Die massamoordenaar in Suid-Afrika

Die massamoordenaar in Suid-Afrika is tik. Dit is die opskrif in vandag se Trouw oor dwelmsverslawing in ons land.

In sommige skole gebruik 60% van die leerders die dwelm. Kinders is die slagoffers van gewetenloze dwelmhandelaars en gesinne word deur die dwelmslawe vernietig.

Hier is 'n reaksie op die artikel, wat vertel hoe ekstreem verslawend tik is.

Hoor 'n mens ooit iewers hoe kerke op hierdie verwoestende ramp reageer? Dit ruk 'n mens aan die hart.

Als "tik" inderdaad crystal meth is, dan zie ik het somber in voor Zuid-Afrika. Het is namelijk schier onmogelijk voor de autoriteiten om het aanbod terug te dringen, omdat het met eenvoudige middelen gemaakt kan worden uit vrij verkrijgbare chemicaliën. Ook is het extreem verslavend, erger nog dan bijvoorbeeld alcohol of heroïne. In een stad waar kinderen opgroeien zonder toekomstperspectief wordt dat al snel een ramp.

Hier is die artikel:

De zoon van Dereleen James raakte op zijn veertiende verslaafd aan tik. Geen ongebruikelijke leeftijd in Zuid-Afrika. Hij wilde wel eens een jointje proberen en kreeg die aangereikt van één van zijn vriendjes op school - niet wetende dat de wiet erin vermengd was met de veel verslavender drug tik. De drie jaar erop maakte hij het leven van zijn familie tot een hel, viel af tot 37 kilo, stal alles wat los- en vastzat en richtte in een hevige high zelfs een geladen pistool op één van zijn vriendjes. Het liep maar net goed af.


Tik is de Zuid-Afrikaanse naam voor crystal meth, een zware en verslavende vorm van speed. Tik is het afgelopen decennium uitgegroeid tot een even populaire als verwoestende drug in Zuid-Afrika, met name in de townships.

Dealers richten zich daar veelal op kinderen. "Er zijn geen officiële cijfers, maar naar alle waarschijnlijkheid gebruikt zeker 60 procent van alle middelbare scholieren hier in Eldorado Park tik", zegt James. "Tik maakt letterlijk een hele generatie kapot."



Eldorado Park is een township nabij Johannesburg waar van oudsher vooral kleurlingen wonen, Zuid-Afrikanen met zowel donkere als blanke voorouders. Samen met het iets verderop geleden Lenasia, waar vooral Indiërs leven, is het de wijk rond Johannesburg waar het drugsprobleem het grootst is - met alle geweld en criminaliteit van dien. "Je ziet ze overal", zegt James, "jongeren in 'uniform': capuchon over hun hoofd en rugzak op, slenterend door de straten, diep in de nacht."

Tik maakt dat zij slecht kunnen slapen. Gebruikers worden paranoïde - daarom duiken ze weg in hun capuchon. De rugzak dient om gestolen spullen in te stoppen die zij later voor tik kunnen verkopen.



Zelfmoord  


Het probleem is niet alleen dat tik zeer verslavend is. Ook worden gebruikers er agressief en overmoedig van, eten ze nauwelijks nog, verliezen ze contact met de realiteit en zijn ze, als ze high zijn, seksueel meer opgewonden. Het leidt tot de meest schrijnende verhalen, die verre van zeldzaam zijn: meisjes die hun broer vermoorden om zijn horloge te kunnen verkopen voor een lijntje, zoons die hun moeder verkrachten tijdens een heftige trip, vrienden die elkaar vermoorden om drugs, zogenoemde Lolli lounges waar verslaafde meisjes hun lichaam ruilen voor een shot, extreme aantallen gebruikers die zelfmoord plegen.



Volgens Ahmed Hassem uit Lenasia is tik ondertussen zo wijdverspreid dat het ook in alle andere drugs versneden zit. Hij was zelf jarenlang verslaafd aan crack en qat, nog in de tijd voor de grote opmars van tik. Hij is nu bijna acht jaar clean. "Tik is relatief nieuw in Johannesburg", zegt hij. "Gebruik op deze enorme schaal is pas iets van de laatste jaren. Tik was eerst vooral populair in Kaapstad. Maar binnen korte tijd is het ook hier na wiet de meest gebruikte drug geworden."



Hassem nam aan het eind van zijn drugsverslaving ook wel eens tik, toen die drug net was geïntroduceerd. En hij ging ver om aan zijn lijntje te komen. Letterlijk. "Op een dag kon ik bij mijn dealers geen tik krijgen en ben ik naar het vliegveld gereden", vertelt hij. "Ik heb toen een ticket naar Kaapstad geboekt en ben daar een weekend lang high geweest."



Opvallend is dat tik kwam overwaaien uit Kaapstad, waar vooral kleurlingen wonen, en vervolgens ook met name aansloeg onder kleurlingen - en in iets minder mate Indiërs - in Johannesburg. Onderzoek uit 2010 toonde aan dat vier jaar eerder 90 procent van de tikverslaafden kleurling was.



Economische verschillen


Dat percentage lijkt de laatste jaren wat af te zwakken, maar alleen doordat tik ook steeds beter zijn weg vindt naar zwarte wijken. "Toch zie je dat onder zwarte Zuid-Afrikanen meer alcoholmisbruik voorkomt en meer wiet wordt gerookt", zegt Cathy Karassellos, psychologe verbonden aan Cape Town Drugs Councelling Centres. "Onder blanken is cocaïne vaak de drug die de voorkeur heeft."

Dat laatste valt grotendeels te verklaren uit economische verschillen. Blanke Zuid-Afrikanen zijn gemiddeld rijker dan kleurlingen of zwarten. En cocaïne is duur. Tik is goedkoop en makkelijk fabriceerbaar. Dat deze drug lange tijd slechts mondjesmaat leek over te slaan naar wijken waar veel zwarten wonen, moet dus een andere verklaring hebben.



Theodor Leggett van het Zuid-Afrikaanse Medical Research Council denkt dat het vooral een gevolg is van drugsmarketing en de doorwerking van de voormalige apartheid. "De etnische groepen waarin het apartheidsregime Zuid-Afrikanen verdeelde - blank, Indiër, kleurling en zwart - zijn na de afschaffing van dat systeem in veel opzichten gescheiden gebleven", legt hij uit.

Tijdens de apartheid mochten de groepen niet door elkaar wonen, maar alleen in de voor hen aangewezen townships. Deze gescheiden leefomgeving is deels blijven bestaan. "En doordat drugs zich vaak via sociale netwerken verspreiden, is het niet vreemd dat het per groep kan verschillen welke drug populair is."

Leggett denkt dat de neiging van kleurlingen om zich te spiegelen aan de gangcultuur in de Verenigde Staten, bijvoorbeeld in kleding- en muziekkeuze, eveneens een belangrijke reden is voor hun bovengemiddelde voorliefde voor tik. "Crystal meth is bij uitstek een Amerikaanse gangdrug", zegt hij. "Zuid-Afrikaanse handelaren hebben daar handig op ingespeeld." Het gaf hen binnen de kleurlingengemeenschap extra ruimte om tik aan te prijzen als een 'coole' drug.



Corrupte politie


En dan is er nog het gevoel van veel kleurlingen nergens bij te horen: door de zwarte bevolking vaak gezien als 'halve blanken', bevoorrecht tijdens de apartheid, maar tijdens dit racistische regime in werkelijkheid slechts als net iets minder minderwaardig beschouwd dan de zwarte meerderheid.

Veel kleurlingen zijn daardoor tot op de dag van vandaag onzeker over hun identiteit. "En als er één drug is die je zelfvertrouwen een boost geeft, dan is het tik", zegt James.

Dus zijn de gevolgen vooral in kleurlingentownships als Eldorado Park, de Cape Flats bij Kaapstad en Indische wijken als Lenasia nauwelijks te overzien.

"De term 'toekomstige generatie' bestaat hier niet", schreef James vorig jaar in een wanhopige, open brief aan de Zuid-Afrikaanse president Jacob Zuma. "Onze kinderen naar school sturen is als hen afzetten bij een leeuwenkuil. Elke dag hangen daar drugshandelaren rond die het op hen hebben gemunt - om onze kinderen vervolgens drugs aan elkaar te laten verkopen tegen een beloning van een gratis lijntje of twee."



Een gedegen aanpak om de groeiende drugsproblematiek aan te pakken is er bovendien niet. "Gearresteerde dealers staan binnen enkele dagen weer op borgtocht buiten", verzucht James. "De politie is corrupt en niet zelden zelf betrokken bij de drugshandel. Op scholen en binnen gezinnen durft nog altijd bijna niemand over drugs te praten. Iedereen schaamt zich voor het gebruik van zijn kind. Er heerst een oorverdovende stilte rond het onderwerp.

Tik is een verzwegen massamoordenaar."

Hassem ziet hetzelfde probleem binnen de Indische gemeenschap. "Onder ons moslims is het volstrekt taboe om over drugs te praten. Veel ouders hebben daardoor geen idee wat de symptomen zijn van een verslaving. En ze willen het niet zien in hun kind. Ze doen er het zwijgen toe. Tot de verslaving zo vergevorderd is dat het leven in huis ondraaglijk wordt."

Bedelen
Als Hassem even stilvalt, mengt zijn moeder zich hoofdschuddend in het gesprek: "Ik heb hier wekelijks kinderen aan de deur, soms nog geen tien jaar oud, die komen bedelen om geld. En je weet dat zelfs zij, als je ze iets geeft, rechtstreeks naar hun dealer gaan."



Tik verscheurt het leven in de Zuid-Afrikaanse townships. De verslaafden stelen niet alleen buitenshuis, maar ook van eigen gezinleden. "Sommigen verkopen de auto van hun vader voor een habbekrats als ze een lijntje nodig hebben", zegt Hassem. En James: "Ik sliep de drie jaar dat mijn zoon verslaafd was met sloten op mijn slaapkamerdeur. Alles van waarde hield ik daar 's nachts bij me, zodat hij het niet zou verpatsen voor drugs."



Daar komen nog alle ruzies bij, plus de paranoia van verslaafden, psychoses, manipulatie, arrestaties en geweld. Op de Cape Flats bij Kaapstad is een dertigtal moorden per weekend al lang geen uitzondering meer, vrijwel allemaal drugsgerelateerd. "Het probleem is dat een drugsgebruiker niet alleen zijn eigen leven tot een hel maakt, maar ook dat van gemiddeld zo'n vijftien mensen om hem heen", zegt Hassem. "Als verslaafde heb je dat niet door. Pas toen ik was afgekickt, besefte ik wat ik bijvoorbeeld mijn ouders had aangedaan."



Gebrekkige concentratie


Helemaal afkomen van een verslaving is bovendien bijna onmogelijk. Dat blijkt wel tijdens de wekelijkse bijeenkomsten voor ex-verslaafden die Hassem gratis organiseert. Meer dan de helft van de aanwezigen ging op een gegeven moment weer in de fout na een paar jaar clean te zijn geweest. "Na het afkicken kom je weer in dezelfde buurt terecht", leggen zij uit, "in dezelfde omgeving, waar je vroegere dealers je snel genoeg weten te vinden."



James' zoon is nu ruim een half jaar clean. Maar hij is gestopt met school. "Hij kan zich door de schade die de tik heeft aangericht niet meer goed concentreren", zegt James. Want zelfs de minderheid die weet af te kicken, houdt vaak blijvende lichamelijke en mentale schade over aan de vroegere verslaving. Vooral doordat het basisbestanddeel, methamphetamine, bij de productie van tik wordt aangelengd met allerlei chemicaliën. Hassem: "Het is voor zo'n 70 procent puur vergif."



James en haar zoon proberen ondertussen weer een relatie op te bouwen. Die bestond tijdens zijn verslaving nauwelijks nog. Ze moet even slikken. "Ik werd laatst opgebeld door een vrouw die vertelde dat haar man alleen nog thuis in zijn stoel tik zat te roken", vertelt ze. "Zij biechtte me op dat ze het liefst zou willen dat hij stierf." Tranen wellen op in haar ogen. "Dat was pijnlijk. Want ook ik kan mij herinneren dat ik op een gegeven moment tot God bad dat Hij mijn zoon tot zich zou nemen. Je kunt je niet voorstellen hoe het voelt zoiets te wensen voor je kind. Maar het was ondraaglijk: van de buitenkant leek hij nog wel op de zoon die ik ooit had, maar van binnen was hij de duivel, de duivel in puurste vorm."



Nyaope en whoonga


Tik kwam rond 2003 op in Kaapstad en is ondertussen na wiet de meest gebruikte drug in Zuid-Afrika. Het is bij uitstek populair onder kleurlingen (9 procent van de bevolking). Tik wordt gesnoven (Johannesburg) of gerookt met een glazen pijpje (Kaapstad). Ook kan het worden geïnjecteerd. Tik kost nog geen drie euro per dosis.



Nyaope en whoonga zijn relatief nieuwe drugs die met name door het zwarte deel van de Zuid-Afrikaanse bevolking worden gebruikt. Anders dan tik zijn zij niet zozeer oppeppende drugs, maar verdovend. Nyaope is een combinatie van wiet en goedkope heroïne, en wordt, net als tik, vooral gebruikt door jongeren. Nyaope is eveneens zwaar verslavend. Whoonga is feitelijk hetzelfde als nyaope, alleen worden aan de mix ook nog aidsremmers toegevoegd.