Die keuse vir magteloosheid / opting for powerlessness

Ons lewe is ryk, vol baie gedagtes, aktiwiteite en ervaringe. Elk dag bring genoeg nuwe dinge. En tog, soos ‘n klippie in die skoen, kan ons lewe deur een ding gedryf word. Dit is soos om verlief te wees: alles om my word gekleur deur my gedagtes en my verbintenis met iemand vir wie ek lief is. Net so kan die kwaad in ons, sy skaduwee lank oor ons lewens gooi. Oral waar ons gaan, is ons bewus daarvan. Hoe ons ook al staan of kyk, ons weet van die skaduwee. Koning Dawid, die gunsteling van die Here, se sonde is “altyddeur” by hom (Ps.51:3)

Dit is een ding om in duisternis te beland. Om duisternis oor jouself te bring, is die ergste. ‘n Mens kom eers tot daardie punt dat jy regtig weet wat magteloosheid beteken as jy jou eie hand daaraan herken. Die duisternis kom van jou, jy kies daarvoor. Al weet jy van beter, al weet jy hoe sleg dit is vir ander en hoeveel seer dit kan maak, jy laat dit nie net toe nie – jy omarm dit. Dit word dan die grondtoon van jou lewe. Want die gevoel van onmag ondermyn alles wat ‘n mens doen. Ek is magteloos omdat ek magteloos wil wees.

Life is full of many different thoughts, activities and experience. But all the new, interesting and challenging aspects of life can be dominated or overshadowed by one simple thing. It is like being in love. Everything is coloured by a relationship with someone I love. Similarly evil casts a long shadow over my existence. It accompanies me, whatever I do, wherever I go. We know of it. It is a continuous presence, a disturbing companion. The sin of King Dawid, God’s favourite son, “is always before me” (Ps.51:3).

It is one thing to live in darkness. But to invite darkness into your life is the worst. You only understand powerlessness when you begin to realize how you bring it over yourself, how you opt for it. Despite the consequences, despite the sorrow it causes, you allow it and embrace it. One is truly powerless to stand up against it and move away from it. It is the fatal attraction. I am powerless, because I want to be powerless.

Onmag tot die lewe / powerless to live

Wanneer jy jou eie onmag in die oë kyk en as te ware jou eie maak, as dit tot jou deurdring dat jy niks in jou het waarmee jy jou ellende te bowe kan kom nie, is dit ‘n teken van ‘n egte verlange na die lewe. Jy het die blinkheid, die slimmigheid, die voorregte, selfs die liefde van mense om jou, maar jy weet die dieper donker vernietig die lewe in jou. Die duisternis, die onvermoë oorheers alles, dryf jou dag na dag en is soos ‘n knaende pyn wat alles wat jy doen aantas en affekteer. Jou lewe het buite beheer geraak, dikwels oor hierdie een knaende donker pyn wat jy in jou omdra. Om jou pyn jou eie te maak, is om uit te roep dat jy nie langer daarmee wil saamleef nie. Dit is tog nie waaroor die lewe gaan nie. Die egte lewe waarna jy verlang, egte, innerlike vervulling, is buite jou bereik.

Ek is in die donker, Here, ek het myself hier willens en wetens kom opsluit. Ek ken my oortredinge, my sonde is altyd voor my (Ps.51:3).

As you face your own powerlessness and embrace it, as you interiorize the deep feelings of despair about your inability to break loose, it is a sign of an authentic desire for life. I may be prosperous, gifted, even loved by others, but the darkness in me is destroying life. The somber realization that powerlessness resides in you, drives your inner being like a throbbing pain that affects all your deeds and thoughts. To feel the pain, is to call out to be without it. Life is not about suffering. One cries out for authentic life that brings real, inner fulfillment.

I am in darkness. I have incarcerated myself in this place of death. “For I know my transgressions, and my sin is always before me” (Ps.51:2)

Erkenning van eie onmag / admitting one's powerlessness

‘n Mens neem jou eie onmag waar. Jy sien dit keer op keer raak. Jy ervaar dit aan jou bas, aan eie lyf. En tog, al herken jy dit, weier jy om dit te erken. Want erkenning beteken dat jy verloor het. Jy is ‘n “loser.” ‘n Mens is te trots om dit toe te laat.

Om jou eie onmag te erken, beteken dat jy besef en aanvaar dat jy die onderspit gedelf het. Jy gooi die handdoek in. Jy sit in die hoek, verslae en oorwonne.

Vir soveel kere in jou lewe het jy allerhande slim argument gehad, mooi verskonings uitgedink, blaam uitgedeel, die vinger na ander gewys.

Maar as jy jou eie onmag insien en aanvaar, kyk jy diep in jou in ‘n groot duisternis vas. Ek het niks meer om op terug te val nie. Ek val weg in ‘n ewigheid van verlorenheid. Daar is geen veiligheidsnet wat ek gespan het, om my op te tel nie.

Jy aanvaar dus nie jou sondigheid, jou gebreke en jou foute nie. Jy loop dieper as dit, jy omhels as te ware jou totale onvermoë om jou sonde te bowe te kom. Jy weet nou – selfs my slimmighede, my goedpraat van my eie slegtheid, my verskonings vir my leefstyl, dit is tekens van en bevestig net my eie onmag.

One observes your own powerlessness. Time and again you fail. You experience your fallibility. And yet, event though you recognize it, you do not acknowledge it, because acknowledgement implies defeat. You are a loser. And one is too proud to acknowledge.

To acknowledge your own powerlessness, means that you understand and accept that you have been defeated. You give up. You are in your corner, having been counted out.

So many times you had your neat excuses, your ingenious rationalizations, you played the blaming game, pointed the finger to others.

But as you acknowledge your own powerlessness and embrace it, you look deep into an abyss. I have nothing more to fall back on. Nothing from within me can now save me.

One does not accept your sinfulnees, your failures and your mistakes. It goes much deeper than that. Acknowledging your powerlessness, means embracing your complete inability to overcome the darkness in which you have come to live. You realize, even my brightest answers, my rationalization, my excuses, they are all just bad examples of my own powerlessness.

Eie onmag / On understanding one's own powerlessness

Jy het al die wysheid, meriete, prestasie, reputasie, die materiële voorspoed, die kontakte, die tegnologie wat jou ‘n organiseerder maak, ‘n bestuurder, ‘n bekwame mens. Jy kan deur die vinger te klap, dinge gedoen kry.

En tog is jy magteloos. Inherent verslaaf aan ‘n vernietigende mag. Jy het nie raad daarteen nie. Niks in jou help jou om dit te oorwin nie. Jy word telkens daardeur verslaan. In jou dra jy die wete dat dit van jou ‘n slegte mens gemaak het. Niemand kan jou uit die modder laat opstaan nie. Jy het nie die vermoë om jouself uit die greep daarvan los te ruk nie. Jy ontbeer enige innerlike vermoë om dit te oorkom. Jy kan nie ‘ n vinger optel om bo-oor dit uit te styg nie.

Paulus het ook gepraat van al sy groot prestasies. Hy het gepraat van al die “vleeslike” dinge, die konkrete prestasies wat sy ou lewensloop so blink laat uitsien het. En tog het hy op die punt gekom dat hy besef het die dinge was nie vir hom wins nie. Sy lewe is beskadig daardeur. Wat vir hom voorheen wins was, het hy op ‘n dag berouvol besef, is nou vir hom iets waaroor hy hom kwel, waaroor hy skaam is. Dit het hom in ‘n ystergreep vasgeknel. (Fil.3). Hy het nie die krag van Christus en sy opstanding nie geken (Fil.3:10)! Hy weet, in die ou tyd, gedurig wel van sy eie onmag.

God het gewag, geduldig gewag, en hom by hierdie punt gebring. Hy kon nie tot die lewe kom op eie krag nie.

To be wise, to be so meritorious, so successful, with a grand reputation, lacking nothing, networking with the influential, able to pick up a gadget and let the world know you are in charge. Just the flick of a finger, and things get organized. A powerful person.

And yet, one arrives at the point where you understand that you have no real power over the Enemy within you. You lack wisdom, you have no inherent quality that helps you to resist it, not one of your contacts or friends can liberate you from it. You realize that you fail repeatedly, always sinking deeper in the spiral of evil. You lack the inherent power to break free.

Paul speaks of all his great deeds and achievements. They, he came to understand at the deepest and lowest point of his life, were the “rubbish” that cluttered his life (Phil.3:8). He had all that one could wish for, he had won the world. But he was at the same time, a loser. He lacked real power (Phil.3:10).

That was the moment God waited for. Paul had to realise: authentic life is granted, not grabbed or earned.

Fame or love? On the greatest gift of all.

The Dutch tennis player, Sluiter, a well know professional who participated regularly on the world circuit has announced his retirement from professional tennis. He thus joins many others before him – yet his announcement is to some degree unusual. In recent years, he said, he discovered that he lacked the motivation to resume his career after his holidays. He describes himself as a person of feelings, of emotions, who was aware of the cold, often lonely life of the professional tennis circuit. Yet he is someone who is part of a warm, close family that care for relationships. During the serious illness of a family member some time ago, he valued this more than ever before. For two weeks he cried and struggled about her in her illness. Her sickbed made him experience life from a completely different perspective. Though he continued playing tennis for the sake of his family and his ill niece, he fell completely out of touch with himself. As a result he experienced an enormous backlash later on.

We are truly happy not because we have family, I gather from listening to Sluiter talking about his touching insight. But because our family and friends provide us with warmth, closeness, a sense of belonging, of being cared for. Even more, we are truly happy because we can, when it really matters, abandon all our “busy-ness,” our “important” activities, our significant life, for what really matters: to be with people we love. To care for them is even better than to receive it from them.

Sometimes we need to be traumatized in order to understand that our hearts cry out to be with others. If we leave this cry unanswered because of our busy programme and great responsibilities, we sell ourselves to more loneliness and lovelessness.

There is nothing greater than love.

Mistiek 6

Passiwiteit en onmiddellikheid

Die mistieke ervaring gaan op ‘n stadium oor in die aktiewe ingrype van God. Die mens is nie meer die sentrum van sy bestaan nie. God is nou die een wat die mens raak. Die mens word dus in ‘n sekere sin “passief.” Maar dit is nie ‘n dooie passiwiteit nie, want deurdat die mens geraak en beweeg word, gebeur daar iets. Sonder dat die mens enige inisiatief neem of sonder dat die self hom instel of organiseer, werk die diepste oomblik, die kern van die mistieke ervaring in op die mens se self. Die mens “word” deurdat die “U” aktief is, die mens wat aan die word is, is die mens wat “U” aanroep. Die mens het die indruk asof hy of sy nog nooit tevore bestaan het nie, asof hy nou eers gebore word. Die diepste, innigste en wees wesenlike deel van die mens se lewe word in die mens se self aangeraak. Dit gebeur direk. Niks bewerk dit nie. Dit gebeur nie deur iets of deur ‘n beeld nie. Die ervaringskern werk self op die mens in. ‘n Mens word nou deur die ervaringskern en ontword aan alles wat hy of sy tot dusver geword het. ‘n Omsmelting vind plaas.

Hierdie direktheid het niks met stille berusting te doen nie, d.w.s. met ‘n inkering na binne in stilte nie. God is hier aan die werk. God ruk die siel heeltemal tot God toe sodat die mens vreugde vind in God. Die siel laat alles agter, dade, vorme, verlangens, stille bewegings, sy eenvoudige bewoëndheid. Van dan af word die siel deur God beweeg. Die siel word in verrukking en beroering gebring.

Later is hierdie passiwiteit ontwenning, nag, woestyn en eensaamheid genoem. In die verlatenheid word die mistikus geraak. Vir hom of haar is dit die direkte inwerking van God.

Waaijman 63-64

Spiritualiteit as egte menslikheid. Hoe gebeur herlewing?

In Finland het `n leerling van 18 jaar gister met `n pistool deur sy skool geloop en sewe leerlinge doodgeskiet. Hy het ook die skoolhoof afgemaai. Finne is die derde hoogste op die lys van wapenbesit in die wêreld. Trouw rapporteer dat hy die oggend films na YouTube gestuur het om sy planne bekend te maak. Koelbloedige, patologiese moord deur `n skoolkind. Interessant is die lesers se reaksie hierop: die een wys dat dit nog `n sinlose moordparty deur `n puber is. Hoe lyk ‘n huis van so iemand? Wattter waardes het hy tuis opgetel wat so iets moontlik maak? Watter vriende het hy gehad, watter boeke het hy gelees en watter gewelddadige videospeletjies het hy gespeel? Watter geweldstaal hoor en sien hy op die media. Die leser verwys na headbang konserte waar die dood verheerlik word en harde dwelms gepropageer word en sluit af : “Nederland needs a rivival!”

Maar dit is die kommentaar van die ander leser wat my aangryp: Daar is iets drastief fout met die mens. Ons los dit nie op met reëls en wette nie, maar alleen maar deur ‘n drastiese verandering aan die binneste van die mens.

Ons weet almal wette en reëls is nie net bloot maar ‘n uiterlike mag wat mense onder dwang plaas nie. Dit is iets wat ‘n gemeenskap se siel behoort te weerspieël. Só wil ons lewe en só wil ons ons gedrag inrig. Die fout is nie die wette en reëls nie, maar die feit dat ons so selektief daarmee omgaan. Christus het vertel hoe ons die muggies suf en die olifante val deur. En toe het Hy vertel dat daardie moorddadige kyk van ons net so ‘n olifant is soos die geweerskote wat agt kosbare lewens afmaai. Waar kom die herlewing vandaan? Hoe verander ‘n mens drasties van binne? Dit is die vraag. En een antwoord is dat ons ‘n omvattende kultuur van menslikheid moet bevorder. Dit begin by die heel kleinste dinge – hoe ons oor mekaar praat, wat ons vir mekaar in die kombuis doen, hoe ons mekaar in die slaapkamer behandel, hoe ons ons kinders lief het. Dit hoef nie soetsappig te wees nie. Dit hoef ook nie slap te wees nie. Tawwe liefde is ook nodig en eerlike kommunikasie belangrik. Die ondertoon van al hierdie dinge is om menslik te wees in alles wat ons doen. Doen aan ander.... was die ander goue woord van die Een wat verstaan het hoe om tot die dood toe menslik te bly.

Spiritualiteit gaan om ‘n hele proses waarin verhoudinge tussen mense geradikaliseer word sodat dit in lyn is met wie God is en wat God van ons vra. Die mens is alleen maar egte mens wanneer hy of sy na die beeld van God lyk. Egte menslikheid beteken dat ons – soos Jesus – verby alle geweld heen lewe.

Mistiek 5 : onthegting. U moet meer word.... Mysticism 5: detachment

Mistiek 5 : onthegting

Die mistieke ervaring is ‘n proses wat aan die gang kom wanneer iemand bewustelik optree en tot God keer. Wanneer die mistieke ervaring gebeur, skuif die fokus weg van die persoon. Hy of sy sal die mistieke ervaring beleef alleen wanneer daar ‘n losmaking van die self plaasvind. Alles wat die mens bind en heg aan hom- of haarself, moet weggeneem word en wegval. Die mens word ‘n leegte, daar bly niks oor nie. Wat oorbly is nietigheid. Met ander woorde, dit is ‘n proses van “nietiging” (nie vernietiging nie). Die mens is totaal op God ingestel en op niks van die self nie. Voor en by God is die mens niks. Ons word losgemaak van al die konkrete dinge, van al die dinge wat op die ek gefokus is. Ons gaan ‘n ruimte in waarin daar niks is nie – niks van onsself nie. Ons laat die ek agter. Daarom leef nie meer ek nie.... ‘n Groter werklikheid, God self, kom ons lewe binne. Voor God is ons niks. Ons word gevul met God se teenwoordigheid. Ons keer terug tot God – wat alles in almal is! Ons ontdek ons ware bestemming, ons vaar die enigste veilige hawe binne.

U moet meer word... U moet alles word. Slegs dan vind ek my egte bestemming, o Vader van die grootste geheimenis.

Misticism 5 : detachment

The mystical experience is a process that begins when someone consciously acts and seeks God. When the mystical experience happens, the focus shifts away from the person. The mystical experience will only be fulfilled when the person is detached from him – or herself. Everything that binds someone and that he or she is attached to, is removed and disappears. The person becomes empty, nothing remains. What is there, is nothingness. In other words, it is a proces of detachment, of becoming nothing. It means that someone will be completly focussed on God and not on the self. We are detached from all concrete things, everything on which I am normaly focussed. We enter a space where there i nothing – nothing of ourselves. We leave the I behind. Therefore I no longer live.... A greater reality fills my life, God enters. Before God we are empty. We are filled by the presence of God. We return to God who is everthing in everybody. We rediscover our true destiny, our deepest security.

He must become more. You must be my one and all, Father of the deepest mystery.

Cf. also Waaijman 63.

Moeder Teresa, spiritualiteit, dankbaar sterwe

Sterf soos ‘n engel

Moeder Teresa vertel in die boekie (In The Heart of the World) van ‘n vrou wat hulle op straat aangetref het, dodelik siek en wat hulle toe na hul huis toe geneem het. Sy het vir die susters gesê om na die ander drie mense wat hulle ook daardie aand gered het, te kyk terwyl sy die baie sieker vrou self versorg het. Sy het alles wat sy kon vir die vrou gedoen. Sy het haar versigtig versorg. Toe sy haar klaar in die bed gesit het, het die vrou geglimlag en “dankie” geseê. En toe haar oë vir altyd gesluit.

Sy skryf sy kon nie help om haar in die vrou se plek in te dink nie. Wat sou sy gesê het? Die antwoord was eenvoudig: sy sou gesê het sy is honger, sy is sterwende en sy kry koud. Of sy sou gekla het oor een of ander deel van haar liggaam waar sy pyn het. Maar hierdie sterwende vrou het vir Moeder Teresa baie meer gegee, skryf sy. Sy het vir my haar dankbare liefde gegee. En sy het met ‘n glimlag op haar gesig gesterf.

Dit het haar laat dink aan die man wat hulle ook van die straat opgetel het – half opgeëet van die wurms. Die man het hulle vertel: “Ek het soos ‘n dier op straat gelewe, maar ek gaan soos ‘n engel sterf – omring deur liefde en sorg.” Dit was wonderlik, skryf sy, om die grootheid raak te sien van iemand wat so kon praat – sonder om ander aan te val of om te kla omdat hy niks het nie. Hy het soos ‘n engel gesterf.

Mistiek 4: Ekstase, selftransendering en Goddelike teenwoordigheid

Ekstase is vir baie in ons tyd sulke uitsonderlike dinge soos die sien van visioene, die ervaring van uittrede uit jou liggaam, die dra van sigbare wonde en die stort van trane.

Ekstase as deel van die mistieke ervaring is wanneer die mens God nie meer kan vaspen nie. Die mens word deur God se teenwoordigheid van God totaal omvergewerp. Ekstase gaan om die mens wat losraak van hom- of haarself wanneer die mens deur God aangegryp word.

In ‘n sekere sin is dit ‘n verlengstuk van die gebed. Die mens het geen wil meer om iets aan God oor te dra of te vertel nie. Jy dra nie meer jou behoeftes, vertellinge en daaglikse programme aan God op nie. Die fokus skuif weg van jouself, na die Ander. Die mens se innerlike is in die ekstase totaal op God ingestel. Dit gryp jou en neem jou geheel en al in beslag: die hart is in verrukking en in die mens se gemoed brand daar ‘n onblusbare vreugde.

Die mens se siel is buite homself, afgesterf aan die sigbare dinge en bid nou in onuitspreeklike versugting tot God. Met ander woorde, die mens bid ‘n mistieke gebed. Hier vind die aanskouing van God plaas. ‘n Mens staan as te ware weg van hom- of haarself en kom by God te staan. Die koms van die geliefde God lig die mens uit uit enige selfbetrokkenheid. Die is ‘n tyd van vervulling, van brandende verrukking. ‘n Mens word so oorweldig deur die Liefde, dat ‘n mens God se teenwoordigheid in jou voel brand. Gebedswoorde stroom uit ‘n mens se mond, ‘n mens kan nie daarby byhou nie. 'n Mens is nou by die Een wat bo alle dinge verhewe is. Die nietige dinge maak nie saak nie. 'n Mens is nou in die Nuwe Jerusalem - waar God alles in almal is. Ons leef uit en in die Lig. Ons is by God.

(n.a.v. Waaijman, 61-2)

Mistiek 3 / mysticism 3. Die ervaring van God se teenwoordigheid / Experiencing presence

Experiencing God's Presence: the mystical experience beyond everything that always mattered

The mystical experience also means becoming aware that the prayerful longing for God is transformed into experiencing God’s presence. A transformation takes place: In the prayerful longing for God I become aware that God is listening to me. But then, at a moment, the prayer brings the awareness that God is my prayer.

The longing is transformed into presence. The one who prays becomes aware of something deeper and more than him- or herself. The trusted reality, everything that seems so certain and evident, is but a glass beyond which one experiences something deeper and greater. Our reality no longer speaks the final word. We relate to our world in a different way. We now know there is a presence that goes beyond the reality that previously seemed so reassuring and stable.

The consequences are surprising: the “I” moves to the background. I am aware that something changed, a shift has taken place in what matters to me. I am in the presence of something more, of Someone. The mystic says: I am with the Lord, the Most High, the Father, the Word, the Bridegroom, the Loving One, the Source of Life, Light, Fire, the All-One, the Immutable One, Nothing, Presence, Being.

Van "ek" tot "God": die ondeurgrondelike skuif weg van alles wat altyd saakgemaak het.

Daar kom ‘n oomblik dat die mistieke ervaring ‘n nuwe dimensie kry. Die eerste oomblikke van die biddende verlange na God verander tot die ervaring van God se teenwoordigheid. Daar vind ‘n omslag plaas, 'n ingrypende skuif: In die biddende verlange word ‘n mens bewus daarvan dat God na jou luister. Ewe skielik word die gebed onderbreek. ‘n Mens kry die gevoel dat God jou gebed is. Wat ‘n mens bid, dit is God.

Met ander woorde: die verlange word tot teenwoordigheid omvorm. Die bidder word bewus van iets wat meer is as hy- of haarself. ‘n Mens word ook bewus van iets wat meer en groter is as alles wat ‘n mens ooit beleef. Ons kry ‘n nuwe perspektief op ons wêreld wat vroeër vir ons so finaal en seker gelyk het. Ons besef dat daar iets groters as die werklikheid is. Ons staan voor iets diepers, iets wat baie meer is as alles wat ons gewoonlik van dag tot dag ervaar as ons lewenswerklikheid.

Dit het dan ‘n verrassende gevolg: dit is asof my eie ek op die agtergrond skuif. Ek raak ingestel op iets anders, Iemand anders. Ek ondervind ‘n totaal unieke teenwoordigheid. My lewe word skielik volgemaak deur Iemand anders as ek self. Ek voel ek is by die Here is, by my Vader, dat ek luister na ‘n spesiale Woord, dat ek ‘n nuwe Gees beleef, dat ek Nuwe Lewe ontvang. Lig stroom in my lewe, Vuur brand in my, ek voel en weet my lewe word deur die Teenwoordigheid van iets en Iemand gevul.

In U teenwoordigheid word my verlangende hart stil. U kom woon in my onrustige gemoed. U, o God, die ewige, die onverganklike en unieke Here van die lewe.

Is spiritualiteit iets wat verveelde rykes besig hou?

Interessant hoedat oningewydes spiritualiteit beskou as die stokperdjie van welaf westerlinge wat verveeld is en wat nou vir hul eie gerief geestelike verryking jaag. Nou onlangs stuur ‘n geleerde en bekende kollega vir my nog ‘n epos waarin die Nederlander, Dekker, ‘n afgetrede godsdienswetenskaplike die soort van kritiek herhaal.

Spiritualiteit kan, so weet ons almal, op baie maniere verstaan word. Dikwels word dit as wêreldontvlugtend gesien. Mens wil uit hul verstrengeldheid in alledaagse, nuttelose gerondjagery in ‘n innerlike, veilige hawe terugtrek. En dit is in sommige opsigte wel ‘n belangrike aspek van spiritualiteit.

Maar soos die berigte hier onder uitwys, is spiritualiteit lank nie maar net so ‘n wêreldmyding nie. Spiritualiteit loop verder deur en wakker by mense voorts ook nog ‘n sensitiwiteit vir die wêreld aan. Spiritualiteit fokus naamlik op menslikheid, menslike waardigheid, menslike optrede teenoor ander. God bevestig in die mistieke aanraking vir my in my volle menslikheid as beeld van God en roep my om ander ook as beeld van God te ontmoet en te behandel. Dit gaan in spiritualiteit uiteindelik ook om die vermensliking van ‘n maatskappy wat sy menslikheid verloor het en wat deur verontmenslikende dade, prestasiedrang, skeefgetrekte norme en waardes gekenmerk word. Spiritualiteit reik uit na ander in ‘n poging om verhoudinge te genees en om dit te vul met inhoude wat eer bring aan die mens en aarde as God se skepping. Dit wil mense laat deel in ‘n dampkring van menslikheid. Ekologie, sosiale bewussyn, politieke aktivisme, betrokkenheid by welsyn, bevordering van ‘n besigheidskultuur met ‘n morele en menslike karakter is alles temas wat in die spiritualiteit ‘n belangrike plek het. Spiritualiteit, soos die lewens van Nouwen en Mertens bewys, gee om vir die gestremdes, die vervolgdes, die wat op die rand is, wat min het, wat skaars kan oorleef. Dit wil die skade ongedaan maak, heling bewerkstelling en 'n sinvolle bestaan kweek.

In ‘n gesekulariseerde Nederlandse konteks, sou ‘n mens op die mooi ander voorbeeld buite die Christelike kring kon wys: die biddende, bedelende en bedeesde Boeddistiese monnike doer in Burma (of Mianmar soos die kragdadige generaals hul baasskap deur nuwe naam vir hul land bevestig het) met hulle vreedsame, maar besliste verwerping van die gewelddadige magsgrepe van hul landgenote.

Dit is dikwels omdat die tradisionele kerklike lewe en die tradisionele teologie so selfgefokusd en so breinbefoeterd geraak het, dat mense dit afsterf en soek na ‘n geloof wat werklik ‘n verskil maak en die hart aanspreek. Die verlange na God word gevoed deur die wete dat daardie aanraking omvormend werk en ‘n mens se lewe kan oplig. God se aanraking, die ontmoeting met die Oneindige in die plek van alleenheid, raak die mens volledig en verander die mens totaal. Dit werk uit, in wye, uitkringende sirkels om elke aspek van ons menslike bestaan aan te raak en te omvorm. Wie by God is, verval nie in kerklike politieke magspeletjies nie. Wie deur God opgesoek word, kan nie meer terugsit en netjiese teologiese spitsvondighede uitdink nie. Die mistieke ontmoeting tussen God en mens, onderstreep spiritualiteit, sit ‘n proses aan die gang waarin die mens opgeneem word en wat na almal en alles uitkring.

Dit is hierdie misverstand en oningeligtheid van die oningewydes wat wys waarom spiritualiteit so sterk groei. Die “wat weet” leef salig onbewus van eie gebrek.

Uit Trouw van 3 November 2007

Een kwart van de Nederlanders is ’ongebonden spiritueel’, stellen Martijn Lampert van bureau Motivaction en Gerrit Kronjee van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) vast. De gangbare theorie dat spirituele mensen vooral oude hippies zijn –de flowerpower- adepten van weleer– en dat ze vanzelf wel uitsterven, klopt volgens hen niet. „Ons onderzoek laat zien dat spirituele mensen ook onder jongeren goed vertegenwoordigd zijn. Gemiddeld zijn ze 42 jaar en bovendien zijn het blijvertjes."

Uit het onderzoek blijkt eveneens dat de ’ongebonden spirituelen’ (mensen die naar eigen zeggen spiritueel zijn, maar zichzelf tot geen enkele groepering rekenen) niet alleen maar met hun eigen spirituele verrijking bezig zijn. Spirituelen zijn juist betrokken bij milieubescherming, mensenrechten en vluchtelingen, en ze geven gul aan goede doelen.

Volgens emeritus hoogleraar godsdienstsociologie Gerard Dekker (Trouw, 27/10) is spiritualiteit een weeldeartikel geworden, iets voor het slag mensen dat alles al heeft en nu nog wat aan het geestelijk welbevinden doet, geheel voor het eigen gerief en dus zonder dat de wereld er wat aan heeft. Kronjee snapt die kritische noot, ’maar onze empirische gegevens ondersteunen hem niet’.

In het onderzoek ’God in Nederland’, waaraan Dekker meewerkte, werd eerder dit jaar al vastgesteld dat spirituelen vaak vrijwilligerswerk doen en niet zo ’ik-gericht’ zijn. Ook Lampert en Kronjee signaleren nu dat ze houden van yoga, mental coaches en van hun intuïtie. Maar van een naar binnen gekeerde geestelijke zelfbevrediging blijkt niets.

Spiritualiteit en gawes

Ons gawes aan ander is dikwels gekleur deur ‘n verborge agenda. Ons gee omdat ons eintlik iets oor onsself wil wys. Ons wil wys hoe grootmoedig of hoe vrygewig ons is.

Soms gee ons aan ander om vir hulle te wys dat hulle sonder ons nie sal klaarkom nie. As ons nie vir hulle sorg nie, sê ons dikwels in soveel woorde, wié anders sal dit dan doen. “Ek sloof my af vir jou,” word in menige familie vir die afhanklike gesinslede vroom vertel, “en ek moet al weer vir jou uit die ellende help.” Dit is ‘n gawe wat die ander seer maak en skade aandoen.

Ons gee aan ander sodat hulle onder ‘n verpligting teenoor ons voel en van ons afhanklik raak. Dan, glo ons, sal hulle ons nie enige skade aandoen nie. Ons neem hulle uit vir ‘n ete, stuur vir hulle ‘n kersgeskenk, gee vir hulle ‘n onverwagte presentjie met die wete dat hulle dieper by ons in die skuld raak.

Deur só te gee, stel ons ander mense in ‘n ongelyke posisie teenoor ons.

Laat jou linkerhand nie weet wat jou regterhand doen nie. Om te gee, beteken nie om rekening te hou nie. Egte gawes het nooit die bedoeling om die ander persoon te “gebruik” tot ‘n mens se eie voordeel nie.

U, die Groot en Genadige Gewer, het U gawes nooit op my afgedwing nie. U gee dit aan my om my vry te maak. Wat ek uit u hand ontvang, hoef nie na U terug te gaan nie. Duisende goeie gawes kom so oor my pad, elke dag. Juis omdat U gee sonder om vir my te vertel hoe vrygewig U is, om my van U afhanklik te maak, om my minderwaardig te maak, is U gawes eg goddelik.Ek wil soos U wees. Ek wil ook gee uit liefde, onvoorwaardelik, steeds weer in sensitiwiteit vir en erkentlikheid teenoor die ander, vir die een wat van my ontvang. Gee dat my gawe my medemens nooit sal verontmenslik nie, sal manipuleer nie. Gee dat my gawe aan ander in hul menslikheid sal bevestig. Gee, Here, dat ek nie ter wille van myself sal gee nie, maar bloot net uit liefde vir die ander.

Spiritualiteit:. Mistiek 2: Mistiek en gebed / mysticsim 2 Mysticism and prayer

Biddende verlange

‘n Mens hoef nie woorde te sê om te bid nie. Jy kan stil wees en nog steeds bid. Die verlange van jou hart na God is al ‘n gebed. In die verlange reik die hart uit na God. In die verlange praat die diepe begeerte na God. Augustinus het geskryf dat die verlange `n gebed is – al swyg die mens. As jy verlang, bid jy.

God reageer op die mens wat biddend verlang na God. God hoor die mens, dikwels lank voor ‘n woord gesê word en soek die mens op. God word nie deur die regte getal woorde of die mooi kwaliteit van klanke beweeg nie. In die spreke van die mens, selfs sonder die praat van die gebed, nader God haastig die mens. God sien die hande wat uitreik in afhanklikheid, die oë wat toegemaak is in afwagting, die hart wat klop in die behoefte aan die dieper en groter ontmoeting.

Gebed as biddende verlange en God se mistieke aanraking is diep verweef met mekaar. Die twee hoort bymekaar. Dit is soos `n eier en sy dop, soos die reënboog teen die hemel.

Die Heilige Gees tree vir my in met onuitspreeklike sugtinge. Die versugting in my is na U, na U koms, na U inwoning. Die verlange wat in my roer, is na U, na U teenwoordigheid, na U aanraking. Die begeerte in my roep na U, na U salwing, na u vrede. Terwyl ek soek na woorde, rondtas na die regte taal, wonder oor die goeie uitdrukkings, roep my hart aanhoudend na U. Kom heel my, kom hoed my, kom hou my vas, o God.

Prayerful longing

You do not need words to pray. One can pray without speaking a single word. The longing of the heart itself is prayer. In longing, the heart reaches out to God. In longing, there is a deep yearning for God. Augustine wrote that longing is prayer – even if one is silent. In longing, one prays.

God responds to the one who longingly prays to God. God often answers long before a single word is spoken and rushes to meet the one who prays. God is not moved until enough words are uttered or beautiful words convinces. In praying, even without saying a word, God hastens to meet the one who prays. God sees the hands reaching out, notices the eyes that are closed in anticipation, feels the heart that pulses in the need for the deeper and greater encounter.

Prayer as longing and the mystical touch of God are intricately connected. The two belong together. It is like an egg and its shell, as a rainbow that hangs in the sky.

Oh God, the longing in me, is for You, for your coming to me, your being in me. The longing that fills me, is for your presence, for your touch. I long for you, for your peace, for your healing. My longing heart is there for you to touch. Lord, touch me, be with me, embrace me, let me be with You, now and forever more.

This series on mysticism represents a free interpretation of Kees Waajman's article on Mystical Experience and the Mystical Way, in Encyclopedie van de Mystiek (2003)

Wat is mistiek? 1

Die mistieke Franse skrywer, Blaise Pascal beskryf ‘n mistieke ervaring wat hy beleef het.

Hy skryf:

Die genadejaar 1654, Maandag 23 November... vanaf ongeveer half elf saans tot ongeveer half een in die nag, vuur, God van Abraham, God van Isak, God van Jakob (Ex.3:6 vv; Mt 22:32 vv.). Nie die God van filosowe en geleerdes. Sekerheid, sekerheid. Vreugde. Vrede. God van Jesus Christus. Deum meum et Deum vestrum (Joh.20:17). “Jou God sal my God wees” (Rut 1:16).

Hierdie ervaring het sy lewe radikaal omgeswaai en tot sy beroemde klassieke Pensées gelei. `n Twee uur-lange ontmoeting met God. ‘n God wat nie “intellektueel” begryp word nie. `n God van die bekende, die vertroude, van Abraham, Isak en Jakob. Dit is ook `n God wat deel word van hom – dit word “my” God. In hierdie ervaring spreek die Bybel mee. Vier bybelverse, twee uit elk van die Ou en die Nuwe Testament, word gebruik om sy ervaring te beskryf.

Dit is `n spesifieke ervaring wat op `n spesifieke tyd en oor twee uur heen gebeur. Geen vlietende oomblik nie. Dit is intens, ‘n vuur-ervaring, wat hom oorrompel – soveel so dat taal byna te kort skiet. Die ervaring bewerk nie net sekerheid nie, maar sekerheid-sekerheid.

Dit is `n ontmoeting wat in hom sekere emosies wakker maak, maar wat terselfdertyd sy lewe op sy kop keer. Dit is ‘n buitengewone belewenis, wat hy probeer raakvat met die woordjie “vuur.” Maar die emosies wat hom bybly met hierdie mistieke ervaring, is nie buitengewoon of sensasioneel nie. Hy praat van “sekerheid,” “vreugde,” en “vrede.”

Daardie briljante oomblik. Oorwinning

Ek kyk die wêreldbeker rugbywedstryd in die halfeindronde tussen Suid-Afrika en Argentinië. Die manne is vurig. Hulle gee alles. Die Argentyne huil bitterlik na die wedstryd. Die Springbokke lyk tevrede, maar daar is geen uitbundige gevoelens as die eindfluitjie blaas nie.

Die drieë was pragtig met Habana se ellelange lopies oor die hele veld. Maar een beeld bly my by – die vinnige aangee van Shalk Pienaar wat die drieë moontlik gemaak het. Blitssnel. Hard. ‘n Vat en gee-aan gebaar, laat ons dinge doen. Dit was die sterk ketting van spelers wat die bal hanteer en hanteer, met daardie een oomblik van briljante spel wat net ‘n bietjie spoed bysit, die gaping laat oopgaan, die deurbraak moontlik maak.

Doelgerigtheid, toegewydheid kom na vore in afgerondheid. Goed om te sien as iemand in beheer is.

Wat my laat dink aan die ander televisie uitsending, hierdie keer van ‘n prediker wat vertel hoedat God mense oornag kan motiveer om van hul verslawing los te breek. Hy vertel: dit gebeur soms met mense wat jare lank aan verslawing ly. Dan kom daar net ‘n dag dat hulle totaal bevry word daarvan.Hoe sal ons verstaan hoe God werk om mense werklik vry te maak van hul slawerny aan eie vernietiging? Die punt is net: iewers moet ‘n mens daardie oomblik van helderheid beleef. Jy moet besluit nou hardloop jy. Of iemand trek jou saam en in in ‘n wen-wen wedstryd. En dan, daardie momentum wat jy optel en wat jou met die bal laat hardloop, dit bring jou by die doellyn uit. Dit val nie uit die lug uit nie. Jy moet op die veld wees, opgestel teen hierdie vyand wat jou lewe skelm skelm inpalm en tot niet maak. En jy moet tot die aanval oorgaan. Met passie, blitssnel, met spoed en toewyding. En as jy oor die doellyn duik, uitasem, moeë lyf, dan weet jy die stryd was op die ou end amper mooier as die doel self. Want as jy die oorwinning behaal, is dit nie jou mooi lopie wat tel nie. Dit is jou lewensmaats en die lewende God wie se genade en Genade jy in die lewensstryd ontdek.

Dit is waarom ons altyd so helder die oomblik onthou dat ons besluit het: tot hiertoe en nie verder nie: ek het nou genoeg gesukkel. Nou vat ek die gaping.

Godsdiens, rugby, Fiji en die Here

Vloek en bid uit een mond?

Ek kyk die wêreldbeker rugbywedstryd tussen Fiji en Suid-Afrika en die spanning loop hoog. Partykeer moet ek diep asemhaal om kalm te bly. Dit is taai manne. Hulle weet van fisieke spel. Hulle kou met oorgawe harde bene. Hier is nie die plek of die tyd vir kinderspeletjies nie. Die groot manne kry kans: oor die aardbol in miljoene huise sit families vasgevang. Hier word lewenswaarhede ook deur sport uitgespel en uitgespeel.

Des te meer is ek by die rugby betrokke, want voor die tyd lees ek hoe godsdienstig hulle is. Hulle vertrou na Bo. Tydens die wedstryd kyk hulle Boontoe as hulle drieë druk en wys erkentlik die vinger daarby. Mooi, dink ek, ‘n getuienis wat hulle lewer.

Maar hulle vat ook lelik hoog. Gevaarlike vatte wat hul teenstanders groot skade kan aandoen. Gelukkig vir hulle sien die skeidsregter nie hul oortredings raak nie (of wil dit nie raaksien nie) (dink hulle Iemand daarbo sien dit nie raak nie?). Teen die einde van die wedstryd as dit taai raak en die Bokke op hulle lyn boer, trek hulle los en slaan wild vuis. Dit vloek links en regs dat my satelliet-sein amper oppak. Dit is sulke taai skote wat wêreldwyd gehoor word. My kinders vertel daarna dat hulle oor die radio die gekruide taal duidelik kon hoor.

En toe? Na die wedstryd sak hulle in ‘n kringetjie en bid lank saam met mekaar. Miskien het hulle gebid dat die Here hulle hul vloekery en gevaarlike spel vergewe. Hopelik. Want anders kom Jesus se woord helder na my oor: mens kan nie God loof en vloek uit een mond nie. Dinge werk nie so daar waar iemand die Here lief het nie. Jou lof aan God kan nie, kan nie met gekruide taal meng nie. Efesiërs 4:29 maak dit tog baie duidelik: daar staan dat vuil taal moet daar nooit uit julle mond kom nie – en daardie nooit sluit sekerlik ook die rugbyveld in.

Ag, dis sport en moenie so preuts wees nie. Hoor ek. Dus deur ons sport skep ons ‘n nuwe werklikheid van vloek en geweld? As ons dan dink die Here sal sulke woordjies en sulke speletjies oorsien, gaan ons seker tog nie wegkom van ons kinders wat dit hoor en sien nie. En dan kla ons oor geweld in ons skole en in ons land? Ons moet meer die Bergrede lees: ‘n mens sê mos nie eers Raka vir ander nie, los maar om iemand anders te moor.

Taai rugby, harde rugby, slim rugby, ja seker. Maar altyd skoon rugby. Na die wedstryd wil ons tog met ‘n rein gemoed voor die Here neerkniel en die Here dank vir ‘n wonderlike, wêreldwye geleentheid om nie net deur ons vroom gebede nie, maar deur ons skoon spel en ons mond ook ons geloof te kon uitlewe. Per slot van rekening word ons aan ons dade geken. 1 Johannes 2:4 kry nuwe betekenis in die lig van hierdie kwarteindrondte in die wêreldbeker.

Vergifnis in letterlike navolging van Jesus

In Oktober 2006 het ‘n man vyf Amish leerlinge in die West Nickel Skool in Pennsylvanië in die V.S.A. doodgeskiet. Direk na die moord het die ouers van die dogters ‘n boodskap na die familie van die moordenaar gestuur dat hulle hom vergewe. Helfte van die 75 mense wat die begrafnis bygewoon het, was lidmate van die Amish. Die Amish gemeenskap het daarna ook ‘n fonds gestig om die moordenaar se familie by te staan.

Die Amish neem Jesus se oproep tot vergifnis en tot liefde van die vyand letterlik op.

Net om dit te hoor, raak my. Ek was aan die begin van 2007, op ‘n koue wintersdag, by ‘n byeenkoms van die Mennoniete oor geweldlose versoening. Tydens die konferensie loseer ek by ‘n gemeentelid wat my ook die aand in bitter koue by die konferensiesaal kom afhaal. Op pad na die motor vertel sy my dat een van die fundamentele trekke van die Mennoniete ‘n besondere hegte gemeenskapsgevoel is. Terwyl ons inklim, kom ‘n negentigjarige vriend verby – op pad na sy motor. Nee, sê sy, hy moet inklim dan laai sy hom sommer by sy motor af. Letterlik 20 treë verder hou sy stil om hom af te laai. Hy klim met moeite uit die motor. Sy deur staan oop en die koue verswelg ons. Uiteindelik na ‘n gekreun en ‘n gesteun is hy uit. Maar sy bly staan terwyl ek sit en bibber. Sê sy sy wil net vir hom dophou totdat hy by sy motor is en aan die ry kom. Wat sy vertel oor die Mennoniete en wat sy as Mennoniet uitleef, sien ek in daardie winterkoue, klop presies.

Ek, uit verre Afrika, nie op enige manier ‘n Mennoniet nie, deel in haar gasvryheid en wil met my vertrek vir haar vergoed met ‘n bydrae. Sy raak opgewerk en wys my aanbod byna ongeskik van die hand. Sy word nie betaal vir haar gasvryheid nie, sê sy. Die Mennonitiese gasvryheid omhels ver buite eie kring.

Die Mennoniete, soos die Amish, is vredeskerke. Dit is ‘n tradisie wat my boei. Nie net omdat dit geweld so vreesloos uitdaag nie, maar omdat dit gedryf word deur ‘n gemeenskapsgevoel. Dit is hoe Christus dink.

Tee, wit wolke en nabyheid aan God

Ek het vanoggend die pakkie tee wat ek in die somer in Cambridge gekoop het, oopgemaak en die eerste treksel gemaak: Chinese wit wolke tee. Die teekenner skryf vir my hoe dit gemaak is:

Yes, White Clouds is indeed a silver tea (just the buds) from Fujian province in China. After plucking and hand-selection, the buds, still damp, are placed layer on layer with jasmine flowers, separated by muslin sheets. These are then pressed together overnight, which causes the jasmine flavour to pass into the leaves. The jasmine flowers are removed, and some may be left in for aesthetic effect, and the tea processing continues on its way to the final dried product.

Elke teeblaartjie word met die hand uitgesoek! En dan op jasmynbloeisels gepak om oornag deurdrenk te word met die jasmyngeur.

Ek sit en drink my tee op my stoep hier langs Dorpstraat se woeligheid terwyl ek myself baai in die son. Teedrink is mos meer as net water insluk, vertel ek my die laaste jare. Ek proe en die subtiele, sagte smaak vul my mond en word deel van my lyf. Op pad rekenaar toe, werk toe, 'n tyd daarna, proe ek nog die smaak. Die smaak bly fris, lentegeure om my en in my, hier op die Oktober lente-oggend in Stellenbosch.

Ek moet verder met hierdie lyflike ervaring. Byna benediktyns wil ek dieper met my ervaring. En ek dink aan my kinderdae, die seisoen van pronkertjies, die geliefde wat die pronkertjies geplant het, versorg het, gepluk het en gerangskik het. En ek dink oor God, wat elkeen van ons uitgesoek het om 'n lieflike geur te versprei. En wat ons in die hand hou.

Tee laat my wegdryf op wit wolke van herinneringe en bring my naby aan God.

Spiritualiteit: intiem aan God verbind.

Mark A. McIntosh, Mystical Theology. (Oxford: Blackwell, 1998) haal die beroemde gedeelte aan op sy bladsy 165 waarin die volgende gebed van Augustinus oor die Heilige Gees opgeneem is:

Te laat het ek U leer liefkry. O skoonheid, so oud en tog ook weer so nuut. Te laat het ek U leer bemin! U het na my geroep, U het uitgeroep en my doofheid tot niet gemaak. U het lig laat uitstroom en in oorvloed oor my laat skyn en U het my blindheid op die vlug laat slaan! U het ‘n lieflike geur laat opstyg en ek het dit met diep teue ingeasem en na U gesmag. Ek het U geproe en ek honger en dors na U. U het my aangeraak en in my het dit gebrand om U vrede te ervaar.

McIntosh merk op dat die mistieke uitgiet van die goddelike lewe op Augustinus ‘n werdersydse verlange na God in Augustinus wakker maak. Maar ‘n mens moet let op hoe God dit doen: God gee nie vir Augustinus ‘n selftevrede heling asof hy God ken deur te weet hy is nou ‘n vervulde individu op sy eie nie. God laat ook nie vir Augustinus al die ellendige beperkinge van sy persoon ontkom nie. Augustinus ontdek eerder sy omvormde en egte identiteit as persoon. Augustines weet dat hy nou is wat hy moet wees: Hy lewe omdat hy leef in reaksie op en omdat hy verlang na God.

Wat sin maak: ons ontdek wie ons is – en hoe ons intiem aan God verbind is. Ons bestaan nie. Ons bestaan om ‘n verhouding met God te he.

Te laat het ek U leer liefkry... U het my aangeraak en in my het dit gebrand om U vrede te ervaar.