Wanneer jou besittings jou gevoelens skade aandoen.

Dikwels hoor 'n mens van predikante en teoloë dat ons sug na uiterlike dinge sleg is. En dan swaai die vinger op die preekstoel met die stem wat verhef word.

In die artikel wat ek vandag in die NYT lees word op 'n ander nie-godsdienstige manier hieroor gepraat. Maar die implikasies vir 'n geestelike bepeinsing oor die onderwerp is waardevol.

'n Mens kan ryk wees, maar arm aan liefde, vriendskap en ondersteuning. Dit weet ons almal. Maar min word 'n bietjie dieper gedink: rykdom kan 'n mens ongelukkig maak. Dit kan jou emosioneel onder hoë druk plaas en jou stress-vlakke deur die dak jaag. 

Dit is nie die eerste keer dat ek so iets lees nie. Al hoe meer kom dit in die media na vore dat hoe ryker 'n mens is, hoe meer sorge het jy.

Tyd om goed hieroor na te dink. En as geestelike leiers en mense diepsinniger met ander oor die kwessie te praat en te dink as wat ons deur stereotipering en vinger-wysings gewoond is om te doen.

Die remedie is ook nie net om liefde en verhoudinge te versorg nie. Die heling vir ons oppervlakkigheid kom deur te breek met 'n harde, verbruikersmentaliteit, deur 'n lewe van wonderlike, geseënde eenvoud, deur God se skepping te help versorg en te leer ken, en - belangrik - materiële dinge te sien vir wat hulle is: "dinge." 

 

Hier is die artikel wat my op hierdie geseënde sewende dag dubbel mooi gemaak het:   

I LIVE in a 420-square-foot studio. I sleep in a bed that folds down from the wall. I have six dress shirts. I have 10 shallow bowls that I use for salads and main dishes. When people come over for dinner, I pull out my extendable dining room table. I don’t have a single CD or DVD and I have 10 percent of the books I once did.

  

Graham Hill cleaned the inessential items out of his life.

I have come a long way from the life I had in the late ’90s, when, flush with cash from an Internet start-up sale, I had a giant house crammed with stuff — electronics and cars and appliances and gadgets.

Somehow this stuff ended up running my life, or a lot of it; the things I consumed ended up consuming me. My circumstances are unusual (not everyone gets an Internet windfall before turning 30), but my relationship with material things isn’t.

We live in a world of surfeit stuff, of big-box stores and 24-hour online shopping opportunities. Members of every socioeconomic bracket can and do deluge themselves with products.

There isn’t any indication that any of these things makes anyone any happier; in fact it seems the reverse may be true.

For me, it took 15 years, a great love and a lot of travel to get rid of all the inessential things I had collected and live a bigger, better, richer life with less.

It started in 1998 in Seattle, when my partner and I sold our Internet consultancy company, Sitewerks, for more money than I thought I’d earn in a lifetime.

To celebrate, I bought a four-story, 3,600-square-foot, turn-of-the-century house in Seattle’s happening Capitol Hill neighborhood and, in a frenzy of consumption, bought a brand-new sectional couch (my first ever), a pair of $300 sunglasses, a ton of gadgets, like an Audible.com MobilePlayer (one of the first portable digital music players) and an audiophile-worthy five-disc CD player. And, of course, a black turbocharged Volvo. With a remote starter!

I was working hard for Sitewerks’ new parent company, Bowne, and didn’t have the time to finish getting everything I needed for my house. So I hired a guy named Seven, who said he had been Courtney Love’s assistant, to be my personal shopper. He went to furniture, appliance and electronics stores and took Polaroids of things he thought I might like to fill the house; I’d shuffle through the pictures and proceed on a virtual shopping spree.

My success and the things it bought quickly changed from novel to normal. Soon I was numb to it all. The new Nokia phone didn’t excite me or satisfy me. It didn’t take long before I started to wonder why my theoretically upgraded life didn’t feel any better and why I felt more anxious than before.

My life was unnecessarily complicated. There were lawns to mow, gutters to clear, floors to vacuum, roommates to manage (it seemed nuts to have such a big, empty house), a car to insure, wash, refuel, repair and register and tech to set up and keep working. To top it all off, I had to keep Seven busy. And really, a personal shopper? Who had I become? My house and my things were my new employers for a job I had never applied for.

It got worse. Soon after we sold our company, I moved east to work in Bowne’s office in New York, where I rented a 1,900-square-foot SoHo loft that befit my station as a tech entrepreneur. The new pad needed furniture, housewares, electronics, etc. — which took more time and energy to manage.

AND because the place was so big, I felt obliged to get roommates — who required more time, more energy, to manage. I still had the Seattle house, so I found myself worrying about two homes. When I decided to stay in New York, it cost a fortune and took months of cross-country trips — and big headaches — to close on the Seattle house and get rid of the all of the things inside.

I’m lucky, obviously; not everyone gets a windfall from a tech start-up sale. But I’m not the only one whose life is cluttered with excess belongings.

In a study published last year titled “Life at Home in the Twenty-First Century,” researchers at U.C.L.A. observed 32 middle-class Los Angeles families and found that all of the mothers’ stress hormones spiked during the time they spent dealing with their belongings. Seventy-five percent of the families involved in the study couldn’t park their cars in their garages because they were too jammed with things.

Our fondness for stuff affects almost every aspect of our lives. Housing size, for example, has ballooned in the last 60 years. The average size of a new American home in 1950 was 983 square feet; by 2011, the average new home was 2,480 square feet. And those figures don’t provide a full picture. In 1950, an average of 3.37 people lived in each American home; in 2011, that number had shrunk to 2.6 people. This means that we take up more than three times the amount of space per capita than we did 60 years ago.

Apparently our supersize homes don’t provide space enough for all our possessions, as is evidenced by our country’s $22 billion personal storage industry.

What exactly are we storing away in the boxes we cart from place to place? Much of what Americans consume doesn’t even find its way into boxes or storage spaces, but winds up in the garbage.

The Natural Resources Defense Council reports, for example, that 40 percent of the food Americans buy finds its way into the trash.

Enormous consumption has global, environmental and social consequences. For at least 335 consecutive months, the average temperature of the globe has exceeded the average for the 20th century. As a recent report for Congress explained, this temperature increase, as well as acidifying oceans, melting glaciers and Arctic Sea ice are “primarily driven by human activity.” Many experts believe consumerism and all that it entails — from the extraction of resources to manufacturing to waste disposal — plays a big part in pushing our planet to the brink. And as we saw with Foxconn and the recent Beijing smog scare, many of the affordable products we buy depend on cheap, often exploitive overseas labor and lax environmental regulations.

Does all this endless consumption result in measurably increased happiness?

In a recent study, the Northwestern University psychologist Galen V. Bodenhausen linked consumption with aberrant, antisocial behavior. Professor Bodenhausen found that “Irrespective of personality, in situations that activate a consumer mind-set, people show the same sorts of problematic patterns in well-being, including negative affect and social disengagement.” Though American consumer activity has increased substantially since the 1950s, happiness levels have flat-lined.

I DON’T know that the gadgets I was collecting in my loft were part of an aberrant or antisocial behavior plan during the first months I lived in SoHo. But I was just going along, starting some start-ups that never quite started up when I met Olga, an Andorran beauty, and fell hard. My relationship with stuff quickly came apart.

I followed her to Barcelona when her visa expired and we lived in a tiny flat, totally content and in love before we realized that nothing was holding us in Spain. We packed a few clothes, some toiletries and a couple of laptops and hit the road. We lived in Bangkok, Buenos Aires and Toronto with many stops in between.

A compulsive entrepreneur, I worked all the time and started new companies from an office that fit in my solar backpack. I created some do-gooder companies like We Are Happy to Serve You, which makes a reusable, ceramic version of the iconic New York City Anthora coffee cup and TreeHugger.com, an environmental design blog that I later sold to Discovery Communications. My life was full of love and adventure and work I cared about. I felt free and I didn’t miss the car and gadgets and house; instead I felt as if I had quit a dead-end job.

The relationship with Olga eventually ended, but my life never looked the same. I live smaller and travel lighter. I have more time and money. Aside from my travel habit — which I try to keep in check by minimizing trips, combining trips and purchasing carbon offsets — I feel better that my carbon footprint is significantly smaller than in my previous supersized life.

Intuitively, we know that the best stuff in life isn’t stuff at all, and that relationships, experiences and meaningful work are the staples of a happy life.

I like material things as much as anyone. I studied product design in school. I’m into gadgets, clothing and all kinds of things. But my experiences show that after a certain point, material objects have a tendency to crowd out the emotional needs they are meant to support.

I wouldn’t trade a second spent wandering the streets of Bangkok with Olga for anything I’ve owned. Often, material objects take up mental as well as physical space.

I’m still a serial entrepreneur, and my latest venture is to design thoughtfully constructed small homes that support our lives, not the other way around. Like the 420-square-foot space I live in, the houses I design contain less stuff and make it easier for owners to live within their means and to limit their environmental footprint. My apartment sleeps four people comfortably; I frequently have dinner parties for 12. My space is well-built, affordable and as functional as living spaces twice the size. As the guy who started TreeHugger.com, I sleep better knowing I’m not using more resources than I need. I have less — and enjoy more.

My space is small. My life is big.

http://www.nytimes.com/2013/03/10/opinion/sunday/living-with-less-a-lot-less.html?pagewanted=2&nl=todaysheadlines&emc=edit_th_20130310&_r=0

Wanneer God in barre lyding woon. Oor die rower-profeet aan die kruis.

Rembrandt en Rubens se drie kruise

(3)

In my tweede deel oor Lukas se vertelling oor die twee rowers aan die kruis het ek so bietjie gekyk na die verlange wat daar in die “goeie” rower se vraag aan Jesus is om aan hom te dink wanneer hy sy koninkryk binnegaan. Op hierdie oratiewe oomblik in die teks volg die kontemplatiewe toesegging van Jesus. In Jesus se belofte dat hy saam met Hom sal wees, kry ‘n mens op ‘n mistieke manier die verwerkliking van God se teenwoordigheid. Vir Lukas is Jesus se woord die teken dat God daar in die donker en duister, misdadige en verstikkende atmosfeer van die kruis en van lyding is.

As Jesus praat, leef God in daardie woord. Dit is ‘n oomblik waarin die coram Deo onthul word.

Tog bly ‘n mens verwonderd dat Jesus skynbaar so maklik oor die rower se smerige verlede kan beweeg. Hier word ‘n man wat deur die owerhede swaar vir sy misdadigheid gestraf word, deur Jesus vrygespreek en met ongekende rykdom beloon.

Hoe gebeur dit?

Om sinvol hieroor te dink, moet ‘n mens verdere, byna versteekte dimensies in Lukas se vertelling uitlig.

Daar is naamlik in die verhaal ‘n sekere fokus-punt waaroor ‘n mens nogal maklik heen kan leers.

Hierdie fokus-punt gee ‘n verdere insig in Jesus se ongewone vryspraak van die rower.

‘n Meditatiewe omgang met die teks ontsluit hierdie fokus-punt en bring ‘n mens tot die dieper, spirituele vlak van die teks.

Waarom is Jesus so goedgesind teenoor die man? Waarom luister Jesus na die man se versoek dat Jesus hom moet onthou?

Daar is nie net een rede nie. Lukas se verhaal is baie eenvoudig en helder geskryf. Maar woorde en sinne in sy narratief is gelaai met betekenis en dieper spirituele insigte.

Dit kom ‘n mens agter aan die subtiele verskuiwing in die dialoog. In verse 39-41 lees ‘n mens in Lukas 23 ‘n dialoog tussen die twee misdadigers. Hierdie dialoog vind plaas te midde van ‘n toneel wat Lukas in die voorafgaande verse beskryf het: om die kruis is ‘n malende, oproerige skare. Die Joodse leiers lag Jesus uit en wys aan Hom sy “magteloosheid” uit (vers 35). Die soldate bly nie agter nie. Hulle bespot Jesus en gee Hom suur wyn (vers 36). Die lasterende rower is die derde “karakter” in die verhaal wat Jesus bespot.

In hierdie raserige rumoer praat die “goeie” rower met die lasterende een. Hy “wys hom tereg”, staan daar. En dan, as die klimaks van die verhaal oor die twee rowers, praat hy direk met Jesus. Die verhaal beweeg dus na ‘n hoogtepunt. In al die rumoer van mense wat Jesus openlik verag en verwerp, kry ‘n mens nou die finale toneel net voor Jesus sterf van ‘n veroordeelde mens wat die buitengewone swaar straf van kruisiging vir sy misdaadgeskiedenis kry wat met Jesus self praat.

Die leser sit vorentoe: wat gaan hy nou vir Jesus sê? Die verhaallyn ontvou na ‘n punt van hoë spanning.

1. Heel eerstens moet ‘n mens die baie bedekte, maar belangrike punt raaksien dat hierdie “goeie” rower iets van Jesus “bely” wat al die rumoerige mense om die kruis met hul lasterlike gespot ontken.

In die vorige verse het die leiers spottend vir Jesus uitgedaag dat Hy, as hy die Messias is, homself moes red. Toe het die soldate gevolg en hom ook uitgedaag om homself te red as hy “die koning van die Jode” is. En nadat hulle dit uitgeroep het, herinner Lukas sy lesers aan die opskrif bo-aan die kruis: Dit is die koning van die Jode.

Die gang van die verhaal tot op daardie punt was dat die mense om die kruis Jesus as die Koning-Messias verwerp en bespotlik maak.

Dit is teen hierdie fyn verweefde tekstuur van motiewe oor Jesus die Messias-Koning dat ‘n mens nou besef waarom dit een misdadiger ‘n “goeie rower” is.

Terwyl almal rondom hom Jesus as die gesalfde koning, die een in wie se lewe God aan die werk is (deur God uitverkies – vers 35)  ontken, begin hierdie naamlose man, self ‘n verworpene, iemand aan die onderkant van die sosiale leer, met Jesus praat oor sy binnekoms in die koninkryk! “Jesus dink aan my wanneer U in U koninkryk kom.”

Hy twyfel nie. Hy vind niks belagliks aan die Man langs hom nie. Hy noem eerder Jesus op sy naam en praat met Hom as die Koning, as die Een wat mense met hom sal saamneem waar Hy sy koningskap gaan uitoefen.  

Hy weet die man is “Jesus” – soos hy hom aanspreek in vers 42. Wanneer die lesers dit hoor, dink hulle aan Lukas 1:31-32 waar die engel vir Maria sê om haar seun “Jesus” te noem. “Hy sal groot wees en die Seun van die Allerhoogste genoem word. Die Here God sal Hom die troon van sy voorvader Dawid gee en Hy sal as koning oor die nageslag van Jakob heers tot in ewigheid. Aan sy koningskap sal daar geen einde wees nie.”

In die oratiewe oomblik “bely” hy dus wat almal om hom ontken. Ten spyte van die kruis, van die sterwende Jesus, die onaansienlike en veragte Man, sien hy dus ‘n Koning.

‘n Mens sou kon sê: vanweë die kruis, sien hy die Koning van alle ewigheid. Die lyding is vir hom nie die bewys van God wat in Jesus se lewe afwesig is nie. Jesus aan die kruis herinner hom aan ‘n koninklike teenwoordigheid.

Trouens, die diepte van hierdie verhaal is dat die misdadiger begryp dat die lyding aan die kruis is die lyding van ‘n Onskuldige. Hy weet: die man ly omrede van die mense om hulle, die spotters en die loënaars.

Meer nog: hy wys nie net profeties op Jesus as Koning nie, hy druk sy begeerte uit om saam met Hom te wees. Dit is sy verlange in sy sterwensoomblik: om in die teenwoordigheid van die bespotte Kruiseling te kan wees. Hy wil Jesus volg tot in alle ewigheid…

Die rower is ‘n bidder, ‘n profeet, ‘n dissipel!

‘n Mens sou hierdie verhaal op vele maniere in ons tyd kon betrek: een dimensie van die verhaal kan ‘n mens verbind met die proses van onderskeiding. In die verhaal sien ‘n mens drie diskoerse wat teenoor mekaar staan: daar is die religieuse, Joodse diskoers: die “raadslede”, die “slimmes” en “ingeligtes” dink hulle weet dat God nie aan Jesus se kant kan wees nie. Aan hulle kant is daar ook die spottende misdadigers, die sarkastiese lydendes, hulle wat in hul ellende vasgedraai het: hulle ook wil liewer magsvertoon hê. Die tweede diskoers is die diskoers van die Imperiale mag van die Romeine: die soldate spot oor sy Joodse koningskap. Hulle sien ‘n magtelose misdadiger met groot pretensies. Hulle bring wyn na hom toe.

Dit is twee diskoerse waarin mense nie verby die oppervlakte en verby uiterlik mag kan kyk nie.  Dit is diskoerse wat op magsvertoon gefokus is. Dwingende mag tel vir hulle. In hulle geslote wêreld is daar nie ruimte vir mag wat ‘n mens innerlik sterk maak nie of wat ‘n mens dring tot liefde nie.

Maar in die derde diskoers – die diskoers van die geloof, sien ‘n mens verby oppervlakkige dinge. Jy kyk, soos die misdadiger, en, eintlik, as ‘n rower, dieper as skyn en word aangeraak deur wat ware mag is. Jy sien ‘n koning waar ander bespotlikheid uitwys. Jy merk onskuld waar ander oordeel. Jy getuig openlik in die kring van die vyandiges. Jy bestraf die spotters en bely goddelike mag. 'n Mens kry selfs die genade om in die oomblik van barre lyding om die teenwoordigheid van God te herken.

Dit gaan om geloof in die dwaasheid van die kruis, Paulinies gestel.

Hoe om maklik in die paradys te kom? Oor die misdadiger aan die kruis (2)

Rut

In ‘n artikel rapporteer ‘n Ou-Testamentiese teoloog oor die uitkomste van haar navorsing oor Ignatiaanse meditasie. Sy vertel hoedat hulle ‘n groep studente sover gekry het om deur die meditatiewe bepeinsing van die boek Rut hulle eksistensieel in te leef in die boek en in die wêreld van Rut.

Hulle studente moes in hul verbeeldingswêreld vir hulle indink hoe dit vir Rut moes gevoel het om op die koringlande graan te gaan pluk om te oorleef en hoe sy deur allerhande Leviraatsbepalings eintlik die besitting van haar familie was. 

Deurdat die studente hulle in die boek se verhaal inleef en agterkom hoe sleg Rut se situasie was, word hulle so aangeraak daardeur dat hulle hul sienswyse oor vrouens verander.

Dit is ‘n interessante artikel wat vertel hoedat die Bybel ‘n mens omvorm wanneer ‘n mens daarby betrokke raak. Maar dit gebeur alleen wanneer 'n mens die teks toelaat om jou in die ervaring agter die teks in te neem.

Lectio Divina, die geestelike leesmetode, is ‘n manier van Bybellees wat hierdie proses van omvorming wil bemiddel. Dit help om ‘n deurleefde ervaring van ‘n teks te bemiddel.

Jy kan baie mooi en vele eksegetiese truuks op die teks probeer. Maar die aanraking kom wanneer jy in jou eie ervaringswêreld konnekteer met die ervaringswêreld wat in die teks oorgedra word.  Die lewe van die karakters en die verloop van die verhaal kan ‘n mens se verbeelding dus “aangryp” en jou eie lewensloop verander en stuur.

Deur jou te verplaas in die innerlike dinamiek van die teks kry die teks ‘n kans om ‘n impak op jou lewe te maak. Jy word dan ingetrek in die dinamiese ervaringswerklikheid agter die teks.

Hierdie omvorming kom deur ‘n lang Bybelverhaal. Dit kan ook deur ‘n enkele woord opgeroep word. Die belangrike is egter om oop te wees vir en om deel te raak van die teks.

Dit is alles groot teorie wat met die volgende praktiese oefening geïllustreer kan word. Dit is ‘n oefening wat aansluit by wat ek gister oor Markus se Evangelie geskryf het en waarin ek gewys het hoe ontsag vir God die evangelie omraam. Dit is ‘n Evangelie wat ‘n mens verwonderd laat staan voor die ontsagwekkende en boeiende Verborgene.

Wanneer ‘n mens in Markus se Evangelie die verhaal van die twee rowers wat saam met Jesus gekruisig is, lees, het een enkele frase die vermoë om ‘n mens in aanraking met die Verborge krag van die teks te bring. Dit wil ek deur 'n lang omweg bespreek.

Aan die kruis, vertel al die Evangelies ons (Markus 15:27-28, Matteus 27:38, Lukas 23:33 en Johannes 19:18) was daar twee rowers wat saam met Jesus gekruisig is. Een aan sy regter- en een aan sy linkerkant. Johannes beklemtoon dat hulle aan weerskante gehang het, deur te vertel dat Jesus “in die middel” was. Dit was die omgewing waarin Jesus gesterf het - sy uiteindelik lot: om tussen misdadigers te wees.

Die twee is kwaaddoeners (kakourgous) en dus skuldig genoeg om gekruisig te word. Dit sê hulle boonop self in die vertelling. Hulle het geen illusies nie en probeer hulle self nie verontskuldig nie. Hulle weet hulle verdien hulle straf. 

As rowers het hulle ‘n harde streep aan hulle. Matteus skryf byvoorbeeld dat albei van hulle Jesus bespot het (Mt.27:44). Rowwe manne, hierdie rowers.

Dit is die meester-verteller Lukas wat egter ‘n onvergeetlike narratief geskep het wat ‘n merkwaardige resepsie-geskiedenis gehad het. Vele skrywers het in latere tye nagedink oor die rowers. Hulle het vir die twee name gegee en hulle lewensgeskiedenis gerekonstrueer – alles in ‘n poging om dieper in die verhaal te delf. Sommige skrywers noem die berouvolle rower Titus, terwyl ander aan hom die naam Dismas of selfs Demas gee. In die Rooms-Katolieke kerk word hy Sint Dismas genoem met ‘n feesdag op 25 Maart – nogal op dieselfde dag as die feesdag van Maria se hemelvaart. Hy word in die tradisie as ‘n heilige beskou omdat Jesus hom die paradys belowe het.

Die Bybel vertel egter niks hiervan nie.

Lukas se verhaal in Lukas 23:39-43 is vol allerhande ander boeiende inligting. Een van die misdadigers “laster” (soos die Grieks lui) Jesus met die woorde dat Jesus as Messias homself en hulle moet red.

Dan kom die verrassing: Die tweede rower antwoord met ‘n teregwysing: “vrees jy dan nie God nie?”  Hieruit lei die leser af dat die leser ‘n “goeie” karakter is. Hy wys die ander rower daarop dat Jesus onskuldig is, terwyl hulle regverdige straf vir hul dade ontvang.

Hierdie man, vertel die goeie rower, het niks verkeerds gedoen nie.

Lukas gee dus vir ons ‘n kykie in ‘n dialoog tussen die twee rowers.

Stel jou voor: twee rowers aan die praat oor Jesus terwyl Jesus langs hulle aan die kruis hang en elke woord hoor wat hulle met mekaar praat. 

Hulle gesprek met mekaar is die meditatiewe oomblik: hulle “ontleed” vir die leser wat aan die kruis aan die gang is. Terwyl die een rower misplaaste Messiaanse verwagtinge artikuleer, gee die ander rower aan die lesers ‘n blik in Jesus as die onskuldige wat sonder enige rede soos ‘n misdadiger verwerp en veroordeel word.

En dan, praat die goeie rower direk met Jesus: Hy spreek hom heel veelseggend aan as “Jesus” en nie as “Here” soos Jesus se dissipels nie.

Die verhaal verdiep:  Hy vra van Jesus iets.  Sy versoek is eenvoudig: “Onthou my wanneer U in u koninkryk kom.” 

Dit is die oratiewe oomblik – die oomblik van gebed, waardeur hy uitreik na Jesus en sy verlange om by God te wees uitroep. Dit is ‘n oomblik van afhanklikheid.

Net so duidelik is die kontemplatiewe moment: Jesus beloof hom met ‘n amen: “vandag sal jy met my in die paradys wees.” Hy kry 'n goddelike belofte, gelaai met guns en ontferming.

Maar: hoe is dit tog moontlik? Hoe kan hierdie rower, verlangend na ‘n intieme nabyheid aan die Goeie, die Onskuld, deur Jesus eenvoudig die paradys ingeneem word?

Dit is die paradys-uitspraak wat Bybellesers deur die eeue geskok en betower het.

Die prentjie is moeilik verteerbaar: ‘n Skuldige dief, regverdiglik gestraf met ‘n kruisdood, wat deur Jesus in die paradys onthou word?

Die verhaal hou nie hier op nie. Daar is in die teks byna verborge tekens wat ‘n mens op die diepere betekenis van hierdie uitsonderlike handeling van Jesus wys. Hieroor later meer.

In ontsag oor en geboeid deur lyding. Bepeinsing in die lydenstyd

Wanneer ‘n mens die Evangelies vir die eerste keer lees, sou dit jou sekerlik opval dat alles uitgebreid fokus op die gewelddadige dood van Jesus aan die kruis.

Nuwe-Testamentici het dit lank reeds as ‘n belangrike punt uitgelig. Beroemd is byvoorbeeld die Duitse Bybelwetenskaplike, Martin Kähler se opmerking aan die einde van die negentiende eeu dat ‘n evangelie ‘n lydensverhaal met ‘n langerige inleiding is.

Lees ‘n mens die evangelie, dus, dan lees ‘n mens oor lyding.

In die Evangelies, dus, is dit immer lydenstyd.

Dit is wat die skrywers van daardie vier boeke wou uitspel. Die “blye” boodskap is ‘n lydensboodskap.

Daarom lees ‘n mens die tekste van die vier skrywers van die evangelies met ‘n groeiende bewussyn van Jesus se uitgerekte verhoor, lyding en uiteindelike sterwe aan die kruis.

Vergelyk nou daarmee hoe kort die verwysings na die opstanding is.

In Markus, die oudste evangelie, word geen opstandingsverhale beskryf nie. Wanneer Markus by sy slot aankom, hoor sy lesers net van die vroue se skok en vrees oor ‘n leë graf (Mk. 16:8). Niks meer nie.

Hieruit leer ‘n mens dat die belangrikste inhoud van ‘n boek soms nie eers genoem of bespreek word nie. Die Evangelies is lydensverhale, maar altyd weer teen die agtergrond van die opstanding. Jesus sterf, menslik, ‘n wrede dood, maar, in Markus se slot word Jesus aan die lesers bekendgestel as “die Seun van God” (Markus 1:1) en dit is as Seun van God wat Jesus aan die kruis sterf (Markus 15:39). Hy is die Menseseun wat “op die wolke” sal kom (Markus 14:62). En af en toe sal Jesus in die loop van die Evangelie vertel dat die "Menseseun" oorgelewer sal word en op die derde dag sal opstaan (Mk. 8:31; sien ook 13:26; 14:62). Heel indirek en kort.

Die beroemde kort slot in Markus 16:8 bevestig iets merkwaardigs in die verband. Die evangelie eindig daar met die vertelling dat die vroue van die graf in vrees en bewing gevlug het. Hier leer 'n mens: jy hoef nie ‘n hele verhaal oor die opstanding te hê om deur die Verborge Teenwoordigheid van God in die lydensverhaal oorweldig te word nie. Die “vrees” van die vroue sê alles.

Markus 16:8 is dus die eintlike punt van die hele boek. Die kruis en graf is nie alles nie. Dit is immers ‘n oop graf. En die oopheid van die graf laat 'n mens verby die graf kyk, in ontsag, selfs in vrees oor wat hier aan die gang is.  

Totaal uit ‘n mens se sin (ekstasis) begryp jy: hier is ‘n “vrees”-like ingrype van God.

Markus is die boek wat handel oor die verskriklike en boeiende Verborgenheid – die mysterium tremendum et fascinosum (aldus Johnson).  Die mooiste voorbeeld hiervan is Markus 4:35-41. Die dissipels is met groot “ontsag” vervul toe hulle die stilmaking van die storm beleef het. Dit is een van vele voorbeelde van “vrees” wat Jesus by dissipels oproep. Bevrees vra hulle: wie is Jesus? En deur die Evangelie is Markus besig om vir hulle 'n antwoord op hulle ontsag te gee.

Ek vertaal die woord “vrees” eerder met “ontsag.”

‘n Mens lees van Jesus se lyding, sy kruis en sy dood teen die agtergrond van ontsag. Gelowiges in Jesus se tyd het die boodskap oor Jesus so boeiend gevind dat dit hulle lewens omvorm het. So, soos Hy, wou hulle wees. In sy teenwoordigheid wou hulle wees. Maar hoe, sou hulle wonder, is dit om by God te wees? Wie is hierdie God?

Vir hierdie behoefte is die evangelies deur mense na aan Jesus geskryf en deur gelowiges gelees.

Al word daar soveel oor die kruis in die evangelies gepraat, gaan dit nie bloot om die kruis en lyding nie. Dit gaan om meer te wete te kom van die ontsagwekkendheid van die kruis, van die Verborgene wat in die kruis aan die werk is. Wat, dan, maak hierdie kruis so anders as die dood van vele ander gekruisigdes in Jesus se tyd? Waar herken ‘n mens in die lewe van Jesus die Verborge en ontsagwekkende teenwoordigheid van God?

Die verhaal van die kruis is daarom die verhaal van die mysterium tremendum et fascinosum: dit is die verhaal van Jesus se lyding wat ‘n mens tot ontsag bring, maar terselfdertyd op ‘n boeiende manier 'n mens aanraak en omvorm.

Gelowige mense in die eerste eeu wat deur die teenwoordigheid van God in Jesus aangeraak is, het op ‘n dag ‘n evangelie gekry om te lees. Hulle leef in klein geloofsgemeenskappe waarin hulle gereeld bid, saam eet, die nagmaal geniet, die profete en die wet bestudeer. Hulle identiteit as geloofsgemeenskap is gevorm deur die apostoliese boodskap oor die merkwaardige dade van God in Jesus. 

Dit was egter net die begin. Die apostels en hul volgelinge wou hierdie identiteit dieper anker. Hulle wou vir die gelowiges herinner aan wie hulle werklik is. En toe skryf hulle daardie boeke met die lang verhaal van die kruis – waarmee hulle vertel het dat God op ‘n merkwaardige, boeiende manier teenwoordig is waar min mense God herken – aan ‘n kruis: 

As julle vol ontsag was oor die opstanding van Jesus, sal julle in julle ontsag verinnig en verdiep word deur Jesus se lyding en kruis. 

Daarom is dit die hoogste doel van die evangelies: om gelowiges in verwondering te laat bly oor wie God is.

Dit is die agtergrond waarteen ek verder wil skryf oor daardie merkwaardige verhaal van die twee kruiselinge wat saam met Jesus gekruisig is.

Onderskeiding is nie om maar net God se wil te bevra nie.

‘n Mens is versigtig wanneer jy besluite neem. Juis omdat ‘n mens se keuses konsekwensies het, dink ‘n mens meestal na voordat ‘n mens ‘n sekere rigting inslaan. Om te kies en om besluite te neem is meestal net vir kinders ‘n impulsiewe daad.

Tog het ons vertroue in ons keuses.

Maar altyd weer kan ‘n mens vanuit ‘n geloofshoek nie oor die wil van God praat asof dit iets is wat ‘n mens maklik kan bepaal nie. Dit is ‘n mondvol, ‘n hele groot mondvol, sou ‘n mens waag om te vertel dat die “Heilige Gees” vir jou voorgesê het. Dikwels is dit mense se vroom manier om te kenne te gee dat hul eie besluite nie aanvegbaar is of bevraagteken durf te word nie.

Vanuit ‘n geloofshoek weet ‘n mens dat jy nie jou besluite en keuses te maklik met God se wil moet vereenselwig nie.

Juis daarom praat ons van onderskeiding as geestelike oefening: dit is ‘n saak van toewyding en tye waarin ‘n mens vra, soekende, na wat die dieper dryfvere agter ‘n mens se doen en dink moet wees.

Onderskeiding raak veral ‘n persoon wat nadink oor die wil van God, oor die groter goed vir sy of vir haar lewe.

Deur onderskeiding neem ‘n mens die voorafhouding in dat jy nie alles weet nie, dat wysheid nie altyd binne jou bereik te vinde is nie en dat jy buite jouself na groter insigte en dieper inspirasie moet soek wanneer ‘n mens rigting in jou lewe soek.

Jou wêreld is nie geslote nie, asof jy in beheer en heer is. Daar sit in onderskeiding ‘n openheid na wat buite jouself lê: ‘n mens hou bewustelik rekening met  ‘n ruimte wat jy nie volledig inneem en stuur nie.

Jy weet: daar is meer aan jou lewe as net jouself. Iets/ Iemand transendeer jou bestaan. En hiermee moet ‘n mens steeds rekening hou.

In die geestelike oefening van onderskeiding is jy nooit alleen nie. Jy is in die geselskap van die Verborgene, wie se wil tastend gesoek word. Jy is, mistiek, in die teenwoordigheid van God. 

'n Mens kan kies en besluite neem, vol goeie, verstandige self-vertroue en versigtigheid. 

Dit is nog lank nie wat onderskeiding is nie.  

'n Mens kan selfs vroom soek na God se wil. En dit is waarom onderskeiding gaan. Maar dit is nog lank nie om in God se teenwoordigheid vraend ingestel te wees op hoe God 'n mens sal lei nie. Onderskeiding is dus meer as om net na God se wil te vra.

Nederig oor 'n mens se keuses.

Mens-wees is om te kies.

Anders as met ‘n masjien, gebeur dinge nie sommer met ‘n mens nie. Telkens kom daar wendinge in jou lewe waarop jy reageer of waarop jy jou voorberei.

Orals, daarom, “besluit” mense oor wat om te doen, wat om te dink en wat om te sê.

‘n Mens doen min dinge so baie soos wat ‘n mens besluite neem.

‘n Belangrike vraag by volwasse persone is daarom juis hoe om goeie, sinvolle en deurdagte besluite te neem.

Baie raad word daaroor gegee. Maak ‘n lysie van voor- en nadele en weeg dit dan teenoor mekaar op. Dink oor die gevolge voor jy ‘n besluit neem. Raadpleeg ander mense. Lees meer oor ‘n saak voordat jy kies.

Dit is nie anders in ‘n mens se geestelike lewe nie. Vir gelowige mense word dit soms ‘n saak van gebed om die regte keuses te maak.

In die kerklike lewe word daar ook “besluite” geneem. Die leiers van ‘n gemeente en van ‘n groter geloofsgemeenskap dink na oor ‘n saak en kies dan wat gedoen moet word.

Maar hoe dink ons oor hierdie “besluite”?

Ons taal gee nogal heelwat van ons innerlike ingesteldheid weg.

Ons “kies” en ons “besluit”. Ons lys die opsies en wys die beste een uit.

En dit terwyl ons eintlik goed weet dat dit nie regtig so werk nie. Die ou wysheid leer dit eintlik vir ons: Die mens wik, maar God beskik. In ‘n nog persoonliker konteks het vele mense in ouer tye altyd gepraat van, “so die Here wil, sal ek…” 

Sulke uitsprake wys dat ‘n mens nie sommer net met “besluite” alles kan afhandel nie. Ons kan wik en weeg, maar daar is ‘n gang in ons lewe wat nie altyd so vanselfsprekend is nie, wat ‘n mens nie kan beheer nie en wat ‘n mens steeds weer in jou besluitneming in ag moet neem. Wees dus maar bewus van die voorlopigheid van al jou keuses, leer ons.  

Maar, by nadere beskouing weet ons ook dat besluite steeds deur ons beperkte insig oorskadu word. Wat vandag na ‘n goeie besluit lyk, kan môre as ‘n ramp beleef word. Die loopbaan wat ‘n mens vandag kies, is môre ‘n las en ‘n gesleur. Die vrou met wie ek kies om te trou, blyk ‘n jaar later net maar goed vir ‘n egskeiding te wees. Nie alles wat ‘n mens besluit, is vir jou goed nie, of is lewensintegrerend nie.

‘n Mens moet dus nederiger wees, meer bewus van die kleiner rol van jou “besluite”.

Dit het ons geestelike voorouers te goed begryp. Hulle het ons soeke, ons pelgrimstog beleef as ‘n weg vol duwweltjie, afdraaipaaie, valleie en donker tye. Jy moet waaksaam wees, versigtig, steeds weer ingestel om die regte keuses te maak. En, kennelik, kan jy dit nie op jou eie doen nie. In die kerklike tradisie vanoor die eeue is “onderskeiding” daarom een van die belangrikste geestelike oefeninge. Jy kies en jy besluit nie: Jy onderskei! So het hulle oor besluit-neming gepraat en daarmee die mens se besluite in ‘n veel groter raamwerk ingebed.

Onderskeiding as geestelike oefening? Oor 'n kernaspek van Spiritualiteit

Ons lewe is vol van baie dinge waaroor ons keuses moet maak. Dit geld ook van ons geestelike lewe.

Maar dit gebeur min dat ons oor die besluite en keuses nadink. Ons doen dit sommer net, asof dit gedoen moet word.

Hoe besluit ons oor geestelike sake? Hoe dikwels kom die vraag op?

Hier is enkele voorbeelde van dringende vrae waarmee ons te doen kry:

Hoe dink ons na oor die verhouding wat God met mense aanknoop? Wanneer is dit ‘n verhouding wat lewe vernietig (Galasiërs) of wanneer word dit ‘n verhouding wat mense opbou (1 Korintiërs 13)?

Wanneer omvorm God mense tot ‘n nuwe lewe (Paulus en die Damaskus-pad)? Of hoe gebeur dit dat God ‘n verhouding met mense aanknoop en dit loop uit op ‘n ontrouheid (Petrus se verraad)?

Wat gebeur konkreet in mense se lewens wanneer hulle omvorm word? Hoe bepaal ‘n mens die uitwerking van hierdie omvorming (die vrug van die Gees).

Hoe kom ‘n mens tot die besef dat sekere kruispaaie in jou lewe op ‘n doodloopstraat kan uitloop? En hoe, as jy so by ‘n kruispad uitkom, kies jy die weg wat tot God loop?

Hoe besluit ‘n mens sodat jou keuses werklik opgeroep is deur ‘n aanraking van God en nie maar jou bedekte begeertes verteenwoordig nie? Hoe gebeur ‘n Moeder Teresa?

Hoe luister ‘n mens na die Heilige Gees?

Hoe bid ‘n mens vir insig om tot die regte besluit te raak?

Hoe kry ek dit reg dat my begeerte om by God te wees, vervul word? Op watter maniere kan ek by God uitkom?

Dit is alles "kritiese" vrae wat ons gedurig oor die geestelike reis vra.

En, wanneer ‘n mens hierdie vrae bedink, kom daar onmiddellik een oorheersende gevoel by ‘n mens op: daar is nie maklike antwoorde nie. Ek sal nie hieroor kan besluit nie. Die keuses is nie in my hande nie.

Iets anders moet gebeur as om te besluit wat ‘n antwoord is: ‘n mens “onderskei” eerder wat God wil. Die ek-vraag van die mens verdwyn van die toneel. Die fokus is veel eerder die groter wêreld en werk van God waarby ‘n mens moet inskakel. Die mens se horlosie moet op God se tyd ingestel word. Dit is ‘n soekende, vraende taak wat nie sommer net antwoorde optower nie.

En dit is dan die proses van onderskeiding wat moet plaasvind. Gedurig moet 'n mens onderskei wie God is, wie die mens is, wat transformatief is, hoe God mense omvorm. En altyd weer moet jy dit in die teenwoordigheid van God doen, luisterende na die Stem wat van buit tot jou kom en wat nie verwar moet word met die baie stemme in jou nie. 

Onderskeiding is dus 'n kritiese bepeinsing en nadenke oor God se wil vir 'n mens en geloofsgemeenskap se lewe en weg. Die vrae wys dat daar nie ‘n dag verbygaan dat ons nie gekonfronteer word met vrae oor God se wil nie. Bewustelik of onbewustelik is ‘n mens gedurig besig om na die dieper dinge van God te vra.

Onderskeiding is die hart van die geestelike lewe en reis. ‘n Mens kan die so sterk stel: sonder onderskeiding is spiritualiteit onmoontlik.

Dit is eintlik angswekkend wanneer ‘n mens begin dink oor watter rol onderskeiding in mense se lewens speel.  Hoeveel weet ons dan nou uiteindelik van die eeu-oue praktyk van onderskeiding? Hoeveel ken ons van daardie deurwinterde spirituele oefening van onderskeiding? Trouens, die armoede van die geloofslewe kan meestal gekoppel word aan die onkunde van of traagheid tot hierdie lewegewende spirituele oefening.

Dit is die ironie: oor onderskeiding, die hart van ons geloof, praat ons prakties nie meer nie.

Lyding

Soms sien 'n mens 'n skildery wat onbemiddeld en direk met jou praat.

Hierdie skildery doen dit, veral nou in die lydenstyd.

Soms het 'n mens tyd nodig om so iets te bedink.

Verel wanneer jy so volledig voor lyding staan.

Gewetenswroeting in die lydenstyd: oor die feilbaarheid van gelowiges

Die Russiese skilder, Nikolai Ge (sien die blog van eergister), het in 1891 hierdie skildery gemaak wat ‘n mens met die eerste oogopslag in die hart gryp.

Veral nou met die lydenstyd.

Dit is ‘n skildery met ‘n doodgewone toneel. Dit is van ‘n persoon wat in die nag buite op ‘n pad staan en staar na ‘n klompie mense wat ‘n ent weg van hom aan die wegloop is.

In my leeswerk oor die skildery kom ek af op ‘n beskrywing van die kunsbeweging in Rusland in die tyd toe Ge sy werke geskilder het. Daar was naamlik ‘n groep studente wat weggebreek het van die gevestigde Akademie van Kunste (in 1863) omdat kuns na hulle mening sy band met die gewone lewe verloor het. Die kunstenaars wou gewone mense, gewone landskappe en die Russiese geestelikes van hulle tyd teken en nie die ou tema’s van verhewe, klassieke en bekende helde en hul doen en late nie.

Ook hul godsdienstige kuns sou aardser, konkreter, mensliker word.

Ge se siening op sy godsdienstige tema’s sou sekerlik deur so ‘n houding ingrypend bepaal word. Teen buitengewone, tradisionele, verhewe en opgeblase skilderye met godsdienstige tema’s nie. Eerder: die aardse, die werklike, die konkrete – sodat die kyker daarmee resoneer en daardeur aangespreek word.

Dit het ook duidelik met Ge gebeur. So aards en konkreet en anders het hy sy skildery dat die kerk dit gesensor het en dat die reproduksie daarvan verbied is.

Hierdie skildery is al op sy eie ‘n stuk wat ‘n mens opval. Des te meer wanneer ‘n mens die tema daarvan besef. Nikolai Ge noem dit “Judas” en nog veelseggender, voeg hy “gewete” by.

Judas word in die geskiedenis as die groot verraaier, die Monster van alle monsters uitgebeeld. Terwyl die oudste evangelie (Markus) nie veel oor hom skryf nie, vertel die latere tekste in die Nuwe Testament in allerhande gruwelik detail van sy dood en hoe hy na sy self-doding geval en met uitgepeulde ingewande tot sy einde gekom het.

Dit is ‘n gruwelike uitbeelding wat in die kunsgeskiedenis by herhaling voorkom. Hieroor het Richard Beck in sy (origens) boeiende blog insiggewend geskryf met voorbeelde van sulke skilderye: http://experimentaltheology.blogspot.com/2010/03/reflections-on-judas-part-3-judas-in.html

Ge is deur Rembrandt beïnvloed, veral met sy ewe merkwaardige spel van lig en donker. Hierdie intertekstuele gegewe is vir my ‘n deurslaggewende sleutel om die impak van die skildery op my in woorde om te sit: Die hele skildery is deurtrek met ‘n diepe, oewerlose, intens tragiese donkerte. Dit is ‘n pikswart nag wat hier geteken word. Daar is geen sterre te sien nie. Die toneel is vernietigend koud en uitsigloos.

Regs in die skildery, op die kant, is daar ‘n klein raam waarin daar lig is met ‘n paar figure daarin geteken. Dit is, word vertel, Jesus wat deur die soldate weggelei word na sy gevangeneming en na sy verraad deur Judas. Daar is ‘n al groterwordende kloof wat Jesus  van Judas skei.

Links met ‘n helder, maar bleek lig op sy rug, staan Judas. Dit is ‘n koue, grou, lig wat hard op hom en op die klipperige pad val. Verlatenheid, alleenheid, op sy eie, in die donker, omgewe met kilheid van sy eie verraad staan Judas met die besef van wat hy gedoen het. Hy beweeg nie, hy kan maar net die gevolge van sy duister daad van ontrouheid staan en ervaar.

 ‘n Mens kan nie Judas se gesig sien nie. Dit is in donkerte verhul, asof dit die donkerte van sy innerlike ontnugtering wil uitbeeld.

In die tradisionele skildery van Judas is hy meestal in heldergeel geskilder as kleur wat gierigheid uitbeeld, terwyl daar ook immer ‘n geldsakke in sy hand geteken is.

Hier is daar niks daarvan te sien nie. Judas trek sy mantel styf om hom vas terwyl hy duidelik agter Jesus aan staar.

Richard Beck skryf: In Ge's painting we see, in the upper right corner, Jesus being taken away in the fading torchlight of the soldiers. Judas stands clutching himself (not a moneybag), now alone, without Christ, in the darkness. Judas looks like a figure of profound desolation and isolation. Who did Judas betray? Jesus? Himself? Regardless, Judas needs no further judgment. He has cast himself into the outer darkness where there is weeping and gnashing of teeth.

Vergelyk hierdie toneel van Judas met die tonele wat in die tradisie sy einde uitbeeld. Ge beeld eerder 'n menslike Judas, verlate in verraad, uit: so sien sy kykers vir Judas. 

Herkenbaar? Die ek-Judas?

Vir my wil ek die skildery nader bring as blote jammerte vir Judas, of as nadenke oor sy verraad as veral verraad aan homself, of as sy straf  as ‘n donker, kwellende alleenheid.

Judas herinner my aan ‘n mens se verhouding met God: telkens weer is daar die goddelike toewending, die intieme nabyheid en die lig van liefdevolle omgee. En telkens weer die besef van die duisternis waarin ‘n mens leef: Jesus wat ‘n mens op soveel berekende en onberekende maniere prysgee terwyl ‘n mens die geestelike weg bereis.

Laat ‘n mens die gewete byhou: telkens weer jou innerlike toets aan die donkerte wat so vlak onder die oppervlakte broei en so hewig van God wil wegbreek.

Kyk maar na die wegstappende Jesus: saam met die soldate, op pad na sy einde, verraai deur ‘n vertroueling, sien jy, met Ge se skildersoog, die lig van die soldate se fakkel rondom die wegstappende Jesus. Maar dit is ook ‘n helder, warm lig wat, opvallend, veral op sy hoof val. Die pad is verlig, dus, met veel meer as net die lig van ‘n fakkel. Dit is die Lig wat bly skyn en wat in skrille kontras staan met die weg van die donker pad van verraad wat net in donkerte eindig.

Die gewete kan uiteindelik en immers net belig word deur die helder lig van die Christus-figuur – trou tot die dood, wandelend in die goddelike Lig. 

Die lydenstyd is die tyd om die gewete te ondersoek. Tyd vir gewetenswroeging: oor hoe selfs die mees getroue tot val kom. 

 

Daar is 'n engel in my kop

Sheila Cussons, soos afgeneem deur Philip de Vos.

Vanmiddag woon ek by die Woordfees ‘n bespreking oor Sheila Cussons by, aangebied deur iemand wat baie jare nou met haar saamgeleef het. Op die manier leer ‘n mens, tweedehands, maar tog, die digter van nader ken.

Dit word ‘n insiggewende rukkie, hierdie uur in ‘n lesingkamer in die biblioteek op ‘n onnaspeurlik mooi laat-somerdag.

Eerstens is ek nie verras om te hoor dat Cussons baie teologiese werke gelees het nie. Ek het juis die bespreking opgesoek met die hoop om te hoor wie outeurs was wat sy gelees het – en daar word ek met ten minste een naam gehelp. Cussons het met haar verkennende, soekende gees teologie opgesoek en diep verteer. Dit was al vroeg reeds daar: Sy is lank terug deur die proses van kategese in die Rooms-Katolieke kerk voordat sy lidmaat geword het. Sy wou meer weet en deel kry aan die ryk tradisie van die Katolisisme wat sy nie in haar eie konteks kon kry nie. Sy en Van Wyk Louw het die kategese in Amsterdam saam gedoen, maar hy het nie by die kerk aangesluit nie.  

Maar haar teologiese insigte is nie net deur daardie proses gevorm nie. Sy het nuuskierig bly speur na meer en meer. Deur die jare het sy vele gesprekke met teoloë gevoer, ook in Suid-Afrika, maar daarbenewens ook nog vele teoloë gelees, word vertel. Die gespreksleier onthou spesifieke een naam – Karl Rahn, sê sy en strompel ‘n keer of twee oor die naam. Maar ek wis dit moet Karl Rahner wees.  

Uiteindelik kry ek ‘n spoor om te vat. Ek sal Cussons nou ‘n bietjie anders lees. En, opnuut verwonder ek my oor hierdie vrou: sy het net met die beste omgegaan. Want Rahner tel onder die grotes van die twintigste eeu, boonop nie maklik om te verstaan nie.

Ek loop weg uit die bespreking met ‘n gevoel van onvervuldheid: Nie een keer tydens die uurlange gesprek vanmiddag val die woord mistiek om Cussons se werk en persoon te beskryf nie. Wat sal tog van die vrou se oevre word as Rahner Rahn word en Teresa van Avila se naam struikelend ter sprake kom? Hoe gebeur dit dat ‘n tydlose, klassieke digter soos Cussons in ons land bespreek kan word sonder dat die mistiek (dink maar net aan die Spaanse mistiek met Teresa van Avila en Jan van die Kruis) indringend ter spreke kom nie – veral omdat Cussons nie net eksistensieel nie, maar ook intellektueel diep betrokke daarby was.

Elke woord wat tydens die bespreking gepraat word, gee tekens dat hierdie vroue-digter ‘n mistikus was: sy word beskryf as iemand wat in bepeinsing wag, oratief, geduldig, aandag toegespits, totdat die woord gegee word en die kontemplatiewe oomblik daar is, is tog pure mistiek. So is haar gedigte gevorm, in ‘n proses wat ‘n mens onwillekeurig aan Lectio Divina herinner. Sy het die proses plasties uitgebeeld: "Daar het 'n engel in my kop gekom," het sy vertel, wanneer sy alle afsprake afgestel en haar afgesonder het, "en ek moet wag op die woord wat die engel vir my gaan gee"!

Cussons, vertel die gespreksleier, het dikwels gepeins (mooi woord voel ek nog steeds vir meditasie) terwyl sy haar gedigte geskryf het. Sy wou nie aangaan met haar gedig as sy nie stil geword het nie, ingestel was sodat die vonk van ‘n nuwe gedagte of woord in haar sou oorskiet het. Sy was oortuig die woorde word vir haar gegee. Dit was nie sommer maar net dig om woorde te skep en te rangskik nie. Soms het sy selfs, bewus van die inspirasie wat sy gekry het, belangrike woorde of frases wat sy na lange bepeinsing ontvang het en neergeskryf het, met ‘n Spaanse woord gemerk (oje). Die woord het tot haar gekom, die gedig het homself aan haar gegee. Die teks stuur haar. 

Hoe anders as ‘n mens haar dagpatroon hoor. Haar dag het die daaglikse rooster gevolg: gebed om 6 vm (vir ‘n halfuur), om 9 vm, 12 nm en dan weer saans. Sy het die Psalms gebid, en, gedissiplineerd, ook die rosekrans. Nie om die gebede ontwil nie, eerder as om die verlange na God se teenwoordigheid.

Daar is vele ander mindere meedelings, maar tog tekens van ‘n vrou se bewustelike bestaan: hoe sy haar hare volgens ‘n foto uit haar jeug laat sny het. Hoe sy haar oggende deurgebring het met ‘n kuiertjie in die Tuine langs haar woonstel in St Martini Gardens waar sy bekendes ontmoet het en met onbekendes gekuier het. Haar verblyf in Nazareth House, later, juis om in die geestelike oefening begelei te word. Haar ligaamlike skending – so totaal en pynlik oor haar hele lyf, wat sy as ‘n loutering van God aanvaar het. Daar is ook haar kinderlikheid, haar pogings om die Katolieke formuliere in Afrikaans beskikbaar te kry, die rampspoedige “komitee” waarop sy, Edith Raidt, Karel Schoeman en Marthinus Versfeld gedien het en waar niemand wou doen wat die ander een hom aangesê het om te doen nie (! – watter name!), haar sterwe (“woorde – dankie God!), haar gereedheid om te sterf.

Hoe verstaan ek Cussons na die gesprek? Ek onthou veral twee dinge:

Aan die een kant die indruk dat geloof vir haar ‘n belewing was wat om God en die godelike teenwoordigheid gedraai het. Vandaar die herhaalde opmerkings dat sy minder moes word (nietiging!) vir God om meer in haar lewe te word. (Die verbranding was deel van die stroping, die ruimte-maak vir God). En daarom ook die lang tye van gebed, bepeinsing en afwagting vir God wat sy gesoek het. Dit is geestelike oefening, maar veral instelling, voorbereiding, soeke na God en die verlange om God se teenwoordigheid te ervaar.

Aan die ander kant is daar die verdieping in wete, die meditasie, nadink, die teologiese, Die verstand wil nie agterbly by wat die hart beleef nie.   

Laat my dink: ons praat dikwels van die wete wat in die hart moet insink. Maar hoeveel keer dink ons aan die teendeel: dit wat mens in die hart raak, wil ‘n mens ook met jou verstand kan bedink, in woorde meedeel – selfs al is dit net om te sê hoe ver dit verby woorde lê.

Mistiek, besef ek weer vandag, spreek soveel tot die egter denkers van ons tyd, omdat dit die wonder van ons kreatuurlikheid, die verlange van ons verstaan en die worstel met ons sekerhede by ons wakker maak. En wie dit ervaar, word opgeneem in daardie ironie van meer-wil-weet omdat en sodat ‘n mens jou min wete kan herken en oorwin – nie in slimmighede nie, maar in die alwetende, alomteenwoordige en verborge God.

Sien ook: http://johanndelange.blogspot.com/2010/03/deur-eindes-na-opnuut-begin.html