Die daaglikse gevit en gesleur....

Ek wil my daaglikse sleur graag voor u kom neersit, o Here - die lang ure en dae volgeprop met alles en nog wat en met niks van U nie. Kyk na hierdie daaglikse gesleur, my liefdevolle, vriendelike God, U wat genadig is vir mense vir wie 'n daaglikse gesleur al is wat ons het. Kyk na my siel, wat eintlik niks anders is as 'n straat waarop die aarde se begasie-wa vol oneindige onbenullighede verbyjaag, met sy geskinder en gevittery, met sy geraas en sy lee pretensies.

Dit is 'n gebed van Karl Rahner!

Wat is vreugde?

Voordat ‘n mens die baie kante van vreugde bekyk en bedink, is dit sekerlik belangrik om te vra “wat is vreugde?”

Ons sien dikwels vreugde as ‘n emosie. Wanneer ons dit nie “voel” nie, lyk ons lewe vir ons vaal. Ons word maklik moedeloos en wanhopig.

Natuurlik is vreugde ook ‘n gevoel. Maar vreugde is baie meer as ‘n gevoel. ‘n Mens kan in angstige tye, in moeilike oomblikke, in wanhoop nog vreugde ervaar. Vreugde loop baie dieper as daardie salige gevoel van opwinding en vrolikheid wat ons soms so goed kan laat voel. Vreugde beteken allermins dat ‘n mens die heel dag met ‘n glimlag op jou gesig rondloop.

Dit is die volwasse, ryp en ryk gemoedstoestand wat ‘n mens ervaar te midde van lewenstorme – soos Paulus in die gevangenis om middernag toe hy in boeie vasgekerker sy liedere gesing het.

Vreugde is die gevoel van krag, van energie, van vertroue, van die vaste wete wat ‘n mens het dat jou lewe in God se hand is.

Ek onthou hoe ek by die muurbalbaan in Pretoria gesit en luister het hoe ‘n jong man in sy twintigs vertel het dat hy die naweek afry Kaap toe. Hy het dit nog nooit in sy lewe gedoen nie, het hy vertel. En hy weet nie of hy ooit weer die kans kry om die Kaap te sien nie. Hy het altyd van sy ouers, wat daar groot geword het, net lofsange oor die Kaap gehoor. Sy gespreksgenoot het verstom geluister wat hy alles in daardie paar dae wou inpas.

Veel later het iemand my vertel dat daardie jongman toe pas gehoor het dat hy terminaal siek is en net ‘n paar maande oor het om te leef. Hy het in die laaste paar weke van sy lewe, vertel hulle my, met ‘n lewensvreugde die mooiste dinge in die lewe opgesoek.

As ‘n mens innerlike vreugde het, jou rus in God gevind het, kom lewensvreugde as ‘n diepe energie in jou lewe los. Dan sal selfs die laaste vyand niks kan wegneem van die gebrokenheid van die lewe nie. Vreugde word nie deur eksterne dinge bepaal nie. Dit is die lewenservaring van mense wat volwasse in die geloof is en in diepe harmonie met God leef.

Kry 'n mens verskillende soorte spiritualiteit?

In sommige kontekste praat mense oor verskillende “soorte” of tipe spiritualiteite. Dit lyk asof hulle met so ‘n genuanseerde benadering wil ruimte skep vir verskillende “geloofsbelewinge” in ‘n gemeente. Daar is meer “tradisionele” groep, sê hulle, wat graag ‘n tradisionele liturgie en veral ‘n “preek” wil hoor. Dan is daar, dink hulle verder, groepe wat meer bevindelik is. Hulle hou van simbole, musiek, kerse, rustige ambience, gedigte, wierook en ander meer sensories-gerigte elemente en aspekte. Of daar word ook gepraat van die vuriger, moderner, jonger benadering waar ‘n orkes en vrolike, opgewekte musiek ‘n belangrike plek inneem.

Ek wonder soms hoe suksesvol só ‘n benadering op die lang duur gaan wees. Daar is tye in my lewe dat ek byvoorbeeld ‘n baie “aktiewe” spiritualiteit het. In sulke tye is ek sensitief vir die “deurwerking” van my verhouding tot God in die gewone, alledaagse lewe. Dit gaan dan eintlik om die geloofspraktyk (of praxis). Dit is dit tye dat ‘n mens bewus is van die lot van mense op die rand van die samelewling – armes, politieke slagoffers van vreemdelinge-haat, alkoholiste, mishandelde vroue, vigs-wesies of terminaal siek mense.

Ander kere weer kom daar dikwels tye dat ek meer nadenkend en reflekterend (“meditatief”) met my verhouding tot God besig is. Dan is ek weetgierig. Ek wil die pad loop van mistici van die verlede om uit hul ervaring te leer hoe geloof lyk. Dit is die tye dat ek telkens verras is om te sien hoeveel nuwe dinge daar in die Bybel te vind is. Dit is die tye van nadenke, van refleksie, van “meditering” soos dit in geestelike hermeneutiek bekend is. Dit is dan wat ek wil stil wees, weg van die geraas van die geloofspraksis, besig, soos Maria, met die “dinge van God.” Terwyl ek daaroor dink, besef ek hoe dit in die tyd van my oupa, die sendeling-predikant, die tye van die “kategese-prediking” was. Die dominee’s het nie baie daarvan gehou nie. Hulle moes ‘n sekere getal preke lewer en tydens ringsbesoeke is opgecheck of hulle die voorskrifte nagekom het. Tydens sulke preke moet hulle uit die geloofsbelydenisse van die kerk preek, altyd met die bedoeling dat geloofsinhoude tot hul reg in die geestelike lewe van die kerk moet kom. Dit was die tye van meditasie wat ons vandag op nuwe maniere wil behou, deur oor teologiese temas en geloofsinhoude na te dink. Deesdae kom hierdie meditatiewe element ook na vore in die intense belangstelling wat lidmate in Bybelstudie het. Onlangs toe op ‘n Sondagoggend tydens ‘n kerkdiens met die gemeente moes praat oor Bybelse Spiritualiteit het dit my opgeval hoe geïnteresseerd hulle was om moeilike inhoude te leer. Hulle verlang om hul geloof inhoudelik te begryp.

Deesdae merk ek veral op hoedat ek baie meer aangetrokke is tot ‘n kontemplatiewe spiritualiteit waarin ek ‘n behoefte het om in God se teenwoordigheid vrede te vind. Genoeg van nadenke, refleksie, meditasie, herkou, verstaan. Dan word dit tyd vir bid, om dit wat ‘n mens van God se kant gehoor het in jou hart op te neem en met God daaroor te praat. Die oratiewe element kom op ‘n nuwe manier na my. Ek wil soms in stilte vir God sê: hier is ek, Here. My hart praat sonder woorde. My gevoelens is vol. Ek reik uit na U. Stilte is vir my belangrik, maar ek wil ook ervaar dat my geloof in my lewe transformatief werk deurdat dit uitroep en uitreik na God.

Maar ek weet ook nou dat daar ‘n verdere soort spiritualiteit in my lewe begin werk het. Daar is al hoe meer die tye dat ek ingestel is daarop om gereed te wees vir God se werking in my lewe. Die verlange om by God te wees, weet jy in hierdie oomblikke, slaan skielik om wanneer God jou seën met diepe, innerlike seëninge en bewussyn van ‘n goddelike werking in jou lewe. Dit is die tye wat die pottebakkershande aan jou vorm, wanneer jy voel hoe jy vooroordele prysgee, wanneer jy begin insien dat jy sekere dinge moet prysgee, wanneer God jou bring om moeilike keuses te maak. Dit is daardie tye dat jy besef jy is in die Verborgene. Dit is egte kontemplasie – die wees by God.

Hoewel dit 'n nuwe fase in my lewe is waarin ek in onlangse jare ingegroei het, kan ek egter nooit die ander fases van my lewe "afskud" nie. Hulle is 'n vaste deel van my lewe waarsonder ek nie wil wees nie. Trouens spiritualiteit het vir my juis geleer dat 'n mens nie jou verhouding met God moet reduseer nie. Ek is nie regtig net een van hierdie dinge nie. Soms is ek die gevoelsmens wat sin het in die estetiese en die mooie. Ander kere weer is ek die brein-mens wat wil weet en wat vra vra. En soms wil ek alleen wees, stil wees. Dit is fases in my lewe. Dan weer word ek die praktiese mens wat 'n verskil wil maak.

Vir my is my lewe dus gelaai met verskillende dimensies van spirirtualiteit wat bymekaar hoort eerder as wat ek altyd veral vir een aspek daarvan kies. En ek het ‘n vermoede mense is nogal dikwels (indien nie altyd nie) so – dit is nie altyd maklik om mense in ‘n “tipe” in te pas nie. Ek wonder selfs of die indeling van mense in spiritualiteitstipes nie kontra-produktief is nie. Ons stereotipeer mense en plaas hulle in hokkies, ‘n ronde bol in ‘n vierkantige boksie. En daarmee “verdoem” ons hulle tot ‘n afgewaterde geloofservaring. Dikwels is mense ‘n “tipe” omdat hulle nie van ander opsies weet nie of nie blootgestel is aan ander moontlikhede nie. As hulle eers buite hul gemaksone beweeg of ingelig word, kan hulle nogal dinamies verander. Spiritualiteit gaan om prosesmatige transformasie. Juis deur blootgestel te word aan nuwe vorme van geloofsbelewing kan geestelike groei gestimuleer word. Daarom vind ek dit jammer dat “tradisionaliste” so maklik ‘n eie plekkie weg van die “eksperimenteles” gegee word. Hulle het mekaar nodig. Dikwels is die probleem nie dat daar soveel verskillende vorme van spiritualiteit bestaan nie. Dit is egter wel ‘n probleem “hoe” ‘n mens jou geloofservaring beoordeel. Spiritualiteit sal altyd uitgaan van diversiteit – dat mense elkeen op hul eie manier hul geloof beleef. Maar Paulus se beeld van die kop en die oë en die ore en die hart en die voete en die arms verondertel steeds dat almal een liggaam moet wees en in tandem moet saamgroei.

My vermoede is dat ons nie net die “tradisionaliste” in die gemeente moet “vermaan” of beter, begelei tot nuwe dinge of ten minste tot begrip vir die nuwe dinge nie, maar dat ons ook die “reformiste” moet laat besef dat sekere geloofstradisies vir hulle dalk nie meer sin maak nie, maar vir ander weer lewensbelangrik kan wees - miskien selfs vir hulleself ook. Dit is dus ‘n oor en weer bedagsaamheid en sensitiwiteit wat pas by die kerk.

Hoe spreek 'n mens dan die verskillende behoeftes van mense in een gemeente aan? Ek dink dit moet op 'n baie basiese vlak aangespreek word deur mense te leer hoe verrykend verskeie geloofservaringe kan wees. Hiervoor moet 'n mens weer leer dat die ander mens nie 'n bedreiging is nie, maar dat wat ander mense oor God se, hoe vreemd ook al soms, dalk vir 'n mens tot nuwe lewe kan lei. Paulus wat die Christene so tot die dood gejag het, moes uitvind dat sy godsdiens eintlik in sy aartsvyande se geloofservaring sy diepste sin gevind het. En toe hy dit eers ontdek het, het hy 'n bron van genesing geword - op 'n verstommende manier. Die tradisionalis het reformis en radikaal geword. Die wyse Gamaliel se woorde is nie verniet in Handelinge opgeteken nie. Laat dit oor jou pad kom - as dit nie van God is nie, sal dit in elk geval tot niet gaan...

Om vreugde te deel

Gedeelde vreugde, sê ons, is dubbele vreugde. Dit beteken dat vreugde eintlik saam met ander gevier wil word.

Dit sien ‘n mens veral in ‘n godsdienstige konteks. Die eerste gemeente was ‘n groep mense wat “met diep ontsag” gevul was (Hd.2:43) – veral oor die bediening van die apostels. ‘n Mens sou, in ou taal, dit kon weergee as dat hulle in vrees voor God geleef het. Maar hierdie vrees het niks met angs te doen gehad nie. Want, lees ons, as eensgesinde groep mense het hulle ook hulle “kos met blydskap gedeel” en – as laaste klimaktiese kenmerk “God geprys.” In hul eenvoudige maaltye (Hd.2:46) was vreugde teenwoordig. Maar in hul dieper, geestelike lewe en in hul verhouding met God was hulle bly, lofprysende mense (Hd.2:47).

Dit is opvallend hoe die mees fundamentele aspekte van die kerklike lewe ingerig is op oomblikke en ervaring van vreugde:

Liedere en musiek is byvoorbeeld 'n wesenlik deel van die erediens. Dit is ‘n natuurlike manier om ‘n mens se blydskap uit te druk. Musiek, veral musiek wat ‘n mens innerlike vreugde gee, kan ‘n erediens ‘n besondere ervaring maak. Ons sing “lekker,” en die sang in die kerk was “pragtig” is die soort van kommentaar wat mense se plesier en vreugde in die erediens uitdruk. Gepaste woorde, bekende melodieë, entoesiastiese begeleiding en ‘n gemeente wat voluit meedoen werk aansteeklik sodat min mense onaangeraak bly. Die vreugde werk aansteeklik. Gedeelde blydskap is inspirerend en transformatief. Daar is min dinge soos musiek om ‘n groep mense saam te bind. Iemand wat lank uit die kerk weg was en wat na ‘n tyd weer ‘n diens bywoon, word deur ‘n eerste reël al meegesleur.

Maar ook die prediking - as verkondiging van die blye nuus - is op vreugde gerig.

Nou onlangs sit ek in ‘n erediens waar die prediker skielik stil raak. Hy is normaalweg ‘n vrolike mens wat sonder opgesmuktheid altyd pitkos met sy gemeente deel. Hy vertel skielik hoe hy die vorige week een van die ouer gemeentelede by sy sterfbed begelei het en toe begrawe het. Hy is nie sentimenteel of soetsappig daaroor nie. Sy woorde word stadig gekies – sonder hoogdrawendheid, sonder om die week se gebeure erg dramaties oor te vertel. Maar in die eenvoud van wat hy sê kan ‘n mens agterkom hy praat meer as gewoonlik uit sy hart uit. En op ‘n sekere stadium praat hy al hoe stadiger totdat hy vir ‘n oomblik stil word. Dit is asof hy nie woorde kry om verder te gaan nie en dit is asof hy versigtig wil wees sodat hy van hierdie gesprek met sy gemeente nie ‘n melodrama wil maak nie. Maar ‘n mens kan ook aanvoel sy emosies sit vlak. Hy moet mooi praat om rustig te kan kommunikeer.

En toe vertel hy dat hy in die week van afskeid, skielik op ‘n stadium bewus geraak het van al die goedheid wat die gemeente met mekaar deel en hoeveel vreugde daardeur in mense se lewens ingedra word. Selfs in tye van seer- en swaarkry is die beste in mense se lewens op te merk. En ‘n mens kan sien dit het hom geraak dat hy in die tyd van hartseer kon terugval op al die blydskap wat hy van so baie kante ervaar het. Gedempte vreugde. Gelouterde blydskap. Vreugde, maar selfs die herinnering aan vreugdevolle tye kan ons deur swaar tye orent hou en dra.

Dis moeilik om oor sulke dinge te praat sonder om aansitterig te wees. ‘n Gemeente kyk gou oppervlakkigheid uit. Vreugde kan nie aangesit word nie. Vreugde kan ook nie opkom uit ‘n hart wat kil geword het, wat sonder hoop leef, wat self nie heel is nie. Wee die prediker wat angstig is, wat depressie het, wat innerlik woes en leeg leef. Daardie leegheid straal deur en kan nie deur gemaakte blydskap verberg word nie.

Gedeelde vreugde is intense vreugde. Ons is aanmekaar verbind deur al die blye tye wat ons deel. Altyd is vreugde ‘n grondtoon van ons geestelike lewe. As ons dit nie het nie, is dit nodig om weer God op te wag – want in ons verbintenis met God word vreugde gebore.

Om God te smaak en te sien. Wat is die mistiek?

Daar is nie juis enige twyfel wie die groot mistici uit ons geskiedenis is nie. ‘n Mens dink sommer dadelik aan ‘n paar van die bekende figure. Daar is Hildegard van Bingen en Bernard van Clairvaux uit die elfde eeu, , Meister Ekchart uit die dertiende eeu, Jan van Ruusbroec en Juliana van Norwich in die veertiende eeu, Ignatius van Loyola uit die sestiende eeu en vele ander tot op vandag. Hierdie skrywers word almal as sleutelfigure in die geskiedenis van die mistiek gesien. Hulle is bekend omdat hulle oor hulle mistieke ervaring geskryf het. En deur die geskiedenis is hulle werke deur duisende lesers gelees omdat mense in die boeke hul eie mistieke ervaringe herken het. ‘n Mens is nie net ‘n mistikus as jy oor jou mistieke lewe skryf nie. Trouens, die groot mistici is hulle wat in volkome prysgawe van hulself eenvoudige vervulling gevind het in hul verhouding met God. Hulle het doelbewus nie daaroor geskryf nie. Soms omdat hulle nie kon nie. Andersins omdat hulle nie wou nie. Of hulle het eenvoudig soveel vervulling in God gevind dat die res eenvoudig nie belangrik was nie.

Dit is interessant dat die bekende skrywers “mistici” genoem word. ‘n Mens lees ‘n mistikus se boek en jy weet sommer dadelik hier gaan dit om die mistiek. En tog, al ken ons die mistieke tekse, is ons gedurig aan die uitpluis wat die mistiek nou werklik is. Die woord “mistiek” kan op versikillende maniere verstaan word.

Wat mistiek is, word soms op ‘n heel eenvoudige manier in die Bybel self verduidelik. Die geleerde kenner van die Joodse en Christelike mistiek, Scholem (in sy beroemde werk, “Die jüdische Mystik,” pp.6-7) , wat van die belangrikste moderne werke oor die mistiek geskryf het, dink dat ‘n mens mistieke insigte kan saamvat deur by Psalm 34:9 te begin.

Die Nuwe Afrikaanse Vertaling het ‘n taamlike flou weergawe van die Hebreeuse teks: “Kom ondervind en sien self dat die Here goed is!” Geloofservaring, dus – hierdie “ondervind” van God se goedheid. ‘n Mens dink onmiddellik aan spiritualiteit as geleefde geloof. Die Ou Afrikaanse vertaling gee die Hebreeus baie beter en poëties-letterlik weer: “Smaak en sien dat die Here goed is.” Smaak (!) en sien (!) die goddelike goedheid.

Die vers vertel dus vir ons dat gGelowiges op ‘n besondere intieme manier die direkte en onmiddellike teenwoordigheid van God ervaar – so naby, so volmaak deel van ‘n mens se lewe dat ‘n mens saam met die Psalmis die Here se goedheid “smaak en sien.”

Iewers lyk dit amper na ‘n teenspraak – dat ‘n mens die goddelike goedheid kan smaak en sien. Die mistiek wil juis eintlik die onmoontlike doen. Aan die een kant gaan die mistiek oor die ondenkbare – dat ons God se teenwoordigheid ervaar. Hierdie oorrompelende gebeurtenis moet nou oorvertel word in menslike woorde. Hoe kan God wat die begin en oorsaak van alle dinge is, wat die mens en die skepping tot stand gebring het, wat ver bo ons begrip is, wat in mensewoorde nie vasgevang kan word nie, deur die mens ervaar word? Dit is ondenkbaar en onvoorstelbaar. Ons staan voor die verborgene, die geheimenis, dit wat alles van ons ontsnap, wat ons nie kan vasvat en peil nie. En op een of ander manier skiet ‘n vonk, nuwe lewe oor van God na ons. Ons staan voor die diepe verborgenheid, maar ons word terselfdertyd daardeur aangetrek en geroer.

En dan volg die verdere kwessie: hoe kan ‘n mens hierdie unieke, onvoorstelbare ervaring nog boonop in menslike woorde vaslê? Hoe vertel ‘n mens wanneer jy God se onpeilbare aanraking ervaar het?

Die mistici worstel dus met die “onwerklikheid” of die “bo-werklikheid” van die mistieke ervaring. Hulle ervaar vir God wat buite ons klein, beperkte werklikheid bestaan. Maar mistieke skrywers het ook ‘n intense worsteling om hierdie unieke mistieke ervaring in menslike woorde uit te druk. Hier het ons te doen met die konflik tussen mistieke “denke” (ons menslike gedagtes en woorde) en mistieke ervaring (ons geloofsbelewing). Reeds op ‘n heel gewone vlak worstel ‘n mens daarmee: hoe vertel ‘n mens aan ander wanneer God jou aangeraak het? Waar vind jy die woorde wat goed goed genoeg kan sê hoe ‘n mens God se teenwoordighed beleef het?

Ek hou van Scholem se opmerkings oor hierdie verborge ervaring. Hy wil beklemtoon dat mense ‘n godsdienstige ervaring of belewenis het wat uniek is. Dit is ‘n ervaring wat alles omkeer en verander. Die mens word losgemaak van hom- of haarself (soms ook “ekstase” genoem). Dit is ‘n oneindige verrukking, die innerlike van die mens word tot die hoogste vlak opgetel (“den endlichen Aufschwung der Seele zur höchsten Stufe). ‘n Mens moet net vir Kierkegaard en Pascal se mistieke belewenisse te lees om te besef waarmee ons in die mistiek te doen het. Ons is voorwaar op heilige grond.

Scholem merk op dat skrywers dikwels van mistiek praat as “die vereniging met God.” Maar daar is weer heelwat skrywers oor die mistiek wat nie van hierdie beskrywing hou nie – veral nie omdat dit lyk asof so ‘n beskrywing die grense tussen God en mens uitwis en uiteindelik die mens vergoddellik. Dan sou dit beteken dat die mens sy eie afsonderlikheid prysgee en heeltemal in God opgaan. Die gedagte dat die mens vergoddellik word is nogal gewild in ons tyd met sy groot belangstelling in die panteïsme en daarom iets om op bedag te wees.

Dit beteken nou nie dat hierdie beskrywing nutteloos is nie. Mistiek as die vereniging van die siel met God is wel deeglik ‘n treffende beskrywing: dit gaan immers om God wat op ‘n intieme manier met die mens ‘n verhouding aanknoop – God wil juis een word met die mens. Daarom is die huwelik met sy eenwordingsimboliek ‘n gewilde tema in mistieke skrywers en Hooglied ‘n geliefde teks.

Maar hierdie beskrywing is baie wyd. Daar is nie eintlik so iets soos ‘n “belewenis van eenwording met God” in godsdiens nie. Die beskrywing is ‘n baie algemene formulering wat ons wil help om breedweg iets algemeens omtrent mistieke tekste te weet wanneer ons hulle begin lees. Elke mistikus sal op sy of haar manier hierdie intieme verhouding nader uitwerk. Ons het nie so iets soos “eenwording met God” in die algemeen nie. Daar is net werklike mistieke skrywers wat in hulle tyd met die taal wat tot hulle beskikking was gepraat het oor hul geloofsbelewing. Mistiek het dus altyd ‘n spesifieke karakter en konteks. ‘n Mens sal dus altyd moet vra hoe Jode, Boeddhiste, Moslems, Anglikane, Lutherane, Calviniste, wysheidsreraars, rabbi’s, Gereformeerdes, leke, kloosterlinge, woestyn-monnikke en baie ander groepe gepraat het oor hulle mistieke ervaring van God. ‘n Mens kan dit met musiek vergelyk waarin gaan dit om ‘n oktaaf van note waarop klank voortgebring word en mense daardeur geraak word. Maar daardie musiek gaan baie anders klink waar Bono en U2 in ‘n stadion vol Londenaars optree as wanneer Von Karajan die Berlynse Phiharmoniese orkes dirigeer of Worsie Visser en die Klipwerforkes hulle trekklaviere en konsertina’s begin tokkel. So is dit ook met die mistieke skrywers – dit is juis boeiend om te sien hoe praat hulle oor hul ervaring van die Verborgene.

Maar ‘n mens moet ook iets anders dadelik uitlig. Enige iemand kan onder groot illusies ‘n paar note op die klavier druk en dink hy of sy is ‘n ontluikende superster – soos Idols maar te dikwels wys. Maar musiek is baie meer as ‘n vae saamflansing van los klanke. Die mistici het ook nie so ‘n vae gevoel van goddelikheid bepleit nie. Dit was nie vir hulle ‘n kwessie van die menslike of die menslike vermoë wat tot groot, goddelike hoogtes opstyg of ontplooi nie. Hulle het in die taal van hulle tyd nagedink oor die onbeskryflike, onnaspeurlike aanraking van God wat die mens oorval en meegesleur het in ‘n totaal nuwe lewensrigting. En hulle het elkeen op hul eie aan hul unieke ervaring ‘n eie vorm gegee.

Neem byvoorbeeld die Joodse mistiek. Scholem skryf dat die Joodse mistici nooit in soveel woorde gepraat het van die “vereniging met God” nie, al sou ‘n mens iewers kon sê dit is waaroor hulle tekste gaan. Dit is juis ‘n kenmerk van die Joodse mistiek dat God so totaal anders is en bly, ongeag watter verhouding God met die mens aanknoop. In die Joodse mistiek is daar ‘n akute bewussyn van hoe anders God as die mens is. Ons kry iets daarvan by Jesaja 6 wat terugskrik as hy in God se teenwoordigheid is en God se heiligheid beleef. God is so oorweldigend anders dat die mens wat God sien sal sterf, lees ons in die Ou Testament. En tog het hierdie Joodse mistici met hul ontsag vir God, ook vir God op ‘n intieme manier “beleef” en naby God gekom. Hulle het gepraat van ‘n spesiale, persoonlike ervaring wat op ‘n ekstatiese manier vir hulle tot ‘n aanskouing van God gebring het. Hierdie persoonlike belewenis is egter deur verskillende groepe anders beskryf.

Die oudste Joodse mistici wat veral in die tweeede eeu n.C. kom, het hul ervaring van God in beelde uitgedruk wat uit hulle tyd afkomstig was. Hulle het veral Jesaja 6 en Esegiël 1 met hulle troonvisioene gelees. Baie later sou Johannes dit in Openbaring ook neerskryf as hy vertel hoedat hy voor God se troon staan en die verborge dinge van God leer. Al sy visioene is mistieke ervarings waarin hy van God die diepste geheime van die wêreld leer. Die mistici het nou hulle mistieke ervaringe aangebied as reise van die siel deur die hemel tot by die troon van God. Daar het hulle oorstelpt en oorweldig deur God se heerlikheid en majesteit gestaan. En daar is allerhande goddelike geheimenisse oor die hemelse lewe aan hulle meegedeel.

Later, in die Chassidiese mistiek, het een van die mistici dieselfde spesiale ervaring baie minder beeldryk en op ‘n minder konkrete wys uitgebeeld: “Baie mense dien God met hulle menslike verstand. Baie aanskou egter die goddelike ‘Niks.’ Hierdie spesiale ervaring wat gegee word aan mense wat daarvoor waardig geag word, gaan alle menslike verstand te bowe. Maar na hierdie visioen en aanskouing is die mens weer by sy volle verstand, maar dan is die mens vol van die goddelike glans.”

Die mistiek is dus nie sommer net ‘n maklike klompie opmerkings oor ‘n mens se ontmoeting met God nie. Dit gaan om ‘n spesiale ervaring wat moeilik in woorde uitgedruk word. Maar waar dit wel neergeskryf word, is die mistieke tekse se impak duidelik: mense verslind hulle, want in hierdie tekste ontdek ‘n mens die diepste sin van die lewe. Die tekste konfronteer ‘n mens met die Verborge kant van die lewe. En dit is in hierdie verborgenhede, hierdie ontmoeting met God wat ‘n mens volle vrede vind.

Vreugde kom tot hulle wat daarna soek. Oor lewensvreugde.

Ek raak vanmiddag aan die gesels met iemand wat vir my vertel dat hy ses jaar gelede deur ‘n traumaties tyd is. Sy hele lewe is deur donker gedagtes oorheers, veral toe hy ‘n egskeiding moes verwerk. Maar nou, nadat hy iemand ontmoet het vir wie hy besonder lief is, kan hy nie dink dat hy op daardie stadium so diep in depressie ingetrek was nie. Sy donker tye lyk vir hom nou so onwerklik in die lig van die geluk wat oor sy pad gekom het.

Lewensvreugde, het ons gesien, is net so ‘n vaste deel van ons bestaan soos ons treurige en ongelukkige buie, gevoelens en ervaringe. Op ‘n realistiese manier weet ons ervaar ons beide vreugde en verdriet, geluk en smart. Die uitdaging wat op ons wag is om nooit ons visie op vreugde te verloor nie. Ons bestaan kan nie net donker wees nie – ons kan alleen maar toelaat dat ons bestaan deur die donkerte oorheers word.

As ons dit weet, kan ons al die vreugdeloosheid en depressie in ons lewens relativeer: hoewel dit ons hele bestaan kan oorheers, weet ons ook dit kan nie so bly nie. Daar moet ook goeie tye wees waarna ons kan uitsien en wat ons kan bedink.

Ons depressie is dikwels die gevolg van ons onvermoë om te besef dat ons treurige gevoelens nie ons hele lewe is nie. Ons moet ook nie toelaat dat ons probleme die oorhand oor ons kry nie. Ons depressie is moeilik genoeg om te verwerk sodat ons nie nog ‘n slagoffer daarvan moet word nie.

Dit is natuurlik makliker gesê as gedaan. My gespreksgenoot sou ses jaar gelede toe hy deur sy donker dae moes leef, sekerlik nie daarvan gehou het dat iemand vir hom vertel dat hy moet onthou dat die lewe ook uit goeie dinge bestaan en dat hy nie moet toelaat dat hy deur die donkerte oorweldig moet word nie.

Maar dit bly ten minste iets om te onthou en om aan te dink. Anders is die probleem dat mense so opgeneem is in hul eie verdriet dat hulle alle perspektief kan verloor – selfs op die goeie dinge.

Ons geestelike lewe kan in sulke omstandighede bar en dor word: ons kan voel asof ons nêrens vir God sien nie, of van God afgesny is. Ons kan dan ook vashou hieraan: En soms is dit noodsaaklik dat ons deur so ‘n tyd van dorheid en barheid gaan – ons moet eers van alles gestroop word.

Om in God se teenwoordigheid te kan kom word ons dikwels gestroop....

Maar daar is ook 'n ander perspektief: meestal sal ons in ons donker dae tog wel, ten spyte van al die diepe negatiwiteit en depressie, by God ons vrede moet gaan soek. Deur by die Vader te gaan skuil, in ‘n sfeer van liefde ingetrek te word, bewus te wees van die intieme nabyheid van God, kan ons weer lewensvreugde begin ervaar. Iewers moet ek my swartgallige bui agter my kan laat en in God se lig in te stap. Dit hoef ek nou nie met ‘n ongebalanseerdheid te doen asof ek ten alle koste ‘n gelukkige en glimlaggende mens moet wees nie.

Deur na God te gaan, die goeie dinge oor God te ervaar, te lees en na te dink oor God as God van Liefde, as die getroue Vader, as die Een wat met my deur die tuin van vrede wil wandel, kom ek iewers weg van die donkerte om en in my – selfs al is dit baie min. Ek hoef nie meteens uit te breek in gejubel en gejuig nie. Maar, as ek by God was, kan daar iewers in my tog ‘n stil oomblik van dankbare blydskap voorkom. My verdriet en my depressie sal nie noodwendig soos mis voor die son verdwyn nie en dikwels sal die treurigheid waarskynlik in sterkte terugkom. Die pad vorentoe gaan nie noodwendig sommer meteens ‘n vreugdespad word nie. Maar tog kan daardie een oomblik van vreugde die genesingsproses aan die gang sit en ons herinner dat die lewe nie net donker is nie.

Dit is byna soos iemand wat in die donkerte langs ‘n pad loop: voel-voel. Maar dan, vir ‘n oomblik, jaag ‘n motor verby en kan ‘n mens die rigting van die pad weer sien voordat alles weer donker word. Maar die wete dat ‘n mens in die regte rigting beweeg, besweer die angs en maak dinge iewers draagliker – of bring selfs miskien nog daardie klein vreugdesoomblik te midde van die donker lewensreis.

‘n Mens kan deur vreugdelose tye gaan, soos my gespreksgenoot vertel van sy donker tye van ses jaar gelede. Iewers, op ‘n dag, skyn daar vir ‘n oomblik ‘n lig op jou pad en vind jy verligting. En deur vas te byt vorder ‘n mens, wetende dat iewers wil God ook vir ons geluk skenk. En, jare later, kyk ons miskien terug na daardie donker tye en bely: dit was net God se genade wat my deur daardie donkerte gedra het.... Dis nogal iets om te kan sê...

Dit alles beteken eintlik net dit: lewensvreugde val nie uit die lug nie. Dit moet gesoek word.

En tog.... as ons uiteindelik vreugde herontdek het, gebeur dit dikwels tog wel dat ons kan vertel - lewensvreugde het vir my uit die Lug geval....

Blydskap val nie uit die lug nie. Oor lewensvreugde.

Die dood van Chris Louw was hierdie week voorbladnuus. Hy het gekies om sy lewe te beëindig, omdat hy volgens die berigte in die koerant genoeg gehad het. In kommentaar op sy dood het geskokte kollega’s en vriende gesê dat sy dood ‘n teken is van ‘n wye malaise en ‘n wydverspreide gevoel van donkerte/depressie onder groepe in ons land. Sy dood aan sy eie hand is ‘n oproep aan almal in magsposisies om te begryp hoe diep die negatiewe lewensgevoel onder mense loop.

En daar is inderdaad grootskaalse swartgalligheid oor die situasie van korrupsie, misdadigheid, agteruitgang van dienste en uiterste vorme van rassisme. Radioprogramme en lesersbriewe vertel maar te duidelik hoe diep bekommerd en selfs wanhopig baie mense geword het.

‘n Mens assosieer nie vir Chris Louw met wanhoop nie. Hy het, toe min ander mense die insig gehad het, en nog minder die moed gehad het, die apartheidsisteem grondiglik en met ‘n bewonderenswaardige dapperheid bevraagteken. Ek onthou hoe graag ek sy uitdagende skryfwerk gelees het. Vir my was hy ‘n belangrike naam lank voor die Boetman-debat. Terwyl die magshebbers in die politiek, kultuur en in die kerk ‘n monolitiese bolwerk gevorm het wat geen debat geduld het en kritiese stemme doodgedruk het of gemarginaliseer het, het hy deur sy vreeslose kommentaar ‘n diep indruk op my gemaak. Hy het, ook vir ons destyds as jong teoloë en predikante in die kerk hoop gegee. Sy stem was vir ons ook bevrydend, ironies genoeg. Ek het respek gehad vir sy etiese en spirituele waardes. Dit, het ek gedink, is ‘n kragtige bron om te veg vir transformasie.

Natuurlik het hy sy donker kante en sy venynige oomblikke gehad. Maar oor sy integriteit sou niemand kon twyfel nie en oor sy boodskap dat ons moet werk vir geregtigheid en ‘n bestel van gelykheid sou ‘n mens net geïnspireer kon wees. Ek sal hom onthou as iemand wat in my lewe ‘n belangrike rol gespeel het – al het ek hom nooit persoonlik geken nie.

Maar daar is iets anders wat my vandag aan hom laat dink. In my leeswerk kom ek gister af op Anselm Grün se “Je Eigen Spiritualiteit ontdekken.” Hy skryf daarin oor lewensvreugde en veral oor die feit dat ons samelewing so vreugdeloos geword het. Na aanleiding van sy gedagtes het ek nagedink oor dit wat keer dat ons ons lewensvreugde verloor en aan ons eie donkerte ondergaan. Lewensvreugde is nie maar net ‘n sekere emosie wat ons bestaan mooi maak nie. Dit is die sleutel tot oorlewing. En as ons lewensvreugde verloor, kom ons dikwels tot die punt dat ons nie meer kans sien om te lewe nie.

Grün wys daarop dat die wanhoop en depressie van ons tyd kontrasteer met die Bybel wat wemel van die feeste. Hierdie feeste wat met vreugde gevier is, vertel van ‘n wesenlike kenmerk van ons godsdienstige erfernis. Dit is reeds die geval in die Ou Testament, waar mense hul lewensblydskap gedurig uitsing wanneer hulle hierdie spesiale gebeurtenisse meegemaak het.

Maar, vervolg Grün, die geestelike lewe is nooit maar bloot net vol blydskap nie. En hy is reg. Dit is waansinnig om te dink dat die lewe net uit vreugde kan bestaan. En dit is net die grootste dwaas wat godsdiens met permanent vreugde verbind. Elke lewende wese weet dat die lewe ook verdrietig kan wees, dat daar dae kom dat ‘n mens soggens nie wil opstaan nie en net die kombers oor jou kop wil trek en in jou bed vir ewig bly lê. Daar is baie dae dat ons lusteloos is. Of niks meer het om na uit te sien nie. Daar is dae wat ons woedend raak. Ons ontstel ons. Ons baklei soms weke om. Ons raak soms siek. Of ons word afgedank. Of ons beland in finansiële nood. Of ons twyfel oor ons toekoms. Of ons het teenspoed by die werk. Of mense ignoreer ons. Of doen ons skade aan. En dit alles maak van ons treurige, ongelukkige en onvervulde mense wat ons omgewing aansteek en negatief beïnvloed.

Wat waar is van ons godsdienstige lewe, is ook waar van ons gewone lewe. Ons kan die wonderlikste oomblikke van vreugde ervaar, maar dan kan ‘n enkele woord, ‘n nuusberig, ‘n kwaai kyk, ‘n stuk kritiek of ‘n klein gebeurtenis ons dae lank van ons vreugde beroof. Dit bly vir my ontstellend om te hoor en te sien hoe hierdie emosies en negatiewe gevoelens hoogty vier in die lewe van mense, veral ook by gelowiges. Daar is niemand op die wêreld wat aan hierdie donker dinge kan ontsnap nie. Selfs die mens wat met ‘n groot glimlag op sy of haar gesig rondloop, ken hierdie donkerte.

En dit alles leer die Bybel self vir ons. Die beste simbole daarvan is die slawerny in Egipte, die moeisame tog deur die woestyn, die kruis van Jesus en die aanvegtinge van die eerste Christen-getuies. Daar is werklik tye van groot treurigheid. Ons godsdiens ken sy slegte oomblikke. Die Bybel vertel vir ons duidelik hoe treurig mense kan raak.

Maar die verskil tussen Bybelse en moderne tye is: sommige mense word slagooffers van hulle donker dae en slegte oomblikke. Ander weer besef dat die lewe uit baie meer dinge bestaan as net die donker oomblikke. Hoekom moet hierdie ongelukkige oomblikke bobaas word en jou lewe stuur? Hoekom moet jy toegee aan jou vrees, jou smart? Hoekom moet jy ondergaan aan jou teleurstellings? Die lewe is tog groter as die slegte dae en die rou oomblikke.

Die Bybel vertel vir ons van die goeie tye vol blydskap wat die geskiedenis van allegelowiges kenmerk. Maar, as ‘n realistiese boek vertel dit vir ons ook hoe die grootste geloofshelde diep, donker oomblikke van pyn, vertwyfeling en hartseer geken het. Daar was in hulle lewens die goeie oomblikke én die slegte oomblikke. Die verskil is net: Die Bybelskrywers steek nooit vas in hierdie donker oomblikke nie. Deur voor God fees te vier in die Ou Testament, het Bybelskrywers geleer dat ‘n mens verby jou donkerte moet leef. Hoewel ‘n mens blydskap én treurigheid beleef, weeg die blydskap altyd swaarder. Deur blydskap te onderstreep word die treurighede gerelativeeer. Deur hoop te verkondig, word wanhoop ingeperk. Deur op genesing te fokus, word die pyn besweer.

Die perspektief is anders: ‘n mens kyk na die treurige dae vanuit die hoek van die vreugde in die goeie dinge. Jou vreugde word die raamwerk waarin die treurige oomblikke pas. ‘n Mens kan so behep raak met jou donker dae, dat jy onvermydelik daaraan sal ondergaan. Dit is soos ‘n spiraal waarin jy al dieper en vinniger na ondergetrek word. Jy word al hoe dieper in jou eie donkerte ingetrek, totdat jy daardeur vernietig word. Of ‘n mens kan so diep ingewortel wees in God se liefdevolle teenwoordigheid dat ‘n mens ook die donker tye met God kan bewandel.

Paulus kon in ‘n tronk, die treurige plek van geselslae en van pikdonkerte, om middernag vreugdesliedere sing (Hand.16). Natuurlik kon hy dit doen omdat hy geweet het hy lewer ‘n getuienis teen onreg. Hulle het hom voos geslaan (Hand.16:22-23), in kettings geboei en onregverdiglik sonder verhoor opgesluit (Hand.16:37). Hier lewer hulle ‘n getuienis vir die waarheid en geregtigheid – wat al ‘n rede tot blydskap is. Maar hy het ook om ‘n ander rede gesing: hy het geweet sy lewe is veilig in God se hande. Hy het geweet dat niemand die verborge lewe van hom kon wegneem nie. Hy het, volgens Hand.16:25, liedere “tot God” gesing.

Dit is nou die Paulus wat aan sy gemeente geskryf het: “Verbly julle”, maar wyslik bygevoeg het: “ in die Here.” Dit is nie maklik om van ‘n mens se depressie ontslae te raak nie. Ons lewe sal gedurige die tye van treurigheid ken. Dit is ‘n hele oefening om vreugde te leer leef. Maar dit is moonlik – al is dit hoe moeilik. Paulus het ook, opmerklik genoeg, dit nodig gevind om by te voeg: Verbly julle “altyd” in die Here. Vreugde moet gesoek word – dit val nie sommer uit die lug nie.

Die Bybel as Woord van God wat alles gedurig bly omkeer

Dit lyk so eenvoudig om te praat oor “die woord van God.” Dit is die manier waarop en die woorde waarmee ons meestal oor die Bybel praat. En dikwels dink ons dan aan die Bybel as Boek.

Soms, as ons ‘n bietjie dieper nadink, sou ons maklik kon redeneer dat ons eintlik “slegter” af is as die dissipels van Jesus. Terwyl ons “maar net” ‘n boek moet lees, het hulle in die teenwoordigheid van Jesus geleef en kon direk en in ‘n persoon-tot-persoon verhouding met Hom baie leer. Ons is, dink ons dan, deel van die nuwe bedeling wat gekom het nadat Jesus weg is. In die plek van Jesus Self het daar ongelukkig “woorde” van en “woorde” oor Jesus gekom.

Maar dit is nie so eenvoudig nie. Lukas begin die eerste verhaal in sy evangelie met ‘n wonderlike “verhaal” oor twee ernstige “Bybellesers”: Sagaria en Elisabeth, die ouers van Johannes, hoor die nuus van Johannes se geboorte. Hulle word dan beskryf as: “hulle was albei getrou aan die wet van God en het onberispelik al die gebooie en voorskrifte van die Here onderhou (Lk.1:6).” Hier is spiritualiteit: hulle leef vanuit hulle verhouding met God ‘n volhardende lewe van transformasie – maar hulle verhouding met God sentreer rondom die “Woord van die Here.” Uit die Ou Testament, uit die Wet, word hul lewe geïnspireer en dag na dag radikaal verander. Al die woorde van die Here in die eerste bedeling word ‘n werklikheid in hulle geloof, hulle lewe en hulle diens van God. Hulle ervaar hulle geloof aan die hand van God se wet, van die gebooie en voorskrifte. Die woorde van die Here, die verhaal van God se wil, word die bron van hul getransformeerde bestaan.

Wanneer Lukas dus oor Jesus skryf, vertel hy van die begin af hoe “Woorde” van God, “boeke” oor God se wil in mense se lewens gewerk het. Hulle het God se woorde vir hul lewe verstaan, dit dag na dag met volharding uitgelewe. Die Bybel was ‘n “werklikheid” in hul lewe. Wat God destyds vir Moses gesê het, maar ook die Woord soos dit neergeskryf is in die wet en deel geword het van ons Bybel, was vir hul ‘n inspirasie. Hulle het uit die verhaal van God geleef. Hulle het die Woord gelees, geken, maar het ook die woord as ‘n reddende, transformatiewe krag ervaar. Net soos Moses God se Woord gehoor en toe oorgedra het, so hoor hulle ook God se Woord en dra dit uit.

Maar die vertelling oor Sagaria en Elizabeth het ‘n boeiende ekstra vertelling. Hulle hoor nie net God se Woord in die wet nie, maar hulle hoor ook God se Woord op nuwe maniere. Die engel Gabriël praat heel onthullend oor homself: “Ek is Gabriël wat in diens van God staan. Ek is gestuur om met jou te praat en hierdie goeie tyding vir jou te bring” (Lk.1:19). Só werk God: die engele wat by God is en die woord van God kry, word dan Woordbedienaars. Hulle hoor en ervaar God se woord – heel intens in God se teenwoorigheid self – en hulle bring dan die boodskap aan ander oor.

So begin die lewe van Jesus in Lukas se Evangelie. Dit begin met ‘n “preek”, ‘n “Woordverkondiging” aan Sagaria en Elisabeth. En hoe het die engel e woorde nie deur die blye aard daarvan vir hierdie twee vroom, wetsgetroue mense se lewens verander nie. Lank voor Jesus se geboorte, vier hulle reeds die goeie nuus!

Die Bybel wat ons het is nie bloot ‘n boek nie. Dit is God se Woord wat in alle tye, ook in Jesus s lewe, in verhaalvorm tot mense kom en mense se lewens onherroeplik omkeer. Voor Jesus se geboorte het mense God se Woord gehoor en gevoel hoedat dit hulle lewens verander. Jesus Self sou ook keer op keer ook uit die Woorde van God leef – kyk maar hoe begin sy openbare bediening met die Woord-uitleg in Nasaret (Luk.4) en kyk net hoe getrou lees Jesus die Woord van God in sy Bergrede - nie 'n tittel of jota mag verander nie! En vir Satan leer hy 'n mens sal uit die Woord van God alleen lewe.

En nou, nou is Jesus weg. Maar ons leef nog uit sy goddelike woorde, soos die mense van alle tye en die goddelike Woord is so kragtig soos altyd. Ons het meer as ‘n Boek. Ons het die Woord van God – en waar God praat word mense se lewens verander en word die verhaal van hul transformasie weer ‘n verhaal van God se woorde.

Ons is nie slegter af as mense in die ou bedeling en in die tyd van Jesus nie. Ons kry, soos in die tyd van Jesus, die goeie nuus. Die Bybel laat ons nie onaangeraak nie. Die verhaal van ons aanraking word ‘n kragtige getuienis wat ander weer lees en God se woorde daaraan herken. Dit is ‘n nimmereindigende kringloop van omvorming en bemagtiging, van God se Woord wat tot ons kom en weer as Woord van God verder in die wêreld ingaan.

Geen wonder dat Lukas aan die begin van sy evangelie vertel van al die woorde oor Jesus wat mense verkondig het. Sy boek is ‘n poging om die verhaal van Jesus so noukeurig as moontlik neer te skryf (Luk.1:1-4). Hy het geweet dat hierdie Woord is lewensbelangrik. Dit is die woord wat die Emmausgangers se hart brandende gehad het. Dit is die Woord wat die Emmausgangers in Jerusalem verkondig het – selfs toe Jesus af weggegaan het. En dit is die Woord wat die Etiopiër gebring het om gedoop te word en wat sy lewe met blydskap gevul het.

In verwondering ingeruk – die kragtige ervaring van God.

Ons kan baie oor God lees, praat, dink, bid en mediteer – maar dikwels vir God miskyk en selfs sonder God leef.

Handelinge begin heel bedaard met ‘n laaste gesprek van Jesus en sy dissipels waarin Hy hulle vertel van wat na sy hemelvaart sal gebeur (Hand.1:1-10). Jesus belowe vir hulle die Heilige Gees wat hulle tot getuies sal bemagtig (Hand.1:8-9). Dit is ‘n deeglike gesprek waarin hulle oor die toekoms ingelig word. Hulle gaan na die hemelvaart dan ook gehoorsaam terug na Jerusalem, soos Jesus van hulle gevra het (Hand.1:4) waar hulle ook in afwagting bid en sommer ook heel prakties ‘n opvolger vir Judas kies (Hand.1:12-26).

Tussen al hierdie bedaardheid is daat 'n duidelik ondertoon van afwagting te merk: Die gedeelte is sterk ingestel op die Heilige Gees as die belofte van die Vader (Hand.1:4, veral ook Hand.1:33) en hulle bemagtiging tot getuies. Kenmerkend van spiritualiteit fokus die gedeelte op God se handelinge in die gawe van die Gees wat die dissipels sal transformeer om die lang pad van getuienislewering te loop. Duidelik behou God die inisiatief en doen God merkwaardige dinge om die verhouding met mense te verdiep en intensifieer. Die opstanding is nie genoeg nie. Nou volg die verdere fase waarin die mens op ‘n Goddelike, besondere manier bemagtig word om self merkwaardige, magtige, geesvervulde dinge te doen.

Sekerlik vertel hierdie geestelike gebeure vanuit ‘n menslike hoek van die dissipels se gelowige instelling: hulle luister met aandag ne en doen gehoorsaam wat Jesus van hulle vra. Terselfdertyd is hulle gedurig in gebed soos wat hulle soek om in Jesus se woorde te bly en te leef. Hulle dae van voorbereiding en gesprekke met Jesus bring hulle tot ernstige gebed (Hand.1:14), tot ‘n verdiepte verhouding met God. Die afskeid van Jesus met die hemelvaart het nie dieselfde effek op hulle soos wat die leë graf op die Emmausgangers gehad het nie. Noudat God hulle in die opstanding en verskyning van Jesus aangeraak het, volg daar by hulle ‘n reaksie van toewyding. Hulle bly bid tot God en hulle maak sommer ook dinge onder hulle reg deur die getal dissipels weer vol te maak.

Al hierdie dinge belig verskeie aspekte van die groeiende verhouding van God met die mens en die mens se liefdevolle reaksie op God se werking in hul lewe. En watter ryk verhouding is dit nie – met baie dimensies. Dit gaan om goddelike gawes, bemoediging – maar ook om afskeid, nuwe vorme van hul verbintenis, maar ook om toewyding, gehoorsaamheid, afsondering, soeke na God se wil en vertroue op God se leiding. Die verhouding tussen God en mens neem baie vorme aand and wissel gedurig. Dit is inderdaad ‘n reis waarin hierdie ryk, vervullende verhouding gedurig groei.

Maar daar is vir my iets heel besonders aan hierdie eerste fase van Handelinge deurdat dit so sterk tot voltooiing kom op Pinksterdag en daarmee tog weer wegbeweeg van die menslike kant af. Alles is ingestel op hierdie dag: dit is die dag waarop God die lank-beloofde beloftes getrou waar maak en die Gees vir mense vir altyd vurig aanraak en verander. Hier kom brand God se vuur in mense, word hulle aangewakker tot ‘n liefdevolle lewe in diens van God. Dit is die groot oomblik van transformasie deur God se lewegewende aanraking.

Alles wat so bedaard en nugter in hoofstuk 1 afspeel en waarin alles reggemaak word, slaan om in ekstatiese verwondering. Een oomblik is die dissipels aan die bid en aan die werk. Die volgende oomblik is hulle in totale verrukking.

Dit is te min om hierdie gawe van die Gees weer af te water tot iets wat mense so besonders maak. Hulle word vreeslose getuies, sê ons van dié dag. Maar Pinksterdag gaan oor baie meer as net hierdie gebeure. Kyk maar na die uitkoms van die dag: Die mense word verander, hulle praat vreesloos, maar uiteindelik word hulle omvorm tot ‘n eerbiedige, verwonderende verering vir die God van krag en sterkte wat in hul lewens ingekom het. Dit is nie wat hulle doen wat so saak maak nie, maar wat God doen. Of meer nog: dit gaan uiteindelik om God se vervullende teenwoordigheid in hulle lewe. Ons word deur Pinskterdag in die teenwoordigheid van God self gebring.

Dit blyk heel eenvoudig uit die manier waarop die Pinkstergebeur beskryf word. ‘n Sterk geluid uit die hemel breek op Pinksterdag vanuit die hemel oor hulle los. En hemelse vuur daal oor elkeen neer. Die hemel daal op aarde neer. En die aangeraaktes vertel dan, sê Handelinge 2:11 die wonders van God. Dit is God se teenwoordigheid en dade wat hulle harte vol maak. Met die beskrywing vertel Lukas eintlik van die koms van God (Hand.2:20). Dit is die dag waarop die Here kom in al sy grootheid en heerlikheid – God oorweldig ons deur onder ons te kom woon.

Pinkster is ‘n kragtige herinnering aan mense dat God ‘n verhouding met mense aanknoop op ‘n intieme manier: uiteindelik is daar Iemand by ons wat sterker is as die graf en die dood. Ons moet dit gedurig bly bedink – vra Lukas. Van die begin af was God by en in ons as die vuur van liefde wat ons nuut maak.

Ons kan baie oor God lees, praat, dink en mediteer. En tog kan ons God miskyk. Pinkster is die ervaring van God se kragtige teenwoordigheid in ons lewens. Dit is wat ons moet bly kontempleer. Dit is nie dat ons nuwe krag kry nie, maar dat God vir ons nuut maak deur by ons te kom woon – dit is die wonder wat ons vier en wat ons harte laat ontvlam. Pinkster-kontemplasie: om deur God in verwondering ingeruk te word! Die dag waarop die hemel op ons neergedaal het. Dit is die dag waarop mense God se teenwoordigheid ervaar het.

Wat is Spiritualiteit? Om verby 'n kleinood te loop.....

Ek lees die volgende grappie op my vlug terug van Windhoek:

Twee professors in Ekonomie stap die straat af. Hulle loop verby 'n R200 noot op die sypaadjie.

Professor A raak die volgende kwyt:

"Kyk net, een of ander dom en agtelosige ou het die geld verloor."

'n Entjie verder laat hoor Professor B:

"Dit kon nie 'n egte noot wees nie, want dan sou iemand anders dit al opgetel het."

Nouja, dog ek oor hierdie gevatte verhaal, dit kan net sowel 'n definisie van Spiritualiteit wees. Jy sien die kosbare skat, bepraat dit en loop dan verby.

Wanneer 83 000 toeskouers soos die graf swyg.... Oor 'n kultuur van vreugde in sport

Die rugbytoets teen die Iere is, as ek reg onthou deur 83 000 mense bygewoon. En watter massa is dit nie. Indrukwekkende stadium met wonderlike musiek en sang deur Iere wat duidelik soos een man en luidkeels agter hulle span staan.

Dit is ook ‘n skare wat hulle rugby ken. Hulle mis niks nie. En hulle wys wat hulle dink. Toe Petersen na die sin van die skare sondig met ‘n hoogvat, het die geboe lank aangehou. Nee boeta, so speel 'n mens nie die game nie, laat hulle hom verstaan. (Ek kan nie onthou dat ander spelers geboe is nie....)

En toe kom die strafskoppe. Elke keer – of die Iere nou skop en of die Bokke na die pale toe mik – hang daar ‘n doodse stilte oor die veld. ‘n Mens, sê die kommentator, kan die stilte “hoor.”

Mooi. Maar ook merkwaardig – om te hoor hoe 83 000 mense so stilbly dat jy die spreekwoordelik speld kan hoor val. En dit vir ‘n skop pale toe.

En, voeg die kommentator by, hy wens die skares tuis in Suid-Afrika kan ook so ordentlik stil bly wanneer die manne pale toe mik.

Ek hoor ook die stilte. Dit is indrukwekkend. En ek dink lank oor die kultuur wat aan so ‘n stilte verbonde is. Hier, as ek dit reg opsom, is rugby werklik bobaas – maar dan verruim met ‘n sportmansgees wat selfs na die teenstanders uitreik. Die manne moet ‘n regverdige kans kry om hulle skoppe te kan skop. Gee hom die ruimte om te kan konsentreer, te kan presteer. Dit geld van die tuisspelers sowel as die besoekers se skoppers.

Dit is ‘n gevorderde en volwasse lewensstyl. Sport is soveel meer vreugde wanneer jy die beste kan sien en wanneer mense hulle beste kan lewer. En dit is indrukwekkend as die spelers hul beste kan gee in skoppe na die pale. Hulle kan in die stilte alles insit in konsentrasie.

Al wat meer beïndruk is die kultuur van so ‘n geweldige groot groep mense wat rugby as sport tot sy volle reg kan laat kom.

Dit is nie sommer net ‘n uitsondering op die reël nie. Ons sien dit na die wedstryd. Die twee spanne wat ‘n harde, taai en aggressiewe game agter die blad het, gee mekaar die hand.

Mooi.

Is daar iewers hier iets te merke van die Iere as stoere Katolieke en die boere as stoere Protestante?

Ek wonder. Sport kan regtig in sy kleinste besonderhede verraai waarom dit so ‘n groot invloed op mense se lewens het.

Maar ai, daardie stilte. 83 000 mense wat so kan stilbly. En dit vir ‘n skop.

Die krag van ons woorde.

Die verhaal van die Etiopiese hofdienaar in Handelinge 8 fokus skynbaar grotendeels op die verstaan van die Bybel. Daar is in die gedeelte ‘n lang gesprek oor die betekenis van Jesaja 53:7-8 (wat dan ook in Handelinge 8:32-33 aangehaal word. Ons moet egter nie dink dat die res van die verhaal onbelangrik is nie, veral nie die verwysing na die Etiopiër se doop nie (Hand.8:38-39). Die doop is vir Lukas besonder belangrik. Aan die begin van sy evangelie vertel hy van Jesus se doop (Lk.3:21-22). Die doop wys op hom as die koninklike Messias en vertel hoedat God hom roep tot ‘n bediening om mense vry te maak en aan hulle ‘n nuwe, kragtige lewe te gee. Maar Handelinge 2 begin ook met die doop wanneer gelowiges ook, soos Jesus in Lukas 3:22, die Gees ontvang en hulle bediening van die Woord oor die wêreld heen begin (vgl.Hand.2:38!). Ook in Samaria ontvang mense die Heilige Gees (Hand.8:16). Die doop vertel dus van die besondere transformasie van gelowiges van verknegting tot kinders van God wat ‘n lewe in krag ontvang. Die doop in Handelinge 8 moet in hierdie sin verstaan word: die Etiopiër ontvang in die doop ook ‘n roeping om deel te word van God s getuigende gemeente, om sy weg in diens van God voort te sit.

Die doop van die Etiopiër volg na die kort opmerking van Filippus dat die Skrif van Jesus getuig (Hand.8:35). Dan vra hy vir Filippus om gedoop te word (vgl Hand.2:38). Wanneer hy in die water ingaan, wys dit op sy sterwe aan sy ou bestaan. En as hy uit die water opstaan, vertel dit van sy opstanding tot ‘n nuwe, kragtige lewenswyse (Hand.8:38-39). Paulus het dit só verduidelik: “ons is dus saam met Hom begrawe deur die doop in die dood, sodat net soos Christus uit die dode opgewek is deur die heerlikheid van die Vader, ons ook so in ‘n nuwe lewe kan wandel.” Die doop praat dus gelyk van die dood en die lewe. Dit is ‘n paradoks: Ons sterf – sodat ons met God kan wandel – in heerlikheid! Dit is wat met die Etiopiër gebeur. Hy is nou op ‘n nuwe reis, saam met God. Hy kon sy ou lewe aflê. Hy moes sterf om te kan lewe.

Daar is egter ook ‘n ander paradoks wat ten nouste hiermee saamhang. Ons sterf aan onsself en kry ‘n nuwe lewe, maar ook hierdie lewe deel ons in krag met ander. Die Etiopiër sal nooit weer dieselfde wees nie. Hy is met Christus in ‘n mistieke band verenig. Filippus het vir hom aan Christus bekend gestel en in die doop het hy op ‘n besondere wyse hierdie intieme band ervaar. Dit moet ‘n mens lees in die lig van die Emmaus-verhaal. Die twee dissipels van Emmaus se oë word geopen (Lk.24:31) nadat hulle oë eers weerhou is om hom te herken (Lk.24:16). Maar onmiddellik as hulle Jesus herken, “verdwyn hy uit hulle sig.” Die Etiopiër ervaar ook hierdie verlies. Die oomblik toe hy uit die water opklim saam met Filippus, het die Gees vir Filippus weggeneem en hy “het hom nie weer gesien nie (Hand.8:39). Filippus is nie meer met hom nie. Die Een wat vir hom oor God se dade in Christus vertel het, is weg. Wat met die dissipels van Jesus gebeur, gebeur ook met Filippus se luisteraar.

Maar let op wat gebeur wanneer die Emmaus dissipels skielik agterkom dat hulle alleen is. Die twee Emmaus-dissipels, voorheen somber en wanhopig, gaan haastig terug na Jerusalem om van Jesus se opstanding te getuig. Iets kragtigs het in hul lewe losgebreek. Hulle gesigte val nie van skok as Jesus verdwyn nie. Hulle is nie opnuut wanhopig nie. Hulle is nie meer alleen nie, al is hulle sonder Jesus!

En die Etiopiër wat so oningelig oor die weg van die Here was (Hand.8:31) en verleë van Filippus hulp gevra het (Hand.8:34), gaan na Filippus se verdwyning “met blydskap” sy weg. Ook sy hart gloei met vreugde – net soos die hart van die Emmausgangers brandende in hulle was. Hy is nie meer soekend nie, alleen sonder Filippus nie.

Dit bly opvallend dat Jesus verdwyn, Filippus verdwyn, maar God werk nog steeds kragtig. Die Etiopiëer het nou die weg ontdek en al is hy alleen, sonder Filippus die geestelike vader, straal hy van vreugde.

Wat met hom gebeur simboliseer ‘n merkwaardige geskiedenis waarin mense op drie maniere tot ‘n nuwe lewe bekragtig word.

Eerstens het die Ethiopiër nou geweet dat God in Christus vryheid tot mense gebring het en die mens bekragtig het tot ‘n nuwe lewe. Hy hoef nie meer te wonder oor wie Jesaja in gedagte gehad het nie - Jesaja het gepraat oor God se groot dade in Christus.

Maar tweedens het hy vir Filippus raakgesien – hierdie man van God wat met soveel krag van Jesus getuig het. En hy kon agterkom dat Jesus wat weg is, tog teenwoordig was in die woorde van sy dissipels en van Filippus. Dit het ons ook in die geskiedenis van die Emmausgangers gesien. Jesus is weg, maar tog leef Hy - dit getuig die Emmausganger. God bekragtig mense deur Jesus, maar God doen dit ook deur die dissipels.

Maar die Etiopiër het nou, derdens, self ook ‘n storie gehad om te vertel: sy lewe is verander. Hy is nou ‘n getuie van God se kragtige dade in Christus en hoe dit sy lewe aangeraak en verander het. Hy kan nou die fakkel oorneem van Filippus en ook ‘n getuie word. Maar ook hy sou van die toneel verdwyn. En God sal steeds teenwoordig bly in ons getuienis lank nadat hy nie meer daar is nie. So maak God oor geslagte heen mense vry en maak hulle deel van die Goddelike boodskap van bevryding en bekragtiging. En op hierdie derde vlak moet ons ook Lukas se vertelling van die Etiopiër se verhaal sien: Lukas vertel vir sy lesers dat God se krag nie opgehou het met Jesus en sy dissipels nie. God se krag leef voort van geslag tot geslag tot geslag. En hierdie krag het hom gedryf om sy boek te skryf. En ons lees sy boek om uiteindelik deel te hê aan die nuwe lewe waarvan hy getuig.

Dit is die paradoksale: Jesus gaan weg, Filippus verdwyn, die Etiopiër is weg. Maar ons ontvang krag omdat die Heilige Gees tot ons kom in die woorde van Lukas (Hand.1:6-8). Ons krag lê nie in onsself nie. Dit is te vind in die verhaal van Jesus wat ons ervaar. En omdat ons die woorde oor Jesus ervaar en lewe, word ons ‘n kragtige teenwoordigheid in ons wêreld. En lank nadat ons nie meer daar is nie, sal mense oor God se woord nadink – die woorde wat God in Jesus gespreek het, wat die getuies oor Jesus verkondig het – en die bevrydende, bekragtigende werking daarvan ervaar.

Dit is die geheimenis: Jesus moes weggaan sodat ons sterk kon word! Dit is die mistieke antifrase: ons wonder soms oor God se afwesigheid. Maar as ons gelowig kyk sal ons juis daarin God se teenwoordigheid herken. Maar dit is nog meer merkwaardig om te dink – ons, in al ons swakheid, met ons somber gesigte en wanhoop, met al ons vrae in ons eie gemoed – ons het ‘n kosbare skat, ons kan bevrydende woorde spreek wat aan ander nuwe krag kan gee. Ons kan.

Lank voordat ons na God verlang het, het God verlangend na ons gesoek . (Hand 8).

Wanneer ‘n mens die verhaal van die Etiopiese hofdienaar lees, val sy vroomheid ‘n mens op. Hy was in Jerusalem om te aanbid. Hy sit op sy wa en bestudeer die Bybel. Saam met Filippus doen hy intense Bybelstudie en wonder wat die profeet werklik deur sy boek wou sê. Dit is alles tekens van ‘n mens wat soekend is, wat die dieper dinge in die lewe begeer. En ons dink dan: hoe kan dit anders dat God sulke diepe verlange raaksien en vervul?

Die Etiopiër word in sy begeerte tot diepere dinge nie teleurgestel nie. Op ‘n stadium breek daar by hom iets deur en verander sy lewe dramaties. Dit is die oomblik van herkenning, die omdraaipunt, die openbaring van die verborgenheid: Sy begeerte na die dieper dinge word so sterk dat hy vir Filippus vra om gedoop te word. Hier breek alles oop en kom sy verhouding tot God tot volheid: God reageer op sy soeke na God en in die doop bevestig God al die beloftes aan hom. God hoor hom.

‘n Mens nou kon dink daar is ‘n bepaalde orde in ons godsdiens: Bybellees, bybelstudie, praat en bid tot God, met dan ontmoeting van God. Na die lectio (die lees van die profeet) en die meditatio (die fyn nadenke oor die profeet se woorde), kom die oratio (of die gebed – die begeerte na God). Veral in ‘n vroom konteks dink ons God sal nouliks iets anders doen - God moet as te ware goed reageer op al ons toegewyde en ernstige Bybellees.

En dit maak iewers sin. Iets soortgelyks het gebeur toe die Emmausgangers saam met Jesus “bybelstudie” gedoen het en oor die Skrif nagedink het: hulle harte was “brandende” in hulle. Hulle meditatio , hul nadenke oor die Woorde van God, hulle luister na die Stem van God, laat hulle harte ontvlam in begeerte – selfs al herken hulle nog nie heeltemal bewustelik dat hulle in die goddelike teenwoordigheid is nie. En uiteindelik ervaar hulle dan ook die oomblik dat hulle Jesus herken in al sy volheid as die opgestane Here.

Dit is sekerlik waar. Daar is ‘n noue band tussen die luister na God se stem en die reaksie daarop soos dit in die verlange na God na vore kom. Maar dit is net tot op ‘n sekere punt waar,

Sekerlik sien God ons soeke en verlange raak. Maar dit sou ‘n fout wees om te dink dat ons nadenke oor die Woord en ons luister na die Stem van God is ‘n voorwaarde vir ons ervaring van God. Dit is ‘n allermerkwaardige dimensie wat deur die verhaal van die Etiopiër in Handelinge 8 beklemtoon word: nog voordat ons lees hoe hy op die wa gesit en ernstig Bybel gelees het, lank voordat die Woord sy hart aangeraak het (vers 27-28), skryf Lukas, het ‘n engel van die Here vir Filippus gesê om op te staan en die eensame pad na Gasa te neem (vers 26). God se inisiatief het alles aan die gang gesit waarvan ons in hierdie verhaal lees. Dit is God se dade wat die dinge begin – soos op Pinksterdag ook. En, in vers 27, gehoorsaam Filippus gelowig hierdie goddelike inisiatief en opdrag. Hy staan op en reis na Gasa. En Lukas maak seker dat ons God se inisiatief raaksien. In vers 29 herhaal hy dat dit die Gees is wat vir Filippus gesê het: “Gaan daarheen en bly by daardie wa.” En God bly die hele verhaal stuur. As die man gedoop is, neem die Gees vir Filippus weg. Die Gees bly aan die handel in hierdie verhaal. God stuur die lewe van mense.

Alles wat die Etiopiër doen, sy menslike pogings om die Woord te lees en te volg, word deur hierdie goddelike raamwerk bepaal. God is op pad na ons terwyl ons, soos die Etiopiër, soekende deur die woeste, eensame lewenspad reis, Bybel in die hand. Maar altyd, altyd, ontdek ons een of ander tyd, dat lank voordat ons reageer op God, God al na ons op pad was. Die Gees reik na ons uit. Ons reis in onwetendheid, in eensaamheid, maar God is na ons op pad of ons dit nou weet of nie. Dit is nie ons vroomheid wat ons by God uitbring nie. Iewers begin alles by God se inisiatief, by God se groot dade. Soms is dit merkwaardige dinge – soos op Pinksterdag toe God op groot skaal ingegryp het. Ander kere bring God ‘n getuie oor ons woestynpad wat saam met ons deeglike Bybelstudie doen. Maar altyd is God die Een wat alles begin, wat uitreik en omgee en beskik.

Die groot verandering, die transformasie sit ‘n hele proses in ons lewe aan die gang. Ons verlang na God en God raak ons aan en stil ons verlange. Maar lank voor ons na God verlang, verlang God na ons. God se verlange en uitreik na ons, die goddelike aanraking kom nie bloot net omdat ons na God verlang nie – hoe nou hulle ook al verbonde is. Ons verlang na God omdat God na ons gekom het. Lank voor ons harte ontvlam, is God al liefdevol op pad na ons toe. Dit is genade. Juis daarom gaan dit in spiritualiteit om “God” se verhouding met die mens (en nie andersom nie). Daardie harte van die Emmausgangers sou nooit in vuur ontvlam het as Jesus nie vir hulle agterna gesit en opgesoek het op hulle treurige, eensame pad weg van Jerusalem na Emmaus toe nie.

Om na God se Woord te smag. Oor die verskil tussen tradisionele Bybellees en 'n geestelike lees van die Bybel.

Elke keer weer as ons 'n teks lees, ontdek ons nuwe momente daarin. Ons kan die Bybel oor en oor lees en tog weer telkens agterkom dit praat op 'n nuwe manier met ons.

Op die manier ontrafel ons gedurig die verborge kante van 'n teks. Die teks gee sy verborgenhede prys.

Ons is dus gedurig in gesprek met 'n teks: die teks praat met ons, waarop ons weer met die teks praat. In die spirituele hermeneutiek word dit meditatio of mymerende nadenke genoem.

Ek hou egter daarvan om eerder te praat van: die skrywer praat met ons en ons praat met die skrywer. Daarmee word eintlik bedoel dat ons in 'n persoonlike verhouding ingetrek word wanneer ons Bybellees. Dit is 'n dialogiese proses. En so 'n dialoog is iets anders as om met letters te werk en hulle betekenis te probeer uitwerk. Dit is ook iets meers as om net die "inhoud" van 'n Bybelgedeelte te probeer verstaan.

So 'n dialoog veronderstel 'n verhouding: ons "besit" nie die teks nie, ons is nie die mense wat besluit oor die betekenis van die teks nie. Ons kan nie vir 'n teks voorsê nie (al gebeur dit dikwels in die praktyk dat ons dit wil doen). Die teks of die skrywer praat met ons en gee vir ons herhaaldelik nuwe tekens van hoe ons hom en sy teks moet verstaan.

Kyk maar weer na die Etiopiese hofdienaar: hy is 'n gelowige man. Hy reis al die pad van Etiopie om in die tempel te Jerusalem te gaan aanbid. En vanuit hierdie gelowige agtergrond lees hy sy Bybel. Hy het duidelik 'n behoefte om meer te weet.

Volgens Lukas het hy egter nie die "boek" Jesaja gelees nie. Hy het die "profeet" Jesaja gelees (vers 30). En hy is nie besig om die betekenis van "verse" uit te pluis nie. Volgens Lukas vra hy: "Van wie sê die profeet dit? Van homself of van iemand anders." Hy lees nie 'n boek nie, hy hoor 'n profeet praat.

En as hy en Filippus met die profeet in gesprek tree en hy saam met Filippus die verborgenhede van die profetiese teks ontrafel het, gebeur daar iets met die hofdienaar. Hy neem die inisiatief: hy sien water en vra om gedoop te word. In sy geloofslewe kom daar 'n keerpunt. Sy lees van die profeet bring hom tot 'n transformatiewe oomblik. Hy begeer God se verbondsversekering. Die profeet bring hom nader aan God. Die verborgenheid van die teks word vir hom duidelik en dit is nou asof die teks van hom 'n reaksie vra. Dit is nie 'n kwessie van net beter "verstaan" nie. Die verstaan en die ontrafeling van die verborgenhede is maar die begin. Dit maak in hom iets wakkers. Hy het, soos die Emmausganers, 'n brandende hart. Die vlam van geloof in hom brand sterker as ooit. Hy wil gedoop word. Hy, wat so pas in die tempel in aanbidding was, word nou ingelei in die dieper waarheid wat in Jesus werklikheid geword het (vers 37).

'n Spirituele lees vind dus plaas binne die konteks van 'n gelowige verhouding met God se boodskappers en, uiteindelik, met God. Dit gaan nie om die lees nie, maar om wat deur die lees tot stand kom. Dit is gerig op die ontrafeling of die openbaring van die verborgenheid en die transformatiewe werking daarvan.

Om die woord te lees, te bestudeer, woord vir woord te ontleed, is om besig te wees met God se transformatiewe spreke. En om na God te luister is nogal 'n waagstuk. Dit kan jou vat waar jy nie gedink het jy sal beland nie.

Dit pas 'n mens daarom om God se woord biddende te lees. Wanneer God praat, pas dit ons om in ootmoed te luister. Ons is in die teenwoordigheid van die Een wat lewe gee en nuwe lewe skep. Verstaan is belangrik. Ontleed is ook beslis nodig. En fyn lees is vanselfsprekend. Dit het ons in tradisionele eksegese geleer. Dit leer ons wanneer ons Bybelstudie doen. Maar in die geestelike lees is verstaan, fyn lees en ontleed maar net een kant van die saak. Daar is meer op die spel: Eintlik sou 'n mens dit toegespits kon sê: spirituele hermeneutiek leer ons dat nie die verstaan so belangrik is nie, as die "gees" waarmee ons verstaan, die "gees" waarmee ons fyn lees, die "gees" waarmee ons ontleed. Is dit 'n "biddende" geestelike benadering tot God se woorde? Of, soos so dikwels gebeur, is ons gou om meerderwaardig te vertel hoe tydgebonde die Bybel is, hoe moeilik dit is om vandag te glo (asof dit destyds maklik was), hoe kru die wêreldbeeld van Bybelse tekste is?

In 'n geestelike lees van die Bybel word veral rekening gehou met die werking van die Heilige Gees. Die Heilige Gees is God se kragtige werking in ons wêreld en ons lewe. Deur die eeue bely gelowiges die kragtige werking van die Gees en vind hulle inspirasie vir hierdie belydenis in die Bybel. Die hofdienaar het allerhande vrae gevra. Maar uiteindelik wou hy die krag van die profetiese getuienis in sy lewe, hoe vroom dit toe al was, nog sterker ervaar. En toe hy klaar gelees het, het hy die diepe behoefte gehad om gedoop te word, om in Christus ingeënt te word, om die werking van die Gees in sy lewe ook te ervaar. Die Gees wat Filippus sommer so kon wegvoer (vers 39), was nou ook aan die werk in sy lewe. Geen wonder dat hy sy reis "met blydskap" voortgesit het nie (vers 39).

Kortom, die Etiopies hofdienaar het uit sy hart begeer om meer te weet. Dit het vir hom nie gegaan oor 'n slim gekarring oor die betekenis van bybelversies nie. En hy wou nie vroom allerhande kennis oor God insamel nie. In sy lewe was daar 'n brandende begeerte om dieper in sy geloof te groei. En in hierdie geloofsgroei het die Bybel vir hom 'n sentrale rol gespeel. Hierin verskil spirituele hermeneutiek van tradisionele eksegese en Bybelstudie: dit is nie die inhoud wat saak maak nie. Dit is wat daardie inhoud aan jou verhouding met God doen, wat regtig saak maak. Daarom is die geestelike lees van die Bybel ingebed in 'n smagtende hart.

Die geestelike lees van die Bybel teenoor ons gevestigde Bybellees: wat is nuut of anders?

Dikwels kom die vraag op: is die geestelike lees van die Bybel werklik anders as ons gewone daaglikse lees van die Bybel? Predikante wat opgelei is om die Bybel fyn te lees en te bedink redeneer dikwels dat hulle teologiese opleiding die eintlike insig bied wat nodig is om die Bybel op ‘n verantwoordelike manier uit te lê. Wat sou ‘n geestelike lees van die Bybel nou bied wat die teologiese lees nie kan bied nie?

‘n Mens kan die verskil van ‘n geestelike lees met ‘n teologiese of Bybelkundige lees op baie maniere uitwerk. Maar daar is een sleutel-verskil wat ‘n mens van die begin af duidelik moet vashou. Op baie manier het Bybelkundiges gesê dat ons moet “verstaan” wat ons lees. Ons moet die “inhoud” kan begryp en sy “betekenis” kan vasstel. So word die vraag van die Filippus aan die Etiopiër dan geïnterpreteer: “Verstaan jy wat jy lees?” (Hand.8:30; al sê die Grieks eintlik iets anders en al praat die Grieks nie van “verstaan” in ons moderne sin van die woord nie – maar daaroor later meer).

Die geskiedenis van die ontmoeting tussen Filippus (daardie “onbekende” figuur wat in Handelinge 8 so ‘n groot rol speel) en die Etiopiese hofdienaar kan ‘n mens help om hierdie verskil te verstaan. Dit is des te meer die geval omdat daar so ‘n interessante verband tussen die Emmaus-gangers en Filippus se gesprek met die hofdienaar is (sien later).

Volgens Lukas 24:27 het Jesus begin van Moses en al die profete af en vir die Emmausgangers uitgelê in al die Skrifte die dinge wat op Hom betrekking het. In Handelinge 8 is die proses ewe duidelik uitgespel: In Handeling 8:28 en 30 sit die belangrike man, die hofdienaar van Etiopië, op sy wa hardop (vers 30) uit die profeet Jesaja en lees. Hierdie lees is die eerste stap in spirituele hermeneutiek. Dit verwys na ‘n lees van die teks waarby ‘n mens betrokke is – deur dit hardop te lees (Benediktynse tradisie), resoneer die teks in jou. Jy word liggaamlik betrek by wat jy lees. Maar ook belangrik is wat die man lees. Lukas haal dan die gedeelte uit Jesaja aan (verse 32-33). Die lesers van Lukas se boek word daarmee ingetrek in die leesproses. Hulle word deur Lukas mede-“lesers” gemaak. Daar is dus “lectio” in die teks (die Etiopiër lees), maar die teks bevorder ook lectio – die lesers word betrek by die leesproses wat in die teks plaasving. Dubbele lectio! Nie net die man nie, maar ook die lesers van Handelinge is in die eerste plek lesers van die Bybel!

Maar lees is nie genoeg nie. Filippus weet dit – daarom vra hy vir die hofdienaar: “verstaan jy wat jy lees?” (vers 30). En die hofdienaar weet dit ook maar te goed. Hy reageer: “Niemand wys my die weg nie!” (let op dat hy nie sê: niemand “verduidelik” dit vir my nie). Ek lees en lees – ook op hierdie eensame pad, maar die weg bly maar duister. En die gevolge voel hy aan. Sommer gou laat blyk hy dat hy sy eie “eksegetiese” vra het. Hy kan nie die teks “uitlê nie: “Van wie sê die profeet dit, van homself of van iemand anders?”

Lectio is blykbaar al klaar ‘n groot ding. Hierdie hofdienaar reis ‘n eensame pad na Gasa. Hy is ook betrokke in wat hy lees – nie net om meer te weet nie, maar as deel van sy geloofservaring. Hy was in Jerusalem om te “aanbid” (vers 27) en op pad, “terug van die kerk” as te ware, lees hy nou sy Bybel. Om te aanbid is ‘n gelaaide woord in Lukas se tekste. Dit wys op geloof en toewyding. En in hierdie konteks van geloof, is die Etiopiër se geselskap op die “eensame pad” die Bybel. Al verstaan hy nie alles nie, hy bly met toewyding lees en lees uit die boek wat oor sy geloofsweg gaan. Maar hy het ook sy vrae. Kritiese vrae. Hy wil betekenis weet. Hy het nagedink oor wat hy gelees het. En daarmee het hy al betrokke geraak in meditatio as tweede stap in die geestelike lees van die Bybel. Wat gaan in hierdie teks aan? Oor wie gaan die teks? Wat het die skrywer bedoel? Hieroor meer later.

Die lyk op die oog af asof die Bybel hier op dieselfde manier gelees word as wat ons vandag doen wanneer ons dit versigtig ontleed – veral deur goeie kommentare en begelei deur kenners. Die teks word fyn gelees met allerhande kritiese vrae. Maar daar is ook ‘n groot verskil. En dit het veral te doen met die beperkte plek van “verstaan” in ‘n geestelike lees van die Bybel – hoe noodsaaklik en belangrik dit ook al is. Om ‘n teks te verstaan is belangrik, baie belangrik. Ons weet maar te goed uit die Bybelwetenskappe hoe deurslaggewend dit kan wees. Maar ‘ n mens kan, soos die hofdienaar, God aanbid en nog steeds die Bybel met toewyding en met vervulling lees sonder dat dit noodwendig duidelik “verstaanbaar” moet wees. Verstaan is belangrik – maar nie ‘n voorwaarde vir die lees van die Bybel nie. Later meer ook hieroor.

Bybelwetenskappe, skryf die groot manne, fokus op die vestaansvraag – vandaar die prominente rol van hermeneutiek daarin. Die geestelike lees van die Bybel, sal spirituele hermeneutiek hierop reageer, fokus op geloofservaring. Dis nogal ‘n verskil.

Velasquez en Emmaus

Hierdie skildery van die Emmaus verhaal in Lukas 24 is gedoen deur Velasquez en hang in die Metropolitaanse Museum vir Moderne Kuns in New York. 'n Mens kan Velasquez se mistieke styl onmiddellik herken. Later hopelik meer.

Totius oor die dood.

Ek het al baie gedink oor hierdie gedig van Totius (sien hieronder) wat hy geskryf het na die dood van sy dogtertjie. ‘n Mens kry soms die gevoel, soos by Henri Nouwen, dat dit ‘n intens persoonlike ontbloting is, byna té persoonlik.

Maar iemand wat ‘n kind of ‘n mens wat hy of sy liefhet verloor het, sal die universaliteit van die gedig dadelik herken.

Die rou oor sy geliefde kind se dood is so intens dat die digter liggaamlike pyn ervaar. Dit is ‘n “kruisweg” wat hy moet gaan sedert sy dood is. En dit is soveel intenser omdat dit nooit ophou nie. Die seisoene kom en gaan, die daaglikse werksroetine gaan voort, maar immer is daar die ondraaglike, terugkerende, intense pyn van verlies. So erg is dit dat sy “lewe se glans” verdwyn. Des te erger as ‘n mens sien hoe liefdevol onthou hy sy kind: sy was ‘n brose vlinder. “’n Asempie wind kon haar vlerkies breek!” Om dan te dink hoe ‘n bliksemstraal haar neergevel het. Die manier waarop sy sterf, hierdie vlinder, maak die pyn erg.

Wat egter vir my die meeste aan die gedig tref, is die eensaamheid van hierdie lyding. Twee keer – aan die begin en die einde van die gedig – praat hy van sy pyn waarvan mense niks sien nie. Sy werk laat net ‘n “drywerstem” hoor. Wat hy elke dag ervaar, laat geen ruimte vir die erkenning van sy pyn nie. Hy omraam die gedig met die eensaamheidsmotief – niemand besef hoe stukkend sny sy verlies hom nie.

En selfs sy geloof is onder druk. Hier is geen gelowige aanvaarding van die dood of gelowige rou deur die digter nie. En hy toon ook geen heldhaftige voorbeeldige vroomheid van iemand wat hom neerlê by God se wil nie. Dit is asof hy geen perspektief meer oor het na Bo nie. Dit is ‘n ingekeerde lyding wat in intensiteit so akuut word dat hy nie tot die Here bid nie, maar vir homself sê: “Jou kind is dood met ‘n vreeslike dood!” Dit is pyn wat die oë dof maak, wat so op homself gerig is dat byna niks of niemand anders raakgesien word nie. Pyn en rou oorheers sy bestaan dag na dag.

Al “gelowige” uitspraak in die hele gedig is die skraal opmerking: “Die Here alleen die weet wat ek ly.” Maar selfs in hierdie opmerking is nie veel lig te vind nie. Al weet die Here, is sy pyn nog daar.

‘n Mens staan iewers oorstelpt voor hierdie lyding. ‘n Pa wat letterlik verskeur is deur verlies en wat iewers weet die Here weet van sy lyding – sonder dat dit vir hom, die bekende dominee en teoloog, troos. Al weet die Here, het die lewe se glans verdwyn. Hier praat die waardige Totius, dopper dominee en teoloog wat vanuit sy teologie sekerlik alles geweet het oor God se raadsplan. En as hy as gelowige met die dood gekonfronteer word, is sy woorde vol pyn, lyding, rou. Daar is nie kranse en bloeisels en Bybelversies wat uitgestal word nie.

Dit is verskriklik, in ‘n geloofskonteks gesien, dat ‘n mens so moet rou. Die dood bring onstuitbare pyn.

Daar is ook nog iets ironies aan die gedig: Wat mense normaalweg niks van sien nie, sy lyding in eensaamheid, word hier vir hulle uitgedig. Hierdie gedig roep dus sy lyding tot die wêreld uit. Maar, besef ‘n mens voorts, selfs dit bring nie verligting of ontlading nie. Deur die pyn so uit te skryf, word dit net skreinender.

Hier word gerou, eg gerou. Om met die dood gekonfronteer te word as gelowige bring jou in die diepste pyn. Hier is geen maklike antwoorde nie. Geen goedkoop troos nie. Geen kits-resepte om rou te verwerk nie.

Wat my weer en weer laat besef: die dood is inderdaad die laaste groot vyand (1 Kor.15:26). En wat ‘n mens weer laat nadink oor die basiese feit dat die Evangelie van Jesus gaan oor die lewe wat die dood oorwin. Dit maak die woorde van Paulus in 1 Korintiërs 15:55 so merkwaardig: “Dood waar is jou oorwinning? Dood, waar is jou angel?”

Spiritualiteit hou rekening daarmee dat ons uiteindelike eenwording met God soms deur diepe pyn heen plaasvind. Dit is nie maklik nie: ons kan somtyds weet die Here weet van ons pyn. En selfs dan is dit geen troos nie. Iewers is daar 'n band met God, weet ons dat die Here weet van ons pyn. En tog....

Nooit, maar nooit mag ons maklik praat oor iemand se rou nie. En, soos Job se vriende uitgevind het, nooit, maar nooit mag ons maklike antwoorde probeer uitdink nie - veral nie deur daardie maklike antwoorde 'n vroom lagie godsdienstigheid te gee nie.

En wie dit weet, sal dan oorstelpt gaan staan by die kruis waar die Seun in rou na sy Pa uitgeroep het: Waarom het U my verlaat?




Hier is die gedig:


O die Pyn-gedagte

O Die pyn-gedagte: My kind is dood!...
dit brand soos 'n pyl in my.
Die mense sien daar niks nie van,
en die Here alleen die weet wat ek ly.

Die dae kom en die nagte gaan;
die skadu's word lank en weer kort;
die drywerstem van my werk weerklink,
en ek gaan op my kruisweg vort.

Maar daar skiet aldeur 'n pyn in my hart,
só, dat my lewe se glans verdwyn:
Jou kind is dood met 'n vreeslike dood!
en - ek gryp my bors van die pyn.

O die bliksemgedagte!...Ja, lieflingskind,
één straal het jou skone liggaam verskroei,
maar bliksemstrale sonder tal
laat my binneste brand en bloei.

Sy was so teer soos 'n vlindertjie,
sy't lugtig omheen geswerf;
'n asempie wind kon haar vlerkies breek
en - kyk watter dood moes sy sterf!

Hoe weinig die kinders wat so moet sterf,
dis één uit die tienduisend-tal.
en ag! dat dit sy was en ek moes sien
dat sy dood in my arms val!

O die pyn-gedagte: My kind is dood!...
dit brand soos 'n pyl in my;
die mense die sien daar niks nie van,
en die Here alleen die weet wat ek ly.

Verstom. Rembrandt se 1628 skildery van die Emmaus-verhaal

In 1628 skilder Rembrandt sy eerste weergawe van die Emmausgangers (tans in die Musee Jacquemart-Andre in Parys). Weer eens teken hy Jesus aan tafel - maar hierdie keer is die skildery so dramaties soos wat die ander een (sien gister se blog) stil is. 'n Mens ervaar die innigheid van die ander, latere weergawe intens as 'n mens dit vergelyk met die 1628 skildery.

In hierdie skildery sien die dissipel met skok saam met wie hy aan tafel is. Hy steier terug onder die aanslag van die herkenning.

Dit laat my dink aan 'n belangrike moment in spiritualiteit: wanneer God ons aanraak, die oomblik van herkenning, kan skroeiend wees. Al is dit bevrydend, al transformeer dit ons, is dit nog steeds 'n "ontsagwekkende" gebeurtenis.

Die ontsagwekkende aanraking van die ontsaglike God. Dit bring ootmoed. Maar dan: om te dink - dit raak my. Ek is aan tafel, in die goddelike teenwoordigheid, ek word in die binnekring ingebring. Ek is intiem verbonde aan die heilige.

Dit is iets om oor na te dink. My speurtog na skilderye oor die Emmaus verhaal is boeiend. Meer later.

Rembrandt en die Emmausgangers

Rembrand het 'n paar weergawes van die Emmausgangers gemaak. In hierdie een uit 1648 (wat in die Louvre hang) fokus hy op Christus en die twee dissipels aan tafel. Die lig omsirkel Christus se hoof, maar dit val veral op die tafel - die plek waar die maal is. Die skildery stol juis op die hand van Christus wat die brood seen.

Die begeerte na die teenwoordigheid van God.

Ek onthou die eerste keer toe ek Chagall se gebrandskilderde vensters in die katedraal in Zürich, Switzerland gesien het. Dit was asemrowend mooi en ek is op ‘n heel gewone, normale manier geraak deur wat ek beleef het: geel, groen en blou kleure; vloeiende vorme; bybelse motiewe. Alles het saamgevloei in ‘n oomblik waarin ‘n mens gevoel het jy is in die teenwoordigheid van God, in die teenwoordigheid van die Heilige. In ‘n mens se hart voel jy gebede, voel jy oorweldig. Jy wil bly, bly kyk, bly beleef - amper soos Petrus 'n hut opslaan. Ek het vensters gesien – konkrete dinge gemaak uit aardse materiale. Maar ek het ook geweet ek ervaar iets diepers, iets van die Gees. En ek het meer begeer en na meer verlang.

Met tyd het ek besef dat iets anders eintlik met my in daardie kerk in Zürich gebeur het. My begeerte om by God te wees was maar eintlik ‘n reaksie op God wat tot my gekom het. Ek het na die vensters gekyk, maar eintlik het die vensters na my geroep: Kyk hier! Geel, groen en blou kleure het my oë vasgevang en gevange gehou. Die vloeiende vorme het my oë hemelwaarts geneem, na Bo – dit was God wat by wyse van spreke hand onder my ken gesit en laat kyk het. En in die Bybelse motiewe het ek God se woorde oor die eeue heen hoor praat.

Dit was eintlik nie ek wat na die vensters gekyk het nie, dit was God wat my laat sien het, wat my laat kyk het en laat hoor het. Nie die vensters nie, maar God se teenwoordigheid was wat saak gemaak het. En uiteindelik was dit God se binnekoms wat die begeerte in my wakker gemaak het om meer te weet, meer te ervaar, om dieper te dink oor wie die Een is wat so onverwags tot my gekom het. Wie oë van geloof het, sal God sien – en begeer om meer en meer by God te wees.

Dit is nie die plek wat so magies is of so uitsonderlik uniek is nie. Dit is nie die vensters wat onvermydelik ‘n mistieke belewenis oproep nie. En uiteindelik gaan dit ook nie om die begeerte na die Verborgene nie. Dit gaan uiteindelik oor God wat ons aanraak en met wie ons in 'n dieper verhouding wil wees. Ons sien die Verborgene deur ‘n spieël in ‘n raaisel, ons weet eendag sal dit van Aangesig tot aangesig wees. En ons geestelike reis word die groot verlange om by hierdie God van skoonheid te wees.