleiding tot die Nuwe Testament). As ek kyk hoe God gekommodifiseer word en as handlanger uitgebeeld word van mense wat God afpers om vir hulle rykdom en voorspoed te gee, dank ek die mistiek vir die ánder, egter perspektief wat ek in Eckhart leer ken. Die miljoene en die gelaaide feestafels sal nie my honger hart kan stilmaak nie. Net die liefde wat van Bo kom en wat deur my na ander spoel sal my lewe ‘n ewigheidskwaliteit gee.
Eckhart is die man van paradokse – hy gebruik dikwels teenoorgestelde stellings om helderheid oor ‘n saak te bring. Dit werk dikwels op ‘n heel eenvoudige vlak (hy het 'n punt gemaak om met "gewone" nie-akademiese mense oor sy gedagtes te praat), soos wanneer hy byvoorbeeld oor die mens se tranformasie die volgend skryf: As ‘n mens gehoorsaam is en jou eie wil verloën, skep dit die ruimte vir God om in jou te kom. As ek niks vir myself wil nie, sal God se wil in my werk. Hoe sterker ‘n mens na God dors, hoe sterker is God in jou teenwoordig (dit is my gunsteling insig vir hierdie dag!). Hoe meer ‘n mens na God se wil lewer, hoe meer outentiek en eg is jou wil. Hoe meer ‘n mens jou in jouself afsluit, hoe meer sluit ‘n mens God uit. Hoe meer ‘n mens jouself aan God oorgee, des te meer gee God Godself aan jou. Die groot geheim bly dit: God werk in die mens. Die volle lewe kom alleen maar deur ‘n mens oop te stel vir hierdie goddelike werking en omvorming.
Meer kompleks is Eckhart se siening van God wat latere denkers sterk beïnvloed het. In hierdie siening is Ekhart byvoorbeeld onder andere beïnvloed deur Thomas van Aquinas se siening van die analoë verhouding tussen God en mens. Tussen God en mens is daar ‘n ooreenstemmende manier van bestaan. Die werklikheid soos ons dit ken, is verganklik en eindig, maar is afhanklik van en “lyk” iewers “soos” die onverganklike en oneindige. Eckhart het hierdie siening egter in ‘n sekere sin op sy kop gekeer. Hy is veral bekend oor die paradoksale manier waarop hy oor God gepraat het. Aan die een kant was daar vir hom ‘n onoorbrugbare afgrond tussen mens en God. Selfs wanneer ons oor God praat, moet ons besef dat ons eintlik nie regtig oor God kan praat nie. Dit is nie meer moontlik om vas te hou aan die tradisionele opvatting dat die mens iewers kennis van God se bestaan het nie. God is té en totaal anders en alles wat ons oor God wil sê is futiele pogings om die Ondeurgrondelike en die Onuitsegbare in woorde vas te lê. Ons moet alles was ons van God verstaan ontken en verwerp sodat ons by God self kan uitkom. Omdat God so ánders is, kan ons God na God se wese en bestaan nie ken nie. Ons moet dus bewus wees van God wat “bestaan” agter alles wat vir ons God is.
Aan die ander kant beklemtoon Eckhart weer op ‘n merkwaardige manier ‘n intieme verhouding tussen God en mens. Sommige mense dink Eckhart se idee van God is té koud en onpersoonlik. In werklikheid straal daar ‘n warmte en egtheid uit in die manier waarop Eckhart praat oor God se teenwoordigheid in mense se lewens. In ons godsdienstige ervaring ontmoet ons God op hierdie besondere manier. Dit is wel waar dat God totaal anders as die mens is, maar tog is God teenwoordig in die mens. ‘n Mens op sy eie is niks. ‘n Mens deel egter aan God se bestaan omdat God in die mens as skepsel teenwoordig is. God as die oneindige is anders as die mens wat eindig is, maar God deel God se oneindige bestaan met die mens – alleen maar met die verskil dat God wesenlik oneindig is teenoor die mens wat net eindig is. Wat saak maak vir mense is om God te sien, skryf hy. Om God te kan sien, moet ‘n mens van niks afhankliks wees nie – niks wat eindig is nie. Ons lyk dus nie van nature soos God nie. Ons raak God se beeld alleen maar wanneer ons ons oopstel vir God. En ons leef altyd met hierdie wete: ons staan voor ‘n oneindige God, onbegryplik, totaal anders. Dit maak die feit dat God in my wil woon en my wil omvorm na God se beeltnis, soveel meer merkwaardig. Ek – eindige, beperkte mens is ‘n ruimte waar God teenwoordig is!
As ons betrokke raak by al die tydelike, voorlopige dinge, staan dit in ons pad om by God te wees. Wat saak maak is ook om in verwondering by God te wees, in eerbied voor die groot Verborgene wat in koesterende liefde onder ons woon – altyd reg om ons te ontmoet, al is ons dikwels nie vir God gereed nie. Wat so aangrypend is van Eckhart is dat hy sê ons kan God ontmoet wanneer ons in stilte wag op God, maar ook wanneer ons in barmhartigheid uitreik na ander. Underhill skryf in haar boek The Mystics of the Church (p.135) ‘n aanhaling uit sy werk: “Sou ‘n mens soos Paulus in ‘n staat van verrukking verkeer en ‘n siek mens roep om hulp, sou dit beter wees om uit die verrukking te breek en liefde te wys aan hom wat dit nodig het.” Pragtig, ne? En dan dink sommige mense nog die mistiek is wêreld-ontvlugtend en selfsugtig op ‘n mens se eie geestelike genoegdoening ingestel!
Eckhart is een van die mistici wat ‘n teosentriese mistiek het. Sy mistiek word gedra deur sy nadenke oor God. Maar dit is ook ‘n liefdesetiek, wat ‘n mens vervul met die verwondering oor geskenkte, goddelike liefde. En dit is ‘n liefdesetiek wat ‘n mens met passie uitdryf na ander wat om liefde roep.
Vir my is die aantreklikste aspek van Eckhart se mistiek egter op hierdie oomblik dat dit my weereens bewus maak van God se ondeurgrondelikheid – die mysterium tremendum et fascinosum. So word Jesus byvoorbeeld in Markus Evangelie uitgebeeld: die Verborgene op wie ons nooit ‘n houvas kry nie – Hy is te groot vir ons. En tog maak hy die storm om ons stil, wys hy ons hoe om rustig te slaap as die golwe oor die skip slaan. (Sien Luke Johnson se analise in sy Inleiding tot die Nuwe Testament). As ek kyk hoe God gekommodifiseer word en as handlanger uitgebeeld word van mense wat God afpers om vir hulle rykdom en voorspoed te gee, dank ek die mistiek vir die ánder, egter perspektief wat ek in Eckhart leer ken. Die miljoene en die gelaaide feestafels sal nie my honger hart kan stilmaak nie. Net die liefde wat van Bo kom en wat deur my na ander spoel sal my lewe ‘n ewigheidskwaliteit gee.
Wednesday, December 10, 2008
Underhill en die Mistiek
Ek lees op die oomblik Evelyn Underhill (1875-1941) se gewilde boek oor die mistiek, The Mystics of the Church – geskryf reeds in 1925. Sy was ‘n bekende Britse Anglikaan wat die eerste vrou was om ‘n teologiese lesing by Oxford te kon gee (1921). Die boek lees heerlik en is ‘n maklike inleiding in die mistiek. Ek kan dit nie neersit nie. Dit is gevul met inligting, maar is ook meesleurend geskryf in ‘n gees van sensitiwiteit en meelewendheid. Sy begin by mistiek in die Bybel en loop dan deur daarmee vanaf die vroeë kerk, die vroeë Middel-eeue, die Franciskaanse mistiek, die Engelse Middeleeuse mistiek, die Duitse en Vlaamse mistiek, die twee Katarinas, die Spaanse mistiek, Franse sewentiende eeuse mistiek, sommige Protestantse mistici en dan ‘n paar moderne mistici.
Ek het die boek verlede week tussen my boeke op Gourits raakgeloop, verras om iets van Underhill daar te ontdek. Ek het haar eers verlede jaar leer ken as ‘n wydgelese en gerekende skrywer oor die mistiek. Die boek wat ek op by boekrak ontdek, en wat nou al 83 jaar oud is, is al krakerig van ouderdom en soms is ek versigtig om om te blaai sodat die bladsye nie onder my hande verkrummel nie!
Ek is die eerste een wat hierdie eksemplaar op my boekrak lees, kom ek met ‘n skok agter. En ek het self al die boek seker vir 'n dekade of twee op my boekrak. Elke dertig bladsye of so moet ek van die bladsye deursny. ‘n Mens kry nog somtyds mos boeke wat vroeër op die mark gekom het waarvan al die bladsye nie deurgesny is nie.
Om te dink: 83 jaar lank het die boek gestaan en wag om gelees te word – my voorganger van wie ek dit oorgeneem het, het dit ook maar op die rak laat staan en van almal wat al voor my boekrak gestaan het, was daar niemand wat die begeerte gehad het om dit oop te slaan nie. En so het dit oud geword. En so het die wêrelde van mense wat die nabyheid van God smagtend gesoek het wat sy in haar boek beskryf, ongemerkd en ongelees op ‘n rak bly staan. En dit terwyl ek oor soveel jare al die teologiese uppity-stuff deurgewerk het.
Maar miskien is daar kompensasie in die feit dat toe ek die boek sien en dit herken, ek dit blitsvinnig opgeraap het en net daar staande begin lees het.
Dis asof my hart stik soos dit hom versluk aan die koel waters van eeue se Godsverlange.
Dit is boeiend om te sien hoe iemand wat duidelik deur die mistiek aangegryp is, met liefde en empatie van een groot mistikus na die ander beweeg en helder, betrokke oor hulle skryf. Al die grotes is daar: Paulus, Augustinus, Dionusios die Areopagiet, Eckhart, Ruusbroec, Jan van die Kruis – ‘n skatkis van geskiedenis en mistiek. En sy haal die pragtigste gedeeltes uit hulle geskrifte aan. Van haar leer ek veral dat mistici ‘n godgesentreerdheid of ‘n Christusgesentreerdheid in hul mistieke belewing toon. Sy vertel die aangrypende verhaal van Henry Martyn (1781-1812) wat uit ‘n Wesleyaanse agtergrond gekom het en in Cambridge tot bekering gekom het. Hy was briljant (met ‘n “exquisite and critical mind”) en het voor ‘n belowende akademiese loopbaan gestaan, maar hy was ook terselfdertyd ‘n kinderlike, nederige en verwonderende (“adoring”) mens. Mettertyd het hy begin om ‘n lewe van totale eenvoud te leef. In 1805 (24 jaar oud), op pad na Indië om daar sendingwerk te doen, skryf hy:
My verbeelding kry vlerke en vlieg na ‘n plek van afsondering waar ek in alleenheid met God kan gesels... Wat is die wêreld, wat is godsdienstige geselskap tog sonder God? Dit word ‘n gejaag en ‘n menigte wanneer God uit my gesigsveld verdwyn. Die mees verlate woestyn sal soos die Paradys lyk met net ‘n bietjie van God se teenwoordigheid... Ek het so ‘n behoefte om alleen met God te wees... Dit is soms verstommend dat mense met gevoelens en liggame soos ek, en in alle ander opsigte dieselfde, niks weet van daardie vervullende en verbasende Wese in Wie ek totale geluk vind (Underhill 234-5).
Die boek verwys dikwels na mistici wat hul spesiale mistieke ervaringe vir hulself hou, jare daaroor nadink, hul lewens getransformeer tot eenvoud, met harte wat uitgaan na ‘n wêreld wat sonder die nabyheid van God wil leef. Sy wys nuanses aan, byvoorbeeld deur van al Martyn se harde en geleerde vertalingswerk te vertel, deur Franciskus van Assisi se beeld as iemand wat alles opgeoffer het vir die armes, te verdiep. Ja, skryf sy, Franciskus was wel die ryke wat sy besittings prysgegee het. Maar moenie hom net oordeel aan sy uiterlike optrede en daarvoor bewonder nie. Belangrik is om te onthou dat Franciskus homself en sy volgelinge as die berouvolles van Assissi beskryf het. Wat vir hom getel het was onafgewaterde sagmoedigheid en onbegrensde liefde. Sy lewe staan, voeg sy by, in die teken van verborgenheid, van ‘n onophoudelike verlange na die Oneindige - 'n verlange wat agter sy sagtheid en ontferming verhuld, maar gedurig teenwoordig was. Vir hom, soos vir Martyn, was die wêreld, die eindige, vaal in vergelyking met wat werklik saak gemaak het: om ontslae te raak van uiterlike dinge, in volslae armoede te wees, beteken bevryding van alle hindernisse wat die siel vasbind. Wegkom van hulle, beteken om vry te word vir die eenheid met die Ewige God (Underhill 89-90).
Die mistiek besef ek weer, maar nou nog meer konkreet is daardie deel word van God, die ervaring van eenheid met God, waarvan net die kortste van oomblikke, net 'n breukdeel van 'n sekonde, genoeg is om jou vir ewig te bind aan die Een wat egte volheid gee.
In my agterkop bly hierdie voorstelling van die eerste kante van die mistiek hang: mistiek vertel van daardie intieme verlange na God. Maar juis in hierdie verlange is God teenwoordig (sien elders op hierdie blog).
Ek skryf hierdie woorde tydens een van die grootste finansiële krisisse in die wêreldgeskiedenis. Die nuus is gelaai met berigte oor vallende aandeelmarkte, oor ‘n ineengestorte huismark, oor skelm direkteure en bestuurders van maatskappye. ‘n Angstigheid hang soos ‘n rook van besoedeling oor ons gekontamineerde wêreld.
Ek smag, soos Martyn: “Die mees verlate woestyn sal soos die Paradys lyk met net ‘n bietjie van God se teenwoordigheid.” Dit is goed as ons gestroop word, in die woestyn beland. Maar dit is alleen goed as ons die woestyn binnegaan – verlangend en biddend tot God.
Ek het die boek verlede week tussen my boeke op Gourits raakgeloop, verras om iets van Underhill daar te ontdek. Ek het haar eers verlede jaar leer ken as ‘n wydgelese en gerekende skrywer oor die mistiek. Die boek wat ek op by boekrak ontdek, en wat nou al 83 jaar oud is, is al krakerig van ouderdom en soms is ek versigtig om om te blaai sodat die bladsye nie onder my hande verkrummel nie!
Ek is die eerste een wat hierdie eksemplaar op my boekrak lees, kom ek met ‘n skok agter. En ek het self al die boek seker vir 'n dekade of twee op my boekrak. Elke dertig bladsye of so moet ek van die bladsye deursny. ‘n Mens kry nog somtyds mos boeke wat vroeër op die mark gekom het waarvan al die bladsye nie deurgesny is nie.
Om te dink: 83 jaar lank het die boek gestaan en wag om gelees te word – my voorganger van wie ek dit oorgeneem het, het dit ook maar op die rak laat staan en van almal wat al voor my boekrak gestaan het, was daar niemand wat die begeerte gehad het om dit oop te slaan nie. En so het dit oud geword. En so het die wêrelde van mense wat die nabyheid van God smagtend gesoek het wat sy in haar boek beskryf, ongemerkd en ongelees op ‘n rak bly staan. En dit terwyl ek oor soveel jare al die teologiese uppity-stuff deurgewerk het.
Maar miskien is daar kompensasie in die feit dat toe ek die boek sien en dit herken, ek dit blitsvinnig opgeraap het en net daar staande begin lees het.
Dis asof my hart stik soos dit hom versluk aan die koel waters van eeue se Godsverlange.
Dit is boeiend om te sien hoe iemand wat duidelik deur die mistiek aangegryp is, met liefde en empatie van een groot mistikus na die ander beweeg en helder, betrokke oor hulle skryf. Al die grotes is daar: Paulus, Augustinus, Dionusios die Areopagiet, Eckhart, Ruusbroec, Jan van die Kruis – ‘n skatkis van geskiedenis en mistiek. En sy haal die pragtigste gedeeltes uit hulle geskrifte aan. Van haar leer ek veral dat mistici ‘n godgesentreerdheid of ‘n Christusgesentreerdheid in hul mistieke belewing toon. Sy vertel die aangrypende verhaal van Henry Martyn (1781-1812) wat uit ‘n Wesleyaanse agtergrond gekom het en in Cambridge tot bekering gekom het. Hy was briljant (met ‘n “exquisite and critical mind”) en het voor ‘n belowende akademiese loopbaan gestaan, maar hy was ook terselfdertyd ‘n kinderlike, nederige en verwonderende (“adoring”) mens. Mettertyd het hy begin om ‘n lewe van totale eenvoud te leef. In 1805 (24 jaar oud), op pad na Indië om daar sendingwerk te doen, skryf hy:
My verbeelding kry vlerke en vlieg na ‘n plek van afsondering waar ek in alleenheid met God kan gesels... Wat is die wêreld, wat is godsdienstige geselskap tog sonder God? Dit word ‘n gejaag en ‘n menigte wanneer God uit my gesigsveld verdwyn. Die mees verlate woestyn sal soos die Paradys lyk met net ‘n bietjie van God se teenwoordigheid... Ek het so ‘n behoefte om alleen met God te wees... Dit is soms verstommend dat mense met gevoelens en liggame soos ek, en in alle ander opsigte dieselfde, niks weet van daardie vervullende en verbasende Wese in Wie ek totale geluk vind (Underhill 234-5).
Die boek verwys dikwels na mistici wat hul spesiale mistieke ervaringe vir hulself hou, jare daaroor nadink, hul lewens getransformeer tot eenvoud, met harte wat uitgaan na ‘n wêreld wat sonder die nabyheid van God wil leef. Sy wys nuanses aan, byvoorbeeld deur van al Martyn se harde en geleerde vertalingswerk te vertel, deur Franciskus van Assisi se beeld as iemand wat alles opgeoffer het vir die armes, te verdiep. Ja, skryf sy, Franciskus was wel die ryke wat sy besittings prysgegee het. Maar moenie hom net oordeel aan sy uiterlike optrede en daarvoor bewonder nie. Belangrik is om te onthou dat Franciskus homself en sy volgelinge as die berouvolles van Assissi beskryf het. Wat vir hom getel het was onafgewaterde sagmoedigheid en onbegrensde liefde. Sy lewe staan, voeg sy by, in die teken van verborgenheid, van ‘n onophoudelike verlange na die Oneindige - 'n verlange wat agter sy sagtheid en ontferming verhuld, maar gedurig teenwoordig was. Vir hom, soos vir Martyn, was die wêreld, die eindige, vaal in vergelyking met wat werklik saak gemaak het: om ontslae te raak van uiterlike dinge, in volslae armoede te wees, beteken bevryding van alle hindernisse wat die siel vasbind. Wegkom van hulle, beteken om vry te word vir die eenheid met die Ewige God (Underhill 89-90).
Die mistiek besef ek weer, maar nou nog meer konkreet is daardie deel word van God, die ervaring van eenheid met God, waarvan net die kortste van oomblikke, net 'n breukdeel van 'n sekonde, genoeg is om jou vir ewig te bind aan die Een wat egte volheid gee.
In my agterkop bly hierdie voorstelling van die eerste kante van die mistiek hang: mistiek vertel van daardie intieme verlange na God. Maar juis in hierdie verlange is God teenwoordig (sien elders op hierdie blog).
Ek skryf hierdie woorde tydens een van die grootste finansiële krisisse in die wêreldgeskiedenis. Die nuus is gelaai met berigte oor vallende aandeelmarkte, oor ‘n ineengestorte huismark, oor skelm direkteure en bestuurders van maatskappye. ‘n Angstigheid hang soos ‘n rook van besoedeling oor ons gekontamineerde wêreld.
Ek smag, soos Martyn: “Die mees verlate woestyn sal soos die Paradys lyk met net ‘n bietjie van God se teenwoordigheid.” Dit is goed as ons gestroop word, in die woestyn beland. Maar dit is alleen goed as ons die woestyn binnegaan – verlangend en biddend tot God.
Tuesday, November 25, 2008
Alleen God
Ervaar sonder verstaan
Die pelgrimsreis behels vele ervaringe. Dit is ‘n tastende, angstige reis, dikwels voetjie vir voetjie in die donker. Die reis is soms bloot ‘n ronddwaal, sonder rigting, ondeurdag, blindelings.
Maar dit is nie ‘n koerslose reis nie. Want as dit lig word en ek word wakker uit my roes, sien ek die lang, lang streep van my voetspore – al langs die see, al langs die afgrond. Asof Iemand my gestuur het.
Ek wag om te verstaan. Ongeduldig. Maar ek sal wag. In my wag, waak ek.
Kurie eleison.
Die pelgrimsreis behels vele ervaringe. Dit is ‘n tastende, angstige reis, dikwels voetjie vir voetjie in die donker. Die reis is soms bloot ‘n ronddwaal, sonder rigting, ondeurdag, blindelings.
Maar dit is nie ‘n koerslose reis nie. Want as dit lig word en ek word wakker uit my roes, sien ek die lang, lang streep van my voetspore – al langs die see, al langs die afgrond. Asof Iemand my gestuur het.
Ek wag om te verstaan. Ongeduldig. Maar ek sal wag. In my wag, waak ek.
Kurie eleison.
Friday, November 21, 2008
Lof aan God - ook in tye van dorheid. Praise of God - also in times of darkness
Dit is soos dinge nou maar eenmaal is. Of: ‘n mens kan nie teen jou natuur veg nie. Ons staar nou maar eenmaal die werklikheid in die gesig.
Só redeneer ons dikwels met ons “gesonde” verstand. Maar ons weet eintlik goed dat dinge wel kan verander. Dat ‘n mens teen jou natuur in kan leef. En dat daar agter die werklikheid ‘n dieper werklikheid kan skuil.
In die Psalms is daar ‘n sekere belangrike beginpunt vir alles wat ons oor God kan sê. God het iets gedoen, God het ‘n merkwaardige ommekeer in mense se lewens gebring. Daaroor loop hulle emosies hoog en hul bely hul intense ervaring van God se reddingsdade.
Psalm 9, wat die opskrif het: “By die dood van ‘n seun,” begin met die lof van God. “Met my hele hart wil ek U prys, Here, wil ek van u magtige reddingsdade vertel. Oor U wil ek my verbly en vrolik wees, u Naam wil ek besing, o Allerhoogste.”
Om na te dink oor God en oor God se handelinge in die lewe van ‘n gemeenskap en mense, moet ‘n mens hierdie merkwaardige ervaring bedink. God het aan mense ‘n nuwe perspektief op die werklikheid gegee. Hierdie ervaring werk verbysterend en kan nie beheer word nie. Dit moet gedeel word en openlik gevier word. God het ‘n nuwe werklikheid tot stand gebring. God het lewens op ‘n kragtige manier getransformeer. God laat mense nie in die steek nie (Ps.9:11).
Hierdie ervaring word betuig en geprys. ‘n Mens praat daaroor. ‘n Mens “vertel van God se reddingsdade” (Ps.9:2), besing God se naam (Ps.9:3). Deur só te praat, word die verhouding met God verder versterk. Die mistieke band met God waardeur die teenwoordigheid van God ervaar word, word dieper en sterker. Om te praat, bevestig en onderstreep wat ervaar word. Taal bewerk ‘n dieper verstaan en betrokkenheid by die goddelike alternatief wat vir mense oopgegaan het.
‘n Mens kan nie afsydig of neutraal bly waar hierdie gemeenskaplike en persoonlike omwenteling ervaar word nie. Waar ‘n mens in egte gemeenskap vir God ontmoet, sit dit dus ‘n proses van omkering aan die gang. Die emosies waarmee oor hierdie ervaring getuig word, is intens: ‘n mens wil God “met die hele hart” prys (Ps.9:1). Dit bring by mense wat die ervaring gedeel het, ‘n onwrikbare toewyding tot stand. ‘n God wat só optree en ingryp, is ‘n God by wie ‘n mens wil bly en by wie ‘n mens wil skuil. “Vir die mens wat in gevaar verkeer, is die Here ‘n toevlug, ‘n skuilplek in tye van nood” (Ps.9:10-11). ‘n Mens is nou totaal toegewyd aan die Here. Die hede en toekoms word nou gekleur dur die belydenis: “Die Here is altyd op sy troon; op sy regterstoel sit die Here steeds, gereed vir regspraak. Die Here lewer ‘n regverdige uitspraak oor alle mense” (Ps.9:7-8).
Psalm 9 praat ook oor groot nood (bv vers 14). Daar is tye dat ‘n mens in die donkerte loop. Die proses is nie maklik nie. Die ervaring van God bly maar ‘n alternatiewe werklikheid wat gedurig in konfrontasie met die dominerende realiteit van die dag bots. In sulke tye moet ‘n mens met droë lippe en uitgedorde tong tog miskien meer dikwels ‘n lofsang aan God prewel. Mettertyd kom die hart wel by. Want ons “common sense” kan nooit die dieper wete van God se alternatiewe wêreld afsny nie. Ons het al te dikwels beleef hoe die kwaad oorwin is. Daar is iets anders, iets groters, Iemand anders, Iemand magtiger. En dinge kan ánders wees.
Praising God. Also in difficult times.
"That is reality. You cannot fight nature. You have to face reality."
This is what we like to regard as “common sense.” Yet, at the same time, we are also aware that things can change. One can live a life that questions your nature. Reality is often steered by something deeper.
There is a certain important point of departure in the Psalms for all reflection on who God is. Everything begins with what God has done, with a remarkable transformation that God effected in the life of a community and people.
This is experienced intensely. The response of believers is expressed in strong emotional language. Yahweh has acted decisively. And the people who have experienced this, express their faith in a joyful manner.
Psalm 9 with the heading: To the tune of ‘the death of a son,’” begins with a doxology. “I will praise you, O Lord, with all my heart! I will tell of all your wonders. I will be glad and rejoice in you; I will sing praise to your name, o Most High!”
To begin thinking about who God is and what God does in the lives of a community and a person, one has to reflect on this extraordinary experience. God has given the believer a new perspective on reality. It is something that cannot be contained. It is shared and publicly celebrated. God has created a new reality. God has transformed the lives of people in a powerful manner. The Lord has never forsaken those who trust (Ps.9:11).
Believers witness to this experience, talk about it, praise it. “I will tell all your wonders” (Ps.9:1). One cannot stay silent about God’s deeds. By talking and praising God, the relationship with God deepens and becomes more solid. The praise of God brings the believer closer to the Lord, intensifies the mystical experience of God’s liberating presence. To speak about God, is to affirm and underline what one is experiencing. Language brings about deeper understanding and involvement in the alternative reality of the divine.
It is not possible to remain at a distance or te be neutral where this alternative reality has been experienced. The authentic communion with God changes and involves in an intens ongoing process of renewal. The emotions run high: “I will praise you, o Lord, with all my heart.” As a result, one is totally committed to God. The presence and future now is coloured by the confession: “The Lord reigns forever; he has established his throne for judgment. He will judge the world in righteousness; the Lord will govern the peoples with justice” (Ps 9:7-8).
Psalm 9 also speaks of great suffering (e.g. vers 13). There are times that we travel in darkness. The process is not easy. The experience of God remains an alternative reality which clashes with the dominant reality of our everyday experience. In such time we whisper with a faint heart a song of praise. Gradually the heart becomes lighter. Because we know all the time, almost as “common sense” that there is a deeper reality, God’s alternative world that is given to us. Too often we have experienced how evil is vanquished. There is something else, something more powerful, Someone else, Someone greater. Things cán be different.
Só redeneer ons dikwels met ons “gesonde” verstand. Maar ons weet eintlik goed dat dinge wel kan verander. Dat ‘n mens teen jou natuur in kan leef. En dat daar agter die werklikheid ‘n dieper werklikheid kan skuil.
In die Psalms is daar ‘n sekere belangrike beginpunt vir alles wat ons oor God kan sê. God het iets gedoen, God het ‘n merkwaardige ommekeer in mense se lewens gebring. Daaroor loop hulle emosies hoog en hul bely hul intense ervaring van God se reddingsdade.
Psalm 9, wat die opskrif het: “By die dood van ‘n seun,” begin met die lof van God. “Met my hele hart wil ek U prys, Here, wil ek van u magtige reddingsdade vertel. Oor U wil ek my verbly en vrolik wees, u Naam wil ek besing, o Allerhoogste.”
Om na te dink oor God en oor God se handelinge in die lewe van ‘n gemeenskap en mense, moet ‘n mens hierdie merkwaardige ervaring bedink. God het aan mense ‘n nuwe perspektief op die werklikheid gegee. Hierdie ervaring werk verbysterend en kan nie beheer word nie. Dit moet gedeel word en openlik gevier word. God het ‘n nuwe werklikheid tot stand gebring. God het lewens op ‘n kragtige manier getransformeer. God laat mense nie in die steek nie (Ps.9:11).
Hierdie ervaring word betuig en geprys. ‘n Mens praat daaroor. ‘n Mens “vertel van God se reddingsdade” (Ps.9:2), besing God se naam (Ps.9:3). Deur só te praat, word die verhouding met God verder versterk. Die mistieke band met God waardeur die teenwoordigheid van God ervaar word, word dieper en sterker. Om te praat, bevestig en onderstreep wat ervaar word. Taal bewerk ‘n dieper verstaan en betrokkenheid by die goddelike alternatief wat vir mense oopgegaan het.
‘n Mens kan nie afsydig of neutraal bly waar hierdie gemeenskaplike en persoonlike omwenteling ervaar word nie. Waar ‘n mens in egte gemeenskap vir God ontmoet, sit dit dus ‘n proses van omkering aan die gang. Die emosies waarmee oor hierdie ervaring getuig word, is intens: ‘n mens wil God “met die hele hart” prys (Ps.9:1). Dit bring by mense wat die ervaring gedeel het, ‘n onwrikbare toewyding tot stand. ‘n God wat só optree en ingryp, is ‘n God by wie ‘n mens wil bly en by wie ‘n mens wil skuil. “Vir die mens wat in gevaar verkeer, is die Here ‘n toevlug, ‘n skuilplek in tye van nood” (Ps.9:10-11). ‘n Mens is nou totaal toegewyd aan die Here. Die hede en toekoms word nou gekleur dur die belydenis: “Die Here is altyd op sy troon; op sy regterstoel sit die Here steeds, gereed vir regspraak. Die Here lewer ‘n regverdige uitspraak oor alle mense” (Ps.9:7-8).
Psalm 9 praat ook oor groot nood (bv vers 14). Daar is tye dat ‘n mens in die donkerte loop. Die proses is nie maklik nie. Die ervaring van God bly maar ‘n alternatiewe werklikheid wat gedurig in konfrontasie met die dominerende realiteit van die dag bots. In sulke tye moet ‘n mens met droë lippe en uitgedorde tong tog miskien meer dikwels ‘n lofsang aan God prewel. Mettertyd kom die hart wel by. Want ons “common sense” kan nooit die dieper wete van God se alternatiewe wêreld afsny nie. Ons het al te dikwels beleef hoe die kwaad oorwin is. Daar is iets anders, iets groters, Iemand anders, Iemand magtiger. En dinge kan ánders wees.
Praising God. Also in difficult times.
"That is reality. You cannot fight nature. You have to face reality."
This is what we like to regard as “common sense.” Yet, at the same time, we are also aware that things can change. One can live a life that questions your nature. Reality is often steered by something deeper.
There is a certain important point of departure in the Psalms for all reflection on who God is. Everything begins with what God has done, with a remarkable transformation that God effected in the life of a community and people.
This is experienced intensely. The response of believers is expressed in strong emotional language. Yahweh has acted decisively. And the people who have experienced this, express their faith in a joyful manner.
Psalm 9 with the heading: To the tune of ‘the death of a son,’” begins with a doxology. “I will praise you, O Lord, with all my heart! I will tell of all your wonders. I will be glad and rejoice in you; I will sing praise to your name, o Most High!”
To begin thinking about who God is and what God does in the lives of a community and a person, one has to reflect on this extraordinary experience. God has given the believer a new perspective on reality. It is something that cannot be contained. It is shared and publicly celebrated. God has created a new reality. God has transformed the lives of people in a powerful manner. The Lord has never forsaken those who trust (Ps.9:11).
Believers witness to this experience, talk about it, praise it. “I will tell all your wonders” (Ps.9:1). One cannot stay silent about God’s deeds. By talking and praising God, the relationship with God deepens and becomes more solid. The praise of God brings the believer closer to the Lord, intensifies the mystical experience of God’s liberating presence. To speak about God, is to affirm and underline what one is experiencing. Language brings about deeper understanding and involvement in the alternative reality of the divine.
It is not possible to remain at a distance or te be neutral where this alternative reality has been experienced. The authentic communion with God changes and involves in an intens ongoing process of renewal. The emotions run high: “I will praise you, o Lord, with all my heart.” As a result, one is totally committed to God. The presence and future now is coloured by the confession: “The Lord reigns forever; he has established his throne for judgment. He will judge the world in righteousness; the Lord will govern the peoples with justice” (Ps 9:7-8).
Psalm 9 also speaks of great suffering (e.g. vers 13). There are times that we travel in darkness. The process is not easy. The experience of God remains an alternative reality which clashes with the dominant reality of our everyday experience. In such time we whisper with a faint heart a song of praise. Gradually the heart becomes lighter. Because we know all the time, almost as “common sense” that there is a deeper reality, God’s alternative world that is given to us. Too often we have experienced how evil is vanquished. There is something else, something more powerful, Someone else, Someone greater. Things cán be different.
Wednesday, November 19, 2008
Spiritualiteit van Respek
Dikwels dink ons respek het te doen met ons agting vir mense wat in die nuus is, wyd aangehaal word, heldedade doen en hulle self vir ander opoffer. Tog is respek iets wat eintlik baie wyer loop en nog altyd belangrik was. Ons respekteer dominees, onderwysers, doktors, prokureurs en parlementslede. Ons respekteer die privaatheid van ons bure, die gesag van die howe, die opvoeding van ons skole en tersiêre inrigtings.
Deesdae dink ons meer krities: Ons glo respek moet verdien word. Nie jou amp nie, maar of jy jou amp eer aandoen, bepaal respek. Die regter wat met mededoë en met geduld in die hof voorsit, die dokter wat met belangstelling en begrip na pasiënte luister, die dominee wat getrou lidmate besoek en met ywer sy preke voorberei, die skoolhoof wat moeite vir leerders doen is nie net gewild nie, maar word deur ons graag met respek bejeën – en uiteindelik ook liefgekry. Respek is inderdaad in hierdie gevalle verdiend en dit word ‘n belangrike stap tot die liefde, daardie hegte gom wat ons wêreld vashou en ons aanmekaar bind. Respek is ‘n onmisbare bestanddeel van ‘n liefdesgemeenskap.
Vir sommige is respek nie meer so ‘n goeie woord nie en hulle verval in ‘n siniese houding waarvolgens hulle respek as kruiperigheid of minderwaardigheid beskou. Hierteenoor sou baie reageer met die opmerking dat respek niks te doen het met onderdanigheid nie, maar eerder ‘n waarderende houding is teenoor iemand wat bekwaam is om oor die belangrikste aspekte van die lewe leiding te gee. Dit het ook met agting en met eerbied te doen: ons gee aan bewame mense die nodige erkenning vir wat hulle doen.
Maar respek loop ook wyer as 'n waardering vir bekendes of vir toegewyde mense. Ons wys dit ook teenoor ons lewensmaat, ons ouers, ons kinders, vriende en mense wat naby aan ons is. Juis hierdie soort respek wys dat dit ‘n fout is om te dink dat respek verdien moet word of te doen het met mense wat in die nuus is. Ons wys respek in sommige gevalle teenoor mense bloot eenvoudig omdat ons naby aan hulle leef.
Om respek vir mense te hê, vertel nie net iets van hulle nie, maar ook iets van wie 'n mens self is. Dit beteken jy verstaan wat belangrik is, wat jou lewe anders maak. 'n Mens het agting en waardering vir alles wat jou lewe transformeer, makliker en mooier maak.
Ons jaag ook respek omdat ons besef dat respek self ‘n groot verskil aan ons lewe en ons wêreld kan maak. ‘n Mens wil ‘n respekvolle lewensstyl ontwikkel omdat daar soveel op die spel is in die toon van respek. Respek hou ons samelewing aan die gang. Elke keer as ek op ‘n eenvoudige vlak ‘n verkeersreël respekteer, word ons omgewing veiliger, word ek ‘n sensitiewe persoon wat ‘n sisteem van orde en van veiligheid hoog ag. Ek hou my nie net by ‘n verkeersreël as norm nie, maar ek respekteer dit as deel van ‘n sisteem wat ‘n samelewing en baie mense se lewens veilig maak. Ek waardeer die verkeersreëls en beskou hulle nie as ‘n lastige strafmaatreël nie. Respek kring dus wyd uit en raak nie net my persoonlike welsyn nie, maar die welsyn van ‘n hele gemeenskap en ons wêreld.
Soms kan respek merkwaardige gevolge hê. Die knorrige klerk agter die toonbank, die nors pa, die ontevrede werker, die onbeskofte petroljoggie kan deur ‘n klein vorm van respek in hul mens-wees bevestig word. Respek kan hulle verander en kan ook vir hulle hul ervaring van hul werk anders maak. Deur hulle te respekteer, kan ‘n mens hul daaglikse werk vir hulle draagbaarder, selfs goed maak. Respek kan ‘n situasie omkeer en transformeer.
Tog is daar iets diepers aan respek wat niks te doen het met wat jy uit die proses kan kry nie. ‘n Mens gee gewoon net respek, sonder dat jy of die gemeenskap noodwendig daaruit enige voordeel trek. Jy doen dit omdat jy besef dit is die regte ding om te doen. Jy weet die een met wie jy te doen het, is ‘n mens – doodgewoon iemand anders wat verdien om menslik behandel te word. En dít werk uiteindelik ook transformerend om so onselfsugtige teenoor ander mense en teenoor instellings op ‘n eerbiedige manier om te gaan. Elke keer as jy ander se menslikheid agter hulle foute kan raaksien, ook vir hulle feilbaarheid begrip – selfs waardering (!) kan hê, wen jy in jouself. Dan is jou lewe nie vernietigend in sy verwerping en disrespek teenoor ander nie. Dan leef jy jou in in ander mense se situasie, besef jy dat hulle redes het vir hulle optrede – goed of sleg – en dat hulle gerespekteer moet word vir wie hulle is, selfs al kan jy nie met hulle saamgaan of hulle optrede goedkeur nie.
Dit het niks te doen met onverskilligheid teenoor ander nie asof jy hulle maar toelaat om te glo wat hulle wil nie. Jy gee respek juis omdat jy wil hê ander mense moet ook vir jou respekteer in jou mens-wees, of hulle jou lewensstyl nou goedkeur of nie. Daarom sal respek dikwels pynlik wees: vir jou sal die keuses van mense onverstandig en verkeerd lyk. Die mens wat nie kans sien om behandeling teen kanker te ontvang nie en daarom gouer sterf, maak dit vir jou pynlik moeilik. Jou kind wat emigreer omdat hy of , anders as jy, nie meer ‘n lewensruimte in die land sien nie. Jou dogter of suster wat trou met iemand wat jy nie goedkeur nie. Miskien is die mees egte vorm van respek daardie respek wat met pyn gepaard gaan, met die aanvaarding van dít wat ander doen wat volgens jou nie reg of goed is nie.
Respek beteken dat jy mense wat jou liefhet, hoog ag vir wat hulle vir jou is. Maar dit beteken veral ook dat jy mense wat van jou verskil, respekteer vir wie hulle is – selfs al wil hulle nie jou voorskrifte volg nie en selfs al val hulle jou heftig aan.
Respek is nie ‘n vae ding wat jy voel of iets waaraan jy voel jy moet voldoen nie. Dit is ‘n konkrete manier van lewe waardeur jy jou lewe mooi maak. Dit is ‘n deug – wat beteken dat jy streef daarna om al hoe meer respekvol te word. Dit is nogal ‘n hele proses om respekvol te leef. Paulus maan ons dat ons mekaar moet hoog ag – dit is iets waarna ons moet streef. Respek val nie uit die lug nie. Dit is soms bitter moeilik om respekvol te wees. En soms vat dit intense inspanning om jou respek vir ander te behou.
En miskien is die grootste uitdaging van respek om nederig daaroor te bly. 'n Mens kan maklik hoogmoediglik respek toon: ek wil eintlik as jou meerdere, as die een wat so graag respekvol optree, tot jou vlak daal en jou aanvaar. Dalk is die belangrikste kenmerk van egte respek dat dit alleen maar in nederigheid bestaan. Respek het immers te doen met die insig dat 'n mens nie alle wysheid in pag het nie, dat 'n mens nie, soos God, in die harte van ander kan sien nie, en, dalk nog belangriker, dat my mens-wees alleen maar moontlik is as ek respekvol die mens-wees van die ander aanvaar.
Dit vra van jou ‘n volwassenheid om te aanvaar wat jy nie kan verander nie, om nie onverskillig te raak teenoor die onveranderlike nie, om ook nie mense te dwing wat nie wil verander nie. Meer nog, respek vra dat jy jou moet kan verplaas in die harte en brein van ander mense. Deur empatie en deur bewustelike meelewing moet jy kan groei om ander dieper te verstaan. Om hulle te respekteer, is om hulle lewensruimte te gun – en om dus lewe te skenk. Dit beteken dat jy selfs dan nog die volgende stap sal neem: deur respek, deur jou bewustelik in te leef in ander se lot, sal jy dan, selfs teen jou beterwete in, vir hulle bly omgee. Dan skryf jy nie onverskillig af nie, of probeer hulle na jou kan oorhaal nie. Dan bly jy in hulle lewens ‘n teenwoordigheid sodat hul in hul menswees die gevoel sal kry dat hulle in jou ‘n reisgenoot, iemand wat omgee het.
As jy dit kan doen, is jy eintlik soos God, ‘n skepper en ‘n gewer van lewe.
N.a.v. Trouw (http://meer.trouw.nl/filosofie/respect-gaat-met-pijn-gepaard) van 14 November.
Deesdae dink ons meer krities: Ons glo respek moet verdien word. Nie jou amp nie, maar of jy jou amp eer aandoen, bepaal respek. Die regter wat met mededoë en met geduld in die hof voorsit, die dokter wat met belangstelling en begrip na pasiënte luister, die dominee wat getrou lidmate besoek en met ywer sy preke voorberei, die skoolhoof wat moeite vir leerders doen is nie net gewild nie, maar word deur ons graag met respek bejeën – en uiteindelik ook liefgekry. Respek is inderdaad in hierdie gevalle verdiend en dit word ‘n belangrike stap tot die liefde, daardie hegte gom wat ons wêreld vashou en ons aanmekaar bind. Respek is ‘n onmisbare bestanddeel van ‘n liefdesgemeenskap.
Vir sommige is respek nie meer so ‘n goeie woord nie en hulle verval in ‘n siniese houding waarvolgens hulle respek as kruiperigheid of minderwaardigheid beskou. Hierteenoor sou baie reageer met die opmerking dat respek niks te doen het met onderdanigheid nie, maar eerder ‘n waarderende houding is teenoor iemand wat bekwaam is om oor die belangrikste aspekte van die lewe leiding te gee. Dit het ook met agting en met eerbied te doen: ons gee aan bewame mense die nodige erkenning vir wat hulle doen.
Maar respek loop ook wyer as 'n waardering vir bekendes of vir toegewyde mense. Ons wys dit ook teenoor ons lewensmaat, ons ouers, ons kinders, vriende en mense wat naby aan ons is. Juis hierdie soort respek wys dat dit ‘n fout is om te dink dat respek verdien moet word of te doen het met mense wat in die nuus is. Ons wys respek in sommige gevalle teenoor mense bloot eenvoudig omdat ons naby aan hulle leef.
Om respek vir mense te hê, vertel nie net iets van hulle nie, maar ook iets van wie 'n mens self is. Dit beteken jy verstaan wat belangrik is, wat jou lewe anders maak. 'n Mens het agting en waardering vir alles wat jou lewe transformeer, makliker en mooier maak.
Ons jaag ook respek omdat ons besef dat respek self ‘n groot verskil aan ons lewe en ons wêreld kan maak. ‘n Mens wil ‘n respekvolle lewensstyl ontwikkel omdat daar soveel op die spel is in die toon van respek. Respek hou ons samelewing aan die gang. Elke keer as ek op ‘n eenvoudige vlak ‘n verkeersreël respekteer, word ons omgewing veiliger, word ek ‘n sensitiewe persoon wat ‘n sisteem van orde en van veiligheid hoog ag. Ek hou my nie net by ‘n verkeersreël as norm nie, maar ek respekteer dit as deel van ‘n sisteem wat ‘n samelewing en baie mense se lewens veilig maak. Ek waardeer die verkeersreëls en beskou hulle nie as ‘n lastige strafmaatreël nie. Respek kring dus wyd uit en raak nie net my persoonlike welsyn nie, maar die welsyn van ‘n hele gemeenskap en ons wêreld.
Soms kan respek merkwaardige gevolge hê. Die knorrige klerk agter die toonbank, die nors pa, die ontevrede werker, die onbeskofte petroljoggie kan deur ‘n klein vorm van respek in hul mens-wees bevestig word. Respek kan hulle verander en kan ook vir hulle hul ervaring van hul werk anders maak. Deur hulle te respekteer, kan ‘n mens hul daaglikse werk vir hulle draagbaarder, selfs goed maak. Respek kan ‘n situasie omkeer en transformeer.
Tog is daar iets diepers aan respek wat niks te doen het met wat jy uit die proses kan kry nie. ‘n Mens gee gewoon net respek, sonder dat jy of die gemeenskap noodwendig daaruit enige voordeel trek. Jy doen dit omdat jy besef dit is die regte ding om te doen. Jy weet die een met wie jy te doen het, is ‘n mens – doodgewoon iemand anders wat verdien om menslik behandel te word. En dít werk uiteindelik ook transformerend om so onselfsugtige teenoor ander mense en teenoor instellings op ‘n eerbiedige manier om te gaan. Elke keer as jy ander se menslikheid agter hulle foute kan raaksien, ook vir hulle feilbaarheid begrip – selfs waardering (!) kan hê, wen jy in jouself. Dan is jou lewe nie vernietigend in sy verwerping en disrespek teenoor ander nie. Dan leef jy jou in in ander mense se situasie, besef jy dat hulle redes het vir hulle optrede – goed of sleg – en dat hulle gerespekteer moet word vir wie hulle is, selfs al kan jy nie met hulle saamgaan of hulle optrede goedkeur nie.
Dit het niks te doen met onverskilligheid teenoor ander nie asof jy hulle maar toelaat om te glo wat hulle wil nie. Jy gee respek juis omdat jy wil hê ander mense moet ook vir jou respekteer in jou mens-wees, of hulle jou lewensstyl nou goedkeur of nie. Daarom sal respek dikwels pynlik wees: vir jou sal die keuses van mense onverstandig en verkeerd lyk. Die mens wat nie kans sien om behandeling teen kanker te ontvang nie en daarom gouer sterf, maak dit vir jou pynlik moeilik. Jou kind wat emigreer omdat hy of , anders as jy, nie meer ‘n lewensruimte in die land sien nie. Jou dogter of suster wat trou met iemand wat jy nie goedkeur nie. Miskien is die mees egte vorm van respek daardie respek wat met pyn gepaard gaan, met die aanvaarding van dít wat ander doen wat volgens jou nie reg of goed is nie.
Respek beteken dat jy mense wat jou liefhet, hoog ag vir wat hulle vir jou is. Maar dit beteken veral ook dat jy mense wat van jou verskil, respekteer vir wie hulle is – selfs al wil hulle nie jou voorskrifte volg nie en selfs al val hulle jou heftig aan.
Respek is nie ‘n vae ding wat jy voel of iets waaraan jy voel jy moet voldoen nie. Dit is ‘n konkrete manier van lewe waardeur jy jou lewe mooi maak. Dit is ‘n deug – wat beteken dat jy streef daarna om al hoe meer respekvol te word. Dit is nogal ‘n hele proses om respekvol te leef. Paulus maan ons dat ons mekaar moet hoog ag – dit is iets waarna ons moet streef. Respek val nie uit die lug nie. Dit is soms bitter moeilik om respekvol te wees. En soms vat dit intense inspanning om jou respek vir ander te behou.
En miskien is die grootste uitdaging van respek om nederig daaroor te bly. 'n Mens kan maklik hoogmoediglik respek toon: ek wil eintlik as jou meerdere, as die een wat so graag respekvol optree, tot jou vlak daal en jou aanvaar. Dalk is die belangrikste kenmerk van egte respek dat dit alleen maar in nederigheid bestaan. Respek het immers te doen met die insig dat 'n mens nie alle wysheid in pag het nie, dat 'n mens nie, soos God, in die harte van ander kan sien nie, en, dalk nog belangriker, dat my mens-wees alleen maar moontlik is as ek respekvol die mens-wees van die ander aanvaar.
Dit vra van jou ‘n volwassenheid om te aanvaar wat jy nie kan verander nie, om nie onverskillig te raak teenoor die onveranderlike nie, om ook nie mense te dwing wat nie wil verander nie. Meer nog, respek vra dat jy jou moet kan verplaas in die harte en brein van ander mense. Deur empatie en deur bewustelike meelewing moet jy kan groei om ander dieper te verstaan. Om hulle te respekteer, is om hulle lewensruimte te gun – en om dus lewe te skenk. Dit beteken dat jy selfs dan nog die volgende stap sal neem: deur respek, deur jou bewustelik in te leef in ander se lot, sal jy dan, selfs teen jou beterwete in, vir hulle bly omgee. Dan skryf jy nie onverskillig af nie, of probeer hulle na jou kan oorhaal nie. Dan bly jy in hulle lewens ‘n teenwoordigheid sodat hul in hul menswees die gevoel sal kry dat hulle in jou ‘n reisgenoot, iemand wat omgee het.
As jy dit kan doen, is jy eintlik soos God, ‘n skepper en ‘n gewer van lewe.
N.a.v. Trouw (http://meer.trouw.nl/filosofie/respect-gaat-met-pijn-gepaard) van 14 November.
Monday, October 27, 2008
Spiritualiteit van Opruiming
Elke keer weer sê ons vir mekaar wanneer ons trek: Ek is verstom as ek kyk hoeveel ek oor die jare opgegaar het. Dit lê in ‘n kas rond, ongebruik en nutteloos. Die beste wat ons met die meeste daarvan kan doen is om dit weg te smyt. Niemand anders sal dit wil gebruik nie.
‘n Mens sal hieroor allerhande filosofiese dinge kan skryf – wat vir die een nutteloos is, is vir die ander een rasend interessant. Die vrou wat haar hele lewe in Stellenbosch geslyt het, sê vir my sy het haar album vol foto’s van allerhande ou Stellenbosse plekke weggegooi. Ek voel hoe ‘n desperaatheid oor my kom: hoeveel ander mense sou die plekke wou sien. Dit moes aan die Heemkring geskenk gewees het, waar hulle ou Stellenbosse dokumente bewaar.
Maar hier is ‘n ander punt te maak: Ons lewens is vol onnodighede. Ons vergaar dinge waarsonder ons heeltemal goed kan klaar kom.
Ons is nie heeltemal onbewus hiervan nie: ons “stoor” soms dinge. In die garage, in die boonste kas, in die stoepkamer. Ons maak nuwe spasie oop. Maar eintlik verskuif ons net die probleem. Ons het, dankbaar, darem weer ‘n oop plekkie om iets anders in te sit. Ander weer, wat nie gaarders is nie, is smyters. Hulle gooi teen ‘n goeie en vinnig pas weg. Maar hulle is soms ook die mense wat die vinnigste versamel. Hulle verbruikersdrif dryf hulle. Gou-gou is die nuwe spasie deur ‘n nuwe aankoopsel volgemaak.
Ek het dikwels gewonder wat sou gebeur as my huis in die brand slaan en ek moet vinnig ‘n paar dinge gryp. Dit sal sekerlik nie my tandeborsel, hemde, broeke, draftekkies of muurbalraket wees nie. Hulle is nodig of miskien selfs duur, maar vervangbaar. Maar ek sal ophardloop na my studeerkamer en my rekenaar gryp. Nie oor al my skryfsels nie. Maar daar is kosbare persoonlike eposse en foto’s op. En dan sal ek hardloop om my Buchner, Scully en Louis Janse van Vuuren skilderye te gryp. Ek sal so in die hardloop baie seker maak dat ek my ma se geraamde borduurwerkie wat sy in ‘n koue winter in Hanover op my oom se plaas uit totale verveling en wat sy sentimenteel agterop in potlood met haar sterk handskrif bemaak het aan al die geslagte van haar naamgenote, gryp. Al het die potlood al begin vergaan, die papier begin skeur en die wit raam vlekke begin wys. Miskien, as ek sien ek gaan deur die vlamme heen nie die voordeur haal as ek die skilderye ook nog moet afhaal nie, sal ek net haar handewerk gryp. Ek sal darem nog, so in ‘n laaste oomblik van wik en mik, darem die Van Vuuren oorweeg.
So werk sentimente. Dinge waaraan ons tot op die laaste oomblik vashou omdat dit vir ons kosbaar is en ryk gedagtes by ons losmaak.
Eintlik het ek selfs die paar dinge wat ek sou wou red nie regtig nodig om te oorleef nie.
Ek lees hierdie week oor ‘n oefening in opruiming. Ons lewe is gelaai met afsprake, met aktiwiteite. Ons huise is vol besittings. Ons wil inlaai en volmaak. Ons is so besig om te verbruik, dat ons selfs soms tyd in ruim vir onbeplande gebeure. Ons beplan vir die onbeplanbare. Sulke mens is wys, word gesê, want hulle beplanning om dan by die familie te wees, om ‘n boek te lees, om tyd aan hulleself te spandeer, word nie in gedrang gebring nie.
En dan die ondenkbare: gereeld sit ons af om te gaan stap. Om darem “uit die huis” te kom. Om in die “oop natuur” te wees. Om net weer tot onsself te kom. Ons vol gepakte plekke en ons besige skedule’s word iewers verstikkend en beroof ons van geestelike suurstof.
In groot wêreldgodsdienste skep mense oop ruimtes. Op die sabbat breek Joodse gelowiges met die week se aktiwiteite. In die Christendom is die Sondag die “ander,” “sewende” dag, die “rusdag.” Vrydae is vir Islam die dag van Moskee-besoek. Dis die lekker om op hierdie dag net te kan rus en niks te doen nie. Tog, dit is die “heilige” dae, waar mense die “onheilighede” afskud, die “gewone” ontglip en in die sakrale plekke en geleenthede weer inspirasie en motivering vind. En daardie inspirasie kom van buite, van anderkant die normale, die gewone, die alledaagse. Ons het 'n diep ingesetelde behoefte na die stilte, die ruimte, die eenvoudige, na die Heilige.
Waar egte ontmoeting met God plaasvind, leer ‘n mens om die gewone te “heilig.” Dan word die drif om te besit minder, die behoefte om te deel en te gee groter. Die afsonderingstye in eerbied en in harmonie voor die Ander Een, loop saam terug huis en werk toe.
Waarom, sou ‘n mens dan verder kan vra, kan hierdie ervaring nie oral geld en werk nie? Waarom kan ek die stilte, die frisheid nie saam in my gewone tye en plekke neem nie?
Natuurlik kan ons. Ons moet maar net 'n slag begin skoonmaak. Ons moet "trek" na 'n beter plek.
Daarom skep ons geestelike “ruimtes.” In die skoonmaak kies ons versigtig om te hou wat werklik saak maak, wat vir ons geluk laat ervaar en wat ons vreugde gee. Die borduurwerkie, hoe lelik en verganklik, laat ons in ruimtes van herinneringe reis. En al die ander aankoopsels, lee verbruikersmiddele, hoef nie meer nie. En, as ons regtig stil gaan sit en dink, kan die borduurwerkie, reeds aan die vergaan, ook maar brand.
Eintlik vind ons die volkome rus net by God. Die enigste rus is net by die Een wat alles in almal is.
‘n Mens sal hieroor allerhande filosofiese dinge kan skryf – wat vir die een nutteloos is, is vir die ander een rasend interessant. Die vrou wat haar hele lewe in Stellenbosch geslyt het, sê vir my sy het haar album vol foto’s van allerhande ou Stellenbosse plekke weggegooi. Ek voel hoe ‘n desperaatheid oor my kom: hoeveel ander mense sou die plekke wou sien. Dit moes aan die Heemkring geskenk gewees het, waar hulle ou Stellenbosse dokumente bewaar.
Maar hier is ‘n ander punt te maak: Ons lewens is vol onnodighede. Ons vergaar dinge waarsonder ons heeltemal goed kan klaar kom.
Ons is nie heeltemal onbewus hiervan nie: ons “stoor” soms dinge. In die garage, in die boonste kas, in die stoepkamer. Ons maak nuwe spasie oop. Maar eintlik verskuif ons net die probleem. Ons het, dankbaar, darem weer ‘n oop plekkie om iets anders in te sit. Ander weer, wat nie gaarders is nie, is smyters. Hulle gooi teen ‘n goeie en vinnig pas weg. Maar hulle is soms ook die mense wat die vinnigste versamel. Hulle verbruikersdrif dryf hulle. Gou-gou is die nuwe spasie deur ‘n nuwe aankoopsel volgemaak.
Ek het dikwels gewonder wat sou gebeur as my huis in die brand slaan en ek moet vinnig ‘n paar dinge gryp. Dit sal sekerlik nie my tandeborsel, hemde, broeke, draftekkies of muurbalraket wees nie. Hulle is nodig of miskien selfs duur, maar vervangbaar. Maar ek sal ophardloop na my studeerkamer en my rekenaar gryp. Nie oor al my skryfsels nie. Maar daar is kosbare persoonlike eposse en foto’s op. En dan sal ek hardloop om my Buchner, Scully en Louis Janse van Vuuren skilderye te gryp. Ek sal so in die hardloop baie seker maak dat ek my ma se geraamde borduurwerkie wat sy in ‘n koue winter in Hanover op my oom se plaas uit totale verveling en wat sy sentimenteel agterop in potlood met haar sterk handskrif bemaak het aan al die geslagte van haar naamgenote, gryp. Al het die potlood al begin vergaan, die papier begin skeur en die wit raam vlekke begin wys. Miskien, as ek sien ek gaan deur die vlamme heen nie die voordeur haal as ek die skilderye ook nog moet afhaal nie, sal ek net haar handewerk gryp. Ek sal darem nog, so in ‘n laaste oomblik van wik en mik, darem die Van Vuuren oorweeg.
So werk sentimente. Dinge waaraan ons tot op die laaste oomblik vashou omdat dit vir ons kosbaar is en ryk gedagtes by ons losmaak.
Eintlik het ek selfs die paar dinge wat ek sou wou red nie regtig nodig om te oorleef nie.
Ek lees hierdie week oor ‘n oefening in opruiming. Ons lewe is gelaai met afsprake, met aktiwiteite. Ons huise is vol besittings. Ons wil inlaai en volmaak. Ons is so besig om te verbruik, dat ons selfs soms tyd in ruim vir onbeplande gebeure. Ons beplan vir die onbeplanbare. Sulke mens is wys, word gesê, want hulle beplanning om dan by die familie te wees, om ‘n boek te lees, om tyd aan hulleself te spandeer, word nie in gedrang gebring nie.
En dan die ondenkbare: gereeld sit ons af om te gaan stap. Om darem “uit die huis” te kom. Om in die “oop natuur” te wees. Om net weer tot onsself te kom. Ons vol gepakte plekke en ons besige skedule’s word iewers verstikkend en beroof ons van geestelike suurstof.
In groot wêreldgodsdienste skep mense oop ruimtes. Op die sabbat breek Joodse gelowiges met die week se aktiwiteite. In die Christendom is die Sondag die “ander,” “sewende” dag, die “rusdag.” Vrydae is vir Islam die dag van Moskee-besoek. Dis die lekker om op hierdie dag net te kan rus en niks te doen nie. Tog, dit is die “heilige” dae, waar mense die “onheilighede” afskud, die “gewone” ontglip en in die sakrale plekke en geleenthede weer inspirasie en motivering vind. En daardie inspirasie kom van buite, van anderkant die normale, die gewone, die alledaagse. Ons het 'n diep ingesetelde behoefte na die stilte, die ruimte, die eenvoudige, na die Heilige.
Waar egte ontmoeting met God plaasvind, leer ‘n mens om die gewone te “heilig.” Dan word die drif om te besit minder, die behoefte om te deel en te gee groter. Die afsonderingstye in eerbied en in harmonie voor die Ander Een, loop saam terug huis en werk toe.
Waarom, sou ‘n mens dan verder kan vra, kan hierdie ervaring nie oral geld en werk nie? Waarom kan ek die stilte, die frisheid nie saam in my gewone tye en plekke neem nie?
Natuurlik kan ons. Ons moet maar net 'n slag begin skoonmaak. Ons moet "trek" na 'n beter plek.
Daarom skep ons geestelike “ruimtes.” In die skoonmaak kies ons versigtig om te hou wat werklik saak maak, wat vir ons geluk laat ervaar en wat ons vreugde gee. Die borduurwerkie, hoe lelik en verganklik, laat ons in ruimtes van herinneringe reis. En al die ander aankoopsels, lee verbruikersmiddele, hoef nie meer nie. En, as ons regtig stil gaan sit en dink, kan die borduurwerkie, reeds aan die vergaan, ook maar brand.
Eintlik vind ons die volkome rus net by God. Die enigste rus is net by die Een wat alles in almal is.
Thursday, October 16, 2008
"We read a book by a person." On Spirituality and transformation
This essay by Tannen reveals a flaw in academic life which needs serious reflection. But, more than that, it also needs reflection by the church and theology in particular. The key phrase, to me, within the context of spirituality, is the sentence "We read a book by a person." In Spirituality we work with experiential reality. We learn and change because we experience. Experience is a deep source of wisdom. Once this is appreciated, we receive the ability to see the person behind a book or an argument. This is the life setting of our intellectual activity. And respect for our common humanity, makes us susceptible for the other person's experiential reality. More so, it creates in us an awareness and openness to learn from the other.
Agonism in the Academy: Surviving Higher Learning's Argument Culture
By DEBORAH TANNEN
The Chronicle of Higher Education, March 31, 2000
A reading group that I belong to, composed of professors, recently discussed a memoir by an academic. I came to the group's meeting full of anticipation, eager to examine the insights I'd gained from the book and to be enlightened by those that had intrigued my fellow group members. As the meeting began, one member announced that she hadn't read the book; four, including me, said they'd read and enjoyed it; and one said she hadn't liked it because she does not like academic memoirs. She energetically criticized the book. "It's written in two voices," she said, "and the voices don't interrogate each other."
Quickly, two other members joined her critique, their point of view becoming a chorus. They sounded smarter, seeing faults that the rest of us had missed, making us look naive. We credulous three tried in vain to get the group talking about what we had found interesting or important in the book, but our suggestions were dull compared to the game of critique.
I left the meeting disappointed because I had learned nothing new about the book or its subject. All I had learned about was the acumen of the critics. I was especially struck by the fact that one of the most talkative and influential critics was the member who had not read the book. Her unfamiliarity with the work had not hindered her, because the critics had focused more on what they saw as faults of the genre than on faults of the particular book.
The turn that the discussion had taken reminded me of the subject of my most recent book,The Argument Culture. The phenomenon I'd observed at the book-group meeting was an example of what the cultural linguist Walter Ong calls "agonism," which he defines in Fighting for Life as "programmed contentiousness" or "ceremonial combat." Agonism does not refer to disagreement, conflict, or vigorous dispute. It refers to ritualized opposition -- for instance, a debate in which the contestants are assigned opposing positions and one party wins, rather than an argument that arises naturally when two parties disagree.
In The Argument Culture, I explored the role and effects of agonism in three domains of public discourse: journalism, politics, and the law. But the domain in which I first identified the phenomenon and began thinking about it is the academic world. I remain convinced that agonism is endemic in academe -- and bad for it.
The way we train our students, conduct our classes and our research, and exchange ideas at meetings and in print are all driven by our ideological assumption that intellectual inquiry is a metaphorical battle. Following from that is a second assumption, that the best way to demonstrate intellectual prowess is to criticize, find fault, and attack.
Many aspects of our academic lives can be described as agonistic. For example, in our scholarly papers, most of us follow a conventional framework that requires us to position our work in opposition to someone else's, which we prove wrong. The framework tempts -- almost requires -- us to oversimplify or even misrepresent others' positions; cite the weakest example to make a generally reasonable work appear less so; and ignore facts that support others' views, citing only evidence that supports our own positions.
The way we train our students frequently reflects the battle metaphor as well. We assign scholarly work for them to read, then invite them to tear it apart. That is helpful to an extent, but it often means that they don't learn to do the harder work of integrating ideas, or of considering the work's historical and disciplinary context. Moreover, it fosters in students a stance of arrogance and narrow-mindedness, qualities that do not serve the fundamental goals of education.
In the classroom, if students are engaged in heated debate, we believe that education is taking place. But in a 1993 article in The History Teacher, Patricia Rosof, who teaches at Hunter College High School in New York City, advises us to look more closely at what's really happening. If we do, she says, we will probably find that only a few students are participating; some other students may be paying attention, but many may be turned off. Furthermore, the students who are arguing generally simplify the points they are making or disputing. To win the argument, they ignore complexity and nuance. They refuse to concede a point raised by their opponents, even if they can see that it is valid, because such a concession would weaken their position. Nobody tries to synthesize the various views, because that would look indecisive, or weak.
If the class engages in discussion rather than debate -- adding such intellectual activities as exploring ideas, uncovering nuances, comparing and contrasting different interpretations of a work -- more students take part, and more of them gain a deeper, and more accurate, understanding of the material. Most important, the students learn a stance of respect and open- minded inquiry.
Academic rewards -- good grades and good jobs -- typically go to students and scholars who learn to tear down others' work, not to those who learn to build on the work of their colleagues. In The Argument Culture, I cited a study in which communications researchers Karen Tracy and Sheryl Baratz examined weekly colloquia attended by faculty members and graduate students at a large university. As the authors reported in a 1993 article in Communication Monographs, although most people said the purpose of the colloquia was to "trade ideas" and "learn things," faculty members in fact were judging the students' competence based on their participation in the colloquia. And the professors didn't admire students who asked "a nice little supportive question," as one put it -- they valued "tough and challenging questions."
One problem with the agonistic culture of graduate training is that potential scholars who are not comfortable with that kind of interaction are likely to drop out. As a result, many talented and creative minds are lost to academe. And, with fewer colleagues who prefer different approaches, those who remain are more likely to egg each other on to even greater adversarial heights. Some scholars who do stay in academe are reluctant to present their work at conferences or submit it for publication because of their reluctance to take part in adversarial discourse. The cumulative effect is that nearly everyone feels vulnerable and defensive, and thus less willing to suggest new ideas, offer new perspectives, or question received wisdom.
Although scholarly attacks are ritual -- prescribed by the conventions of academe -- the emotions propelling them can be real. Jane Tompkins, a literary critic who has written about the genre of the western in modern fiction and film, has compared scholarly exchanges to shootouts. In a 1988 article in The Georgia Review, she noted that her own career took off when she published an essay that "began with a frontal assault on another woman scholar. When I wrote it I felt the way the hero does in a western. Not only had this critic argued a, b, and c, she had held x, y, and z! It was a clear case of outrageous provocation." Because her opponent was established and she was not, Tompkins felt "justified in hitting her with everything I had."
Later in her career, as she listened to a speaker at a conference demolish another scholar's work, she felt that she was witnessing "a ritual execution of some sort, something halfway between a bullfight, where the crowd admires the skill of the matador and enjoys his triumph over the bull, and a public burning, where the crowd witnesses the just punishment of a criminal. For the academic experience combined the elements of admiration, bloodlust, and moral self- congratulation."
At a deeper level, the conceptual metaphor of intellectual argument as a battle leads us to divide researchers into warring camps. Just about any field can provide examples. For instance, many disciplines are affected -- and disfigured -- by a stubborn nature/nurture dichotomy, although both biology and culture obviously influence all of us. Such divisiveness encourages both students and scholars to fight about others' work rather than trying to understand it. And those whose work is misrepresented end up using creative energy to defend their past work -- energy that they could use more productively in other ways.
Agonism has still another serious effect: It is one of the reasons scholars have a hard time getting policymakers to pay attention to their research. Policymakers who come across relevant academic research immediately encounter opposing research. Lacking the expertise to figure out who's right, they typically conclude that they cannot look to academe for guidance.
Our agonistic ideology seems so deeply embedded in academe that one might wonder what alternatives we have. In Embracing Contraries, the English professor Peter Elbow calls the ways we approach ideas a "doubting game" -- a method for sniffing out faults. What we need, he says, is an additional approach -- a "believing game," to sniff out strengths. The two games would complement each other. Although we wouldn't end up agreeing with all the authors we read, by suspending disbelief we would be more likely to learn something from them.
In my view, we need new metaphors through which to think about our academic enterprise, or to conceptualize intellectual interchange. We could learn much more if we thought of theories not as static structures to be shot down or falsified, but as sets of understandings to be questioned and reshaped. The sociologist Kerry Daly, in the introduction to his book Families and Time, suggests that "theories should be treated like bread dough that rises with a synergetic mix of ingredients only to be pounded down with the addition of new ingredients and human energy."
In the realm of teaching, Don McCormick and Michael Kahn, in a 1982 article in Exchange: The Organizational Behavior Teaching Journal, suggest that critical thinking can be taught better if we use the metaphor of a barn raising, instead of that of a boxing match. We should think of "a group of builders constructing a building, or a group of artists fabricating a creation together."
McCormick and Kahn make another point that, as I wrote in The Argument Culture, I came to believe is the most crucial and damaging aspect of the culture of agonism. Living, working, and thinking in ways shaped by the battle metaphor produces an atmosphere of animosity that poisons our relations with each other at the same time that it corrupts the integrity of our research. Not only is the agonistic culture of academe not the best path to truth and knowledge, but it also is corrosive to the human spirit.
After my reading group had discussed the academic memoir, I expressed my frustration to a group member. She commented, "It turns out that book wasn't the best example of the genre."
"But we didn't read an example of a genre," I protested. "We read a book by a person."
Refocusing our attention in that way is the greatest gain in store if we can move beyond critique in its narrow sense. We would learn more from each other, be heard more clearly by others, attract more varied talents to the scholarly life, and restore a measure of humanity to ourselves, our endeavor, and the academic world we inhabit.
Deborah Tannen is a university professor at Georgetown University. Her most recent book is The Argument Culture (Random House, 1998; Ballantine paperback, 1999).
Agonism in the Academy: Surviving Higher Learning's Argument Culture
By DEBORAH TANNEN
The Chronicle of Higher Education, March 31, 2000
A reading group that I belong to, composed of professors, recently discussed a memoir by an academic. I came to the group's meeting full of anticipation, eager to examine the insights I'd gained from the book and to be enlightened by those that had intrigued my fellow group members. As the meeting began, one member announced that she hadn't read the book; four, including me, said they'd read and enjoyed it; and one said she hadn't liked it because she does not like academic memoirs. She energetically criticized the book. "It's written in two voices," she said, "and the voices don't interrogate each other."
Quickly, two other members joined her critique, their point of view becoming a chorus. They sounded smarter, seeing faults that the rest of us had missed, making us look naive. We credulous three tried in vain to get the group talking about what we had found interesting or important in the book, but our suggestions were dull compared to the game of critique.
I left the meeting disappointed because I had learned nothing new about the book or its subject. All I had learned about was the acumen of the critics. I was especially struck by the fact that one of the most talkative and influential critics was the member who had not read the book. Her unfamiliarity with the work had not hindered her, because the critics had focused more on what they saw as faults of the genre than on faults of the particular book.
The turn that the discussion had taken reminded me of the subject of my most recent book,The Argument Culture. The phenomenon I'd observed at the book-group meeting was an example of what the cultural linguist Walter Ong calls "agonism," which he defines in Fighting for Life as "programmed contentiousness" or "ceremonial combat." Agonism does not refer to disagreement, conflict, or vigorous dispute. It refers to ritualized opposition -- for instance, a debate in which the contestants are assigned opposing positions and one party wins, rather than an argument that arises naturally when two parties disagree.
In The Argument Culture, I explored the role and effects of agonism in three domains of public discourse: journalism, politics, and the law. But the domain in which I first identified the phenomenon and began thinking about it is the academic world. I remain convinced that agonism is endemic in academe -- and bad for it.
The way we train our students, conduct our classes and our research, and exchange ideas at meetings and in print are all driven by our ideological assumption that intellectual inquiry is a metaphorical battle. Following from that is a second assumption, that the best way to demonstrate intellectual prowess is to criticize, find fault, and attack.
Many aspects of our academic lives can be described as agonistic. For example, in our scholarly papers, most of us follow a conventional framework that requires us to position our work in opposition to someone else's, which we prove wrong. The framework tempts -- almost requires -- us to oversimplify or even misrepresent others' positions; cite the weakest example to make a generally reasonable work appear less so; and ignore facts that support others' views, citing only evidence that supports our own positions.
The way we train our students frequently reflects the battle metaphor as well. We assign scholarly work for them to read, then invite them to tear it apart. That is helpful to an extent, but it often means that they don't learn to do the harder work of integrating ideas, or of considering the work's historical and disciplinary context. Moreover, it fosters in students a stance of arrogance and narrow-mindedness, qualities that do not serve the fundamental goals of education.
In the classroom, if students are engaged in heated debate, we believe that education is taking place. But in a 1993 article in The History Teacher, Patricia Rosof, who teaches at Hunter College High School in New York City, advises us to look more closely at what's really happening. If we do, she says, we will probably find that only a few students are participating; some other students may be paying attention, but many may be turned off. Furthermore, the students who are arguing generally simplify the points they are making or disputing. To win the argument, they ignore complexity and nuance. They refuse to concede a point raised by their opponents, even if they can see that it is valid, because such a concession would weaken their position. Nobody tries to synthesize the various views, because that would look indecisive, or weak.
If the class engages in discussion rather than debate -- adding such intellectual activities as exploring ideas, uncovering nuances, comparing and contrasting different interpretations of a work -- more students take part, and more of them gain a deeper, and more accurate, understanding of the material. Most important, the students learn a stance of respect and open- minded inquiry.
Academic rewards -- good grades and good jobs -- typically go to students and scholars who learn to tear down others' work, not to those who learn to build on the work of their colleagues. In The Argument Culture, I cited a study in which communications researchers Karen Tracy and Sheryl Baratz examined weekly colloquia attended by faculty members and graduate students at a large university. As the authors reported in a 1993 article in Communication Monographs, although most people said the purpose of the colloquia was to "trade ideas" and "learn things," faculty members in fact were judging the students' competence based on their participation in the colloquia. And the professors didn't admire students who asked "a nice little supportive question," as one put it -- they valued "tough and challenging questions."
One problem with the agonistic culture of graduate training is that potential scholars who are not comfortable with that kind of interaction are likely to drop out. As a result, many talented and creative minds are lost to academe. And, with fewer colleagues who prefer different approaches, those who remain are more likely to egg each other on to even greater adversarial heights. Some scholars who do stay in academe are reluctant to present their work at conferences or submit it for publication because of their reluctance to take part in adversarial discourse. The cumulative effect is that nearly everyone feels vulnerable and defensive, and thus less willing to suggest new ideas, offer new perspectives, or question received wisdom.
Although scholarly attacks are ritual -- prescribed by the conventions of academe -- the emotions propelling them can be real. Jane Tompkins, a literary critic who has written about the genre of the western in modern fiction and film, has compared scholarly exchanges to shootouts. In a 1988 article in The Georgia Review, she noted that her own career took off when she published an essay that "began with a frontal assault on another woman scholar. When I wrote it I felt the way the hero does in a western. Not only had this critic argued a, b, and c, she had held x, y, and z! It was a clear case of outrageous provocation." Because her opponent was established and she was not, Tompkins felt "justified in hitting her with everything I had."
Later in her career, as she listened to a speaker at a conference demolish another scholar's work, she felt that she was witnessing "a ritual execution of some sort, something halfway between a bullfight, where the crowd admires the skill of the matador and enjoys his triumph over the bull, and a public burning, where the crowd witnesses the just punishment of a criminal. For the academic experience combined the elements of admiration, bloodlust, and moral self- congratulation."
At a deeper level, the conceptual metaphor of intellectual argument as a battle leads us to divide researchers into warring camps. Just about any field can provide examples. For instance, many disciplines are affected -- and disfigured -- by a stubborn nature/nurture dichotomy, although both biology and culture obviously influence all of us. Such divisiveness encourages both students and scholars to fight about others' work rather than trying to understand it. And those whose work is misrepresented end up using creative energy to defend their past work -- energy that they could use more productively in other ways.
Agonism has still another serious effect: It is one of the reasons scholars have a hard time getting policymakers to pay attention to their research. Policymakers who come across relevant academic research immediately encounter opposing research. Lacking the expertise to figure out who's right, they typically conclude that they cannot look to academe for guidance.
Our agonistic ideology seems so deeply embedded in academe that one might wonder what alternatives we have. In Embracing Contraries, the English professor Peter Elbow calls the ways we approach ideas a "doubting game" -- a method for sniffing out faults. What we need, he says, is an additional approach -- a "believing game," to sniff out strengths. The two games would complement each other. Although we wouldn't end up agreeing with all the authors we read, by suspending disbelief we would be more likely to learn something from them.
In my view, we need new metaphors through which to think about our academic enterprise, or to conceptualize intellectual interchange. We could learn much more if we thought of theories not as static structures to be shot down or falsified, but as sets of understandings to be questioned and reshaped. The sociologist Kerry Daly, in the introduction to his book Families and Time, suggests that "theories should be treated like bread dough that rises with a synergetic mix of ingredients only to be pounded down with the addition of new ingredients and human energy."
In the realm of teaching, Don McCormick and Michael Kahn, in a 1982 article in Exchange: The Organizational Behavior Teaching Journal, suggest that critical thinking can be taught better if we use the metaphor of a barn raising, instead of that of a boxing match. We should think of "a group of builders constructing a building, or a group of artists fabricating a creation together."
McCormick and Kahn make another point that, as I wrote in The Argument Culture, I came to believe is the most crucial and damaging aspect of the culture of agonism. Living, working, and thinking in ways shaped by the battle metaphor produces an atmosphere of animosity that poisons our relations with each other at the same time that it corrupts the integrity of our research. Not only is the agonistic culture of academe not the best path to truth and knowledge, but it also is corrosive to the human spirit.
After my reading group had discussed the academic memoir, I expressed my frustration to a group member. She commented, "It turns out that book wasn't the best example of the genre."
"But we didn't read an example of a genre," I protested. "We read a book by a person."
Refocusing our attention in that way is the greatest gain in store if we can move beyond critique in its narrow sense. We would learn more from each other, be heard more clearly by others, attract more varied talents to the scholarly life, and restore a measure of humanity to ourselves, our endeavor, and the academic world we inhabit.
Deborah Tannen is a university professor at Georgetown University. Her most recent book is The Argument Culture (Random House, 1998; Ballantine paperback, 1999).
Thursday, September 04, 2008
Wandel met God: Henog en Abraham se geestelike reis. / Walking with God: The spiritual journey of Enoch and Abraham
Genesis 5:21-24 vertel in vier verse die verhaal van Henog, op die oog af byna saaklik. “Toe Henog 65 was, het hy die vader geword van Metusalag. Henog het na die geboorte van Metusalag nog 300 jaar naby God geleef en het seuns en dogters gehad. Henog se ouderdom was 365 jaar. Hy het naby God geleef en toe was hy nie meer daar nie, want God het hom weggeneem.”
Die verhaal is maar net op die oog af saaklik. Eintlik is dit gelaai met geestelike betekenis. Dit kom mens eers agter wanneer die gedeelte in sy konteks gelees word. Genesis is die boek van reise. Van die beste voorbeelde is Abraham se reise waartoe hy deur God geroep is. Hy moes die groot onbekende in, die onverkende ruimtes in, ‘n onseker toekoms in. Genesis 17 begin juis taamlik droogweg met die roeping van God aan Abram: Toe hy 99 jaar oud was, het die Here aan hom verskyn en gesê dat hy God is en dat Abram “voor hom moet wandel en opreg moet wees. Dan sal God die verbond bevestig en sy nageslag grootliks vermeerder. Soos Spiritualiteit ons wys, is dit ook hier God wat die verhouding aanknoop. God neem die inisiatief. God nooi hom saam op reis en verander Abram in ‘n reisiger. Sy geestelike reis bring vir hom ‘n nuwe identiteit, lewe en selfs ‘n nuwe naam. Hy word Abraham, God se verbondsgenoot, die een wat met God wandel en wat met die grootste van alle seëninge in die antieke tye geseën word – ‘n ryke nageslag.
Die reis, soos ons uit spiritualiteit weet, is nie maklik nie. Dit duur en hou aan en vra volharding. In Genesis 22 word hy getoets soos nooit tevore nie: hy word getoets aan sy toewyding tot God. Niks, niemand mag in die pad van sy verhouding met God staan nie. Hy moet sy kosbaarste, sy oudste seun, prysgee as God dit vra. En as hy getrou bly, sy geestelike reis volhardend loop, word sy insette die rede waarom menslike offerandes tot ‘n einde gebring word. Geweld teen mense pas nie in die geestelike reis in nie. Soos met Noag wys God dat sy liefde groter as enige iets anders is. Hier is ook ‘n “reënboog” van God se liefde wat tydens ons geestelike reis die storms wegdu.
In die teks lees ons eintlik dat Henog met God bly wandel het en dat hy vir 300 jaar so volhard het. Soos die eerste mense in die tuin van Eden, bly hy in die teenwoordigheid van God. Hy is ‘n reisgenoot van God. Dit maak sy lewe vol. Anders as Lot, woon hy nie in die beste deel van die land nie en jaag hy nie voorspoed nie. Anders as die omringende volkere is hy en Abraham nie ryk nie.
Om met God te wandel is om alles te verloor om ‘n mens se lewe alleen maar in God te vind.
Genesis 5:21-24 tells a seemingly simple narrative about Enoch. The four verses are presented in a matter of fact manner. “When Enoch had lived 65 years, he became the father of Methuselah. And after he became the father of Methusaleh, Enoch walked with God 300 years and had other sons and daughters. Altogether, Enoch lived 365 years. Enoch walked with God; then he was no more, because God took him away.”
This narrative is everything but matter of fact. It is loaded with spiritual meaning. One appreciates this only when the Enoch narrative is read within its wider context. Genesis is the book of journeys. The best known are the journeys of Abraham. He was called by God to walk into the big unknown, the gaping hole of uncertainty. Thus Genesis 17 also seems to begin rather prosaically with: “When Abram was ninety-nine years old, the Lord appeared to him and said, ‘I am God Almighty, walk before me and be blameless. I will confirm my convenant between me and you and will greatly increase your numbers.” God initiates the intimate relationship with Abram and transforms him to become a traveler – sets him off on a spiritual journey that would change his identity, his life and his name. Thus Abram becomes Abraham, the one who walked with God and who gets blessed with the greatest of all blessings in antiquity: a countless number of offspring. The journey is not easy. He gets tested in Genesis 22 with the most challenging of challenges. He has to sacrifice his oldest son which in antiquity was the most precious of precious. God uses this opportunity to bring human sacrifices to an end. Most touching is how this passage is presented as a travel narrative: it is part of Abraham’s spiritual journey, a new phase of his walking with God to show his total commitment to the one who touched him and transformed him into a follower.
Abraham who walks with God is a simple man. Unlike Lot, he did not choose the prosperous parts of the land. He also could not compete with the surrounding peoples with their wealth, weapons and violence. But his strength was to be found in his faith, in God’s covenantal care for him. So in his simplicity he “walked with God” – like Enoch would also do. And, like the first two people in paradise did.
So Enoch’s walking with God is permeated with spiritual meaning: he lived his faith in the presence of God, like so many of the heroes of faith in Genesis. And, as spirituality teaches us about the spiritual journey, to walk with God requires persistence and endurance from believers. He, actually he “kept on walking” with God.
Wednesday, May 28, 2008
Wat is spiritualiteit?
‘n Mens kan niemand verbied om woorde te kies nie. Maar spiritualiteit is ‘n belangrike godsdienstige en Christelike beweging wat teruggaan tot in Bybelse tye. Daar is vandag wêreldwyd ‘n groot belangstelling daarin. Baie Christene vind vreugde en lewenssin deur hulle te verdiep in spiritualiteit. As ek oor spiritualiteit (letterlik: dit wat te doen het met die Gees) praat, is dit in hierdie Christelike, Bybelse sin van die woord.
Maar wat is dit dan? Heelwat mense hou daarvan om spiritualiteit heel eenvoudig te verstaan as “geleefde geloof.” Dit is ‘n gewilde siening daarvan. Daarmee word bedoel dat dit te doen het met ‘n mens se verhouding tot God en hoe dit in die praktyk ervaar word. Dit is ‘n nuttige benadering. Maar hierdie siening bly nog ‘n bietjie algemeen en help ‘n mens nie altyd om helder daaroor te praat nie.
‘n Mens bietjie skerper onderskei. Spiritualiteit kan die beste as volg beskryf word.
1. Spiritualiteit het te doen met die verhouding tussen die goddelike en die menslike. Eintlik gaan dit om die verhouding tussen God en die mens of skepping. Prakties beteken dit dat spirtualiteit nie afgewater moet word as geloof wat te doen het met die aanvaarding van allerhande feite oor God of oor die mens nie. Spiritualiteit sal byvoorbeeld nie ‘n polemiek oor die evolusie-leer aan die gang sit en daaroor twis nie.
a. Spiritualiteit beklemtoon dat die goddelike in hierdie verhouding eerste kom. God neem die inisiatief in verhoudinge met die mens en skepping.
b. Spiritualiteit in ‘n Christelike konteks hou ook vas daaraan dat God met ons veral deur die Bybel praat.
c. Spiritualiteit beklemtoon dat die mens deur die eeue heen vir God leer verstaan het in wisselwerking met hul konteks en dat hierdie ervaringe vir ons help in ons eie geloofsreis.
2. Spiritualiteit gaan oor hoe God die mens omvorm. Die sleutelwoord hier is: transformasie. As God ‘n mens aanraak, word die mens radikaal verander. Die mens word omvorm om te word wat sy of hy nie was nie. Daar is ‘n onmiddellike en direkte nuwe lewe waaraan die mens deel kry. Die mens word dus verlos. Die mens word dus nou opgeneem in ‘n heeltemal nuwe sfeer: jy is nie meer deel van die ou lewensbedeling van geweld, vyandigheid, depressiwiteit, ongeërgdheid, besluiteloosheid en kragteloosheid nie.
3. Spiritualiteit beklemtoon dat hierdie transformasie ‘n proses is. Spiritualiteit het te doen met ‘n geloofsreis. In sekere tye en in sommige tekste staan dit ook as heiligmaking bekend. Die mens groei in die geloof en verander gedurig om meer na God se beeld gevorm te word. Die mens moet steeds meer en meer deel kry aan God se heil en vrede. Terwyl ‘n mens deel is van ‘n nuwe lewenssfeer (sien afdeling 2), het die ou lewe nog ‘n houvas op ‘n mens en moet jy dit al hoe meer afsterf om in die nuwe sterker in te groei. Spiritualiteit dink nie tromfantelik oor die lewe nie. Daar is nie maklike oplossings nie. Dikwels is geloof onder druk en moet ‘n mens hard stry om nie die stryd te verloor nie.
Hierdie beskrywing van spiritualiteit help ‘n mens om egte godsdiens te verstaan en om rigting te hou in jou geloofsreis. Hieroor gaan ons meer praat in die volgende dae.
Sunday, May 25, 2008
Menslikheid. 'n Spiritualiteit van vrede in 'n konteks van dierlikheid
Vreemdelinge haat.
Die beelde van die sterwende man, omring deur sy jillende, laggende aanranders sou ‘n mens miskien nog seker iewers oor die lang termyn dalk nog kon verteer. Maar die beeld van ‘n polisielid wat koud, onbetrokke eenkant staan en hom totaal aan sy eie genade oorlaat, brand die prent dieper in ‘n mens se geheue in. En terwyl die man op die grond roggelend af en toe ‘n hulpelose gebaar maak, is die wete dat die kamera van ‘n fotograaf alles klinies vir die wêreldgehoor opneem, selfs nog bitterder. By my kom die verhaal op van moeder Teresa wat in haar kort vertellinkies in haar dun spiritualiteitsboekie skryf oor iemand wat hulle van die strate van Kalkutta uit die moddersloot gered het. Hy was al halfpad opgeëet deur wurms. Sy vertel hoedat hy met hulle gepraat het voordat hy gesterf het: “ek het soos ‘n dier in die straat geleef, maar ek sterf nou soos ‘n engel, omring deur liefde en versorg in liefde.”
Wáár, vra ‘n mens, was die persoon wat hierdie sterwende, verbryselde man kon bystaan? Waar is daardie enkele, laaste gebaar van menslikheid in ‘n oewerlose moeras van dierlikheid?
Ek onthou ‘n soortgelyke ervaring, jare gelede, in ‘n poskantoor op ‘n klein dorpie waar ‘n ywerige lid van die gemeente my bedien het en ons oor geweld begin praat het. Sy het so pas in die koerant gelees van ‘n vrou wat verkrag is en wat gesê het dat sy haar verkragters vergewe. Woedend spu sy die woorde uit: “Sy is mal in haar kop. Sy het dit seker geniet om verkrag te word.” Ek staan verbysterd voor die sissende haat wat in hierdie woorde, in haar lyftaal uitslaan.
Verbysterend dat ons ons menslikheid so deurgrondelik verloor. Nie die gewetenlose psigopate wat verby menslikheid geneties geprogrammeer is nie. Maar dat gewone mense, met ‘n seun of ‘n dogter, ‘n pa of ‘n ma, ‘n man of ‘n vrou, in monsters kan verander. En iewers ‘n hand optel om die Bybel oop te maak, om ‘n geldjie in die kollektebord te gooi, wat gretig aanmeld om in die kerkkoor te sing, wat die dominee vriendelik wil bedien. “Die een wat saam met my sy brood in die skottel insteek, dit is hy wat My sal verraai” (Mt.26:23). Die man wat hierdie week in Gauteng doodgeslaan is en niemand naby hom gehad het om ‘n hand van liefde na hom uit te steek nie, was nie die eerste slagoffer van dierlikheid nie. Hoekom, na 2000 jaar, kan mense nie insien hoe hul ‘n doodsvonnis oor hulself voltrek wanneer hul hul menslikheid verloor nie? Daardie man wat doodgeslaan is, het nie alleen gesterf nie. Die omstanders is die eintlike slagoffers. Hulle het hul lewens verloor. Hulle het die duurder prys betaal. Want hulle is hul mens-wees kwyt.
Eintlik is die vraag dus: waar is die mens wat hierdie dierlike groep tot insig in hul eie verlorenheid kan bring? Hóé word ons in ons land opnuut bewus van die Mens wat lydloos in verset teen die kwaad, tot op die einde geroep het dat ons nie moet moor nie, dat ons nie kwaad met kwaad moet vergeld nie, dat ons mekaar moet liefhê en menslik teenoor mekaar moet wees?
Thursday, May 22, 2008
Spiritualiteit van vergifnis. Om dieper te verstaan, om eerliker te glo
Hier is 'n artikel uit die Nederlandse dagblad Trouw, waaroor ek aan die einde wil kommentaar lewer:
Zonder religieuze beleving geen religie – misschien is ze wel de kern ervan. Toch lees je er maar weinig over. In deze rubriek beantwoorden mensen vragen over wat ze op religieus gebied hebben beleefd. Vandaag: Herbert Wevers.
„Tot haar zeventigste is mijn moeder altijd gezond geweest. Ze las Berkhofs ’Christelijk geloof’ met me mee, en we hadden daar emotionele discussies over. Ze was gedreven en had Christus centraal staan, terwijl ik het opnam voor Berkhof, van wie zij vond dat die ’de sluizen te ver openzette’, het geloof teveel aan de cultuur aanpaste.
Ze kreeg een progressieve vorm van de ziekte van Parkinson, en terwijl ze altijd zo communicatief was geweest, kon ze de laatste anderhalf jaar nauwelijks nog praten. Op een dag zat ik aan haar bed, niet wetende dat het haar laatste dag was. Ze woog nog maar 30 kilo. Ik vroeg: ’Mammie, is het nog dragelijk?’ Ze schudde nee. ’Wil je euthanasie?’ Ze schudde weer nee. ’Heb je je geloof nog?’ Ze knikte.
Dat kleine knikje is me door de jaren heen blijven bezighouden. In dat knikje kwam haar gedreven geloof naar voren. Maar zij was het niet alleen die knikte. Tegelijkertijd was het alsof er iemand anders mee knikte. In haar ontstellende kwetsbaarheid heb ik God ervaren. Niet dat hij iets van haar overnam, maar dat hij in zijn liefde haar gebruikte zoals ze is. God maakte gebruik van de situatie om zich even te tonen. Zijn kracht werd in zwakheid volbracht. Ik zag de kracht van haarzelf, en toch was het meer: een getuigenis van God. Met haar knik illustreerde ze de tekst die ze voor haar grafsteen had uitgekozen: ’Uw genade is mij genoeg’. Ze werd tot op het bot afgebroken, maar ze bleef overeind. Soms is er bij sterven niets meer dan leegte, maar hier voelde ik een zachte bries. Ik bevond me op heilige grond.
Nog een keer heb ik zoiets meegemaakt. Tijdens mijn predikantschap in Doorn heb ik eens gepreekt over verzoening met een verhaal van Nico ter Linden over een man die, na door de Amerikanen uit een jappenkamp te zijn bevrijd, in een line up gevraagd werd de kampbewaarder aan te wijzen die hem diverse malen tot bloedens toe had afgerost. Hij keek de beul aan en zei: ’hier is hij niet bij’. Er waren een paar honderd mensen in de kerk, maar de maanden erna merkte ik dat een gepensioneerd CNV’er niet meer kwam. Ik vroeg me soms af waarom, maar liet het omdat de man bij mijn collega onder het pastoraat viel.
Heel wat jaren later werd me tijdens vakantie van mijn collega gevraagd op bezoek te gaan bij de man die nu kanker had en in het ziekenhuis lag. Ik kwam de zaal op en liep naar zijn bed. Voordat ik iets kon vragen begon hij: ’Ik heb in de oorlog in een werkkamp gezeten. Op een dag werden we op transport gesteld naar een vervolgkamp. We stonden met z’n honderden op het perron te wachten. Vlak voor mij stond de kampbeul die ons vaak kapot had geslagen. Toen er een trein kwam aanstormen, heb ik hem een douw gegeven. Dominee’, zei hij, ’als ik die klootzak nog een keer een douw kon geven, zou ik het weer doen.’
Een jaar later, mijn collega was weer met vakantie, werd ik geroepen omdat hij op sterven lag. Ik kwam de flat binnen, moest een lange gang door, deed zijn kamerdeur open en daar lag hij, zo uitgemergeld dat ik hem niet herkende.
Hij zag me en terwijl hij begon te stralen, stak hij zijn armen naar mij uit. Wij pakten elkaars handen en hebben niets gezegd. Alsof God, Jezus of hoe je het noemt, ons optilde. Hij was het, en hij was zo transparant dat ik er Iemand Anders doorheen zag schijnen. Weer stond ik op heilige grond. Die avond overleed hij.”
Wat leerde het u over verzoening?
„Ik had die preek nu meer diepgang kunnen geven, en zo aan die man meer recht kunnen doen. In een debat over ’theologie na Auschwitz’ was er eens een man die opmerkte dat als het aan hem lag, er nooit zo iets verschrikkelijks zou gebeuren. Prof. Ter Schegget stelde toen, dit geen geruststellende gedachte te vinden. Ter Schegget was pas gerustgesteld geweest als de man had gezegd dat hij, als hij zich inleefde in de daders, moest constateren misschien wel hetzelfde te hebben gedaan. Het verschil tussen de twee is de diepte die ik gewonnen heb.
Wat ik ervan geleerd heb, gaat nog verder. Ik kwam uit mijn functie bij die man, en voor die man was wat ik bij hem had aangeroerd ook iets wat boven mijn persoon uitging. We moesten beiden aan diepte winnen. Op dat moment bij zijn sterfbed gebeurde er iets wat boven ons beiden uitsteeg. Op het snijvlak van het leven werden we aan elkaar gegeven. We kwamen tot elkaar door een kracht die groter was dan hij en ik bij elkaar, een kracht met een ongelofelijk grote mildheid. Aan beide keren aan een sterfbed heb ik gezien hoe iets van God in uiterst kwetsbare mensen zichtbaar wordt. Dat moet de kern zijn van het christelijk geloof.”
Herbert Wevers (58) is gepromoveerd bij prof. Berkhof. Tegenwoordig is hij als predikant in algemene dienst regionaal adviseur Zuid Holland van de Protestantse Kerk Nederland.
Ek is geraak deur hierdie artikel in Trouw wat deel is van 'n reeks oor godsdienstige ervarings. Eerstens omdat dit vir my wys dat om jou wreedste vervolger te vergewe, vir sommige mense wonderbaarlik moontlik is. Vir ander kan dit (ongelukkig) nie so maklik kom nie. Tweedens, weet ek hoe maklik ons preek. Ons hou vergifnis voor aan ons bepreekte gemeente terwyl ons die diepte van hul ervaringe nie altyd voor die tyd kan peil nie. Derdens, hoe ongelooflik dat ons interaksie, ons saamsit rondom 'n sterfbed vir ons diepte aan ons geloof gee. Spiritualiteit is geleefde geloof en dit beteken dat ons dieper leer verstaan terwyl ons met ons geloof op pad is. God neem ons aan die hand: "Laat Ek vir jou wys wat werklik hier gebeur." En dan word ons losgemaak van ons sekerhede wat ons tog so triomfantelik preek. En nie na nuwe sekerhede geneem nie. God neem ons na mense. En groot lig en donkerte. Donkerte omdat daar so baie kante is aan die lewe wat ons so graag makliker en anders en na ons sin sou wou kry. Maar lig, helder, stromende lig omdat ons hierdie mens voor ons inniglik leer lief kry. Dit is nie 'n "krag" vir my nie, soos in die artikel staan nie. Eerder, vir my, 'n teenwoordigheid. Ons menslikheid, Levinas se gelaat tot gelaat, ons deel van liefde en leed is wat ons ervaar. Dit is so diep, so fragiel, dat ons dit in ons beperkte woordeskat, al ook so bietjie afgerem in seggingskrag, as die teenwoordigheid van die Gees aanvoel en probeer benoem. Van gelaat tot gelaat: en dan val al ons vooroordele, al ons skanse weg. Ons vingers wat beterweterig die ander in die oog steek en voor sy of haar gesig swaai, sak af en neem die hand van die ander een vas.
Ek sukkel om nie die moordenaar voor die trein in te stoot nie. Alles in my kom in opstand teen wat onreg verteenwoodig. Ek wil graag die een wees wat nie die wreedaard vergeld nie, maar dit kom nie eintlik regtig maklik nie. Miskien is dit juis hierdie artikel wat my dan laat skuif, wat mistiek op my inwerk: waar mense sulke uiteenlopende lewenskeuses maak en daarmee saamleef, waar ek dit in my prediking moet in ag neem en nie goedkoop met die evangelie omgaan nie, daar begin 'n proses van oopmaak en soek. Ek moet eenvoudig altyd maar net weer besef: mense en menslikheid maak saak. En ek moet tog nie te maklik alleen maar aan ander as wreedaards dink nie. Ek skryf juis hier, ek sukkel deur hierdie gedagtes, presies omdat daar ook in my brokke wreedheid is waarvoor ek my oog so gerieflik toemaak.
Daarom het die opmerkings oor Ter Schegget aan die einde van die artikel uiteindelik vir my boeiend. Spiritualiteit vra in die eerste plek dat jy jou in die posisie van die ander moet indink. Bewussyn van die mens wat teenoor en anders as jy lewe. 'n Mens moet kan insak ook in die hart van die mens wat jy nie kan begryp of verdra nie. Dan besef jy dalk met 'n skok: ek sou dieselfde gedoen het. Dan eers kom die diepte: die verslae insig in hoe ons ons menslikheid prysgee en hoe nodig ons God het om weer ons bestemming as mense te leer ken en te soek.
Subscribe to:
Posts (Atom)