Die wonder en die woede van die liefde.

Hierdie gedig (hier onder aangehaal) van die bekende Engelse digter, William Blake, is waarskynlik een van sy boeiendste gedigte.

Dit begin met die strelende woorde van ‘n klei-klontjie, al klaar sag en knie-baar, wat die liefde besing. Die liefde, vertel hy entoesiasties, is onselfsugtig en gerig op die ander. Dit gee niks om vir himself nie. En dit bring hemel in mense se bestaan.

Die ritme, woordkeuse en digterlikheid van die eerste vier reëls val sag op die oor. Dit benadruk wat ‘n mens graag oor die liefde wil hoor. So mooi en goed is die liefde.

Dit is die hoë noot, beklemtoon deur die feit dat Blake daarmee wegval. Hoog is sy agting vir die liefde, dink ons.

Net drie strofe’s lank is die gedig oor die liefde. Die middelste strofe is neutraal, want dit vertel eintlik net wie aan die woord is. Ons, die ywerige lesers wat die liefde bewonder, hoor dat die minnende klei-klontjie, gewoond daaraan om deur die vee getrap te word, besing die liefde se skoonheid. Des te mooier is sy minnesang: hy wat aan die vertrapkant van die lewe moet bestaan, het die liefde as ‘n heerlike gawe.

Maar dan kom die ander kant wanneer ons voorberei word vir die derde strofe wat deur ‘n tweede party gesing gaan word. En dit is hierdie kant wat mense oor die afgelope eeue sedert Blake die gedig gemaak het, mateloos frustreer. Die woord word skielik oorgeneem deur ‘n spoelklippie. Wie is hy om te praat? Hy lê lekker in die stroompie. Niemand betrap hom nie. Hy is hard, onbreekbaar, taai en sterk. Sag en skoon spoel die waters gedurig oor hom, sodat hy nie rede het om lang gesig te wees nie. Daar waar hy so knus in die waters wat vloei, lê, neurie (warble) hy ‘n tweede deuntjie oor die liefde.

Ons sit reg en wag vir die klimaks. Dit gaan mooi wees.

Vir almal van ons wat hou daarvan om verhewe oor die liefde te praat, kom sy harde woorde egter soos ‘n skeut koue winterswater oor jou gesig in die oggend nadat jy warm uit die bed opgestaan het. Vir hom is die liefde selfsugtig, soek om die ander een aan sy genot te onderwerp, geniet die liefde as die geliefde begin rondtrap en bring uiteindelik hel in die hemel.

Hoe is dit moontlik dat ‘n mens so lelik (maar in sulke mooi taal) oor die liefde kan praat?

Hieroor word eindeloos gespekuleer en bladsye vol boeke word daaroor gewonder. Studente aan baie universiteite van die wêreld wat hierdie gedig in hulle letterkunde-kursusse moet lees en evalueer gooi hulle hande in die lug. Dit is onmoontlik. Kan een kort gedig met net drie strofe’s so ellendig dubbeld oor die liefde praat?

Blake was ‘n mistikus. Sy skildery en sy gedigte behoort tot die hoogtepunte van die geskiedenis van die kuns.

Maar hy was mistikus.

En hy het geweet: die liefde, so kosbaar, so spesiaal en so totaal lewegewend, kan in een oomblik wreed, vernietigend en lelik word. Hemel kan in hel omslaan.

Daar is dus liefde en liefde. In die mistiek weet ‘n mens dit. In die lewe ken ons genoeg voorbeelde van liefde wat hel in mense se lewens bring – in die naam van die liefde. Deur die eeue heen besef mense hoe die kwaad die hart van die goeie deurdring – soos ‘n slang in die paradys.

Die groot verskil is te vind in ‘n herhalende motief in die gedig: in die eerste strofe is die liefde wat ter sprake is, die liefde vir die ander. Blake het egter geweet daar is ‘n ander soort liefde, net so sterk, indien nie sterker nie. En in die derde strofe praat hy dan oor hierdie liefde vir die self.

Kyk maar self: in die eerste strofe van die gedig word die struktuur daarvan gedra deur drie frase’s: not itself, nor itself, for another. In die laaste strofe is dit presies omgekeerd: only self, another en another. Die gewig is volmaak: die liefde wat ‘n mens besing is selfloos op die ander gerig. Die liefde wat ons nie soek nie maar wat onvermydelik in ons bestaan voorkom, is op die self en nie op die ander ingestel nie.

Miskien is die belangrikste boodskap wat Blake wil bring as hy albei in een gedig bymekaar gooi, dat dit in mense se lewens ook so gaan. Moenie te sentimenteel oor die liefde dink nie, dig hy. Die liefde in elke mens, elke dag, het die mag om in een oomblik in ‘n ander gedaante te verander. Spiritualiteit is hier aan die orde: elke dag is ‘n stryd in die mens se bestaan teen die demone wat die mooiste van mooi dinge in ons neem en dit omkeer in ‘n vernietigende krag. Loop maar katvoet, help Blake ons besef. Moenie dink die liefde is die antwoord nie.

Die antwoord is die regte soort liefde.

Hier is die gedig, werk om gememoriseer te word:

The Clod and the Pebble

"Love seeketh not itself to please,
Nor for itself hath any care,
But for another gives its ease,
And builds a heaven in hell's despair."

So sung a little Clod of Clay,
Trodden with the cattle's feet,
But a Pebble of the brook
Warbled out these metres meet:

"Love seeketh only Self to please,
To bind another to its delight,
Joys in another's loss of ease,
And builds a hell in heaven's despite."