Om alleen te wees is om sonder liefde te wees.

Een van die omstrede figure in die geskiedenis van die kerk en teologie was Abelardus, uit die 12/13e eeu. Hy het ‘n reputasie gehad as ‘n slim teoloog en word dikwels aangehaal oor sy bydrae in belangrike historiese debatte (o.a. oor die versoeningsleer). 

Maar hy was, ironies, veral ook bekend oor sy stormagtige verhouding met Heloise, 'n aantreklike meisie op wie hy smoorverlief geraak het en vir wie hy toe, nadat hy slinks allerhande planne beraam het om in dieselfde huis as sy te gaan woon, swanger gemaak het. Die kind wat gebore is, is aangeneem. Sy reputasie was daarmee heen. Maar dit was nie die einde van sy ellende nie. Abelardus is ‘n ruk na die gebeure gekastreer in 'n aanval wat beplan is deur die oom van die meisie by wie sy gebly het.

Abelardus het daarna priester geword. Hy het ook met sy teologiese werk voortgegaan. Ten spyte van wat gebeur het, het hy nog steeds groot indruk gemaak. Maar al het hy weer 'n groot rol in teologiese kringe en die kerk gespeel het, het hy weer stormagtige tye beleef. Hy is op 'n stadium deur sommige skerp oor van sy standpunte aangeval, is op 'n stadium selfs veroordeel vir kettery en het ervaar hoedat van sy boeke op 'n keer verbrand is. 

Heloise het na die geboorte en aanneming van die kind, 'n non geword en self ook 'n belangrike rol in haar klooster gespeel.

Bekend is Abelardus onder andere ook omdat Bernard van Clairvaux hom in 'n dikwels aangehaalde opmerking as volg beskryf het : “Jy kom al die veeleisende godsdienstige pligte na. Jy vas, jy waak, jy ly; maar jy laat na om die maklike te jaag – jy het nie lief nie”.

Onlangs, in ‘n gesprek oor hom,  reageer ‘n kollega teenoor my heftig oor Abelardus. Hy twyfel geen oomblik nie - die man is wat hom betref ‘n egte skurk en sy teologie was ook maar swak.

Ek bedink sy opmerkings, so bietjie verbaas dat hy met sulke kwaai taak wys hoe sterk hy voel. 

En tog, besef ek, kon hierdie einste Abelardus 'n lied skryf wat tot vandag toe diep indruk maak en dikwels aangehaal word. 

Hier is dit (in Neale se 19e eeuse vertaling):

On Heaven

Oh, what their joy and their glory must be,
Those endless Sabbaths the blessed ones see;
   crowns for the valiant, for weary ones rest:
   God shall be all, and in all ever blest.

Truly Jerusalem name we that shore,
Vision of peace that brings hope evermore;
   wish and fulfilment shall severed be ne'er,
   nor the thing prayed for come short of the prayer.

There, where no trouble distraction can bring,
We the sweet anthems of Zion shall sing,
   while for thy grace, Lord, their voices of praise
   thy blessed people eternally raise.

Now, in the meantime, with hearts raised on high,
We for that country must yearn and must sigh,
   seeking Jerusalem, dear native land,
   through the long exile on Babylon's strand.

Low before him with our praises we fall,
Of whom, and in whom, and through whom are all;
   of whom, the Father; and in whom, the Son;
   through whom, the Spirit, with both ever one.

Ek hoor weer vandag die inhoud van die lied en dit bly draal deur die dag by my. Dit bring my om hier oor hom te skryf.

Die lied, uit die twaalfde eeu n.C., gaan oor die “hemel”. Met versugting sing hy daarin van die tyd dat daar tussen die wens en die vervulling van die wens nie meer skeiding sal wees nie. Wanneer ons bid, sal ons ervaar, sal ons ontvang waarna ons verlang. Onmiddellik... (Vision of peace that brings hope evermore; wish and fulfilment shall severed be ne'er, nor the thing prayed for come short of the prayer).

Dit bly by my, hierdie opmerking oor die wens en sy vervulling: Die verlange na en dan, direk die ervaring van die vervulling. Dit wat ons verlangend vra, ontvang ons ook. Dit sal nie meer geskei wees nie.

Hy voeg by: dit wat ons biddend begeer sal voldoen aan al ons begeertes en behoeftes. Ons sal in ons gebede nie teleurgestel word nie.

Daar kom 'n tyd dus, van onmiddellike toegang, van kontemplasie, van by God wees. Niks sal ons skei van...

Dit, vertel die lied, is die visoen van “vrede” waaraan die geloof vashou .

Ek lees die lied en dink: Dit is nie die eerste keer dat feilbare mense woorde skryf wat vir eeue nog nawerk, wat mens bybly - net soos 'n feilbare, sondaar-Dawid Psalm 51 geskryf het.

Abelardus se naam laat my altyd dadelik dink aan 'n gedig van Sheila Cussons oor die liefde tussen Heloise en Abelard. 

Hier sien ‘n mens die ander kant van die beroemde geskiedenis van hul liefdesverhouding as hulle geskiedenis vanuit Heloise se gesigshoek geskryf word. 

Hier is die gedig: 

Heloise

Ek het vergeet wat ons gesê het, lief,

die tyd het oud geword -

en ek lê eenkant niemand praat

daar’s niemand nie - ek het stil geword.

Kind wat my nooit sal ken nie

nooit en nooit nie - stief groot geword …

Nooit weer in die krom van jou lyf

my lyf as ek slaap nie, o Abelard -

maar koud en vrugteloos en alleen

in 'n huis in die wind

vroetel en nie vind nie …

ou hande in papiere papiere papiere

het kinds geword.

Ook hier is daar verlange. Maar hoe anders is die verlange nie. In Cussons se gedig is Heloise se verlange intens uitgebeeld deur die beelde van ‘n koue, wintertyd wat sy beleef. Die woorde wat haar situasie beskryf, is swaar. Sy lê eenkant, niemand praat, daar’s niemand nie. Sy is alleen. "Die tyd het oud geword". Dit is haar "ou hande" wat vroetel in papiere papiere papiere en nie vind nie.  

Hier praat Heloise oor die liefde wat sy "nooit" weer sal beleef nie. Ook haar kind het sy verloor om haar "nooit, nooit" te kan ken nie. Dit is taal wat leeg is, oorheers deur herhaalde gebruik van "nooit", "niks", "nie". Dit is taal wat alleenheid en leegheid uitbeeld.

Die leegheid is soveel sterker as gevolg van die oomblik van helder warmte wat in die gedig deurbreek. Presies in die middel van die 13 reels staan die volgende frase "Nooit weer in die krom van jou lyf" as die middelpunt. En dan volg: "my lyf as ek slaap nie, o Abelard". Dit is wat sy mis. Lyf teen lyf. Die intimiteit in die winter-koue word intens uitgebeeld deur die "jou lyf"/"my lyf" woordpaar. Die "jou lyf" is in die strofe finale posisie en die "my lyf" in die inisiele posisie van die volgende strofe - waardeur hulle elkeen beklemtoon word. Dit winter is dus winter omdat die liefdesgloed van absolute intimiteit en eenheid verby is, vir altyd. Dit is 'n intimiteit tussen 'n ek en 'n jou (Buber!). Die enigste twee keer wat die tweede persoon ter sprake kom is in hierdie middelste reel - en dan, in die heel eerste reel, die sleutel woord, die aanspreekvorm, "lief". 

In haar gedig is die mistieke oomblik, dit wat in die hart van die gedig staan, die verlangende viering van die liefde. 

Niks anders is maar vir 'n oomblik so belangrik soos hierdie liefde nie. Heloise, in hierdie gedig, vergeet al die slim woorde van die geliefde. Aldus begin die gedig: "Ek het vergeet wat ons gesê het, lief". Met die intrap-woorde van hierdie gedig, word al die gepraat in al die tye van liefde tot niks gereduseer. Die liefde is tog nie daarin te vind nie.

Die kyk in hierdie gedig is “terug” – terug na die warmte, intimiteit, nabyheid van die liefdesomhelsing. Mens by mens, verby alle woorde en gepraat. 

In die lig van hierdie vergange liefde, onherroeplik verby, is alles, die hele lewe winter, koud, vrugteloos. Om “alleen” te wees, is om sonder liefde te wees, is om te vroetel en niks te vind nie, om oud te raak, om kinds te word.