Die opstanding: God is teenwoordig juis wanneer ons dink God is afwesig

Die “mistieke antifrase” is ‘n gevestigde motief in spiritualiteit. ‘n Antifrase is ‘n uitdrukking wat die teenoorgestelde sê van die woorde wat gebruik word. ‘n Mens sê een ding, maar bedoel iets anders. In die mistiek beteken dit dat ‘n mens ‘n sekere ervaring het, maar dat die ervaring die teenoorgestelde inhou van wat dit op die oog af lyk te wees.

Dikwels ervaar ons God as “afwesig” in ons lewens. En tog, is God, volgens die mistiek juis aanwesig waar dit op die oog af lyk of God nie by ons teenwoordig is nie.

Hoe is God teenwoordig in ons ervaring van God se afwesigheid? Dit word verduidelik in die verhaal van die Emmausgangers. Daar is iets buitengewoon boeiends aan hierdie verhaal. Dit is die verhaal van twee mense wat hoop verloor het. Hulle wat naby aan Jesus geleef het, ervaar hom nou as afwesig.

En dan die ironie: Terwyl hulle met somber gesigte loop en praat oor hul verlies en hul onsekerheid, “kom Jesus self nader en loop met hulle saam” (vers 15). Die Grieks is onmiskenbaar: Dit is Jesus “self” wat na hulle toe kom, onderstreep Lukas versigtig. Maar hulle herken Jesus nie. Vir hulle bly hy, wat juis by hulle teenwoordig is, die afwesige.

Hierdie twee Emmausgangers herken egter nie hierdie “einste” Jesus nie. Met somber gesigte praat hulle oor die afwesige Jesus. Hulle vertel van ‘n “gesig” of “visioen” wat die vroue gehad het dat engele sê Jesus lewe. Maar, voeg Lukas by, die dissipels het Jesus “nie gesien nie” (verse 23-24). Hulle oë is versluier. Die vroue, vertel hulle self, het wel ‘n mistieke ervaring, ‘n mistieke visioen gehad. Verborge kennis is aan hulle oorgedra en geopenbaar. Die vroue verneem in die visioen dat Jesus lewe. Maar hierdie twee dissipels sien net afwesigheid. Hulle is “ontsteld” (vers 22). Geen wonder hulle gesigte somber en hulle bedroef is nie (vers 17). Daar is ‘n groot leemte in hul lewe.

En dan die mistieke antifrase: hulle ervaar afwesigheid – maar Jesus is tog by hulle. Hy agtervolg hulle soos hulle van Jerusalem weggaan. Hy soek hulle op.

Iewers het Jesus se besoek en reis saam met hulle vanaf die eerste oomblikke ‘n effek op hulle – al herken hulle hom nie. Op een of ander manier het hulle met versluierde oë en al tog iets van ‘n krag in hulle gevoel. Later, veel later, sou hulle selfs vertel hoe te midde van hul treurigheid en somberheid, hul desperaatheid oor die afwesige Jesus, hul harte brandende begin voel het (vers 32). Hulle begeerte na God was daar. Hulle verlange na Jesus was wakker. En iets van Jesus, die Opgestane, se krag het in hul begin brand – terwyl Hy aan die praat was met hulle.

Die teenwoordigheid van God het egter niks met hulle “gevoelens” of verbeelding te doen gehad nie. Terwyl die vroue ‘n visioen gehad het, is die twee dissipels by Jesus self. Die Emmaus-gangers verbeel hulle nie Jesus leef nie. Lukas beklemtoon dat Jesus na hulle gekom het soos Hy aan die einde weer uit hulle gesig verdwyn het (vers 31). Later sou Lukas in Lukas 24:37 beklemtoon dat die dissipels nie ‘n spook gesien het nie. Iets mistieks gebeur met hulle wanneer Jesus self tot hulle kom, wanneer iets “van buite” met hulle gebeur. Die mistieke antifrase wil juis dit beklemtoon: ons mistieke ervaring kom nie uit ons binneste op nie. Die ervaring word aan ons geskenk, onverwags, terwyl ons dit nie verwag nie. Die kom op ons af. Dit is ‘n goddelike inisiatief. Lank voor die Emmausgangers uiteindelik Jesus herken, is dit Jesus wat hulle agterna sit en hulle opsoek.

Daarmee skilder Lukas vir sy lesers die werklikheid van die opstanding.

Iets radikaals het met hierdie twee mense gebeur: hulle het te staan gekom voor ‘n werklikheid wat hulle verpletter het. Jesus was weg. Hulle het geen sin kon vind in hul ervaring van Jesus se afwesigheid nie. Maar terselfdertyd laat God die betekenis van hierdie werklikheid tot hulle deurdring. Nie net Jesus self nie, maar ook die Skrifte bring hulle tot die radikale besef van wat werklik gebeur het. Hulle dink nie antwoorde uit nie. Hulle vind dit in goddelike woorde en in die mistieke teenwoordigheid van Christus by hulle.

Die Emmausgangers vertel van ‘n kontemplatiewe oomblik in die lewe van die vroegste dissipels – die ervaring van God se oorweldigende teenwoordigheid in hulle lewens.

Die wonder van Jesus se opstanding word gekontinueer in die wonder van hulle transformasie: soos God in Jesus nuwe dinge gedoen het, so maak God ook vir hierdie twee somber mense die lewe nuut en transformeer God hulle tot ‘n totaal nuwe bestaan. Hulle “weet” wel aan die begin van hulle reis saam met Jesus van die opstanding. Hulle het kennis van die gebeure. Hulle is “histories” ingelig. Maar hulle herken eers die opstanding aan die einde van hul reis as hulle die krag van Jesus se teenwoordigheid beleef. Historiese kennis het niks aan hulle gedoen nie. Dit was die kontemplatiewe oomblik wat hulle getransformeer het.

Die mistieke antifrase onderstreep dat God na ons toe kom en op pad na ons toe is te midde van en in ons verlange na God. Al het hierdie twee dissipels Jerusalem opgegee, hul geloof wankelende, bly hulle praat oor Jesus, worstel hulle om die dinge te verstaan. En terwyl hulle nog begin praat, is God met hulle op pad – sonder dat hulle dit weet. Hulle word getransformeer. Hulle word deur God tot nuwe lewe gebring.

Die Franse kunstenaar, Dagnan-Bouveret het die skildery van die Emmaus-gangers geskilder wat hierbo gewys is.

Spoor...

Die Vrystaat is op sy mooiste. Dit het baie gereën - milde genade op hierdie dankbare aarde, wat die genade antwoord met 'n kleed van geil groenheid.

En by Menuah, waar ons vir ons kursus se kontaksessie bymekaar is, sien ek dus vir die eerste keer ‘n reuse-dam wat na hierdie oorvloedige reën gevorm is. Die vorige kere wat ons daar was, was daar niks.

Vanoggend het ons ‘n oggend-byeenkoms in die kapel. Dit is ‘n rustige diens, aangebied deur een van die studente en begelei met allermooiste stemmingsmusiek.

Ons is stil, binne ons, omring deur die groter stilte in die plek om ons.

Die Vrystaat is stil. Snags is dit net die nagstilte wat op jou oor rus, met so af en toe ‘n dier wat proes of blaas of sis. Of, een keer, hoor ek die trein oor die vlaktes jaag. Minuut na minuut na minuut klink die voortrollende trein se geluide deur die nag.

Maar die kapel, geleë op ‘n koppie, was vanoggend die plek van totale skoonheid. Die woorde van die oordenking wat ligweg op die oor kom lê, die Taize-musiek in sy eenvoud, die wye panorama deur die glasvenster op die koppies en die dam.

En dan, skielik vang my oog die eend wat miniskuul klein oor die dam vlieg terwyl sy stert ‘n wit stroom agter hom laat opwip. Die brandertjies maak ‘n wit lyn wat blitssnel oor die water uitskiet.

Hier, met die toneel voor my, besef ek, sien ek eintlik die spoor van God. Die volheid van hierdie oggend, by my geskep deur die kapel-byeenkoms, vorm ‘n eenheid met die natuur se getuienis oor God. Die afronding is totaal - God met ons.

Die ervaring van vertroue in God

Ek lees Psalm 91 - en dit tref my hoe hierdie Psalm 'n mens vertel wat vertroue is.

Die een wat by die Allerhoogste skuiling vind, en die beskerming van die Almagtige geniet, sê vir die Here, “U is my toevlug en my veilige vesting, my God op wie ek vertrou.”

En dan volg daar in die volgende verse uitsprake wat vertel van ‘n mens se totale geborgenheid in God. Die Here beskut ‘n mens, jy hoef nie te vrees vir die nag-gevaar nie en ‘n mens kan weet dat ander gevare jou nie sal oorval nie. God sal selfs engele gee om ‘n mens op die hande te dra sodat jou voet nie ‘n klip sal stamp nie.

Dit is alles wonderlike uitsprake oor God. Hier word vertel wat God alles vir die mens doen en hoe God die mens veilig hou.

Onder al hierdie gerusstellende uitsprake staan daar een sin uit. In vers 2 sê die digter vir die Here: “U is my toevlug en my veilige vesting, my God op wie ek vertrou.”

Hier word nie oor God gepraat nie, maar met God. Wat waar is van God, sê die Psalmis nou vir God.

Dit is tog werklik opvallend. Dit is die enigste vers in die Psalem waarin die Psalmis direk met God en nie oor God praat nie.

‘n Gelowige mens, wat by God skuil en deur God beskerm word, ervaar dit nie maar net nie. Die skuiling van God word deur die mens toege-eien en verinnerlik. Dit gebeur in die oratiewe: alles wat die mens weet oor God, word nou in gebed uitgespreek. En as ‘n mens iets bid, leef dit in jou hart, is dit deel van jou diepste binneste, is dit wat jy bid vir jou ‘n werklikheid. Dit is werklik deel van jou lewe.

‘n Mens kan baie weet oor die goedheid van God. Maar dan kan jy nog angstig wees. Dit is eers wanneer die goedheid van God met jou mond bely word en in jou hart afsak dat jy werklik die vrede van vertroue leer.

Onbetroubaar

Op pad uit die lughawe in Johannesburg, loop ek verby ‘n groepie mense wat staan en beduie. Ek registreer in die haas van my verbyloop nie al die detail nie. Maar die groter prentjie is duidelik. Die mense is besig om ‘n man in die geel hemp van ‘n lughawe-asssistent om inligting te vra. Hy is vriendelik aan die praat, hoor ek, en sê dan vir hulle dat hulle net daar moet wag terwyl hy gaan om die hulp te haal.

Hy en ek loop saam weg en om een of ander rede wat ek nie meer kan onthou nie, sê-vra ek vir hom iets. Maar hy antwoord my nie. Hy is duidelik ‘n bietjie bek-af. En uit die bloute sê hy vir my:

“I want to help them, but they do not trust me.”

Hy gaan uit sy pad om hierdie mense by te staan en doen ekstra moeite vir hulle. Hulle sê niks slegs of boosaardigs vir hom nie. Maar hy weet uit hulle reaksie, hulle versigtige vrae, hulle halfhartige response dat hulle hom nie vertrou nie.

Buitendien, sê hy vir my, en hy beduie na sy geel lughawe-baadjie wat vir mense ‘n teken moet wees dat hy amptelik aangestel is om van hulp te wees, ek dra hierdie uniform.

Ek kan sien hy is in sy eer gekrenk. Daar is niks aan hierdie jong man wat hom verdag laat lyk nie. Daar is geen enkele rede om hom te wantrou nie.

Trouens, hy is juis deur sy werkgewers aangestel en deur sy uniform uitgewys as iemand wat vertrou kan word.

Ek probeer hom troos. Jy weet hoe gaan dit deesdae, sê ek in die aan-hardloop vir hom, niemand vertrou vir niemand nie.

Leë woorde, besef ek terwyl ek om die draai verdwyn.

En ek bly onthou hoe gebelgd hy was....

Nederigheid en spiritualiteit

Die woestynvaders het groot klem gelê op nederigheid as ‘n deurslaggewende kenmerk van die spirituele lewe.

Een van die klassieke verhale hieroor vang vandag my oog:

Iemand vra ‘n wyse leraar: “Wat is nederigheid?” Hy antwoord: “Nederigheid is ‘n groot en goddelike werk. Die weg wat na nederigheid lei loop deur liggaamlike werk. Deur fisieke werk leer ‘n mens nederigheid ken, maar ook deurdat ‘n mens jouself as minder as ander beskou.” Toe sê die vraagsteller weer: “Wat beteken: ‘minder as ander’?” Die wyse leraar antwoord: “ Dít: om nie aandag te skenk aan ander se sonde nie, maar altyd aan jou eie terwyl ‘n mens onophoudelik tot God bid.”

Nederigheid is ten nouste verbind met ‘n vergewensgesindheid.

Wanneer ons die Bybel nie regtig hoor nie...

Ons is dikwels verbaas om in die Bybel iets te lees wat ons nooit tevore raakgelees het nie. Of dit gebeur dat ons op ‘n dag agterkom dat wat ons gedink het in die Bybel staan eintlik nie daar staan nie. Ons kom dan agter dat ons ‘n fout gemaak het en dat ons ‘n teks of woord heeltemal verkeerde gelees het.

Dit is net soos die pragtige verhale wat ons het van kinders wat godsdienstige liedjies verkeerd hoor: Seuntjie, hoor ons verlede week, het ‘n nuwe CD met die Liedboek se liedjies daarop gekry en nou sing hy hartlik saam aan die liedjie “Ek is bly, ek is bly” maar die gedeelte “Hy het my verlos” sing hy as: “Hy het my gelos.” Dit is eintlik presies die teenoorgestelde van wat die liedjie wil sê. God los ons nie. God verlos ons en neem ons op in die goddelike liefde.

Dis nogal ‘n groot verskil.

Só moet ons nogal dikwels ons foute regmaak. Maar – as ons daaroor dink word dit nogal interessant om na te dink oor waar hierdie foute vandaan kom. Wat gaan in ons onderbewussyn aan dat ons sekere gedeeltes verkeerd hoor of lees?

Hieruit leer ons dat ons selfs so ‘n eenvoudige handeling soos Bybellees nie maar net onskuldig doen nie. Ons hoor wat ons wil hoor, of wat ons hoor pas in by wie ons is en by wat ons dink.

Daar is dikwels so baie geraas in ons lewens dat ons ons geraas hoor en nie na die teks luister nie.

Dit interessante is dat ons minder foute maak wanneer ons stadig en versigtig lees.

Eintlik is dit dan hoe ons die Bybel moet lees, skryf Reedijk. Stadig, versigtig met al ons aandag.

Wanneer ons dit doen, sal ons minder menslike foute in die teks inlees. Dan sal ons ook duideliker hoor wat die teks vir ons werklik wil sê.

Die punt is net dat as ons hoor wat die teks sê en nie wat ons dink dit sê nie, word ons sterker deur die teks getransformeer.

Die Bybel kan net in stilte verstaan word.

'n Stille getuienis

Dikwels merk ons dit op: hoe iemand se lewe doodeenvoudig prakties vertel dat hulle in iets belangriks glo. Hulle maak deur hul lewens stilweg wáár wat in hul gedagtes leef. Hulle hoef nie veel te praat nie. Soms kan hulle selfs heeltemal stil wees oor wat hulle glo.

En dan word dít waarin hulle glo, vir ander ook imponerend, en, by implikasie, vir ander mense waar. Of ‘n mens wil weet wat is dat wat iemand só spesiaal laat leef? Wat skuil agter hierdie mense se stilte?

Ons weet dit te goed, veral van die Bybel: Hoe wáár die Bybel vir gelowiges is, sal ‘ n mens dus uit hul lewens eerder as uit hul monde aflei. Dus interpreteer ons die Bybel met die wete dat ons dit stilweg moet uitleef voordat ons mooi Bybelbroodjies wil bak en aan ander wil voorsit.

Mense wat die Bybel geestelik lees, besef dus hul lewens moet heel eers in lyn wees met die Bybelse boodskap.Bring die woorde dus tot stilte. Laat die lewe praat.

In die stilte ervaar ons

Maar ‘n mens kan nog dieper gaan.

Mense wat die Bybel as geloofsboek optel en oopmaak, het egter voorts meer as net ‘n mooi lewe. Hulle leef verder ook in ‘n houding van afwagting en stilte. Hulle besef dat ‘n mens dikwels die meeste ervaar en beleef wanneer alles om jou stil is.

Mense wat die Bybel geestelik wil lees, weet hulle word deel van 'n voortgaande proses waarin hulle in stilte die volle impak van die teks moet afwag.

Geloof is immers die stille verwondering dat ons, ondanks onreinheid, getransformeer word om in die teenwoordigheid van God te kan woon. Maar dikwels raas dit so om ons (en uit ons monde) dat ons hierdie verwondering nie beleef en ervaar nie.Ons het net 'n Bybelboek voor ons en dit raak ons hart nie aan nie.

‘n Mens raak stil voor die teks wat vir jou die waarheid vertel. En wat jou die waarheid steeds dag na dag in afwagtende stilte laat uitleef. Want jy staan verwonderd voor die feit dat hierdie teks jou meevoer tot ‘n lewe van voortgaande heiligmaking in gehoorsaamheid aan God se wil. “Ek is onrein” roep Jesaja uit as God tot hom spreek (Jes.6) – waarop God hom dan deur vuur reinig. Voordat ‘n mens met ander kan praat oor God, moet God deel wees van ‘n mens se bestaan en moet 'n mens ingestel wees om God se teenwoordigheid in reinheid te ontvang. ‘n Mens kan die Bybel van hoek tot kant deurwerk. Sonder geestelike reinheid wat in stilte afgewag word, kan ‘n mens die Bybel nie begryp nie. Maar: Hoe meer ‘n mens egter die Bybel lees en hoe dieper ‘n mens soek na geestelike reinheid sodat die waarheid van die Skrif in ‘n mens se lewe kan wortel skiet, hoe meer begryp ‘n mens dat jy meer en meer stilte nodig het. Jy weet te goed uit die onreinheid wat steeds in jou lewe is: Jy moet jou woorde terughou, nie te vinnig praat nie, nie te maklik antwoorde soek nie, sê Cassianus, sodat die woorde van God, van die teks in jou kan indring. Dit is waarom die mistici van alle tye gedurig met die Bybel omgegaan het. Dit is waarom Thomas a Kempis se Navolging van Christus vir ons ‘n kykie gee in iemand wat steeds weer deurdrenk was met Bybelse taal wat in hom ingedring en ‘n lewe van sy eie gevolg het. Thomas het eintlik die Bybel bloot nageleef. ‘n Mens wat die Bybel geestelik wil lees, moet stil raak en stil bly om te hoor wat die Gees sê. Mense wat geestelik onrein is, wat geestelike babbelbekke is, kan nie die Gees hoor praat nie.

Wat beteken dit alles prakties - hierdie afwagting in stilte? Prakties beteken dit dat 'n mens weet hoe afhanklik 'n mens is van daardie een, lewegewende oomblik wat 'n mens beleef wanneer God skielik die woorde van die lewe in 'n mens laat wakker word en insink. En hoe merkwaardig onverwags kom die aanraking van God nie tot ons in die stilste van oomblikke nie. Dikwels, in die nag, of langs die see, alleen, of in die berge op ‘n wandeling, tydens 'n sonsopkoms, 'n oomblik op jou eie, in stilte, word dinge van God skielik deel van jou lewe. Niemand preek vir jou nie. Of gee vir jou ‘n lesing nie. Maar dinge wat jy van God kon beleef het, word deel van jou binneste en dring tot jou bewussyn deur. En bring jou tot ‘n volwasser lewe.

Dit alles kom neer daarop dat ‘n mens gedurig bewus is dat jy in die teenwoordigheid van God, die Verborgene, leef. Nie te veel woorde wanneer jy met God praat nie, waarsku Jesus sy volgelinge. God weet immers al wat in jou hart leef lank voor jy begin babbel het. Dus: nie soos die Fariseërs nie. Hulle is meer in hul eie vroomheid as in God geïnteresseerd. As ‘n mens by God is, pas dit ‘n mens om baie redes om stil te wees.

Cassianus vergelyk die geestelike lees van die Bybel met wyn in ‘n wynvat. As die wyn in ‘n verkeerde wynvat beland, is dit spoedig bederf. As die Bybelwoorde in ‘n onrustige, praterige hart gaan lê, word hulle doodgesmoor.

En woorde – hulle sal vergaan. Skryf Paulus. Al ons menslike slimmighede sal tot niet wees. Net God se liefdevolle uitreiking is onbederfbaar. Daarom wat ons in stilte op God se liefde.

Mense wat die Bybel geestelik lees, besef dat die trefkrag daarvan dikwels eers in stilte en afsondering ten volle tot ‘n mens deurdring.

Deur stilte leer ander

Iemand wat deurdring word met die Bybelse taal, in wie se lewe die Gees ingedring het, kom woon het en wat hierdie inwoning uitleef in waarheid en lewe, word die uitmuntende leraar. Maar die groot leraar is dikwels die stil een. Die wyse mens is die een wat deur sy stilte kan leer, deur sy terughoudendheid, sy besef van voorlopigheid. Die wyse mens leer dat God groter as woorde is, dat woorde nooit kan vertel wie God is nie, dat dit wys is om in stilte net by God te wees. Die wyse mens is die een wat ander mistagogies begelei om voor God in stilte te woon.

Stilte is die ruimte waar God woon.

Mense wat die Bybel geestelik lees, weet dat ‘n mens nie sommer net die boodskap maklik in baie woorde kan opdis nie. Die goeie leraar, die egte mistagoog, is die een wat eerder swyg as te maklik antwoorde uitryg. Die leraar weet – dit pas ‘n mens om stil voor God te wees....

En al hierdie woorde dan? Om só ‘n blog te skryf oor stilte?

Dit is nogal harde werk om stil te word, om al ons gepratery af te leer! Om geestelik wys te word om in stilte te woon. Om die Gees deur die Bybel in ‘n mens se lewe te ervaar, verby alle woorde heen.

(n.a.v Welzen se “The Word that moves.”)

Skugterheid of skaam-wees

Ek onthou hoe lekker dit vir my was om hierdie gedeelte uit Henri Nouwen se Dagboek in Afrikaans te vertaal (sien hieronder).

Trouens, die hele vertaling van die Dagboek was 'n spesiale ervaring. Die titel van die vertaling was: Drie Minute Stilte op die Lewenspad. 'n Jaar se gedagtes oor wysheid en geloof.

Die boek se vertaling, wat ek tydens 'n heel moeilike tyd in 2000 gedoen het, het vir my op 'n spesiale manier geestelik verryk en my gedra.

Die wonderlike boek, vir my selfs meer waardevol as sy bekende werk oor die Gelykenis van die Verlore Seun, is tans uit druk en moeilik verkrygbaar. Ek self het nog net enkele kopie ë oor en ek staan hulle net af vir mense wat aktief in spiritualiteit belangstel. Die uitgewer het my al verskeie kere beloof om vir my nog kopie ë te laat kry, maar verbreek telkens hulle belofte.

[Later sou ek sy Terugkeer van die Verlore Seun vertaal het (sien die link hieronder), wat wel nog beskikbaar is.] Ek kry nog heel dikwels terugvoering van mense wat vertel hoedat hierdie boek 'n impak op hulle lewens het.

Die vertaling van die Dagboek was vir my 'n heel spesiale ervaring - amper nog meer as die een oor die Verlore Seun. Die ironie vir my was nog altyd dat ek twee keer Besoekende Navorser aan Yale Universiteit was toe Nouwen daar klas gegee het. Ek het gehoor van hom en van sy volgepakte lesings. Maar ek het hom nooit gaan luister of ontmoet nie. Later, na sy dood, sou ek twee van sy boeke in Afrikaans vertaal.

Sy dagboek is eintlik 'n jaar se dagstukkies oor die Apostoliese Geloofsbelydenis. As 'n mens dit weet, kry die boek selfs meer waarde. Dit word in 'n sekere sin 'n spiritualiteitsboek wat in die teologie geanker was. Maar die boek is allesbehalwe geleerde vroomheid.

Nouwen was 'n komplekse mens, maar hy het 'n skerp insig en 'n sensitiewe lewensgevoel gehad. Dit blyk uit die onderstaande dagstukkie waarin hy die gevoel van skaamte wat baie mense ervaar en wat hulle self dikwels verwens, omdraai en daarvan 'n deug maak. Daar is iets van Levinas se oneindige verborgenheid in die Ander wat in die stukkie na vore kom. Dikwels ontdek ons in skaam mense die mooiste van mooi lewens. Hulle is net nie mense wat hulle mooihede onbeskroomd aan ander kan uitstal en opveil nie.

Ek onthou dat ek gehou het van die woord "skugterheid." Dit is 'n pragtige woord vir iemand wat nie afwyserig, selfs spontaan is nie. Dit is mense wat 'n eie ruimte het wat hulle nie sommer vir ander kan oopstel nie. Dit is asof hulle nodig het om op hul eie stil te wees, sonder geraas van indringers en nuuskieriges.

1 April

Die skoonheid van skugterheid

Daar is iets moois omtrent skugterheid, hoewel men¬s¬e ge¬woonlik negatief daaroor voel. Om die waarheid te sê, ons samelewing spoor mense aan om eerder reg¬uit te wees, me¬ns¬e vas in die oë te kyk, openlik ons gedagtes uit te spreek, en oor onsself te praat sonder om te bloos.

Maar hierdie ontbloting van jouself sonder om 'n spiertjie te rek, die houding van om sommer vir enigeen jou hele storie te vertel, word gou vervelig. Dit word soos 'n boom son¬der ’n skaduwee.

Skugter mense, daarenteen, het lang skaduwees, waar hulle baie van hulle mooiheid wegsteek van die indringer se blik. Skaam mense herinner ons aan die geheim van die lewe wat nie sommerso, op ’n simplistiese manier, verduidelik of verwoord kan word nie.

Skugter mense nooi ons uit tot vriendskappe waarvan eerbied en respek vir mekaar se privaatheid ’n belangrike komponent is. Hulle nooi ons uit tot kosbare oomblikke van woordelose samesyn in liefde.

BESTEL NOUWEN SE DIE TERUGKEER VAN DIE VERLORE SEUN DEUR HIER TE KLIEK

Luther se haat vir God. Oor die transformatiewe rol van ervaring.

Ervaring, het ons geleer van jongs af, is ‘n gevaarlike ding. ‘n Mens moet veral nie emosionele ervarings vertrou nie, is ons dikwels vermaan.

Dit is sekerlik waar. ‘n Mens kan emosioneel onstabiel wees en dinge doen op die ingewing van die oomblik waaroor ‘n mens net die volgende dag bitter spyt kan wees.

Maar ervaring het nie net met emosies te doen nie, hoewel dit ook dikwels die emosies betrek. Ervaring het te doen met die werklike lewe. Dit gaan oor die leerskool van die lewe. Ons weet maar te goed dat ‘n slim mens maar baie onervare kan wees. En ‘n ervare mens sonder groot geleerdheid kan ‘n wyse leier wees. Die wyse mens is die een wat deur ervaring en insig groei tot volwassenheid.

Ervaring kan dus buitengewoon belangrik en waardevol wees.

Ek lees vandag in David Regan se boek, Experience the Mystery, ‘n interessante opmerking in die verband – en dit hou my toe nogal besig: hy skryf in 1994 hoedat daar in ons tyd ‘n groot beweging na ervaring aan die gang is. Ons tyd het sy vertroue in woorde verloor. Te veel skade is deur slimmighede aangevang. Daar is ook ‘n teleurstelling in die groot klem op ons verstand. Daar is groter belangstelling in ons sintuie en in die subjektiewe. Maar, skryf hy in ‘n sinnetjie, daar is ook nie meer so ‘n skerp weersin teen ervaring nie: vroeër het (katolieke) mense ervaring afgeskeep omdat die Hervorming geloof grootliks op godsdienstige ervaring gebaseer het. Ervaring was ‘n negatiewe woord omdat dit vir baie gelowiges tot “afwykende” godsdienstige bewegings aanleiding gegee het.

Ek sit so bietjie terug – verbaas oor hierdie een sinnetjie, veral omdat ek nog nie eintlik ooit voorheen só oor die Protestantisme gedink het nie. En toe tel ek later in sy boek verwysings op na Luther en sy godsdienstige ervaringe wat my meer van sy stelling laat verstaan. En laat besef dat daar ‘n klomp waarheid insteek.

Met so bietjie speurwerk kom ek toe af op opmerkings wat Luther self oor sy godsdienstige ervaring gemaak het. Die groot Lutherse hervorming het duidelik nie, soos wat ons algemeen dink en deur ons rasionalistiese professore wysgemaak is nie, begin toe Luther sy 95 stellings teen die kerkdeur vasgespyker het nie. Luther het nie ‘n stuk teologie uitgedink wat hy toe gebruik het om die Roomse Kerk reg te sien nie.

Luther self vertel herhaaldelik dat die groot ommekeer in sy lewe gekom het deur sy worsteling met die Bybel. Uit sy bittere ervaring het die ommekeer in sy lewe plaasgevind.

In ‘n tafelgesprek vertel Luther hoedat hy ‘n heel mistieke ervaring gehad het toe hy in die klooster in Wittenberg in sy studeerkamer, waar hy gebly het, skielik op ‘n oomblik verstaan het waaroor Romeine 1:17 gaan. Luther vertel ‘n paar keer in sy Tafelgesprekke van hierdie deurslaggewende oomblik in sy lewe toe hy ervaar het waaroor die Evangelie gaan (54:193-4; 308-9; 442-3).

Daar was op hierdie stadium in sy lewe as priester oor ‘n tyd heen intense innerlike worsteling om God se genade in sy eie lewe te ondervind. Hy kon maar net nie innerlik tot rus kom nie. Hy was besonder bewus van sy eie sondigheid ten spyte van sy voorbeeldige lewe en sy stryd om heiligmaking. Hoe meer hy gestry het om goed te leef, hoe meer is hy innerlik deur sy onsekerhede verteer.

Hy het dus steeds weer Romeine 1:17 as ‘n groot bedreiging ervaar. Hierin is hy gekondisioneer deur die teologie van groot geleerdes soos Duns Scotus en Thomas Aquinas wat die vers verbind het met God wat regverdig is en daarom die sondaar gaan straf. Elke keer as hy die vers gelees het, skryf Luther, het dit hom in sy gewete soos weerlig geslaan en ‘n benoudheid soos ‘n donderslag in sy hart laat slaan. Daar was, het hy geglo, geen manier waarop hy God se regverdige eise sou kon nakom nie.

Nog negatiewer is die gevolge van hierdie ervaring vir sy geloofslewe: In sy hart het hy teen God in opstand gekom, kwaad omdat God die sondaar deur die Wet belas, maar ook vies omdat God boonop in ‘n vers soos Romeine 1:17 in die Nuwe Testament as Evangelie die sondaar dreig. Daar staan tog in die vers immer dat God “in die evangelie” sy regverdigheid onthul.

En tog kon hy nie wegkom van die gedeelte nie. Dit het hom aangetrek soos ‘n mot na ‘n kers. Luther skryf hy het dikwels, heel dikwels, daaroor nagedink en gemediteer.

Totdat hy die vers tot op die einde lees. “Elkeen wat deur Gode vrygespreek is omdat hy glo, sal lewe.” God, besef hy skielik op ‘n dag toe hy weer oor die tweede helfte van die vers dink, spreek mense uit genade vry. Dit is nie ons werke wat ons uiteindelik na lange worsteling sal vrymaak nie. Die sondaar sal nie sy geregtigheid deur goeie werke verdien nie, maar word dit heeltemal verniet geskenk om Christus se ontwil.

Dit is wonderlik om Luther se reaksie te sien wanneer hy die teks só ervaar. Hy raak ekstaties daaroor: Hierdie vers ontsluit, skryf hy, vir hom die paradys. Dit was asof hy weergebore was. Hy het innerlike vrede ervaar. Die groot geestelike worsteling en die krampagtige greep na God was verby.

En vanuit ‘n totale transformasie skryf hy sy emosionele ervaringe neer wat veral by hom opkom wanneer hy as bevryde mense wat uit die evangelie van genade leef, oor God se genade dink: Die geregtigheid van God, sê hy dan, het nie meer in hom woede en angs soos voorheen losgemaak nie. Hy kon die frase daarna met ‘n liefde besing wat so groot was as die haat waarmee hy voorheen die begrip geregtigheid van God bejeën het.

Hier, by hierdie innerlike ervaring, maar ook uit die groter ervaring van die herhaalde lectio van Romeine, van sy meditasie, van sy biddende omgang en van sy kontemplering van God groei die Reformasie en sou die wêreldgeskiedenis nooit weer dieselfde lyk nie.

Kyk dus maar net na die Protestantisme om te sien hoe die ervaring van een vers deur ‘n worstelende gelowige kan uitkring.

Is ervaring gevaarlik, soos sommiges so oppervlakkig dink?

Is die Protestantisme ‘n fout?, sou hulle moes vra as dit waar was.

In hierdie ervaring het Luther juis al die slimmighede, die hoë skolastieke teologie afgesweer. Hy het op ‘n mistieke manier ervaar en bewus geword hoe God hom aanraak, weliswaar deur ‘n Bybelwoord, maar sekerlik op ‘n lewegewende, transformatiewe manier. Een vers wat in ‘n man se meditatiewe worsteling van alle kante bekyk en beleef word totdat, skielik, op ‘n dag, hy ervaar hoe ‘n enkele frase durende genesing en vrede bring.

Ervaring, selfs en veral ook emosionele ervaring, kan wêrelde heeltemal op hul kop keer. God werk deur ervaring.

Ten slotte:

Ek hou baie van Cranach die Ouere se werke. Uitsonderlik is sy boeiende skildery van Luther. Ek het jare terug vir my 'n kopie vir my studeerkamer laat raam. Ek dink dikwels terug oor hoe normaal en sterk hierdie skildery is - en dit van 'n mens wat sulke buitengewone intense ervarings gehad het.

Die wonde van Christus

Ek dink vanaand na oor die vreemde verskynsel van stigmata – dit na aanleiding van ‘n skildery daaroor.

Mense wat simpatiek daarteenoor staan, glo dat gelowige mistici hulle in ekstatiese ervarings so sterk kan vereenselwig met Christus dat hulle in ‘n intense meelewing selfs die kruiswonde van Christus ervaar.

Stigmata is ‘n omstrede verskynsel in spiritualiteit. Daar is net 300 gevalle van stigmata in die geskiedenis opgeteken, maar dit het as mistieke ervaring buitengewone groot aandag getrek. Dit is ‘n relatief laat verskynsel want dit word eers van die dertiende eeu in geskiedskrywing genoem. Vandag word stigmata deur sommige medici as ‘n psigogeniese verskynsel beskou of selfs afgemaak.

Baie gelowige mense sal ook sinies oor stigmata wees. In ‘n Protestantse konteks is dit feitlik ‘n onbekende verskynsel en in die geloofslewe van Afrikaanse mense speel dit geen, of die kleinste van rolle.

In die kuns word die begrip herhaaldelik gebruik – veral as simbool van die kruiswonde van Christus. Selfs in van ons belangrikste Afrikaanse digters kom die motief voor. Johan Pieterse verwys byvoorbeeld in sy bekroonde bundel, Die Burg van Hertog Bloubaard se boek vyf na een van die beroemde voorvalle van stigmata in die lewe van Therese Neumann. Hy doen dit spesifiek in ‘n mistieke konteks.

Die stigmata het ook in die beeldende kunste diep spore getrap. Dit is juis na aanleiding van ‘n skildery en een van die bekendste mistici van alle tye dat ek vanaand nadink oor stigmata. Franciscus van Assisi het reeds vroeg in sy lewe visioene ervaar. In 1205 kry hy se eerste visioen, en toe weer in 1206 as 23 jarige jong man, sien hy in ‘n visioen vir Christus aan die kruis wat hom aansê om die kerk te herstel. Hy het dit letterlik opgeneem en die kerkgeboutjie onmiddellik begin restoreer. Een van die beroemdste oomblikke in hierdie mistikus se lewe was op 24 September 1224, twee jaar voor sy dood. Hy is na ‘n afgeleë gebied in die geselskap van ‘n paar volgelinge vir kontemplatiewe afsondering. Die gebeurtenis is deur broeder Leo beskryf. Hy vertel hoe Franciscus hier gaan bid het dat hy Christus se lyding en liefde mag leer ken. In ‘n verskriklike oorweldigende visioen verskyn Christus aan hom en ervaar hy die gekruisgde Christus se wonde aan sy eie lyf. Hy raak bewusteloos terwyl bloed uit sy liggaam stroom.

Caravaggio, een van die grootste kunstenaars ooit, het in 1595 ‘n allemooiste skildery oor die ervaring gemaak. Hy gee niks van die stormagtigheid van die visioen weer nie. Dit wys vir Franciscus in die hande van ‘n stil engelfiguur, maar daar is geen teken van die stigmata aan sy liggaam nie. In die omringende donkerte, staan die twee figure uit deur die helder lig wat hulle omstraal. Daar is iets diep geestelik aan hierdie skildery van die beroemde Caravaggio. Vandag hang die skildery in die Wadsworth Atheneum in Hartford, Connecticut.

Sommige mense sê die stigmata herinner hulle aan wat Paulus in Gal 6:14-17 skryf oor Christus se merktekens (littekens – N.A.V.) wat hy aan sy lyf dra. ‘n Mens sal Paulus se woorde nie só kan verletterlik nie. En die stigmata is werklik ‘n problematiese saak. Maar hier pas dit ‘n mens om liewers nie te vinnig te praat nie. Terwyl sommige medici stigmata met ‘n histeriese persoonlikheidstruktuur verbind, kan ‘n mens tog ook weer nie ontken dat Christus ons geroep het om sy kruis op te neem nie. ‘n Paar uitsonderlike heilige mense het ‘n intense begeerte om die navolging van Christus konsekwent tot die einde deur te voer. Daar is niks mee verkeerd om te begeer om Jesus tot in sy lyding na te volg nie.

Maar tog – miskien het Caravaggio die sleutel: wat tel is nie of ons die wonde in ons liggaam het nie. Wat ook nie tel nie, is ons spesiale vroomheid en begeertes, of ons kan spog met uitsonderlike tekens nie. Die belangrikste van alles is om by Christus te wees, om diep ingeënt te word in sy lewenswyse, om die pad saam met Hom, in sy teenwoordigheid te loop. Nie ons wonde nie, maar Sý wonde maak regtig saak en bring vir ons die vryheid.

As ek geboeid na Caravaggio se skildery kyk, sien ek ‘n man, oorweldig deur sy mistieke ervaring, in die versorging van ‘n engel. Hy is geborge in die helder lig van God se versorgende liefde. Dit is goed om by God te wees.

Dit is nou tyd vir meer as net kalm wees. Oor Eugene Terreblanche se dood.

Die reaksie op die moord op Eugene Terreblanche is in sommige gevalle byna net so erg soos sy gewelddadige dood. Wanneer iemand sterf, vriend of vyand, pas dit ‘n mens om eers te dink aan sy of haar familiekring wat ‘n verlies van 'n dierbare ervaar. By die dood van iemand is dit ‘n teken van egte menslikheid om uit te reik na hulle.

Wanneer iemand gewelddadig sterf, pas dit selfs meer nog om só ‘n daad onomwonde te veroordeel. Daar is geen “maar’s” by betrokke nie. Niemand verdien om sy lewe op hierdie sinnelose manier te verloor nie.

Ek was daarom dankbaar dat Pres. Zuma spesiaal op televisie sy meelewing met die familie, vriende en volgelinge van Eugene Terreblanche betuig het. En dat hy geweld veroordeel het. Ek is ook dankbaar dat hy opruiende taalgebruik verwerp het – al sou hy sekerlik meer respek van baie mense ingewin het as hy die opruiende liedjie uitdruklik meer uitdruklik veroordeel het.

In kontras met die President se optrede het die jeugleier van die A.N.C. nie een woord van simpatie geuiter nie, maar op kamera vertel dat hy nie omgee vir “sulke mense” nie. Net so harteloos was ander kommentaar en die huiwering by sommige om prontuit toe te gee dat die sing van struggle liedere in ons land ‘n kultuur van geweld aanvuur. In my mond het die minister van polisie se weiering om betrokke te raak by enige diskussie oor die verband tussen hierdie moord en die sing van die struggle-lied ‘n brak smaak in die mond gelaat. Dit sou wys wees om enige vorm van taal wat opruiend sou kon inwerk, te veroordeel. Dit sou rype insig en volwassenheid reflekteer.

Min mense het simpatie vir die regse beskouinge van Eugene Terreblance gehad. Sy getal van volgelinge is maar klein. Maar ek het vandag vir sy gesin gebid en vir almal wat sy dood as ‘n egte verlies en ‘n trauma ervaar. Hulle het ‘n man, vader, broer en leier verloor op ‘n manier wat ondenkbaar sleg is.

Daar is ‘n klomp ordentlike, normale, nie-rassistiese mense uit die middel van die politieke spektrum wat diep besorgd is oor die ontvlambare situasie wat in ons land heers. En wat diep bedreigd voel. Saam met baie van hierdie mense voel ek ook dat hierdie verfoeilike daad op geen enkele manier goedgepraat of gerasionaliseer word nie. En daarby moet ‘n mens onomwonde voeg dat liedere soos wat die ANC-jeugleier sing, totaal onaanvaarbaar is in ‘n land waar ‘n mens ten alle koste die kosbaarheid van ‘n mens se lewe – wie dit ook al mag wees – wil bevorder. Of die moordenaars nou deur daardie lied geÏnspireer is of nie, is nie ter sake nie. Stommerikke wat sulke liedere sing kweek ‘n onaanvaarbare kultuur waarin moord en doodslag goedgepraat word.

Die kerk moet veral eerste wees om hier halt te roep. Ek onthou toe ons protes-dienste in Rhodes se Universiteitskapel gehou het en hierdie lied gesing is, geestelikes uit verskillende kerke gevra het dat dit nie weer moet gebeur nie. Die kerk het toe al besef dat daar grense is wat in die politieke stryd nie oorgesteek moet word nie.

Daar is ‘n diepe ongerustheid oor die wyse waarop die sosiale kohesie in ons land uitfraiing, oor die aaklige vorme van self-verryking wat eie gewin bevorder en die visie op menslikheid teenoor ander verduister, oor kriminaliteit wat lyk asof dit buite beheer is, oor die agteruitgang van dienste, die verskriklike toneel van agteruitgang in die onderwys en ander sosiale probleme wat alle dele van ons bevolking, maar veral die armstes van die armes benadeel. Wanneer ‘n 21-jarige man en ‘n 15-jarige kind ‘n ou mens met panga’s gruwelik aanval en vermink, en dit, word gesê, nogal oor ‘n loongeskil, as ‘n roekelose jeugleier met opruiende taalgebruik die leiding gee en die een is wat kroonprinse uitwys, is dit nie meer bloot ‘n kwessie van kalm bly nie. Dit vra vir baie ernstiger en meer berekende optrede en leierskap. Waar is ons tog as mense oor ‘n loongeskil iemand anders gruwelik met panga’s tot die dood toe vermink?

Ons het genoeg aan politiekery gehad. Die krisis in ons land het so ‘n omvang aangeneem dat politieke partye, burger-organisasies en kerke uit hul pad moet gaan om nou hande te vat.

Te lank het ons na mekaar as vyande gekyk. Te lank het ons gepraat oor mekaar as teenstanders. Te lank het ons met mekaar baklei.

Dit is tyd vir hande vat. Ons het nie ‘n amptelike noodtoestand nodig om te weet dat dit nou buitengewone tye is wat buitengewone eise aan leiers in ons land stel nie.

En hierin moet kerke ‘n radikale rol speel. Nou is die tyd vir praat.

Een voorbeeld van ‘n reaksie is die volgende media-verklaring van die aartsbiskop van Kaapstad. Maar waarom het ek die gevoel dat dit ook heeltemal te min is?

Sunday, April 4, 2010

Press Release on the Murder of Eugene Terre'Blanche

Issued 4 April 2010

'Let Easter break the cycle of death' said the Most Revd Dr Thabo Makgoba, Anglican Archbishop of Cape Town, responding to the murder of Eugene Terre'Blanche.

'I heard the shocking news of his killing as I was leaving Cape Town Cathedral in the early hours of Easter Sunday, having just celebrated the resurrection of Jesus Christ from the dead' said the Archbishop. 'I condemn the murder of Mr Terre'Blanche, and extend my deepest condolences to his family, whom I hold in my prayers. No child of God, no matter who they are, no matter what their views, should end their lives in this way.'

The Archbishop went on to say 'Easter gives us the ability to break the cycle of death, wherever it is found. The power of God, that raised his Son Jesus Christ from death to new life, will help us choose the path of life for our country and to reject any response that fuels racial hatred. Let all of us be Easter people, doing what we can to uphold the President's call for calm, and work for a better future for our nation.'

Wanneer die kruis op ons lewens beslag lê

Ek het Goeie Vrydag nagedink oor die kruisdood van Christus en besef dat ons te maklik die dood van Christus sien as “instrument” waardeur ons sondevergifnis ontvang. Die dood van Jesus aan die kruis behels veel meer as dit.

Dit is ook die oomblik dat Christus se lyding verby is, dat Hy, in die woorde van Johannes, verheerlik word en sy intieme verhouding met God herstel word. Nou, só verborge, is Jesus weer by God – verhef in heerlikheid. Johannes kan nie genoeg vertel van Jesus wat uiteindelik deur die kruis met sy Vader verenig word nie.

Dit beteken natuurlik nie dat die band tussen die kruis en sondevergifnis minderwaardig is nie. Die kruis is inderdaad Christus se sterwe in ons plek. Ons word deur die plaasvervangende lyding van Christus bevry tot ‘ n nuwe lewe. Niks staan meer in ons pad om in vryheid te leef nie.

Maar ook dit is té min, want die kruis van Jesus integreer ons hele lewe met die lewe van Christus. Om maar net die kruis met sondevergifnis te verbind, is byvoorbeeld om die omvang van die goddelike liefde as die dieper mag in Jesus se kruisoffer mis te kyk. Ons lewens word in Christus deel van God se liefdesweg – en daarom inspireer die kruis ons om die God van liefde met ‘n lewenspassie lief te hê. Met ons hele lewe, al ons kragte en met totale toewyding moet ons die weg wat God vir ons in die kruis uitwys, loop. Goeie Vrydag wys byvoorbeeld vir ons op ‘n heel merkwaardige manier die pad van geweldloosheid. Want God se liefde was so grensloos dat dit nooit teruggeslaan het nie. Dit het ook die houe, selfs die indryf van die spykers en die wond in Jesus se sy, verduur sonder om ‘n vuis op te tel. Ons lewens word deur die kruis in hierdie geweldlose kruisweg geïntegreer. Ook ons leer die houding van om die wang te draai, om die ekstra myl te loop. Dit is hoe die kruisweg van Jesus lyk. En daar is vele ander dimensies aan God se handeling in Jesus se kruisdood.

Ons hele lewe in al sy baie fasette word deur die kruis getransformeer. En dit raak veel, veel meer as sondevergifnis.

Wat dit behels, kan nie in reseppies uitgespel word nie. Dit vra van ons om na die kruis te gaan met die een durende, aanhoudende vraag: as ek die kruishout gadeslaan, wat doen dit aan my lewe?

Hierdie self-implikasie sal baie nuwe antwoorde vir elke gelowige se individuele lewe bring. Wat dit vra is dat ons deel neem aan en oop is vir wat die kruis aan ons doen.

Hier is ‘n stuk van Alaric Lewis (uit die Seisoen van Heling) wat die versmelting van die kruis met ons lewens onderstreep.

8 April

“Op daardie oomblik het die voorhangsel van die tempel van bo tot onder middeldeur geskeur. Die aarde het geskud, en die rotse het uitmekaar gebars.”

– Matteus 27:53

Dit is die verhaal van een mens, maar terselfdertyd ook die verhaal van die hele mensdom. Dit is ‘n verhaal wat gaan oor wat gebeur het iewers in ‘n afgeleë deel van die wêreld, maar tog is dit ‘n verhaal wat die wêreld nie kon hanteer nie. Dit is ‘n storie, die tragedie wat die engele van God laat treur het, maar hulle tog ook jubelsange laat sing het wat deur die eeue heen om die wêreld heen gehoor is. Dit is ‘n ingewikkelde, verweefde verhaal, maar tog is dit ‘n aangrypend eenvoudige vertelling oor liefde. Dit is die verhaal van Jesus Christus, en dit is tog ook ‘n verhaal oor ons: die storie van ons verwagtinge, ons smart, ons verlangens, ons lewens. Dit is net deur hierdie storie dat die verhaal van óns lewens enige betekenis het. Dit is hierdie verhaal wat ons maak tot wat ons is. Daarom moet ons alles daarvan op ons laai – ons pyn, worstelinge, rou en hoop – en opgaan na Jerusalem met die Here sodat ons eie storie kan deelhê aan sy verhaal.

Wanneer bekwaamheid nie meer tel nie....

Ek loop hierdie artikel raak. Dit is 'n dapper artikel.

Jonathan Jansen: How did competence become a bad word? When last did you hear a South African talk about anyone as being competent?

I have not for a long time heard that word used to describe a politician - or any public servant, for that matter. Competence is an achievement that is more likely to lose you your job than keep it.

This is the problem of Pravin Gordhan now, as it was of Trevor Manuel then.

You do your job well, like preventing our economy from becoming a Third World basket-case, and some group or other will line you up for public execution. They will not accuse you of incompetence because it is obviously not the problem; they will call you "neo-liberal" (trust me, they do not know what that word means) or "counter-revolutionary" (though they are certainly not revolutionary), but the goal is to strike down any appearance of competence at the job.

It is why Mavuso Msimang failed to transform Home Affairs - it is not simply that incompetence was deeply embedded in the organisational culture of this notorious department, it is that the incompetence was protected, nourished and defended by the powerful when Msimang had the temerity to try and transform this business.

Let's be frank: too many people depend on a corrupt and inefficient Home Affairs for a newcomer to demand competence and take away a steady stream of income from the parasites inside and outside the department who feed daily on this rotten carcass with the homely name.

My dictionary is funny. It defines competence as "the quality of being adequately or well-qualified physically and intellectually". Oh boy.

The mind drifts involuntarily to the police force. Did you see that video-clip of policemen, led by their commander-in-chief, chasing some criminals down a field somewhere in the beloved country? There they were, protruding stomachs bouncing along ahead of the rest of the body.

The question that crossed every thinking mind was: Who will get there first, the stomach or the policeman?

Don't get me wrong, I'm no Twiggy myself. But then again, I am not running (oops) after criminals.

"Well-qualified physically", my foot. We appoint policemen to the job precisely because there is no qualification required, physical or intellectual.

The truth is, you need not be competent to find a job in South Africa. You need the right political credentials. You need the right networks. It helps if you have the right colour - the darker the skin, the better. And it helps if you make the right noises, show up at the right funerals and embrace the right scoundrels. But whatever you do, do not - under any circumstances - demonstrate competence; it could cost you your deployment.

We created an academic industry as progressive critics of the practices of the Afrikaner nationalists or the IFP ethnicists for linking employment to ideological or tribal loyalty in the bad old days. Now we are doing the same thing, with the same results.

When last did you sit on an interview panel for a job in the new South Africa and hear someone ask the obvious question: are you competent to do the job?

You will notice that people sneer when you arrive early for work or leave late. What is she trying to prove? Why keep serving people when they stand in a long queue in the blazing sun? It's your lunch time, after all! Bugger the people.

When I served as Dean at the University of Pretoria, most of our academics were housed in one building on the Education Campus.

Late at night, there would be about 10 office lights burning. I discovered that the people who worked late all got their doctorates overseas. They, too, were South African, black and white, but they had learnt to labour at a different pace, to put the work ahead of the timetable. They were the most productive scholars, people who hated mediocrity and were proud to be competent. Competence does not have a colour. It is a truly non-racial attribute of the human condition.

Look carefully at the collapse of basic services in the municipalities around the country. Look at the mushrooming of potholes that sink our provincial and local roads.

Look at how dirt stacks up even in all areas with or without strikes. The mess is quite simply a consequence of employing (or deploying) incompetent people. We all suffer when this happens, especially the poor.

Way forward? Make competence a respectable word once again! Be blind to politics or pigmentation in making appointments. Build capacity from the ground up, starting with youth. Send the right signals from the top down.

Begin by firing some senior politicians for non-delivery. Then watch this country flourish.

Hoe goed kan Goeie Vrydag wees?

Dit is moeilik om op Goeie Vrydag die kruisboodskap tot sy reg te laat kom. Ons neig om verby die dag te wil kyk na Paassondag. Die opstanding word dan vir ons die eintlike dag van die Paastyd.

Maar die kruisdood van Jesus is nie ondergeskik aan die opstandingsdag nie. Dit is ook nie bloot ‘n dag waarop Jesus se lyding uiteindelik verby is nie. Daar sit in die kruis self ‘n magdom van betekenisse. Maar een hiervan is sekerlik dat die kruis die oomblik is waarop ons Christus in al sy heerlikheid herken.

Dit blyk die beste uit Johannes Evangelie. Vir Johannes, die evangelie van liefde, is die kruis die plek waar die Seun verheerlik word. Hy word opgehef – aan die kruis opgetel, maar, terselfdertyd verheerlik. Christus se “oplig” aan die kruis is reeds die oomblik wanneer hy verheerlik word. Johannes 3:13-14 vertel dit in ryk simboliese taal:

Niemand op die aarde was al in die hemel nie behalwe Hy wat uit die hemel gekom het, naamlik die Seun van die Mens. Moses het die slang in die woestyn hoog op ‘n paal gesit; so moet die Seun van die Mens verhoog word, sodat elkeen wat in Hom glo, die ewige lewe kan hê.

Ons verstaan die kruis korrek as Jesus se dood sodat ons die ewige lewe kan hê. Of, soos ons dit meer dikwels stel: Hy het vir ons sonde aan die kruis gesterf. Die kruisdood is óns bevryding, neem óns sondelas weg.

Dit is ‘n belangrike en wonderlike ervaring om te weet dat ons nie meer die slaaf van donkerte is nie.

Dis net so min om hier op te hou. Want dit gaan om meer.

Johannes 12:32 gee vir ons die dieper insig.

“En as Ek van die aarde af verhoog is, sal Ek almal na My toe trek. Dit het Hy gesê en daarmee ook aangedui op watter manier Hy sou sterwe.”

Die kruisdood is in hierdie gedeelte nie bloot net die rede vir ons vergifnis van sonde nie. Wie sy of haar oog op die kruis hou, deel aan Christus se oorwinning oor die kwaad.

Maar kyk wat staan hier regtig: Deur die kruisgebeure word almal “na My” toe gebring.

Wat ‘n verborge werklikheid: Die geestelike reis eindig wanneer ons by Christus is. Hy en sy Vader. Dieselfde intieme verhouding tussen God en Seun is nou vir ons beskore. Die wegneem van die sonde is maar net die eerste, voorlopige stap na hierdie intieme verhouding met God.

Die kruis is so spesiaal omdat dit Jesus se hereniging met God verteenwoordig. Hy is by God, sy gees is in sy Vader se hande oorgegee, alles is volbring, sy taak is uitgevoer. En wie Hom volg, deel saam met Hom nou die teenwoordigheid van God. En Hy het hierdie taak volvoer sonder om ooit ‘n hand op te lig, kwaad te spreek of gewelddadig te word.

Dit is daarom dat Johannes die dood van Jesus so sag kan maak (sien ‘n vorige blog). Die kruis is maar die deurgang tot die Vader. Uiteindelik is Vader en Seun verenig.

Wat tel is nie hoe sondeloos ons nou is nie. Maar dat ons by Christus kan wees. In God se teenwoordigheid.

Dikwels het ek gewonder hoe kan 'n mens van "Goeie" Vrydag praat. En tog, vanuit Johannes Evangelie is dit moontlik. Die oomblik van verheerliking. En dan is Gauguin se "geel Christus" ook glad nie so vergesog nie (sien die skildery hierbo).

Goeie Vrydag – hoe goed is dit om by God te kan wees!

God se droom vir die wereld. Oor die einde van geweld.

Hierdie skildery van Picasso is een van die beroemdste Spaanse kunswerke en een van die beroemdste kunswerke van ons tyd. Daar is min mense wat nie daarvan weet nie en 'n mens besoek nie Madrid sonder om daarna te gaan kyk nie.

Picasso het dit geskilder na die bombardering van die Baskiese stad, Guernica. Die skildery, Guernica, is vernoem na die stad en hang vandag in Madrid.

Wikipedia het ‘n interessante artikel oor die skildery – en die meegaande foto is in hulle artikel opgeneem (http://en.wikipedia.org/wiki/Guernica_%28painting%29).

Daar is in ons wêreld ‘n groot beweging teen geweld aan die gang. Hierdie skildery is ‘n belangrike simbool van daardie stryd. ‘n Mens kan ons tyd nie verstaan as jy nie oor hierdie skildery nadink nie.

Vir my is die skildery aangrypend mooi omdat dit so grafies lyding uitbeeld. Terselfdertyd is dit ‘n sterk protes teen geweld en die oneindige lyding wat dit oor mense bring.

Die stad is deur Duitsers gebombardeer. Hulle het massiewe bomme daarop gegooi. Hulle het dit terselfdertyd gesien as 'n eksperiment om hul wapens te toets. Die paniekbevange inwoners het na die markplein gevlug want die uitgangspaaie was versper gewees. Hulle kon nie uit die stad wegkom nie. Genadeloos is met die bombardering van hierdie onskuldige burgers volhard.

Net twee dinge uit die skildery ter nadenke or die paastyd: aan die linkerkant is daar ‘n figuur van ‘n vrou (die treurende vrou word in Picasso se werk ‘n herhalende motief) wat rou oor haar kind. Dan is daar aan die onderkant van die skildery ‘n figuur van ‘n gevalle soldaat. Op sy oopgestrekte hand is daar die simbool van die stigmata van Christus (die lydensmerke) wat hom as ‘n martelaar uitbeeld. In sy ander hand is ‘n gebreekte swaard waaruit, aangrypend, ‘n blom opkom.

Die skildery wat mense se angs uitbeeld en vertel van die verskriklike gevolge van geweld, het ook sy elemente van hoop. Maar dit is ‘n skildery wat vir my in die lydenstyd bybly: Die kruisverhaal is die verhaal van die geweld van goeie mense teen die Goeie Mens. Goeie Vrydag wil ons herinner hoe maklik ons, veral as ons godsdienstige is, ander vernietig. En tog, dit is die dag wat ‘n mens herinner dat die Lam wat geslag was, selfs in die dood die oorwinning behaal het – deur bloot net reeds nie geweld met geweld te beantwoord nie. En wat vir sy vervolgers gebid het.

Geweld is so totaal sinloos. Want nie net word die ander een vernietig nie, maar die geweldenaar vernietig homself of haarself.

Op Goeie Vrydag word ek herinner aan God se droom vir ons woonplek - dat dit 'n huis sonder geweld vir almal sal wees.

Troos in lyding

Picasso het na die bombardement van Guernica as protes 'n reeks skilderye van treurende vroue gemaak. Hulle het beroemd geraak weens die rou emosie wat hulle uitbeeld. Dit was Picasso se protes teen geweld.

Picasso steun vir hierdie uitbeelding op die baie bekende motief van die Mater Dolorosa - die treurende moeder van God - in die Spaanse kuns. Iewers wil hy uitroep dat God intens betrokke is by die stryd teen die kwaad en geweld.

Dit pas 'n mens, hier in die lydenstyd, om hieroor na te dink. As hulpmiddel, vind ek toe die onderstaande gedeelte in Alaric Lewis se 'n Seisoen van Heel word. 'n Mens moet jou in die nood van ander kan indink en dit van naby beleef. Maar dan, kan 'n mens ook tydens lydenstyd weet dat God in die Evangelies, veral met die kruisdood van Christus, ook 'n aangrypende protes teen geweld teken.

God protesteer met God se hele hart teen geweld. Net die verskil - vir God is dit nie 'n saak van teken of van verbeelding nie, maar 'n saak van die werklikheid.

Hoe naby bring dit ons tog aan vrede! En hoe goed word die Vrydag van die kruisdood vir ons tog nie!

15 Januarie

“Alles wat jy in jou verbeelding kan bedink, is werklik”

– Pablo Picasso

Picasso se briljantheid is te vinde in die manier waarop hy na die wêreld en sy mense gekyk het soos niemand anders dit ooit kon doen nie. Hy het deur sy verbeeldingskrag vir hom ingedink in ‘n wêreld waar die sagte oopheid van menslike vorme en die sagte indrukke van die natuur getransformeer is in rigiede geometriese formaat en sterk kleure. Op dié manier wou hy mense uitnooi om op nuwe maniere te dink oor die wonders van die mensdom en die wêreld. Dit wys hoe formidabel skeppend sy verbeeldingskrag was.

Mense het dit in hulle geaardheid om verbeeldingryk te wees. Dit is dikwels ‘n troos om op ‘n mens se verbeeldingskrag staat te maak. Selfs al leef ons in ‘n wêreld wat selfsugtig en brutaal is, is dit goed dat ons ons ‘n wêreld vol onselfsugtige skoonheid en liefde in ons verbeelding kan voorstel. Dus, wanneer ons moet saamleef met die worsteling en pyn van ‘n verlies, moet ons ons net so kan indink in ‘n tyd wanneer die pyn minder sal word, wanneer die hartseer minder verskeurend sal wees. Dan begin ons ook die oorgang te maak tussen ‘n lewe wat ons deur ons verbeeldingskrag ervaar en ‘n lewe wat gelééf word.

Hy wou sy eie pilletjie drink toe hy hoor hy het die Nobelprys daarvoor gewen!

James Black het die Nobelprys vir medisyne ontvang vir sy pil wat hartaanvalle voorkom en wat miljoene mense se lewens gered het. Die pil was op ‘n stadium die mees verkoopte medisyne ooit. Sy tweede groot uitvinding was ‘n pil teen maagswere wat die mediese bedryf miljarde gespaar het aan versorgingskoste.

Black sê hy het byna sy eie pilletjie teen ‘n hartaanval nodig gehad toe hy in 1988 die nuus van die Nobelprys gekry het! Hy het nie roem gejaag nie. Hy wou net sy werk doen. Hy wou nie joernaliste met slim stories vermaak nie.

Die geheim vir sy sukses is dat hy gevestigde wysheid gedurig bevraagteken – want dit is hoe nuwe groei plaasvind. Toe hy gaan vra het waarom sy onderwyser hom ‘n wiskunde-toets laat dop het, het die onderwyser dit weer nagesien en besef hy het die probleem op ‘n nuwe manier opgelos.

Maar daar is iets diepers aan sy sukses: In sy gelowige gesin wat lief was vir musiek, het sy pa, ‘n mynwerker en ‘n Baptis sy kinders geleer om ander te respekteer. En sy ouers begeer vir hul kinders die beste – hulle moes leer sodat hulle nie hulle lewe in die steenkoolmyn hoef te slyt nie. Die ellende van die myn het hulle nie ondergekry nie.

Dit was hierdie respek vir ander en ‘n gelowige gesinslewe wat hom, self ‘n dokter, ontsteld laat voel het mense word oneerbiedig en ongevoelig behandel of hulle ‘n lewer, of ‘n nier of ‘n hart is.

Wat my aan die wysheid van die Bergrede laat dink het: doen aan ander.... (En my dankbaar maak vir my dokter met sy menslike vriendelikheid.)

Hier is die berig uit Trouw:

Toen hij de Nobelprijs voor de geneeskunde kreeg, was dat zo’n schrik dat hij graag zijn eigen pil tegen hartkwalen bij de hand had gehad.

Twee keer in zijn leven deed hij een wetenschappelijke doorbraak die de levens van miljoenen mensen redde of draaglijker maakte. De eerste leidde tot een pil tegen hartkwalen, de tweede tegen maagzweren. „Mijn grootste passie is het maken van gereedschappen”, zei hij daarover. „Ik noem mezelf een farmacologische instrumentenmaker.”

Voor zijn werk kreeg hij in 1988 de Nobelprijs voor geneeskunde. Dat was opvallend, want die prijs ging haast nooit naar een wetenschapper die voor het bedrijfsleven werkte. James Black deed zijn ontdekkingen wel in dienst van de farmaceutische industrie, die miljarden aan hem verdiende. Maar als de commerciële druk hem te zwaar werd, trok hij weer naar de universiteit. Wie hem ook betaalde, hij behield koppig zijn onafhankelijkheid.

James was de vierde van vijf zonen in een, wat hij noemde, hecht doopsgezind gezin. „Mij werd geleerd anderen met evenveel respect te bezien als mezelf”, zei hij over zijn opvoeding. Hij had zeker respect voor zijn vader, die werkte voor de kolenmijn in het plaatsje Cowdenbeath, in de Schotse regio Fife.

Zijn vader was dol was zingen en muziek stond centraal in het gezinsleven. Vader stimuleerde zijn zoons ook om te leren zodat ze later niet naar de mijn hoefden. Maar dat leren was aanvankelijk niet zo belangrijk voor James, die dagdromend door zijn schooljaren zeilde.

Dat veranderde toen hij op de middelbare school zat, in een gebouw dat bovenop de mijngangen stond en zo was verzakt dat het leek op ’een dronkelap op krukken’. Maar het onderwijs was goed. Toen hij op z’n veertiende opgaven uit het wiskundeboek zat te maken, bleken zijn antwoorden steeds fout te zijn. Hij protesteerde en zijn wiskundeleraar rekende de opgaven na en kwam tot dezelfde uitkomsten als James. „Het boek is fout”, gaf de leraar toe. Sindsdien voelde James zich vrij om algemeen aanvaarde wijsheden op de proef te stellen. De wetenschapper was geboren.

Dankzij die wiskundeleraar belandde hij op de St. Andrews Universiteit, waarvoor hij een beurs kreeg. Die was nodig ook, want een oudere broer was ook naar de universiteit gegaan en er was thuis geen geld meer voor meer studiebollen. James koos voor geneeskunde, net als zijn oudere broer.

Toch wilde hij geen arts worden. Hij vond dat patiënten vernederd werden. „Hun identiteit werd weggestreept. Ze werden aangeduid als die lever achterin de zaal, of dat hart. Natuurlijk vonden de artsen helemaal niet dat ze die mensen vernederden. En dat maakte het nog erger. Inmiddels is er wel iets veranderd, maar niet heel veel”, zei hij in 2004.

James deed liever onderzoek. Maar eerst moest hij geld verdienen om de studieschuld af te betalen die hij ondanks zijn beurs had opgelopen. Universitaire banen waren er nauwelijks en hij vertrok in 1947 naar Singapore waar hij les kon geven aan de universiteit. Toen hij na drie jaar terugkwam en bij de Universiteit van Glasgow ging werken, was hij al gegrepen door de mysteries van het hart en vooral hartkwalen. Hij ontwikkelde de gedachte dat je het hart rustig kunt houden als je de toevoer adrenaline kunt beperken.

Hij vroeg het farmaceutisch bedrijf ICI om geld voor verder onderzoek. Kom maar hier werken, zei het bedrijf. „Eén ding stond als een paal boven water in die tijd: werken voor het bedrijfsleven was taboe”, zei hij later. „Een goede wetenschapper ging niet naar de industrie.”

Toch deed hij dat in 1958. Hij kreeg een eigen laboratorium en alle steun die hij nodig had, zoals van een briljante scheikundige die hem leerde de goede vragen te stellen over een molecule. Desondanks was het een krachtmeting. „Ik moest leren om met andere disciplines samen te werken en op tijd over te schakelen van onderzoek naar ontwikkeling, om het bedrijf aan de gang te houden, kortom: om zowel effectief als productief te zijn.”

Hij ontwikkelde propranolol in 1964. Toen dat in de jaren zeventig werd toegelaten, werd dat het best verkochte medicijn ter wereld. Het was de eerste succesvolle bètablokker: de pil blokkeert de signalen van adrenaline die het hart opjagen. Die vondst werd gezien als de belangrijkste doorbraak in de behandeling van hartkwalen sinds de wetenschappelijke toepassing van vingerhoedskruid eind 18de eeuw.

Black had ook gezocht naar een middel om de pijn van angina pectoris te verminderen. Die pijn wordt veroorzaakt door tekort aan zuurstof in het hart. Tot dan toe zochten wetenschappers de oplossing vooral in vergroting van de stroom zuurstof naar het hart. Maar Blacks blokker deed het omgekeerde: doordat het hart niet meer zo snel pompt, heeft het minder zuurstof nodig.

Niet alleen hartpatiënten hebben baat bij zijn medicijn. Ook musici slikken het tegen plankenkoorts; de bijwerking van koude handen komt goed uit voor musici met zweethanden. Een Noord-Koreaanse pistoolschutter werd op de Olympische Spelen van 2008 gediskwalificeerd omdat hij propranolol had gebruikt tegen trillingen in zijn hand.

James Black wilde niet op zijn lauweren rusten. Hij was bang dat ICI hem blijvend aan propranolol wilde koppelen, om de toepassingen en de verkoop te ondersteunen. Maar hij popelde om ook andere zieke delen van het lichaam te beschermen met blokkers. Hij kreeg een kans bij concurrent Smith, Kline & French. Daar kon hij zijn tweede revolutionaire blokker maken: cimetidine, dat de aanmaak van maagzuur remt, een weldaad voor maagpatiënten. Met dat medicijn waren er veel minder operaties nodig om mensen van hun maagzweer af te helpen.

Hij had er veertien jaar aan gewerkt. Dat medicijn was een nog groter commercieel succes dan propranolol. Black heeft talrijke miljarden verdiend voor de farmaceutische industrie.

Maar hij had genoeg van de commerciële druk en greep in 1973 de kans aan om weer een academisch leven te leiden bij het Londense University College.

Hij had grootse plannen voor nieuwe studierichtingen waarin hij zijn ervaringen kwijt kon. Maar die bleken te duur te zijn voor de universiteit en ze pasten ook niet in de bestaande opzet van de faculteit. Bovendien kreeg hij last van ’ontwenningsverschijnselen’ nu hij niet langer dagelijks met scheikundigen kon samenwerken.

Hij verkaste in 1977 naar de Wellcome Foundation, een ideële instelling voor biochemisch onderzoek. Ook daar wachtte hem een teleurstelling, want zijn afdeling was traditioneel, conservatief en feodaal. „Vastgeroeste opvattingen kunnen pogingen tot hervorming absorberen als een boksbal”, stelde hij vast. Instellingen kunnen net als mensen ziek zijn, en die hangen altijd samen met hun omvang. „Ik zei weleens dat ik na mijn pensioen een leerboek zou gaan schrijven over ziektebeelden van instituten.” Maar in zijn eigen onderzoek boekte hij wel vorderingen.

Van dat boek is het nooit gekomen, want eigenlijk is hij niet echt met pensioen gegaan. Hij bleef onderzoeken in universitair verband, maar wel met geld van de farmaceutische industrie. Ondertussen ontving hij talrijke eerbewijzen, onder meer het lidmaatschap van de Britse Order of Merit, een orde van verdienste waarvan slechts 21 mensen tegelijk lid van mogen zijn.

Toen hij in 1988 hoorde dat hij de Nobelprijs voor geneeskunde had gewonnen, was hij even van slag. „Ik wou dat ik mijn eigen bètablokker bij de hand had.”

De paniek was echt. „Het voelde als een stomp in mijn maag. Het was een geweldige schrik. Ik ging naar de pub om over mijn lot na te denken.”

Hij was bang dat de prijs zijn leven op de kop zou zetten, dat journalisten zouden verwachten dat hij interessante dingen te zeggen had en dat had hij niet. Hij was alleen maar een eenvoudige probleemoplosser, een instrumentenmaker.