Die innerlike sug van dankbare tuiskoms. Oor die nagmaal.

Hoe word ‘n mens omvorm in die geestelike weg? Hoe lyk die proses van transformasie? Dit is vrae wat die geestelike voorouers indringend besig gehou het.

Want die mens se pelgrimsreis is steeds ‘n proses van dieper inworteling in die verhouding van God met die mens. Altyd weer is daar die oefeninge wat ‘n mens se ingesteldheid op die geestelike reis voed en wat ‘n mens rigting laat vind.

Iewers begin alles – soos blyk uit ‘n vorige blog. Die geestelike voorouers het geweeet daar is ‘n eerste dimensie van omvorming. ‘n Mens kom uit niks tot ‘n nuwe lewe – net soos toe God aan die begin uit niks die mens geskep het.

Om dit te begryp, moet ‘n mens kyk na die mens se vroeëre verknogtheid aan niks. Die ou bestaan, die bestaan sonder en buite God, is ‘n tyd waarin die mens ten alle koste op selfbehoud, selfbeskerming en selfverryking ingestel is.

Gelowiges word deur God hiervan omvorm, weg van ‘n mens se fokus op jouself en weg van ‘n mens se beheptheid met aardse sorge. Iemand wat in God is, word tot eenvoud en suiwerheid omvorm om eerder op God te fokus en om die geestelike reis in afhanklikheid van God af te lê. Dit was, soos in ‘n vorige blog bespreek, ‘n eerste fase van omvorming.

Die nuwe mens word deur God geskep en die ou mens word agtergelaat. God se liefdevolle teenwoordigheid deurtrek en deurstroom ‘n mens in sy of haar nuwe bestaan. Die mens se lewe het ‘n nuwe vorm. Dit is ‘n mens wat die aardse ontgroei het omdat die aardse dinge mense vasvang, gevange hou, innerlik onvry maak en van God weghou. Genadiglik kom God, raak die mens aan en in die aanraking vind die mens ‘n nuwe bestaansvorm.

‘n Tweede fase in die omvormingsproses hang ten nouste saam met die geestelike oefening van deelname aan die nagmaal.

Iets gebeur met die mens wat aan tafel saam met God gaan. ‘n Mens word skoongebrand en ingebrand in die goddelike liefdesvuur.

In die nagmaal as ‘n intieme ontmoetingsgebeure met die Lewende Here, met Christus, ontdek ‘n mens hoe afhanklik ‘n mens van God se liefde is, skryf Blommestijn. ‘n Mens kan nie daardie liefde beetkry en bewerk nie.

Jy moet dit afwag, ontvang. Jou hande kan dit nie gryp nie, net ontvang.

God moet aan die mens die liefde in Christus gee, want die mens staan arm, blind en naak, met ‘n innerlike koudheid en kilte voor God in ‘n situasie van ontbering en gebrek.

Jy sit naamlik innerlik verhongerd, uitgemergel en maer by die tafel aan. ‘n Dik, vol mens het immers nie veel aan ‘n ete nie. Of, skryf Blommestijn, ‘n mens wat warm kry in die somer gaan nie nog voor ‘n verwarmer sit nie.

Dit is alleen maar God se teenwoordigheid wat ‘n mens omvorm, of, soos Blommestjin dit stel, die vuur van God se liefde omvorm die mens se kilheid. Want kil is die mens se bestaan sonder God. Die mens is immers niks. Die mens is onvry, bestaan eintlik nie regtig nie.

Net soos God in die skeppingsdaad uit niks die mens gevorm het, net so bring God se vurige liefde die mens tot ‘n nuwe bestaan in die mistieke gebeure van die nagmaal.

“Ons geslotenheid word deurbreek deur die goddelike Gelaat wat in oorweldigende skoonheid aan ons geopenbaar word.”

Aan tafel is ‘n mens by die Een wat uitdeel, ontfermend, genadiglik – ‘n Vader wat die gemeste kalf vir die honger, verlore seun slag.

‘n Mens kan nie na die nagmaalstafel gaan wanneer ‘n mens vol is van klagtes en kilheid nie. As jou aardse sorge, waaraan jy buitendien niks kan doen nie, jou innerlik besig hou, is jy verlangend na aardse ding en afgesluit van die ryk maal wat God voorberei het.

Eers wanneer ‘n men jou afhanklikheid insien, jou leegheid begryp en jou wanhopige, sinlose greep op jou lewe loslaat, kan ‘n mens die hemelse voedsel in die nagmaal inneem.

Die mens word slegs gevoed wanneer hy of sy honger en met leë hande en sakke aan die tafel gaan aansit. Dit is dan dat ‘n mens insien en tot die besef kom dat dit die nagmaal is wat hom of haar voed.

Die voedsel is God se liefdevolle teenwoordigheid, God wat ‘n mens in Christus omvorm en transformeer.

Wie bewus word van God se teenwoordigheid, word met God verenig en kom tot nuwe lewe. So iemand verloor sy of haar self-gerigtheid en ontdek hoe sy of haar hart op Christus ingestel is. Nie ‘n mens se eie prestasie nie, nie weens ‘n mens se eie behoeftes nie, maar deur Christus as gawe word ‘n mens vry en vervuld. Dit is ‘n liefde wat van maal tot maal herhaal en uitgedeel word, wat nooit uitbrand nie, wat nie ‘n rekening uitskryf of ‘n betaling eis nie. Vrye genade, verniet word die liefde uitgedeel.

Meer nog: dit is ‘n liefde wat ‘n mens innerlik verteer en in liefde laat ontbrand. ‘n Mens eet en drink die liggaam en bloed van Christus. Dit is jy wat die brood eet en die beker drink.

Maar ‘n mistieke gebeurtenis vind plaas. Dit is nie wat die mens doen, die eet of die drink wat die mens omvorm nie. Dit is eerder Christus se teenwoordigheid in die nagmaal wat die vuur van Goddelike liefde in mense se innerlike laat ontbrand. Dit is nie ons wat Christus inneem en verteer nie. Dit is Christus se liefde wat ons opneem en deur vuur verteer. Die mens word een met die Goddelike liefde en word opgeneem in ‘n intieme eenheid met God.

Blommestijn haal die volgende onvergeetlike deel uit Thomas a Kempis aan (3.16.9-12):

Verkwik u hongerende bedelaar,

maak warm my koue deur u liefdesvuur,

verlig my blindheid deur die glans van u teenwoordigheid,

verander al die aardse vir my in bitterheid,

en elke las en teenslag in lydsaamheid,

en elke lae en geskape ding in veragting en vergetelheid.

Hef my hart tot U in die hemel op,

en laat my nie swerf op aarde nie.

Thomas wil sy lesers bring om nie op aardse dinge, teenslae, angste en benoudhede te fokus nie. Alles wat aards is, moet die mens agterlaat as niks wanneer dit met God se teenwoordigheid vergelyk word nie.

Daarom kom die tweede deel van die merkwaardige lied:

Hef my hart tot U in die hemel op,

en laat my nie swerf op aarde nie,

U alleen sal van nou af aan my verlustiging wees tot in ewigheid,

want U alleen is my spys en drank,

my liefde, my heuglikheid,

my soetheid en al my goed.

O, Mag U my volslae ontbrand deur u teenwoordigheid,

my verteer en laat oorgaan in U,

dat ek een van gees met U mag word

deur die genade van innerlike vereniging

en versmelting deur liefdesvuur.

Laat nie toe dat ek honger en dors tot U nader nie,

maar handel barmhartig met my,

soos U dikwels so wonderlik goed gehandel het met u heiliges.

Is dit te verwonder dat ek geheel deur U ontvlam,

en beswyk in myself,

terwyl U is die immer brandende, nooit verswakkende vuur,

die liefde, wat harte reinig en die verstand verligting gee?

Geyser se vertaling van die oratiewe, die versugtig, die verlange na wat werklik kan versadig. 

En terselfdertyd dit ontdekking, die kontemplatiewe, die innerlike sug van dankbare tuiskoms: U is die immer brandend, nooit verswakkende vuur, die liefde, wat harte reinig en die verstand verligting gee.

Net iemand wat nie weet wat liefde is nie, kan hierdie gedagtes as wêreldmyding sien.

Wanneer 'n groot held val? Oor onderskeiding...

Groot gesprekke was die afgelope paar dae gevoer oor die Lance Armstrong-skandaal.

Die Nederlandse televisie-kanaal het boeiende onderhoude en gesprekke, tot in fynste detail, oor die biegsessie van die fietsryer voor Oprah gehad.

Een van die persone met wie 'n onderhoud gevoer is, was 'n prokureur uit Amerika wat gedwing is om 'n borgskap uit te betaal hoewel hul geweet het dat Armstrong dwelms gebruik het. 

Ek bekyk die gesprek op twee vlakke: aan die een kant sien 'n mens in so 'n onderhoud meer van die binne-werkinge van groot sport en groot sportborgskappe. 

Aan die ander kant ontdek jy die menslike gesig agter al die groot geld. Hier is 'n prokureur wat rustig na vele jare dat hy geweet het van die yslike bedrog-sage, nou  sy gevoelens oor die vernederende, boelie-taktiek van Armstrong teenoor hom en sy groep beskryf. 

Ek sien hoe hy, die ervare prokureur wat sekerlik alle rede tot triomfalisme het, met 'n ingehoude, saaklike en besadigde houding oor die tragedie en oor die ellende van die Armstrong-gebeure reageer.  

Hy kan, sê hy in reaksie op die onderhoudvoerder se vraag, nie blydskap voel noudat dit na al die jare en al die geboelie van Amstrong wat hulle maatskappy miljoene dollars gekos het, blyk dat hulle tog reg was nie, 

Hy kan net met 'n gevoel van treurigheid dink oor die reputasie van dapper mense wat die waarheid gepraat het en wat deur Armstrong beskuldig is van laster en leuens. Hy het gesien watter intimidasie op daardie mense losgelaat is en hy weet van die dreigemente en selfs die lewensgevaar wat hulle ondervind het. En, voeg hy by, dit bly 'n skok om te sien dat 'n wêreld-ikoon soos Armstrong in 'n dag se tyd so dramaties en so totaal tot 'n val kom.

Ek sit 'n oomblik stil voor die man se woorde en sy besadigdheid. 

Hoe kan 'n mens jou oor die val - selfs van 'n skurk verbly?, dink ek terwyl ek die onderhoud bekyk en sien hoe die prokureur, 'n man van integriteit, sy mening lug. Hoekom, terwyl ek ook gekweld is oor Armstrong se donker geskiedenis, is daar soveel haat, venynigheid, veroordeling en verwerping in alles wat mense oor hom sê?

Ek dink terug aan ons eie Hansie Cronje voorval. 

Ek lees juis in hierdie dae dat, by al die ellende wat Hansie se val veroorsaak het, hy in die massa-histerie wat losgelaat is, deur mense baie naby aan hom vals beskuldig is van sekere sake. Almal het dit gedoen, vertel die man wat gelieg het en, boonop, die prokureurs het my gedreig om die saak teen Hansie so waterdig as moontlik te maak.

In Engels praat hulle van lynch mobs. 

Ons het hulle in die Bybel ook gehad: die ouens wat die vrou na Jesus gesleep het en haar wou stenig.

Juis teenoor so 'n massa-histerie is dit belangrik dat die reg sy loop neem: maar dan nie sommer enige regsproses nie. Maar 'n deeglike, betroubare en geweegde regsproses wat skuld duidelik uitwys en bewys. Soos die jarelange ondersoek wat die Amerikaners oor die Armstrong geskiedenis gedoen het. 

Maar dan ontdek 'n mens weer hoe die deeglikheid van die regsproses en die skulderkenning van Armstrong tog weer die massa-histerie wakker maak.

Daar is in al die kommentaar op Armstrong vir my 'n paar opmerkings van mense wat my bybly en wat my herinner aan my destydse, analoë ervaring van Hansie se val. Ek herinner my hoe ondenkbaar die situasie vir my was, selfs nadat Hansie self sy skuld erken het. Ek onthou hoe my sekretaresse, 'n Xhosa vrou wat later predikant sou word, kom vertel het hoe haar seuntjie die hele naweek in sy kamer gelê en huil het oor die nuus van Hansie. Dit was 'n vernietigende ervaring vir mense ver en verby die kringe van fanatieke krieket-ondersteuners.

Teen die agtergrond sien ek die volgende kommentaar en herken ek die innerlike teleurstelling wat by vele, vele gewone mense op die grond ervaar is. Hier is die kommentaar van 'n gewone leser op die berig in die NYT op die Armstrong onderhoud:

My colleague worked sixty hours a week to help his kids go to college and he had a screen saver of Armstrong on his bike during one of the Tours. He said "Every time I thought I couldn't work longer I looked at that picture of Lance and was inspired." Today my colleague just looks crushed.

Wat sou ek vir so 'n kollega sê, dink ek, as hy met my oor sy gevoelens gepraat het en sy gevoel van diepe ontnugtering? 

Woorde in so 'n tyd moet geweeg word. 

Maar tog, ten minste op my eie, sou ek  dink dat 'n mens 'n bietjie soos Jesus moet word. 

Nie net soos by die owerspelige vrou en haar moorddadige vervolgers nie: Weet maar ook van die kwaad wat nestel in die diepste innerlike van jou eie bestaan. Dit ook ja.

Ek sou verder dink aan die reaksie daardie aand, na Sy gevangeneming, in die koue herfstyd, toe Jesus, stukkend geslaan deur die moorddadige klomp om hom, gehoor het hoe die rotsman, sy voorste vriend, gemaak het of hy nog nooit van Jesus gehoor het nie. 

Ek kan my indink hoe Jesus, hier, anders as Armstrong en Hansie, inderdaad ook nog die man sonder skuld, moes gevoel het. 

En daar was net daardie lang, intense oomblik waarin Jesus na sy vriend gekyk het. Woordeloos. Sonder 'n vinger wat skuld uitdeel. Daar was nie woede of verwyte nie.

Was dit heilige stilte, miskien, van Jesus waarmee hy moes reageer op die ontugtering van die oomblik? Daardie oomblik in die onderskeidingsproses wanneer 'n mens die lewe bekyk en sien hoe kwaad diep in ons harte, in o so getroue harte, ingebed is - ook van ons mees getroue en mees geliefde vriende? 

En jy weet, soos Hy vroeg reeds vertel het: moenie kwaad moet kwaad vergeld nie. Want dit is wat die kwaad soek?  

En jy hoor ook die woorde in jou gedagtes opkom, wat Hy skaars kon sê, en maar Boontoe moes bid, daardie laaste oomblike: vergewe mense wat nie weet wat hulle doen nie. Sagtheid, ontferming, vergifnis teenoor hulle wat jou in die steek laat kom nie vanself nie. Dit moet afgebid word, van Bo ontvang word.

Die dae van die swart skaap is binnekort getel....

Nouja, dag ek, by die aanskoue van die storie hieronder - daar duskant Swellendam, by 'n stilhouplek afgeneem - Afrika wys vir ons dinge kan ook anders.

Die natuur kan op sy eie stil manier vir ons heelwat lesse leer: oor ons taal, oor ons lewensuitkyk en oor hoe ons vooroordele ons kyk na dinge kleur.

Mooi. 

Die liefde is niks anders as die verlange

Ingrid Jonker skryf hierdie liriese, maar ook worstelende gedig oor liefde:

GISTRAAND

gistraand in jou arms

by die perdeskoen maan

pluk ons ‘n klawer

met vier blare aan

vandag bly ek staan

op die werf by die blik

my hart agterdogtig

soos ‘n hoender wat pik

aan een korrel ‘n klip

wat skeur deur die hange

die liefde’s niks anders

as die verlange

Dit is die laaste twee reëls wat my boei.

'n Mistieke antifrase.

Wanneer die verstand ‘n mens se geestelike reis in onskuld laat eindig. Oor ‘n derde naïwiteit.

Spiritualiteit het nog nooit enige vat gehad aan ‘n domme en onkritiese instelling nie.

Neem byvoorbeeld die hele proses van Bybellees as spirituele oefening wat in Lectio divina so indrukwekkend weergegee word.

‘n Geestelike lees van die Bybel was nooit on-krities nie.

Reeds op die eerste vlak van die geestelike lees van die Bybel is ‘n mens se verstandelike, analitiese denke aan die werk: wanneer ‘n mens ‘n Bybelteks optel, moet ‘n mens reeds ingestel wees op hoe jy dit doen. Hier is ‘n teks, besef jy, wat wel lyk soos alle ander tekste, maar tog ook uniek is.

Dit is ‘n teks wat bewustelik op geestelike vorming en omvorming ingestel is.

Wie dit nie besef nie, gaan nie met die teks kommunikeer soos dit vra om gelees te word nie. Jy moet dus bewustelik, verstandelik besluit hoe jy teenoor die Bybel ingestel is om die geestelike proses sinvol te kan beleef.

Ook wanneer ‘n mens doodeenvoudig net die Bybel sag of hardop lees, in die handeling van “lectio”, wanneer jy dus die teks jou eie maak deur sorgsaam daardeur te lees, is jou verstandelike vermoëns aan die werk. Die leesproses is veel ingewikkelder as wat ‘n mens dink. Jy besef dit eintlik eers wanneer jy sien hoe jong kinders in graad 1 hakkelend en stotterend lees terwyl jy dit self vloeiend kan doen. Jy as vlot leser weet hoe om die teks in sinne te verdeel, waar om aksente te lê, wanneer om vreugde in die teks te herken, wanneer om somberheid op te let. Jou blote lees van die teks vra al dat jou brein hard aan die werk is.

Maar, derdens, in die mymerende nadenke oor die teks, veral, is ‘n mens se insig en brein aan die werk: wie sê wat vir wie en waarom? Niemand kan geestelik met die Bybel omgaan sonder om diep daaroor te wonder en om deeglike vrae te vra nie.

Ook die vierde stap in die geestelike lees van die teks is spesiaal. Hier gaan dit om oratio, of om die biddende oomblik in die geestelike reis. Wanneer ‘n mens in oratio reageer op die teks – biddend, verlangend, smekend, vierend – is ‘n mens ook met al jou logiese insigte en vermoëns betrokke.

Ook die kontemplatiewe moment in lectio divina het ‘n rasionele dimensie. In die oratiewe oomblikke, gebeur dit soms, verrassend genoeg, dat ‘n mens God ervaar, onpeilbaar, bo-verstandelik. Maar ook dan is ‘n mens weer eens met jou verstand bewus dat jy uitsinnig betrokke was, dat iets Groters met jou gebeur het.

As ‘n mens hierna kyk, kry ‘n mens dus twee groot dimensies: die verstandelike en die geloofsdimensie.

Hierdie twee dimensies was nog altyd in spanning deur die eeue: ‘n Mens kan praat van drie groot bewegings in die geskiedenis van die lees van die Bybel.

Daar was die eerste fase toe mense direk, eenvoudig en onbemiddeld hul geloof ervaar het. Hulle het die Bybel gelees en aanspraak gemaak dat hulle dit aanvaar “soos dit daar staan.”

Daar was ‘n tweede fase toe mense besef het geloof vra ook dat ‘n mens se verstand aan die werk bly, dat ‘n mens geloof en sy valse vorme moet kan onderskei, dat die Bybelse teks nie sommer net geglo kan word nie – asof almal aan die loofhuttefees moet deelneem, besny moet word, groot gedoop moet word, vrouens in die huis hoort, in tale moet spreek, moet kan profeteer.

Dit is ‘n fase waarin die menslike, historiese karakter van die Bybel beklemtoon is en allerhande dinge gesif, gekritiseer, bevraagteken en getoets is.

Tog, is in hierdie nuwe fase geglo, kan ‘n mens, selfs al het jy verstandelik en krities die Bybelse teks gelees en geweeg, agterkom wat die waarde van die Bybelse teks is. Ricoeur het gepraat van ‘n tweede naïwiteit: om, deur kritiese denke heen, gelowig te kan bly. Die mens kan op ‘n verbeeldingryke manier die lewegewende boodskap van die Skrif ontdek en deur hierdie interpretasie van die Bybel tot ‘n lewe van vernuwing aangespoor word. Wat hier gebeur is dat ‘n mens die toepassing van historiese-kritiese werk en die afbreek van valse, fundamentalistiese misverstande oor die Bybel (bv. Vroue mag nie ‘n amp beklee nie, slawerny is nie verkeerd nie, die doodstraf is noodsaaklik) verbysteek en nou vra: wat is daar in die Bybel wat geloof dryf, inspireer en vreugdevol maak.

Maar daar is nog meer wat kan gebeur en wat ons bring by ‘n derde groot beweging – wat ons, opwindend genoeg, weer verbind met die vroegste van vroeë geloofshelde en  hul geloofservarings. Wanneer ‘n mens die waarde van die teks ontdek het en die rykheid van geloof in jou eie lewe daardeur versterk word, kom daar ‘n derde dimensie by. ‘n Mens kan dit inderdaad ‘n derde naïwiteit noem. Dit lê op die vlak van die kontemplatiewe: Nou is daar verwondering, stilte, ontsag – nie net vir die Bybel as ‘n gelaaide, durende en bevrydende teks nie, maar veral vir die Een wat deur die Bybel en soms selfs ondanks die Bybel die mense-hart aanraak en roer. Nog meer: die derde naïwiteit beteken ‘n verlangende openheid vir die werking van God hic et nunc – in die mens se lewe hier en nou. Want waar dit gebeur ontdek die mens dat hy of sy die beeld van God dra, dat God nie net in die Bybel en in die geloof teenwoordig is nie, maar by die mens inwoon.

In die derde naïwiteit word aan die mens opnuut weer onskuld, soos in die paradys, geskenk – om nakend in die teenwoordigheid van mekaar en God te woon.

Jona se vuil toonnaels en die duifie by Noag se voet. Of: hoe meer realisties, hoe meer spiritueel.

Die teks, uit vanoggend se NYT, vertel nie net van die sublieme hart van 'n skrywer nie, maar leer 'n mens hoe woorde en woorde mistiek kan word.

Hier is die stuk:

Neapolitan Church Portraits Speak to the Earthly World

By MICHAEL KIMMELMAN

Published: January 16, 2013

NAPLES, Italy — The portraits of patriarchs and prophets by Jusepe de Ribera in the church of the Certosa di San Martino are tucked into a dozen or so tight triangular spaces above the arches. Dark and high overhead, they’re easily overlooked.

“When the Baroque came to Naples,” Harold Acton wrote in his great history of the Bourbons, “it expressed itself like a swarm of nightingales released from a golden cage.” Ruled by outsiders for centuries, Naples has always worn its resistance to authority like a badge of honor. From Valencia, Ribera settled here while the Spanish viceroys ruled, a star in demand, painting his prophets and patriarchs during the 1630s and ’40s. They are expressions of the Spanish Counter-Reformation view of art: the more realistic, the more spiritual. The figures, occasionally on tiptoe, lean their books, backs, knees and elbows on the steep curves of the church’s archways. Daniel, one arm overhead, right leg in the air, alarmed, as if tumbling backward, seems crammed into a void he imagines collapsing around him.  Jonah, in the opposite spandrel, turns partly toward him, as a subway rider might turn toward someone loudly mumbling on the train.

When I visit the church I always ponder Jonah’s dirty toenails, so lovingly painted, and also the tiny, feathery white dove poised at Noah’s feet, a tour de force of illusionism and unlikely poetry. Pigment is laid on thick. Amos, Joel and the others, against the murky backdrops, are coarse, ripe old men, taken from the street, leathery and distinct, with big ears, sagging flesh, balding heads and scruffy beards. They come across as endearingly down-to-earth folk, akin to the characters Caravaggio painted except more approachable, not frozen actors in the glare of a camera’s flash. They’re absorbed, slow and inward-turning, more like Rembrandt’s burghers or Velázquez’s philosophers: exalted by virtue of their humanity.

The Baroque art and architecture that the viceroys bankrolled gave license to a peculiar sort of cultural insurrection: an opulence of expression, specifically Neapolitan, proudly courting bad taste, which thumbed its nose at Spanish and Roman proprieties. Churches here during the 17th century became riots of jasper, porphyry and polychrome marble, with stone floors carpeted in patterned tiles, colors piled on top of one another like bowls overflowing with fruit: architectural feasts of abundance and stagecraft celebrating native obstinacy.

Ribera’s pictures portray Neapolitans with an outsider’s admiration and tact. I think this is partly why I am drawn to them. Their sympathy identifies something heartbreakingly beautiful about the city — that the patriarchs and prophets, like Naples’s grandeur and dignity, remain unbowed by age and a million tribulations.

You ascend to see these paintings, riding the funicular from the heart of the city, past satellite dishes and lemon trees, the trees strung with lines of drying laundry. Impatient, I skip a bakery beckoning near the top and huff the last blocks on foot up the Vomero hill, where the certosa, a former Carthusian monastery, now a labyrinth of nooks and treasures, commands a spectacular perch over the city and the bay. The view onto the urban amphitheater that is Naples attracts swarms of tourists.
But the church is a little overlooked. Crossing the threshold between sun-drenched forecourt and interior — where light pours like diamond dust through the doorway, bouncing off the inlaid marble floor — a visitor is transported from the gritty streets to someplace otherworldly.

Then Ribera’s patriarchs and prophets just as swiftly return the visitor to earth. Conceived to glorify God, their earthiness implies both Ribera’s devotion and the city’s profane glory.

I always leave the certosa full of life and starving, stuffing myself with a roll on the hike downtown.

Follow Michael Kimmelman on Twitter.

Oor die derde naïewiteit en die hergeboorte van allegorie. Die geboorte van Bybelse Spiritualiteit.

Allegorie, skryf al hoe meer navorsers, is die verlore skat van die kerk.

‘n Magdom tekste van die vroegste kerkvaders wys hoedat allegorie die hart van die kerk laat klop het.

In hulle tekste word die Bybel gelees om die kerk op te bou. Daar is gedurig ‘n doelbewuste fokus om “nuwe lesings” van die teks te gee. Hierdie nuwe lesings van die teks laat die skoonheid van die Bybelse boeke steeds weer sterker na vore kom, maar dit het die kerk ook tot daadwerklike uitleef van die Evangelie gebring.

In moderne tye het navorsers tot ‘n tweede naïewiteit gekom: nadat hulle die Bybelse tekste krities ontleed het en deeglik uitgepluis het, het navorsers tot die punt gekom dat hulle tog die tekste weer as die Woord van God gelees het. Hulle het die Bybel as waar gesien en was ingestel op die verskil wat dit in mense en in gemeenskappe se lewens maak.

Die derde naïewiteit benader die Bybel op so ‘n manier dat die transformatiewe krag daarvan patroonmatig uitgewerk word. In watter konteks moet die Bybel ingetrek word sodat dit transformatiewe uitwerking kan hê?

Hier wag ‘n radikale taak: want skielik kom die geestelike lewe, die spiritualiteit as ‘n beslissende faktor in die hermeneutiese proses na vore. Hoe lyk die regte omgewing vir ‘n lewe in ‘n Bybelse sin? Op watter maniere lees ‘n mens die Bybel sodat die impak daarvan ruimte kry?

Hoe kom ‘n mens tot “nuwe” lesings van die teks vir latere tye?

Die allegorie pas in ‘n sekere konteks in: Stilte, gebed, liturgie, sakramente, feestye, instelling, nadenke, geloof, christosentriese denke, omvorming en ander bekende motiewe uit die monastieke tradisie word skielik in die hart van omgang met die Bybel ingetrek.

Dit is ‘n gewaagde stap in die huidige klimaat van Bybelnavorsing. Byvoorbeeld: ‘n dekade gelede was die Christologiese lees van die Ou Testament – soos in die Nuwe Testament – ‘n voorbeeld van (ongewenste / onhistoriese) allegorie.

Met die derde naïewiteit word hierdie allegoriese lees die doelwit en hoogtepunt van die hermeneutiese proses.

Hoe meer tye verander, hoe meer…

Nuutgemaak in eenvoud en suiwerheid. Hoe om angs en kommer kwyt te raak.

‘n Mens wat innerlik vry geraak het, wat losgemaak word uit die greep van  uiterlike, verbygaande dinge, word ‘n “nuwe” mens. Sy of hy leef uit en vir hul verhouding met God.

Die vernuwing kom deurdat God die mens bo hom- of haarself uitlig. God gee aan mense, wanneer hulle vernuwe word, by wyse van spreke “vlerke” om uit te styg bo hulle omstandighede. Soos die beroemde beeld van die arend van Jesaja 40:31.

Die oorgang tot ‘n nuwe manier van bestaan is eintlik opvallend: Die mens is normaalweg deel van ‘n situasie waarin mense hulle bekommer oor allerhande bedreiginge: armoede, hongerte, liefdeloosheid, ontrou en verganklikheid is van die sake wat mense gevange hou, onseker maak en waarteen mense hulle self wil afskerm.

Dit is nou een maal hoe ‘n mens jou situasie beleef.

‘n Mens word vry uit die tronk van hierdie self-gerigtheid en kommer wanneer ‘n mens alles vanuit God se perspektief bekyk.

Daar is twee dinge waardeur God die mens laat uitstyg bo sy of haar omstandighede.

Dit gebeur wanneer mense in eenvoud totaal afhanklik is van God en hulle heeltemal op God instel. Die mens kom tot die punt dat hulle hulself herken as skepsels van God en hulleself heeltemal instel op God as skepper wat ‘n totale aanspraak op mense se lewens het. Hulle besef dat hulle skepsels is, dat hulle hul bestaan aan God te danke het en dat hulle gedurig deur God herskep en vernuwe word.

Terselfdertyd leef ‘n mens in suiwerheid getrou aan die verhouding wat ‘n mens met God het. Deur hierdie eenvoud en suiwerheid word die self en die kommer uit die weg geruim en sien ‘n mens weer die gelaat van die Ander, skryf Blommestijn. God kry die totale aanspraak op ‘n mens se lewe. ‘n Mens probeer nie meer die werklikheid netjies beheer en na jou hand te reël nie (sien NC 2.4.6-15).

Ek is veral geboeid deur Blommestijn se opmerkings oor die implikasies van die lewe in eenvoud en suiwerheid. Die gevolg van eenvoud en suiwerheid is dat ‘n mens nuut na die skepping kyk. Die skepping en elke skepsel word ‘n verteenwoordiger van God se goedheid. “Soos iemand van binne is, so oordeel hy of sy na buite,” skryf Thomas a Kempis wanneer hy praat oor die hele skepping wat ‘n openbaring is van God se onvoorwaardelike liefde. As jy van binne nuut is, in eenvoud en suiwerheid leef, bewus van God se genadige skepping, gaan ‘n mens ook so na buite leef. Niks of niemand het of besit op sy of haar eie die lewe nie. In elke mens en skepsel werk en praat God. “Selfs die kleinste en mees onooglike wese wys vir ons die volheid van God se goedheid”, skryf Blommestijn.

In vreugde oor God se lewegewende werking in die skepping, dra ‘n mens ligter aan dinge wat ‘n mens andersins so swaar en moeilik gevind het.

Hoe meer ‘n mens in die liefde bly, hoe vryer ‘n mens word van angs en kommer wat God se teenwoordigheid in ons lewe verdonker, hoe meer word ‘n mens tot die nuwe mens omvorm. “’n Mens word deur die vuur van God se liefde losgeweek van die angstige besorgdheid oor jouself” haal Blommestijn vir Thomas a Kempis aan.

Die mens as nuwe skepsel besef dat jy as skepsel niks het en op niks kan aanspraak maak nie. God het ‘n mens immers tot lewe gebring. Mense het in hul self van nature alleen maar nie-syn. Uit niks is ‘n mens gebore en uit niks het die mens ontstaan.

Hierdie insig van jou eie geskapenheid en skepsel-wees bring die nuwe mens tot dankbaarheid en lof. Dit is die mens met ‘n suiwer hart wat in blydskap leef.

Die kernvraag wat ‘n mens vanuit jou menslike bestaan moet vra is of ‘n mens God erken as die Gewer van goeie dinge. Die mens is nie outonoom nie en “beskik” nie oor sy of haar lewe nie. Wanneer ‘n mens dink jy die reg op bestaan het, vergryp ‘n mens jou aan die genadegawe van God en sluit ‘n mens die deur vir die intrede van God in ons werklikheid.

Nou begryp mense: God vorm die werklikheid, God skep die nuwe dinge. Angs en kommer wyk voor hierdie wete.

Mense word dus omvorm in skepping: Hulle raak bewus daarvan dat hulle bestaan ‘n geskenk van God is. Uit genade het God die mens gevorm. En hierdie omvorming van God duur voort. Wat God begin het, word daagliks voortgesit wanneer God gelowiges gedurigdeur tot nuwe mense maak. Nooit kom die omvorming in skepping tot ‘n einde nie.

Wie innerlik vry geraak het, woon in die teenwoordigheid van God – die Een wat nuut geskep het en steeds weer nuut maak.

Vanwaar mense se belangstelling in die kloosterlewe?

Waarom wil mense vandag meer leer oor die kloosterlewe? 

Kan die vroeëre kloosterlewe vandag nog enige sin maak?

Die eeue-oue kloosterlewe is  vir vele ‘n verskynsel uit die verre verlede wat moeilik in ‘n moderne konteks inpas. Vir 'n lang tyd het mense dit ongebalanseerd of eenvoudig lagwekkend gevind. Selfs binne die kloosters het die getalle opgedroog soos monnike weggegaan het of nuwelinge nie aangemeld het nie.

En tog bly ‘n klomp mense aangetrokke tot die gedagte in die kloosterlewe. Films oor die kloosterlewe maak groot opslae en word wêreldwyd treffers (Of Gods and Men, The Great Silence) wat groot gehore lok.

Die monastieke lewe word weer in ons tyd ernstig opgeneem. Dit laat mense verwonder en bring hulle selfs tot bewondering en benyding.

Des te meer omdat tradisionele stutpunte aan die wegval is. Godsdienstige instellings is onder druk. Kerke kwyn. Bekende kerkleiers word geïgnoreer as hulle leiding gee, indien hulle nie geminag word nie.

Tog mis mense iets deur hierdie proses van agteruitgang. Hulle is ongemaklik met hul lewens en vind dat hulle net tot op ‘n punt die besige, gulsige en uitspattige kultuur waaraan hul geestelik ondergaan, kan verdra.

Teenoor hierdie haastigheid staan die stil lewe in die klooster. Daar, idillies selfs, is ‘n mens weg van die druk en oor-moegheid wat ‘n mens se daaglikse roetine oproep. Hier kan ‘n mens oor dieper vrae nadink, die verborge, durende dinge ontdek. 

In baie gevalle het mense hierdie verwondering van die kloosterlewe omgesit in dade. Afsonderings in stil plekke en meditasie kry daarom weer veel aandag. Met tye in "retreats" en reise op pelgrimstogte wil hulle die behoefte vul.

Tog is selfs hierdie alternatiewe te gefragmenteerd. Daar is nie samehang tussen die ruspose’s en die besige lewe nie. Dit antwoorde is te selektief, te willekeurig.

Dit is nie altyd maklik om durende antwoorde te vind en die afgeronde lewensstyl te ontdek nie. Soms kom die dieper antwoord net deur stryd, stroping en prysgawe van diepgevestigde gewoontes en oortuigings. In die stryd om antwoorde en alternatiewe word al die vrae wat ‘n mens altyd het, akuter. Om jouself te vind te midde van die geweld van die konvensionele lewe en die verval van tradisionele strukture is nie maklik nie. 

Iemand wat weet dat dit nie verder so kan gaan nie, dat dit ‘n saak van lewe en dood is, pak die reis dus moedig aan. Net soos sweet en toewyding ‘n gesonde liggaam en gees kweek, net soos toewyding nodig is om versorgd te leef, te bly en te werk, net so moet die sin van die lewe deur inspanning ontdek word.

Dit is ‘n reis na self-vervulling, na daardie punt in jou lewe wat vervulling bring en sin gee.

Wat gebeur wanneer ‘n mens jouself te midde van die onstuimigheid van ‘n sinlose bestaan ondersoek?

Heel eerstens begin jy oortolligheid raaksien. Jy ontdek hoe die tyd van stroping aangebreek het. Jy besef hoe onsinnig vele van jou aktiwiteite is waaarmee jy onnadenkend en ongetoets besig is.

‘n Mens herken in die proses dat alles wat ‘n mens so onnodiglik jaag, gedryf word deur begeertes en gevoelens waaroor ‘n mens nooit vrae vra nie. Die oortolligheid is die gevolg van onnadenkendheid, van ‘n lewe wat deur ander gedikteer word en waarvoor eise van buite jouself aan jou gestel word.

Dit kom na vore in so ‘n eenvoudige saak soos ‘n kostafel. Ons eet byvoorbeeld dikwels enige iets wat voorkom, net omdat ons lus is of omdat ons dit altyd doen. Die eet-soveel-as-wat-jy-wil of kan advertensie-veldtog het ons siel ingedring en van ons vrate gemaak. In die kloosterlewe eet die monnik sober, op vasgestelde tye en – merkwaardig – in stilte terwyl iemand ‘n diepsinnige werk voorlees. Die ete is deel van ‘n lewe wat ‘n patroon het. Daar is ‘n tyd om te bid, ‘n tyd om te werk en ‘n tyd om te eet. Die patroon van sinvolle lewe begelei al hierdie aktiwiteite. Eet omdat dit sinvol is. Nie om sommer net te eet nie.

Wat belangrik is is om te dink oor mens se bedrywighede – hoe eenvoudig ook al – en om hulle te toets. Die versigtige nadenke oor mens se dade is ‘n verdere stap tot ‘n sinvolle bestaan. Mense leef met ‘n innerlike gerustheid dat hulle die regte ding doen.

Neem ‘n ander voorbeeld van sake wat aan mense krap: ‘n Mens het vreugde in ‘n lekker, ontspanne saamwees met ander in gesprekke or klein of oor groot dinge. Tog kan sommige soort gesprekke ook ‘n barometer van mense se geestelike vlakheid word. Mense stap soms weg, skaam oor roekelose praatjies vol veroordeling en negatiwiteit waaraan hulle deel gehad het. Thomas a Kempis skryf in sy Navolging dikwels hieroor.

Miskien sal dit ‘n goeie geestelike oefening in die teken van meditatiewe besinning wees om saans, voor slaaptyd, boedel op te neem oor wat ‘n mens alles deur die dag kwytgeraak het. Opvallend is dat mense in hierdie opsig veral ook na stilte vlug, weg van ydel praatjies wat hul lewenssfeer elke dag bedompig maak en hul aftrek in ‘n spiraal van vlak- en hardheid.

Dus, net soos met liggaamlike oefening wat ‘n mens goed laat voel, kan stilte, nadenke en geestelike oefening aan ‘n mens ‘n innerlike lewensstyl gee wat vervullend is en ‘n mens geestelik opbou.

Hiervoor maak ‘n mens ongewilde keuse’s of leef soms stroom-op. Dit bring ook mee om dinge op te gee wat familie, vriende en kollega’s steeds weer as normaal beskou. Maar ongewilde keuse’s is nog lank nie ongebalanseerde keuse’s nie.

Self-ondersoek behels ‘n keuse vir volwasssenheid – om nee te sê vir die dinge waarvan ‘n mens sat is en wat jou lewe aftrek na onder. Dit beteken egter veral ook om te besef ‘n mens is deel van ‘n groter geheel, opgeneem in ‘n groter raamwerk. Dit bring mee dat ‘n mens dikwels jou eie wil prysgee en inval by wat ander wil. ‘n Mens begryp dat jou eie dinge ‘n tweede plek moet inneem. Dit verstaan jy, leer jy aan en oefen jou daarin – want dit is nie maklik nie.

Iewers bring self-ondersoek jou om te besef hoe nodig jy ander mense het, hoe sinvol goeie verhoudings is, hoe self-opofferend, maar juis ook goed (selfs) onbeantwoorde liefde is, hoe verniet vriendelikheid is en hoe belonend omgee vir ander kan voel. Dit bring, weer eens in die monastieke idioom, jou om jou omgewing hoog te ag, sober en eenvoudig met besittings om te gaan en om jou hande in koue water te steek om wille van ander. Soekers vind in verhoudinge, transformasie en die durende reis ‘n uitkoms – in die rigting wil ‘n mens loop, ontdek ‘n mens ‘n vervullende lewe.

Egte omvorming

‘n Mens is, word dikwels gesê, die een wat jou eie bestaan kan bepaal. Jy maak die keuse’s wat dinge in jou lewe in ‘n goeie rigting stuur. Jy veg vir jou ‘n pad in die lewe oop.

Dit lyk na ‘n opvatting wat te doen het met ‘n verantwoordelikheidsin, met toewyding en idealisme. Om suksesvol te kan presteer, is die begeerte van baie mense en is ‘n goeie karakter-trek.

Dit lyk na ‘n algemene manier waarop ‘n mens getransformeer raak.

En tog is die vraag wanneer hierdie lewensdrif en selfbemagtiging omslaan in eie-magtigheid. En net so ook is hierdie drome vir jouself soms die stalmaat van ‘n tipe self-bemagtiging wat net op jouself ingestel is sodat al jou behoeftes, begeertes, welsyn en geluk om jouself draai en jouself in die oog het.

Jou lewe word, in die woorde van Blommestijn, ‘n “eie projek” wat jy self aan die gang hou.

Tog hou dit nie met die werklikheid rekening nie.

Eintlik sit daar in so ‘n self-gerigte gedrewenheid ‘n stuk ontvlugting. Met allerhande “bokspronge” probeer mense wegkom van die waarheid wat diep in hul binneste leef.   

Eintlik ontken mense hulself deur hulle self-gerigte greep op hul eie lewe. Mense vlug maklik weg in allerhande onrealistiese rigtings eerder as om te begin waar dit werklik saak maak. Hulle begryp nie eintlik dat alles wat ons altyd so geniet en opsoek, verganklik is. Een oomblik is dit daar, dan is dit weg.

En al die tyd kom hulle nooit eintlik in aanraking met wat werklik saak maak nie. Hulle besef nie dat al die uiterlike dinge wat die lewe so vol maak en mense so besig hou, ver verwyderd is van die belangrikste van alles nie.

Wat is die belangrikste en wat maak saak? Wat is dit wat lewens verander en waarna mens moet streef?

Die antwoord vind ‘n mens eintlik veel nader as wat mense ooit dink. Wat saak maak, is te vind in ons innerlike ruimte. Dit leef in ons binneste.

In godsdienstige taal praat mens van God wat in mense woon en werk. Elke dag is die krag van God teenwoordig in ‘n mens se innerlike bestaan.

God se teenwoordigheid in mense sal nooit ophou nie. Die is die enigste volle waarheid wat daar bestaan, want daar is niks verganklik aan God nie.

Terwyl mense vasgevang is deur onbetroubare, wisselende, verganklike en tydelike dinge, versper dit die pad na vryheid.

Die groot uitdaging is om te ontdek dat mense in hul binneste totaal vry kan wees.

Dit is waarom spiritualiteit gaan.

Dit wat werklik saak maak, woon in die innderlike en stroom onophoudelik deur mense. Dit is die krag wat mense in stand hou.

Wanneer ‘n mens dit ontdek, is die volgende stap dat ‘n mens omgevormd moet word in God.

Dit is nie ‘n wettiese proses nie asof ‘n mens deur allerhande reëls en regulasies ‘n goeie Christelike lewe lei nie.

Prakties beteken dit ‘n proses om Christus uit te beeld. Ook dit is nie ‘n wettiese proses asof ‘n mens allerhande voorskrifte van Jesus volg en gehoorsaam nie.

Wanneer ‘n mens soos Christus leef en optree, word ‘n mens bewus van die intieme verhouding van Jesus met die Vader, skryf Blommestijn. Christus baan die weg vir die mens en skep die ruimte vir die mens om ook die intieme verhouding met God te ervaar. Gedurig, ontdek mense, word ‘n mens deur God nuut gemaak, tot nuwe mens geskep.

‘n Mens se lewe is dus nie in die eerste plek op jouself gerig en om jouself te bemagtig nie. Die keuse’s is nie joune om te maak nie.

‘n Mens se lewe bestaan veel eerder daaruit dat jy jou oorgee aan God se skeppende liefde. Dit behels dat ‘n mens na binne kyk, na die ruimte in jou waar God woon, waar ‘n mens steeds weer vanuit ‘n intieme verhouding met God word wat God wil hê jy moet wees.

Waar dit gebeur, word ‘n mens omgevorm om God se wil te doen. Dan word die wet van God die rigsnoer van die lewe.

Deur in die binneste te kyk, in die ruimte waar God woon en met ‘n mens ‘n intieme verhouding aanknoop, raak ‘n  mens vry en ontdek ‘n mens hoe blind ‘n mens kan wees vir die krag van God wat in ‘n mens se binneste vloei.

Groot is onbeantwoorde liefde

Hammarskjøld skryf dat 'n groot liefde dalk nooit beantwoord word nie:

Ons gee en gee liefde aan die ander.  Dikwels loop die liefde soos water in die woestyn weg. Droë harde insluk van ons pogings tot toegeneentheid is al wat ons sien.

Miskien is dit die beste wat met ons kan gebeur, skryf Hammarskjøld. As ons liefde beantwoord sou word, kan dit kinderlik bly, onvolwasse, klein en dwerg-agtig. 

"Wanneer liefde beantwoord word deur sy meeloper in die Ander en warmte en skuiling word daaraan gegee, sou dit dalk verhinder gewees het om tot volwassenheid te groei." 

Liefde "gee" ons niks nie. Maar in sy wêreld van alleenheid lei dit ons tot wye tonele - van insig.

Onbeantwoorde liefde, maar wat tog nog liefde bly, is ongeëwenaard. Daar is niks groters as hierdie liefde nie. As ons lief het en lief bly, groei daar in ons binneste dieper verstaan. Ons worsteling om die liefde maak ons ryper en sterker. 

Ek dink aan die merkwaardige boek van moeder Teresa waarin sy in brief na brief vertel van haar brandende liefde vir Christus. En op elke bladsy byna, lees 'n mens hoedat sy vertel dat dit vir haar voel asof haar liefde nooit beantwoord word nie. 

'n Mens staan verstelpt voor die grootheid van haar liefde.

Hammarskjøld laat my bietjie meer hiervan verstaan. 

Stilte was die antwoord op haar liefde - sodat dit groter, sterker en volwasser kon word.

Heeltemal van 'n ander kant af laat dit my dink aan die pa wat sy seun om die draai sien verdwyn het. Dag na dag het hy op die seun gewag. Vir tye en tye was sy vaderliefde onbeantwoord. Sy geliefde seun was die verlore seun. En die pa het dag na dag dieper in sy liefde moes groei.

Tydloos, groot en groots in hierdie onbeantwoorde liefde.  

God in die oop veld.

Op pad terug van ‘n dorps-takie, in my motor, luister ek ‘n storie van ‘n koerierbestuurder oor die radio.

Dit is ‘n voorspelbare verhaal. Hy vertel hoe ongeduldig motoriste op die pad kan raak. Flikkerende ligte, op-die-stert van die motor voor hulle wat hul pad versper, ongeduldige en gewaagde verby-steek is die kultuur van die mens wat niemand voor hom of haar in die pad duld nie en altyd, altyd die ekstra sekonde wil wen.

Ek voel skuldig.

Maar, bietjie onverwags en selfs losserig, val die verteller weg met ‘n herinnering aan die dag toe hy, moeg na twee dae op die pad, ‘n motor agter hom sien en, gedienstig, plek maak sodat dit verby kan kom.

Die sprong in die verhaallyn laat my dink hy wil eintlik hart skoon-maak – ‘n lank opgekropte ervaring uitkry uit sy binneste en met ander deel.

Die vrou wat verby hom ry is ‘n “swart dame,” vertel hy, wat vriendelik vir hom wuif om dankie te sê.

Dit klink asof hy hiermee iets moois van haar wil sê. Sy is erkentlik, al is sy haastig. Sy is nie die gewone jaagduiwels nie.

‘n Ent later sien hy haar motor langs die pad lê. Dit het gerol en sy lê in die bloedige son en hitte van die dag langs haar motor in die oop veld.

Twee mans op die toneel stop hom en vertel hom wat gebeur het.

Hy gaan kniel by haar. Die vrou, by haar bewussyn, se eerste woorde aan hom is dat sy weet sy gaan sterf.

Hy gaan haal haar handsak in die kar en kry ‘n Bybel daar. Hy sit alles netjies langs haar neer, terwyl die twee mans ‘n sambreel oor haar hou.

Die polisie is naderhand daar en ‘n ambulans op pad. Haar man is in kennis gestel van die ongeluk. Alles is georganiseerd.

Ek sit terug, dit klink goed. Alles is onder beheer.

Hy vertel sy verhaal verder – amper saaklik. Die vrou sê weer vir hom dat sy weet sy gaan sterwe.

Hierdie keer beweeg sy verhaal na sy ontknoping. Sy begin, “in haar taal” bid. En, voeg hy by in die stuk wat die omroepster voorlees, hy bid saam met haar, ook in sy taal.

Enkele sekonde’s voor die ambulans opdaag en terwyl die vrou bid, sterf sy , al biddende, waar hy langs haar kniel.

Hy en die twee ander mans het daar in die oop veld onder die skroeiende son, skaamteloos gehuil.

Vir ‘n oomblik, verbeel ek my, hoor ek die omroepster half-sluk as sy die deel lees.

Ek bedink, luisterende na die stil-vertelde storie, hoe belangrik ons verstaan van gebed word wanneer jy so iets hoor.

Want, al het die verteller niks verstaan wat die vrou gebid het nie, is daar oor een ding nie te twyfel nie:

Want, sal Spiritualiteit sê, in gebed, in die verlangende spreke en roep na God, is God self, mistiek, eintlik ondenkbaar, selfs onvoorstelbaar, teenwoordig. Verby alle grense van taal, ruimte en ons klein, beperkte insig is dit, in gebedstyd, Immanuelstyd.

In die skroeiende son, langs ‘n oop pad, in die barre veld, by die sterwende, saam met die wakende, sorgsame reisgenote, wil God wees.

Of ook, in die tuin, in die donkerste , stilste deel van die nag, verlate, terwyl hulle wat waak, aan die slaap raak en mens aan alles twyfel.

Altyd wanneer die mens uitreik verby hom- of haarself na die Verborgene, is God hier. Verborge, ja, maar veel nader as wat ons hart ooit vir ons kan onthul.