Oor egte vroomheid en pilaarbyters

Ek lees vanoggend in Trouw hierdie funny artikel oor pilaarbyters. Die mooiste is vir my egter die prentjie van so ‘n “pilaarbyter” wat in die artikel in Trouw afgebeeld word en wat in Haarlem in ‘n katedraal hang. Dit is ‘n stoute afbeelding van iemand wat met sy tande en kuifie en ‘n reusestel bidkrale angstig aan ‘n paal kou.

Vir ‘n Protestant is die spotnaam vir ‘n geesdrywer uit die Roomse tradisie vreemd. Ons geskiedenis van die beeldebestorming het ons kerke kaal gelaat van skilderye en beeldhouwerke wat die geestelike lewe kan verryk. ‘n Pilaarbyter is blykbaar iemand wat gedurig vroom in ‘n katedraal by ‘n pilaar sit en bid voor een of ander kunswerk. Die woord “pilaarbyter” is dan eintlik ‘n parodie op ‘n “pilaar bidder.” In die digitale bibliotheek voor Nederlandse letteren word as soortgelyke Duitse uitdrukking verwys na ‘n vrou wat gedurig by die venster uitstaar as ‘n raamvreter (raamvreetster) of ‘n vensterbyter.

Dit is 'n baie ou uitdrukking - wat teruggaan op (die ouer) Brueghel se skildery.



Dit is inderdaad ‘n kort entjie verskil tussen ‘n pilaarbidder en ‘n pilaarbyter.

In ons godsdienstige tradisies, immers waarin ek grootgeword het, word vroomheid dikwels met lede oë gadegeslaan. Ons gesonde skote humor maak kort mette met ‘n geesdrywery wat nie uit ‘n verlangend hart opkom nie. Misplaaste vroomheid kan sieldodend wees.

Ons deel ons humor en ons argwaan met ons kaas-voorouers. Hulle het selfs ‘n biertjie wat die naam Pilaarbyter het. (Interessante webwerf – die een oor die Vlaamse bier. Sien die skakel hieronder).



Ons probleem is natuurlik dat ons in ons afkeer oor pilaarbyters te min kan maak van egte vroomheid en toewyding. Of so maklik pilaarbyters rondom ons uitwys. En te min raaksien hoe my eie tande kerklik “onvroom” in pilare vasslaan, maar origens ook hoe ek my tande wys en wyd en syd ander raakbyt en uitbuit. Miskien is die groot kwessie dat ons so dikwels wil wys ons is nie soos pilaarbyters nie, dat ons dit op ‘n onvroom manier wil wys en dan wêreldser as die wêreld wees.

Dit bly ‘n lyding om na binne te kyk en te besef hoeveel ‘n mens aan self-bedrog in jou koester en daarmee die eie pilaarbytery miskyk. Dit is iets wat God in ons wil genees – pynlik, soms. Maar op die ou end bevrydend.

Hier is so ‘n uittreksel van leesstof oor pilaarbyters in kaasland:

Die naam:
Het is een spotnaam voor iemand, die altijd in de kerk zit en voortdurend biddend of prevelend opziet tegen een pilaar, waaraan bijv. een schilderij van den een of anderen heilige hangt (http://www.dbnl.org/tekst/stoe002nede01_01/stoe002nede01_01_1894.htm)

En die artikel uit Trouw.
Het gaat om houtsnijwerk in de Bavokerk aan de Haarlemse Grote Markt. Toen ik, voorovergebogen, probeerde vat te krijgen op dat wanstaltige mannetje, liep een gastvrouw van de kerk op me af en zei, zonder enige introductie en zonder verdere uitleg: ‘dat is een pilaarbijter!’ Ik schrok, want ik kon het woord niet thuisbrengen en niet relateren aan wat ik voor me zag.

Thuis keek ik in van Dale’s woordenboek. Een pilaarbijter is ‘iemand die overdreven druk naar de kerk loopt, een schijnheilige, een femelaar’. Zo roept het ene schitterende woord het andere op … een femelaar is ‘een zoetsappige zeurkous, een kwezel die temend spreekt’ … en een kwezel is een ‘overdreven vroom persoon’, een ‘sufferd’ … en als je ‘teemt’, dan spreek je op ‘zeurderige toon’. Een ketting van wonderlijke en naargeestige woorden … wat kan taal mooi zijn! Het lijkt wel of ze, om extreme situaties uit te kunnen drukken, over haar eigen grenzen reikt, diep in het onderste van de kan. Stel je eens voor: je bent in de kerk, of op het plein, in een gemeenschap waar je bijhoort, waar dan ook. Je ziet dat er over je gefluisterd wordt. Dan klinkt het harder en harder, tot het woord tot je doordringt en als een dolk in je rug steekt: ‘pilaarbijter!’. Vroeger, toen de taal krachtiger was, en betekenisvoller, moet zo’n woord geklonken hebben als een veroordeling, een openbare terechtstelling. Want huichelachtige schijnheiligen die in de steunpilaren van de gemeenschap bijten, horen er niet bij. De excommunicatie is onvermijdelijk. Iedereen kent deze dynamiek van groepen of gemeenschappen. Denk maar even na, en je weet een voorbeeld te noemen. Want de pilaarbijter vertegenwoordigt een universele menselijke eigenschap. Het gaat om een archetypische figuur die duizendvoudig voorkomt, vroeger en nu, in duizendvoudige gedaantes, buiten je om, en, als je eerlijk bent, ook in jezelf.

http://www.trouwcommunities.nl/religie-filosofie/opinie/blogs/2351/11144.html


http://biervanhier.skynetblogs.be/post/5241596/pilaarbijter


Die foto's is oorgeneem uit die links wat hier genoem is.

Om op God te wag - passiwiteit as lyding

Dit klink maklik, het ons gister gesels, om op God te wag. Om so passief in God se hande te wees. Maar tog....

‘n Mens assosieer passiwiteit met niks-doen, terug-sit en wag op ‘n ander om iets te doen. In die mistieke ervaring is dit ook inderdaad die geval. Die een wat verlangend bid ervaar op ‘n stadium God se teenwoordigheid asof die gebed gehoor word. Die bidder voel God se nabyheid. Die ervaring bring ekstase: die mens word ingetrek in ‘n ervaring buite hom- of haarself heen. ‘n Mens verloor jouself in hierdie goddelike teenwoordigheid. In die proses verdwyn die mens in die niet en nou werk God direk op hom of haar in. Die mens is aan die ontvangkant, laat God toe om te bly werk, om in hom of haar te bly roer en in verrukking te bring. ‘n Onmeetlike en verslindende vuur brand in op die mens in die goddelike teenwoordigheid. Die mens kan nooit weer dieselfde wees wanneer God so inwerk nie. Die ou mens sterf.

En dit is nou waar passiwiteit anders word as onderwerpende berusting. Dit is nie dat die mens nou maar toekyk wat alles met hom of haar gebeur nie. “Passiwiteit” kan ‘n mens ook verbind met “passie” in die sin van “lyding.” Dit beteken dat die mens deur die goddelike inwerking gesloop word, gebrand word. Die mens word deur die goddelike aksie in ‘n tyd van passie/lyding ingedompel. Passiwiteit beteken dan om in die nag ingegooi te word, in die woestyn ingeneem te word, in eensaamheid ingetrek te word.

Dit is nie so maklik om op God te wag en oop te wees vir God se werking nie. Dit is soos die pyn van die inspuitingsnaald.

Maar uit hierdie lyding en passie word nuwe lewe gebore. Die kuur vloei deur die naald in die bloedstroom en bring heling en heiliging.

Paulus het na sy bekering drie dae lank blind gesit en wag op God, sonder om te eet of te drink (Hand.9:9). Hy het sy kragte verloor soos hy van sy eetlus ontneem is (Hand.9:18). Terwyl hy in die donker nag van blindheid leef, stuur God vir Ananias na die biddende Paulus (Hand.9:12). Dit was die tyd waarop hy vir die Heilige Gees gewag het (Hand.9:17).

Die donker tye in ons lewens, die tye wat ons verlangend bid, wat ons weet God is iewers naby ons aan die werk, is die tye waaroor ons later, na die tyd, kan sing as tye waarin ons God se helder lig in die donker gevoel het. In die donker nag was ons naby aan God, het ons God se aanraking gevoel brand in ons en het ons hart in oneindigheid ingesak. Here, U raak my aan met soveel krag, so oorweldigend dat dit my wegbrand. En oopbrand vir U in U oneindigheid.

Dit is nie maklik om passief in God se hande te wees nie. Maar dit is die weg tot heerlikheid. Dit is nie maar net om rustig terug te sit en God te laat werk nie. Want uiteindelik gaan dit om God wat op jou inwerk - direk, onmiddellik en daarom dodelik. Maar miskien moet 'n mens 'n derde betekenis van passiwiteit hier onthou: passie. Want waar God werk, brand iets in jou los.

Dit is die geboorte van nuwe lewe, van die liefde, van die passievolle avontuur met God. Dit is hier waar die eenheid met God hegter gesmee word, waar 'n mens nader aan God kom en die rus in jou hart dieper kom woon.

Dit is goed maar ook gevaarlik om op God te wag.

Om in God se hande te wees.... Oor passiwiteit en onmiddelikheid in die mistieke ervaringi

Ek dink vanmiddag aan ons aktivisme as gelowiges. Ons hou van godsdiens wat “lewe” en ‘n verskil maak.Dit is ook iets wat ‘n mens in die mistiek ry: die mistiek is nooit wêreldvreemd nie. Daarom word daar gepraat van die “deurwerking” van die mistieke ervaring. Mense wat op’n mistieke manier deur God aangeraak het, sien die verandering prakties in hul persoonlike lewens en in hul verhouding tot die gemeenskap waarin hulle lewe. Hulle woel in diens van God. Hiervan hou ons, want ons is bietjie versigtig vir ‘n vreemde, mistieke, uitsinnige ervaring van God wat vir ons al te veel na vroom geesdrywery klink.

Maar Jesus het dikwels gewaarsku teen ‘n besige godsdiens. Al die vroom gedoen, die baie offers, die lang gebede was vir Hom weer ‘n probleem. Bly maar weg van die vertonerigheid. Hy is ook maar wantrouig teenoor almal wat in hul sendingywer kilometers aflê om bekeerlinge te maak.Daar sit agter al ons vroomhede dikwels pogings om ‘n houvas op God te kry, om die gang van ons geestelike lewe te dikteer, om God se plek in ons lewens stilletjies te usurpeer. Dink maar aan daardie Fariseër wat ywerig in die voorste stoel ingeskuif het om vir God te vertel hoe godsdienstig hy is. Die aktivisme slaan op baie plekke uit – ook waar ons ons so nederig hou voor God as slegte sondaars. As ek God tog maar kan oortuig van hoe vroom ek is.

Die egte mistieke ervaring is baie meer en anders as só ‘n aktivisme. Lank voordat die mens wat deur God aangeraak is, se lewe in diens van God staan, gebeur daar met hom of haar iets baie diepers.

Die egte mistieke ervaring probeer nie vir God imponeer nie. Die ek verdwyn heeltemal van die toneel. As God ‘n mens aanraak, het jy nie meer enige iets te sê, te doen of te bid nie. Jy wag maar net daar dat God met jou werk. Hier word alles wat jy wil doen of wat jy wil beplan agter jou gelaat. God is die een wat in aksie is. God werk. En ‘n mens ontvang net, passief en afwagtend.

Dit is ‘n merkwaardige wisselwerking tussen die wag op God en God se werk. Hoe meer God aan my werk, hoe meer word daar van my ware ek gevorm. Dit is asof God jou ou “ek” neem, dit smelt soos warm was sodat dit vormloos is, om net weer ‘n goddelike kunswerk uit die vormlose bol was te skep. Hoe meer God werk, hoe helderder kom die egte beeld van God in mens na vore. Wanneer God ‘n passiewe mens só vormend aanraak, word die nuwe mens gebore. God se vormende vingers neem my vormlose lewe en skep direk, dadelik, sonder enige hulp, sonder my inmenging, iets nuuts uit my. Ek moet afwag hoe God self direk en onmiddellik in my lewe ingryp. Iemand wat deur God aangeraak word, word omgesmelt. Hy lyk nie meer soos vroeër nie. Hy is nuut. Hy word gebore. Sy het iets anders geword. Hy het ontword aan wat hy altyd was. Hier is dit nie my gebede, my welsynswerk, my goedheid wat my lewe heilig en mooi maak nie. Hier word ek sonder enige deelname geskep.

Wat kan ons doen sodat God ons aanraak en omvorm? Niks. Wat moet ons doen as ons in ons die mistieke werking van God voel? Gee. Gereed. Bereid. Pottebakkersklei. Wag. Wag en wag. Niks doen. Passief oop wees vir God wat direk, onmiddellik aan my moet werk. Biddende verlange. Maar met afwagting wag. Want God is aan die werk en waar God werk kom nuwe lewe, word ‘n mens gebore.

Ons kan wêreld versit. Vroomhede uitryg. Lang gebede bid. Ons knieë bloedbelope kruip. Of soos Luther later uitgevind het: toelaat dat God se genade my lewe neem en vorm.

Dit klink maklik. Om so passief te wees. Môre, D.V., sal ons sien dat dit alles behalwe maklik is om jouself passief in God se hande oor te gee....

Liefde as verantwoordelikheid vir die ander

Hier is ‘n boeiende verhaal:

Die vroom rabbi word op ‘n dag deur sy ywerige leerling eerbiedig begroet: “My meester, ek het U lief.”

Die rabbi kyk na hom en antwoord: “Weet jy wat maak my seer?”

“Hoekom gee u my dan só ‘n niksseggende antwoord?”, antwoord die leerling uit die veld geslaan.

Waarop die rabbi sê: “Hoe kan jy my lief hê as jy nie weet wat my seermaak nie?”

Om lief te hê beteken nie net bewondering en applous nie. Dit beteken om by iemand te wees wanneer hy of sy seer kry. En dit is nie altyd so maklik om agter te kom wanneer mense seer het nie. Daarvoor moet ‘n mens diep ken en kyk.

Kyk, kyk, kyk. Ken, ken, ken. Die ander een is volledig in die oog en in die hart. Dit is die fondament van die liefde.

Die mistieke ervaring: nietiging en ontwording

‘n Mens hoor dikwels dat mense vertel hoedat trauma hulle dramaties verander. Op 9/11 toe die vliegtuie in die Wêreldhandel-sentrum in Manhattan vasgevlieg het, het die wêreld tot stilstand gekom. Vir dae lank het die tragedie mense se lewens oorheers en hulle van hul gewone werksaamhede weggehou.

Iets het met die wêreld gebeur wat mense spontaan daartoe gebring het om hulle prioriteite te herrangskik. Op die pale van Manhattan het plakkate verskyn waarop mense herinner is aan omgee as die belangrikste van alles. Wie troos jou, wie omhels jou, wie sit by jou as jy knak onder jou verliese? Watter herinneringe bly by jou as jy saans in ‘n leë huis instap en die ander een, die geliefde, is weg?

Dit is wat ook gebeur wanneer God ‘n mens aanraak. ‘n Mens raak los van alles wat jou altyd so besig hou. Maar wat iewers vir jou so verskriklik in die steek laat as dit saak maak.

Trouens, as God ‘n mens aanraak sal hierdie aanraking alleen werk wanneer jy jou vir God beskikbaar stel en jouself prysgee. Om deur God omvorm te word, vra dat die mens van hom- of haarself ontledig word. Die rykheid van die mistieke ervaring kan slegs ontplooi word waar ‘n mens van jouself vergeet. ‘n Mens kan dit duidelik raaksien in Jesus se lewe (hier is nou ‘n mistieke lees van die doop en versoeking van Jesus).

Jesus het die mistieke aanraking van God beleef toe die duif op Hom neergedaal het met sy doop. Die mistieke aanhoor van God se stem: “jy is my geliefde Seun” het tot hom gekom in die bloeityd van sy lewe en duidelik so intens by hom gewerk dat al die evangeliste geweet het daarvan en dit in hulle tekste opskryf. Hy het dit met hulle gedeel hoe God in die doop iets oneindigs groots met hom laat gebeur het.

En hoe sou hy nie die daaropvolgende dae hieroor nagedink het nie. Sy ervaring het intens gebly soos hy moes reageer daarop. Om deur God aangeraak te word, kan ‘n mens ook vernietig deurdat jy die aanraking misreken.

In ‘n worsteling vir die veertig dae lank in die woestyn het hy allerhande verleidelike visoene gehad oor ‘n glorieryke toekoms: om oorstelpende wonders te doen deur selfs brood uit klippe te maak, om die natuur uit te daag, om die koninkryke van die wêreld in besit te neem.

En kyk maar hoe kom Jesus elke keer weer terug op dit wat werklik saak maak: as hy biddend worstel met die verleidinge besef hy uiteindelik wat tel is om uit die woord van God te leef, om God nie te versoek nie, om die Here God alleen te aanbid. (Om God nie te versoek nie! – is ons ooit bekommerd hieroor!) Die versoekinge in die woestyn eindig op ‘n klimaks. Die hoogtepunt van alles is nie om oor die wêreld te regeer nie, maar suiwer en alleen aanbidding van God! (Mt.4:10). Om God te aanbid, om in verwondering te wees by die een wat jou as geliefde kind omhels, om jouself te vergeet en te verdrink in die hemelse omgee. Om by ‘n Vader te wees. Om geborge te bly voel – al tuimel geboue inmekaar en kom die hele wêreld tot stilstand. Dit bly die wonder van die mistieke ervaring.

Om God te aanbid en te dien beteken om al die versoekinge wat op jouself gerig is, te weerstaan. Dit moet in die niet verdwyn. Hoe nietig is dit nie – al die dinge wat ons tog so ywerig as belangrik voorhou! En hoe moeilik om jouself en jou eie belang so te moet vernietig.

En tog, as jy jou losmaak van jouself, jou gehegtheid aan al die gewone prysgee, word die pad oopgemaak vir die gehegtheid aan God. Op die manier ontdek ons wat werklik saak maak. Dan leer ken ‘n mens die hoogste prioriteit.

Om te kom tot aanbidding van God moet ‘n mens alles wat jy altyd so stilweg verafgood, opoffer. Nie as ‘n swaar opoffering nie. Maar omdat ‘n mens in God se liefde tot rus kom. Wat is, utieindelik, ook meer vervullend as om by God te skuil? In die skadu van die Allerhoogste? Om tot rus gebring te word. Waarom dan nie ywerig, graag, die eie dinge prysgee nie?

Om van jouself ontdaan gemaak te word. Om in God voldaning te vind. Hy moet meer word, ek minder. Ek moet ontword. My krag is nie van hierdie wêreld nie. Die wat op die Here wag, kry nuwe krag. Om in die niet te verdwyn is om in die goddelike liefde opgeneem te word.

Menslikheid

Daar is ‘n insiggewende verhaal oor Dorothy Day. Sy sit as geestelike werker in haar kantoor met ‘n man en gesels wat maar rof en onbeskof lyk, soos die volkstaal hom deesdae sou beskryf. Sy voorkoms is misrabel sleg – hy lyk gehawend en praat onsamehangend. Terwyl sy ernstig met hom aan die praat is, kom ‘n joernalis daar aan om die bekende vrou te sien vir ‘n onderhoud.

Sy bly praat met die man, sodat die joernalis naderhand ongeduldig raak en rondkriewel.

Vra Dorothy Day vir die verslaggewer, dood-ernstig: “Wag jy dalk om met een van ons te praat?”

Salig was sy so opgeneem in die gesprek, dat sy nie vir ‘n oomblik die gehawende man kan bedink as iemand vir wie ‘n mens die wenkbroue oplig nie. Hy is iemand wat by haar is as mens. En in haar oë is dit moontlik dat hy, net soos sy, deur ander opgesoek kan word.

Sy sien voor haar nie ‘n gehawende, vernielde hulpsoeker nie.

Sy sien voor haar ‘n mens.

Laat my dink aan die ander twee kruise, so lank terug.

Die mistieke vuur: Verrukking en ekstase

'n Belangrike aspek van die mistieke ervaring is die belewing van 'n gevoel van verrukking en ekstase.

‘n Mens kan van die ekstase iets té gewoon maak – asof dit maar net ‘n moment is waarop jy geboeid raak en van jouself vergeet. (Die vorige blog hieroor moet dus nie misverstaan word nie.)

Die mistieke ekstase is soms ook ‘n verrukking. Die beroemde mistieke Franse filosoof, Blaise Pascal het (1623-62) op 23 November 1654 só ‘n besondere ervaring gehad. Hy was 31 jaar oud en tot op daardie stadium besig met sy studie van wetenskap en wiskunde.

Hy het nooit met iemand oor die ervaring gepraat nie, al het dit sy lewe drasties getransformeer. Hierdie mistieke ervaring het tot ‘n tweede bekering gelei. Dit het sy lewe oor 'n lang tyd verander en 'n lang geloofsreis by hom aan die gang gesit. Hy het byvoorbeeld na die ervaring sy beroemde Pensees geskryf wat as van die mooiste en diepsinnigste werk in die wêreldliteratuur beskryf word. (Maar hy was ook iemand wat aktief kerklik geword het, vir ander omgegee het en baie vir armes gedoen het).

Op ‘n stadium het hy hierdie mistieke ervaring heel kripties in ‘n teks geskryf wat later as ‘n frament in sy Mémorial opgeneem is:

Die genadejaar 1654, maandag 23 November... vanaf ongeveer half elf saans tot ongeveer half een in die nag.

Vuur.

God van Abraham, God van Isak, God van Jakob (Ex.3:6 vv; Mt 22:32 vv.). Nie die God van filosowe en geleerdes nie.

Sekerheid, sekerheid. Ervaring. Vreugde. Vrede. God van Jesus Christus. Deum meum et Deum vestrum (Joh.20:17). “Jou God sal my God wees” (Rut 1:16).

Vergeet die wêreld en alle ander dinge, behalwe God. God is te vind alleen in die weg wat die Evangelie uitwys. Die grootheid van die menslike siel.

“Regverdige Vader, die wêreld het U nie geken nie, maar ek het U geken.” Vreugde, vreugde, vreugde, trane van vreugde.

Ek het myself van hom afgeskei. “Hulle het my verlaat, die fontein van lewende water.” “My God, sal U my verlaat?” Laat my nie van God vir ewige geskei word nie. “Dit is die ewige lewe, dat julle U mag ken, die enigste ware God en Jesus Christue wat U gestuur het. Jesus Christus. Jesus Christus.”

Ek het my van Hom afgeskei. Ek het van hom gevlug, Hom verraai, Hom gekruisig. Ons hou aan hom vas alleen deur die weg van die Evangelie. Self-versaking, totaal en soet. Algehele onderwerping aan Jesus Christus en my begeleier. Vir ewig in vreugde vir ‘n dag se toewyding op aarde.

“Ek sal nie U woorde vergeet nie.” Amen.

Hierdie beskrywing is eers na sy dood in sy jas se soom gevind. Een van sy bediendes het opgelet dat daar ‘n dik kant aan sy jas was en die soom oopgemaak. Binne in was twee papiere waarop hy presies dieselfde teks twee keer in sy eie handskrif uitgeskryf het. Pascal wou elke dag naby aan daardie ervaring bly – op ‘n konkrete manier deur ‘n uitgeskrewe weergawe daarvan aan sy lyf te dra.

Hierdie ervaring staan bekend as die Nag van Vuur. Pascal het dit moeilik gevind om sy ervaring in woorde uit te druk, daarom het hy die woord “vuur” in hoofletters bo-aan geskryf. Daarmee gebruik hy ‘n beskrywing wat dikwels by mistieke skrywers vir hul ekstatiese belewenis voorkom.

Vir twee uur lank ervaar Pascal God as vuur. As hy die op papier vir homself beskryf, is dit asof hy nie die woorde kan vind daarvoor nie. Dit stroom uit sy pen uit. Hy druk hom uit in gloeiende taal oor ‘n ervaring wat hom in verrukking het – vreugde, vreugde vreugde, trane van vreugde! Hy moet vinnig skryf om by te bly by wat hy onthou van sy ervaring. Dit is asof hy dronk is van hierdie mistieke ervaring. Dit is ‘n beskrywing wat vertel van sy intense belewenis, van sy ontmoeting met God.

En hy kan soms nie net daaroor skryf nie – hy slaan summier oor na gebed. Die oratiwiteit: as ‘n mens deur God aangeraak word, brand die vuur so in jou dat dit in gebed uitbars en na buite stroom soos ‘n onkeerbare mag vanuit jou hart uit na God.

En Pascal was nie ‘n dweper nie. Die teendeel was eerder die geval. Hy was bekend as ‘n uitsonderlike wetenskaplike wat ook na sy bekering die menslike verstand se vermoë hoog geag het – ook in godsdiens. Sy Pensees is soms erg misverstaan as ‘n kritek op die Christendom, terwyl die in werklikheid diep nadink oor geloof wat nie net rasioneel is en kritiese vrae vra nie, maar wat ook uit die hart opkom en nooit met geweld of dwang afgeforseer kan word nie. Vir hom was geloof ‘n hartsaak wat ‘n verskil in ‘n mens se lewe gemaak het. En hy skryf indrukwekkend oor die liefde wat ‘n brandende passie in ‘n mens se lewe is. Dit is juis liefde wat die verskil tussen ‘n mens en ‘n masjien maak. Jy kan hoeveel verstand hê, maar sonder liefde is dit leeg.

Om te dink dat hy nooit met iemand oor sy mistieke ervaring gepraat het nie! Dit was vir hom kosbaar, uitsonderlik, privaat, uniek. Wat saak gemaak het, was nie wie almal daarvan weet nie. Maar dat hy elke dag met daardie stukkie papier in sy jas se soom kon rondloop in die wete dat God hom soos vuur skoongebrand het. Om by God te wees is genoeg. Dit is al wat tel.

Vier die lewe

Ek moes onlangs op Goeie Vrydag die diens lei in een van my gunsteling kuierplekke. Dis nie ‘n groot plekkie nie en die kerkie is simpel-klein en kaal. ‘n Rondskuif preekstoel (maar mooi). Geen luukses soos 'n pyporrel, sagte tapyte en verskuilde beligting nie.

Deel van die erediens is die preek oor Lukas se maaltye – ‘n merkwaardige goue draad wat deur die evangelie loop. Ek wil aan die een kant nadink oor hoedat Jesus die gewone maaltye van elke dag (lk.14 en 15) met die paasmaal verbind (Lk.22). Aan die een kant sakraliseer Hy ons gemeenskaplike eet met mekaar: as julle bymekaar is om te eet, maak dit ‘n viering van die lewe in my Naam. En die lewe is waar God seënend teenwoordig is. En as Ek nie meer daar is nie, moet julle doen wat ek doen as deel van julle lewe voor God.

Maar as Jesus vir ons daaraan herinner dat ons gemeenskaplikheid “heilig” is (die vroeë kerk het dit goed geweet en hulle brood met mekaar gedeel), wil Hy ons ook herinner hoe “gewoon” ons heiligheid moet wees. Jesus sê in Lukas 22 hy sal nie weer saam met sy dissipels eet totdat die koninkryk van God gekom het nie. En dan doen Hy dit sowaar na sy opstanding saam met die Emmausgangers en die dissipels by die See van Galilea. Sy laaste oomblikke op aarde is ‘n visbraai met sy dissipels. Waarom kan julle nie glo nie! sê Hy vir hulle en laat hulle dan saam met hom braaivis eet. Die koninkryk van God het gekom! En dit kom waar ons bymekaar, gelowig, saam met Jesus die lewe vier deur eenvoudig weg 'n braaivissie te eet. Hy het immers opgestaan en nou is God se koninkryk daar - en dit in die eenvoud van saam-eet.

Ek en my Nederlandse kollegas sit en pluis dit uit op ‘n Sondagmiddag in ‘n restaurant oorkant Brandfort se ou kerk (waar ek sowaar my kamera, pynlik, verloor). Wat beteken hierdie eenvoud? Totdat Jos sê: maar God se koninkryk is in die eenvoud van lewe. Dat ‘n mens kan asemhaal. Kan eet. Bymekaar kan wees. Kan leef. Kan sien. Kan voel. Dit is tog onvoorstelbaar dat ‘n mens dit kan ervaar.

Vir weke lank loop ek hieraan en kou. Om te kan lewe. Op die televisie rol beelde af van iemand wat verlam geraak het en met ‘n strooitjie in sy mond op die rekenaar tik waardeur hy kan kommunikeer. Sedert sy ongeluk span hy alles in om sy gevorderde rekenaarkennis te gebruik om ander wat soos hy getraumatiseer is, by te staan en aan hulle lewenskwaliteit te gee. Hy weet hoe kosbaar die lewe is. As hy die lewe vier, hoe moet ek dit dan doen....

Dit deel ek op Goeie Vrydag in die klein kerkie: die viering van die lewe wat uit God se hand kom en wat die dood nie van ons kan wegvat nie.

Hoe integer is ‘n nagmaalsbediening nie na so ‘n preek nie. Die eenvoud van die brood en die wyn. Maar terselfdertyd die diepe verborgenheid: in hierdie brood en wyn teken God die lewegewende krag van die Gees. Ons kan vashou aan die verborge betekenis van wyn en brood, van liggaam en bloed wat vir ons nuwe lewe skenk. Selfs die dood kan ons hoop nie van ons wegvat nie.

Maar nagmaal bly vir my altyd spesiaal oor die ander eenvoud: die hande van die liturg wat die tekens uitdeel. Ek onthou dikwels my gesprek met Herman Ridderbos tydens my tentamen oor sy boek (Paulus, Ontwerp van zijn theologie) waarin hy met my oor die nagmaal praat. Dit is die hande van die liturg wat die brood breek en die wyn skink wat ook die betekenis van die nagmaal uitbring. God deel lewe uit.

Daarom hou ek van die simboliek wat in die hande lê: die gemeente moet kan sien hoe die liturg se hande die brood breek, die wyn skink. Dit is ‘n teken van God se gawe, God wat uitdeel, wat gee, wat lewe skenk. Hande wat reg is om uit te deel – oorvloediglik, lewegewend. Sodat ons gedurig sal onthou hoe kosbaar die lewe is en hoe dit gevier moet word.

Daarom hou ek ook daarvan dat die diakens die wyn en brood uit die liturg se hande ontvang. Hulle gryp dit nie en loop aan na die gemeente nie. Dit kom van die liturg en word liturgies bedien aan die gemeente.

Een van die diakens kom vat ‘n bak brood van die tafel en loop aan daarmee, sien ek tydens die bediening.

Wat my laat dink aan wat ek vandag oor die mistiek lees. Iemand wat nog nie vir God in die erediens ontmoet het nie, sal nie in die paradys ingaan nie. So iemand sal in elk geval nie die paradys herken as hy of sy daar sou aankom nie.

Elke keer as ‘n diaken die brood en wyn uit die liturg se hand neem, is dit ‘n teken van God wat lewe gee aan die gemeente, herken ons die teenwoordigheid van God, ervaar ons paradys, word eenvoudig deur ‘n hand vir ons lewe gegee.

Hoe kan ons die paradys ervaar as ons nie God se hand by die uitdeel van brood raaksien nie? En, ‘n mens kan in die woestyn, in die kaalte, in die eenvoud in verrukking by God wees as jy maar oë het om te sien. In die klein kerkie op Goeie Vrydag iewers in ‘n hoekie gee God onverwelklike manna. God voed.

Mistieke ervaring: ekstase

‘n Mens is dikwels “in ekstase” oor dinge wat jou aangryp en vir jou besonder is. Dit is ook gewoonlik iets wat ‘n mens bly onthou en as spesiaal koester.

Ons verbind nie ekstase juis met ons godsdiens of in die kerk nie. Veral nie in die tradisionele kerke nie. Ons is bietjie skepties, met ons goeie boerebloed en nugter calvinisme, vir dit wat ‘n show is of wat opsweperig klink. Ons dink ekstasie is wanneer mense lights out in ‘n kerkdiens op die grond val of in beswyming gaan of in tale spreek.

Wat dit ook soms wel is. Paulus het veral in 1 Korintiërs gesukkel met ‘n gemeente waar sulke ekstatiese verskynsels handuit geruk het. Paulus was nie daarteen nie. Hy was maar net skepties waar sulke buitengewone verskynsels in die pad van die liefde gestaan het. Dit bly immers vreemd dat die Korintiërs wat so opgesweep in hul godsdiens kon raak, bitterbekke en twiskoppe was. Hulle het allerhande groepies gevorm en mekaar lelik opgekeil.

Ekstase hoef nie altyd met die buitengewone en abnormale te doen hê nie. Wanneer ‘n mens bid kan dit gebeur dat jy jouself volledig verloor in die gebed. Wanneer God op die voorgrond tree, tree die mens terug – en verdwyn selfs van die toneel af. In God se teenwoordigheid is daar helder lig, straal iets anders, groters en oorweldigends jou lewe so binne dat ‘n mens jouself kwyt is. Dit is niks anders as ‘n ekstatiese belewenis nie. Al jou aandag is by God, by wat voor jou afspeel. Jy is in ‘n verrukking oor wat jy ervaar. Wanneer dit met jou gebeur, het jy deel aan mistieke gebed.

‘n Mens lees soms ‘n boek sonder dat jy weet jy blaai die bladsye om. Of jy kyk op jou horlosie en jy besef jy is nou al ‘n uur aan die gang om iets te doen terwyl dit vir jou na ‘n minuut gevoel het. Jy het alle sin vir tyd verloor. Of jy sit soms vasgenael, besig om iets te doen en kom dan na ‘n ruk agter jy het jou skoon seer gesit sonder om dit agter te kom. Jy was onbewus van jou eie omstandighede terwyl jy jou ingeleef het. Dit is dus ‘n ekstatiese belewenis.

Dit gebeur soms in die kerk, soms. Dan word ‘n mens so deel van die erediens, van ‘n gebed, ‘n gesang, ‘n preek dat jy onbewus raak van jouself, dat jy jouself verloor en ervaar dat jy deur God aangeraak word. Jy verloor kontrole, jy weet nie van ‘n horlosie wat die tyd omtik nie, jy wens dit wil nie ophou nie. Jy het kontrole verloor oor jou lewe. Iets gebeur met jou wat jou beheer en naby God wil hou.

Eintlik word ‘n mens in so ‘n ekstatiese ervaring met God verenig. Soms gebeur dit vuriglik. Dit bly by jou draal. Jy sal nooit weer met dieselfde oë na die wêreld kyk nie.

God, weet ons, kan my so boei dat my hart vuriglik vir ‘n nuwe lewe brand. En, dikwels, volg na ekstase die donkerte van teleurstelling en mislukking. Maar dit is asof die donkerte en mislukking ‘n mens dryf om opnuut weer vir God te soek. Dit is asof ek dan hongeriger as ooit is om by God te wees.

Selfs die nugterste Calvinis weet van hierdie ekstase. Trouens, die Calvinis met geloof in die sola gratia, die ekslusiewe genade, besef juis hoedat God genadiglik in jou lewe inkom en jou so aanraak dat jy buite jou sinne raak. Die skares wat na Jesus geluister het, het dae lank sonder kos gebly. Hulle het aan die voete van die Leermeester van die Lewe gesit, verstom oor wat hulle uit sy mond kon gehoor het. Hongeriger as ooit het hulle aan sy lippe bly hang. Waar God genadiglik in ‘n bidder se bestaan instap, skyn die lig so helder dat niemand wil teruggaan na die donkerte sonder God nie.

Wanneer ons biddend na God verlang en God vir ons in ons gebed kom aanraak lank voor ons klaar gebid het, word ons in ekstase opgeneem. God vul ons sodat ons buite onsself van verrukking raak.

Oor die mistiek: God kom woon in my gebed

As verlange ‘n mens se hart instel op God se werking, begin iets van ‘n mistieke omslag in ‘n mens gebeur. Jy ervaar iets ongewoons. Dit is ‘n oomblik dat jy bewus is dat “God” in jou lewe “teenwoordig” is en dat jy deur ‘n nuwe, vreemde, ongewone, onpeilbare ervaring meegesleur word.

Terwyl ‘n mens een oomblik nog na God verlang en dit vir jou voel asof God na jou “luister.” gebeur dit dat ‘n mens iewers ophou bid en ophou verlang. Jy word tot stilstand geruk deur iets wat in jou lewe ‘n werklikheid word en iets wat in jou lewe inkom. Jou stem raak stil, jou gebeds-gedagtes word versteur, jou aandag word afgelei van wat jy bid en vra.

Dit is op hierdie punt dat ‘n mens iets vreemds en wonderbaarliks beleef: jou woorde en verlange bring jou by God – asof God in jou woord inkom en in jou lewe deurbreek. God stap in by wyse van spreke en kom woon in jou gebed. Terwyl jy een oomblik nog op God gewag het, is God eensklaps daar. Terwyl jy nog een oomblik na God gevra het, verstom jy voor die besef dat wat jy veralngend gevra het aan jou gegee word. Dat jou menslike bestaan oopgebreek word en dat iets verborge besig is om met jou te gebeur.

Dit is om te droom en te droom, om dan wakker te skrik met ‘n skok en besef jy is skielik in ‘n ander werklikheid as wat jy in jou droom beleef het. Jy word bewus van die kussing, die kamer, die geluide.

Vreemd genoeg, gebeur hierdie gevoel dat jy in die teenwoordigheid van God is, juis in jou gebed. Wat jy bid en wat jy verlang, is die plek waar God meteens kom woon en met teenwoordigheid vul. Dit is ‘n onbegryplike gebeurtenis, reeds eg mistieks. Wat jy doen en ervaar word nou die plek en die ruimte waar God teenwoordig is.

Jy raak bewus dat jou woorde nie meer woorde is nie, maar dat jy nou in jou woorde voor God self staan. Alles wat menslik is, verdwyn op die agtergrond. Jy ervaar ‘n groter werklikheid, dit wat bo-menslik is. In die menslike kom die goddelike naby aan jou, tot by jou.

‘n Mens kan nie eintlik in diepte peil wat met jou gebeur nie. Mense-taal en ervaringe word oorweldig deur ‘n onvoorstelbare Andersheid wat oor jou kom. ‘n Mens probeer dit sukkelend beskryf deur in mensetaal weer te praat van die Here, die Allerhoogste, die Vader, die Gees, die Onveranderlike, die Ewige. Jy wil vertel dat jy bewus geword het van dit wat verborge in jou lewe en gebed ingekom het en jy probeer dit in woorde vir God uitdruk.

‘n Mens weet dat jy in die Teenwoordigheid is van Iemand wat groter as jyself is. Jy dink nie meer aan wie jy is nie. Jy wonder nie meer oor wat alles met jou gebeur nie. Jy het ‘n ervaring dat jy daar is waar menslike taal te beperk is om te kan sê waaroor dit gaan.

Om te dink, te weet dat God in jou gebed inkom. Om te probeer vertel wat jy ervaar: hier is die Here self teenwoordig.

Weet ons regtig wat ons doen as ons bid? Hoe verborge, maar ook hoe oorweldigend is dit om in die teenwoordigheid van die lewende God te wees. Een oomblik nog verlang ons na God. Ons staan bakhand soos bedelaars om geseën te word. Die volgende oomblik val daar ‘n enkele munt in ons hande en ons ervaar, ons weet Iemand het begin om ons te seën. Dan dink ek nie maar aan my bak hande nie, of aan die een wat die muntjie gee nie. Ek bereken ook nie meer my behoefters nie. Ek is bewus dat by my is Iemand wat vir my sorg. Dan begin jy jou gereed maak om in diens geneem te word.

En so, al biddende, skuif die aandag weg van my verlange, my gebed en begin ek op die Here wag. In Psalm 118 skryf die digter roepende: In my nood het ek na die Here geroep. En dan in die volgende verse die ondenkbare dankbaarheid – die Here is by my (6 en 7), ek skuil by die Here.

Dit is nie altyd so duidelik nie – dit bly verborge en ons soek-soek om dit te verstaan. Wie kan God se teenwoordigheid helder peil? En dit is ook nie gewaarborgde oorweldiging nie. Dikwels, meestal, wanneer ‘n mens verlangend bid, is die besef dat ‘n mens met Iemand groter, met iets anders besig is, net ‘n roersel in jou gemoed. Iets wat jy skaars kan voel. Dit is soos ‘n plantjie wat met ‘n groen stingel deur die oppervlakte van die swart grond beur – ‘n enkele groen spikkel. Maar dit is daar, en dit is anders, en dit is vol belofte om jou lewe radikaal, van die wortel uit, om te keer. Dit is die kern van alles wat nog met jou moet gebeur.

As ‘n mens hierdie roering in jou ervaar, is God met jou onderweg. Dan is jy nie meer in beheer nie. Iemand anders begin oorneem. Dinge sal nooit weer dieselfde wees nie. Hier word die kern van die ervaring van God ‘n teenwoordigheid in jou lewe. Dit word die belofte dat God groot dinge kan doen.

Spiritualiteit as transformasie

Spiritualiteit gaan oor verandering. Wanneer God ‘n verhouding met iemand aanknoop is dinge nooit weer dieselfde nie. God se aanraking brand aanpaksels en verhardings weg. God reinig en suiwer.

Behalwe dat God mense stroop van onsuiwerhede gee God ook in die plek van die skoon, oop ruimte nuwe lewe.

God se Gees werk dus op twee maniere. Dit neem weg en dit gee in die plek van wat weggeneem is.

Soms kom die verandering skielik. Iemand vertel my dat hy in die middel van die nag wakker geword het en sy hand uitgestrek het om die bottel brandewyn langs hom te kry vir ‘n sluk. Dit is toe hy die bottel vat dat hy skielik vir homself vra wat hy besig is om te doen. Hy was al jare ‘n alkoholis. Dit was die laaste keer dat hy ‘n bottel drank opgetel het. Daardie een oomblik van herkenning het ‘n onmiddellike, durende uitwerking gehad. Die verandering was dramaties en finaal. En selfs al het hy hom baie dae geskaam vir sy eie lewe, geworstel oor sy vlakheid, het hy net op ‘n dag radikaal omgedraai.

Ander mense groei oor jare heen tot groter rypheid en menslikheid. Hulle besef dat die lewe kompleks is en dat ‘n mens nie net in een groot opsig verander nie. Daar is baie dinge wat anders gedoen kan word.

Wat my vandag besig gehou het toe ek hieroor nagedink het, was die feit dat ons so genadiglik vir onsself ruimte gee om te verbeter en soms dankbaar terugkyk na ‘n lewe wat ánders geword het. Maar terwyl ons met simpatie en begrip onsself pamperlang, sien ons so maklik ander mense raak in terme van wat hulle baie jare gelede gedoen het.

Ook dit moet verander: So sensitief as wat ons is oor ons eie vordering op die pad van volwassewording, so oop moet ons teenoor ander wees. Dit is dikwels die begrip vir ‘n ander se stryd, vir iemand anders se innerlike worsteling om vry te word, die goeie, bemoedigende woord, die nie-verwerpende uitreik dat God mense verander. Net so dikwels is dit ons skewe kyk, ons harde woord, ons ongeduldige frons wat die ander een mismoedig maak, self-vertroue afbreek, verneder laat voel.

Verandering is iets wat nie net in ons lewens gebeur nie. Dit gebeur ook by ander mense. Almal wil geestelik volwasser word, al is dit dikwels so moeilik. En ons moet nie net daarvoor oplet en daarvoor oop wees nie, ons moet elke oomblik weer begryp dat God se omvorming van mense dikwels deur ‘n enkele woord, blik, kyk of daad van ons beslissend kan plaasvind.

Spiritualiteit gaan dus oor mense wat deur God verander en getransformeer word. Hulle word uit ‘n doodsheid tot lewe verander. Dit weet ons goed en kan ons gereeld bespreek. Ons praat miskien te min oor hóé dit gebeur. En oor watter rol ons daarin speel. En oor hoe ons instrumente in die hand van die heiligende Gees van God is. As ons dit bedink, word spiritualiteit nie net iets wat oor my gaan nie. Dit word wyer oor my gewilligheid om deel te hê aan die Gees se vernuwende werking.

Gebed, verlange en spiritualiteit

As jy in die oggend uit die bed uitstrompel en die normale lewe aandurf, moet iemand nou nie met jou sukkel en vir jou vertel jou hart verlang na God nie.

Verlange klink dikwels, veral in die helder daglig, sentimenteel en so bietjie snot en trane asof dit ‘n minderwaardige emosie is en verwys na onstabiliteit.

Maar verlange het nie regtig met trane en rukkende skouers en selfbejammering te doen nie. Verlange beteken ek ervaar ‘n gemis. ‘n Mens kom agter dat daar iets in jou lewe ontbreek wat jou onrustig maak. Terselfdertyd is verlange ‘n soeke na dit wat ‘n mens tot rus sal bring. Is die teenoorgestelde van verlange “vervulling”?

Een van die dinge wat ‘n mens gou agterkom is hoe leeg ‘n mens se bestaan kan word. Hoeveel keer weer vertel mense hoedat hulle te midde van ‘n besige lewe, ‘n groot lawaai, ‘n geroesemoes van stemme, ‘n jagende verkeer pynlik eensaam voel.

Daarom gryp mense na allerhande antwoorde: party verdrink hulle verlange in alkohol of dwelms. ‘n Mens bedwelm letterlik jou sinne sodat jy nie bewus bly van dit wat in jou lewe ontbreek nie. Ander weer gryp angstig na mense om hulle en wil hulle “besit.” Die groot seksindustrie is ‘n teken van mense se verlange na intimiteit en terselfdertyd ‘n teken van hoe oppervlakkig mense probeer antwoorde vind op hul innerlike verlatenheid. Nog veel meer mense verdring hul eensaamheid deur sport, deur rondreis, deur ‘n Ipod in hulle ore, deur ure voor die televisie.

En telkens weer, as ‘n mens maar nog ‘n sessie agter die rug het, is jy weer op jou eie.

Egte geluk is wanneer ‘n mens se verlange gestil word. Wanneer jy op ‘n veilige plek naby en by iemand is. Wanneer jy jouself kan deel met iets groters of anders as jouself. In vele opsigte kan ‘n mens so ‘n vervulling kry in ‘n vriendskap of verhouding.

Maar ons wêreld met sy baie vertelling, stories en liedere oor gebroke liefde leer ons ook dat selfs die mees intieme verhouding of vriendskap iewers stuit op grense. Geen mens kan jou verlange totaal stil nie.

Die groot verlange word dus nooit geles in menslike verhoudinge of vriendskappe nie. In die mees intieme oomblikke van ‘n intieme verhouding kan ‘n mens nog skreinend eensaam en onvervuld wees. In ‘n gelukkige, stabiele en gesonde huis kan die pyn van ‘n gemis aan jou bly knaag.

Verlange het nie net met ‘n emosie te doen nie. Dit is nie ‘n teken dat ‘n mens onstabiel is nie. Verlange is ‘n diepe wete, ‘n besef, ‘n ervaring dat kortstondige antwoorde nie my vrae na sin sal dien nie. Alle besittings, maats, bure, vriende, kollegas, loopbane, medaljes is vlietig en ekstern. Verlange daag my uit om na God en die lewe te vra. Dit sal my alleen laat los wanneer ek buite myself en alle eksterne dinge gaan soek na wat saak maak.

En een van die eerste dinge wat verlange my leer is dat dit nie regtig “ek” is wat saak maak nie. Trouens, alles wat met die “ek” te doen het, laat my herhaaldelik en gedurig besef hoe arm “ek” is, hoe veel het ek buite myself nodig om vervuld te wees. Daarom is die eerste rede waarom ek in my ‘n verlange verduur, die verlange om verby myself, my beperkinge, my magsgrepe te kom. Verlange begin waar dit tot my deurdring dat ek so afhanklik van myself is – en daarom so onvervuld is – en dus na iets anders, groters smag.

Augustinus het gepraat van die onrustige hart wat net in God tot rus kom. Om in die oggend met ‘n skewe voet uit die bed te klim, wetende dat nog ‘n dag se gesleur vir ‘n mens lê en wag, sal dit dalk juis sin hê om maar vir ‘n oomblik terug te lê op jou kussing en na te dink oor juis wat dit is wat ‘n mens so kriewelrig en kort van draad maak. Wat mis ‘n mens dat jy nie kan wakker word met die wete jy lewe, jy haal asem, jy sien die son heldergeel skyn, jy ruik die lekker geur van vars oggendkoffie, jou kind kom haar armpies om jou slaan? Hoe kom die onrustige hart, deurspek met verlange na iets groters, iets anders, die Ander Iemand, tot rus? Wat kan ‘n mens te midde van heftige en hewige emosies en in die loop van ‘n wilde dagprogram laat besef dat ek deur dit alles gaan ter will van ‘n groter saak en ter wille van Iemand hoër as myself wat my honger na innerlike vervulling stil-weg stil maak? Om tog só naby aan God te wees, dat ek selfs in my verlange kan weet dit is eintlik na God wat ek so verlang, wat my so kriewelrig maak. Dit is waarom gebed gaan.

Gebed as verlange na God. Oor die mistieke ervaring.

Soms betrap ek my dat ek ‘n boek lees sonder om te registreer wat daar staan. Ek kan van elke woord rekenskap gee. Ek het die boek oopgemaak en die woorde begin lees, selfs sin gemaak van alles wat daar staan. En tog kan ek letterlik nie regtig oorvertel wat daar staan nie. As ek die bladsye weer oorlees, is ek verstom oor alles wat ek oorgeslaan het.

Dit gaan, in die ou idioom, by die een oor in en by die ander een uit. ‘n Mens lees en verstaan, maar registreer nie. Jou hart is nie regtig in wat jy lees nie.

Soms is dit so anders: dan drink jy elke woord in en lees sin vir sin soos iemand wat dors het en nie genoeg water kan inkry nie. Jou aandag is by elke woord. Jy verlang om die storie te beleef.

In hierdie geval is jou hart regtig in die verhaal wat jy aan die lees is.

Dikwels dink ons aan gebed as ‘n geestelike oefening en plig. Dis belangrik om te bid, dink ons. En pligsgetrou sal ons ‘n halfuur, selfs langer, selfs op ons knieë deurbring. Dan sê ek ‘n gebed vir God op. Ek bring woorde na God en verwag dan dat God dit sal hoor en daarna sal luister om dan in my lewe in te kom.

So ‘n gebed het inderdaad sin. Maar egte gebed is baie meer: Gebed is nie maar net die opsê van woorde nie. Dit is nie maar net nog ‘n goeie, vroom gebruik nie. Gebed is baie dieper as dit. Alles wat ons godsdienstig doen en dink, kom voort uit ‘n gebedshouding. Gebed is iets wat alles dra wat ek vir God doen.

Ons dink te veel aan gebed as iets wat ek met my mond en my brein doen. Wanneer ek bid, maak ek eerder my hart as my verstand vir God oop. Ek roep my verlange uit. My hart reik smagtend uit: God, ek verlang na u. Ek hoef nie ‘n enkele woord te sê nie – ek voel eenvoudig ek kan nie sonder U nie. Hier is my hartskreet. Ek probeer, maar ek kan dit nooit regtig mooi in woorde uitdruk nie, hierdie onrustige roep in my na U. Dit kreun in my om by God te wees. Soms verby alle woorde, selfs alles wat ek dink.

Gebed is wanneer ek my hart “rig” op God. Gebed vertel smagtend dat my hart verkleef is aan God. God, ek mis U. Waar is U? Wanneer sal ek U teenwoordigheid ervaar? Ek is eensaam God, sonder U. Ek kyk om my heen, U is nie daar nie. Alles in my roep uit om by U te wees, dat ek U ten volle kan ervaar, dat ek myself kan verloor in U.

Die wonder, die teerheid, is dat God wat ek in my verlange nie sien nie, juis dan daar is. God sit nie maar net en luister na ons gebede nie. Terwyl ons aan die bid is, my hart met aandag gevul is, ek smag na God, is God in my gebed stilweg teenwoordig. God sit nie en wag tot ons klaarpraat nie. Soms, terwyl ons nog stotterend en sukkelend bid, of selfs wil bid, is God al daar, bring God ons tot swye en raak ons harte stilweg aan. Soos die pa wat die verlore seun nie kans gee om sy praatjie te praat nie.

Is dit nie dalk die mees mistieke van gebed nie? Dat ek in my verlangende roep na God, eintlik antwoord op God se teenwoordigheid en werking in my lewe nie. "Ek wou van u vlug, Here, maar U het my nie laat gaan nie." "Ek het ver land toe gereis, Vader, maar in U huis wou ek skuil."

Hoe sal ‘n mens ooit God se teenwoordigheid kan binnegaan sonder ‘n verlangende hart? Hoe kan ‘n mens God ooit aanskou sonder gebed? Hoe kan ‘n mens dink om een te word met God sonder dat ‘n mens verlangend uitreik na God? Die nuwe krag kom na hulle wat op die Here wag.

Ek kan baie praat met God sonder dat my hart ‘n roerseltjie van verlange na God beleef. Ek kan bladsye van God se lewensboek vir my lees, sonder dat ek ‘n snars registreer van egte gebed wat nodig is om sinvol vir God te leef. En dan kan ek my soms bluf en dink God sien nie in my gebed met al sy baie woorde, die leegheid raak nie. Oppas vir die Fariseërs wat op die straathoeke staan met hul lang gebede. In my binnekamer, alleen voor U, wil ek my hartsverlange na U uitstort.

Soms moet ‘n mens selfs verder terugstaan en sê: God, ek wil nie bid nie. Ek kan nie bid nie. My hart is dor en dood. En tog, iets in my wil dat ek sou wou bid. Raak my aan, sodat ek opnuut weer kan smag na U. As my hart maar weer verlang na God.

Ps.63: Ek soek U, o God, my God, ek dors na U; ek smag na U soos in ‘n dor en droë land, ‘n land sonder water.

Lank voordat ek die geestelike reis met God loop, het ek die gretige hart nodig: “Ek kleef u getuienisse aan, Here, maak my nie beskaamd nie.” “Ek is gretig om u gebooie te gehoorsaam, want U verryk my lewe” (Ps.119:31-32). God, skep in my die rein hart vol verlange na U (Ps.51).

Hoe kan ek leef sonder hierdie hartsverlange, hierdie hartsgebed? Hoe kan ek God dien, sonder dat my hart uitroep tot God?

Ontferming

Ons hou stil by die netjiese "weeshuis." Twintig jaar gelede was dit ‘n familiehuis in ‘n tipiese voorstedelike Afrikaanse woongebied waar Afrikaanse gesinne knus naby die kerk en skool in ‘n rustige woonbuurt gewoon het. Maar die tye het verander. Nou het dit, as deel van Shiloh se omvattende werk, ‘n “weeshuis” in die kleine geword wat volgens regeringsbeleid aan kinders op klein skaal ‘n veilige tuiste gee. Tien kinders word daar met ‘n ma gevestig. Hulle kom van oraloor, maar het die een gemene deler dat hulle niemand het om vir hulle te versorg nie.

Ons word begelei deur Andre Beeton wat geduldig en entoesiasties vir ons van Shiloh se aktiwiteite vertel (http://www.shiloh.org.za/). Dit is ‘n opheffings-organisasie wat veral deeglik verantwoording van hulle finansies doen – geen korrupsie en bedrog hier nie. Hulle gee nie net konkrete hulp nie, maar volg dit op deur geestelike begeleiding. Hulle werk nie net ad hoc nie, maar beplan deeglik en op gesonde beginsels. Vanuit ‘n sentrale kombuis word byvoorbeeld vir een van hul werksaamhede etes voorberei wat nou al oor die hele Skiereiland vir sopkombuise gebruik word. Shiloh se webwerf vertel al ‘n verhaal: Geen soppy stories of prima donnas wat groot weldoeners is nie.

Hulle het die huis onlangs gekoop, opgeknap en gemeubileer. Nou woon hier ‘n huismoeder met tien kinders (sien hier onder vir ‘n vertelling daaroor). Vir die eerste keer het die kinders ‘n veilige tuiste. Elke kind het ‘n ordentlike, netjies bed. Die huis is pragtig uitgerus. Die reëls is duidelik uitgespel. Die kinders word in ‘n familie-konteks ingeburger en op hul skoolwerk ingestel. Hulle word liefde gegee, maar terselfdertyd waardes en geleenthede. Hierdie dade van ontferming vir die kindertjies sal hul lewens vir altyd verander.

Terwyl die sewe van ons na ons toertjie deur die huis op pad uit is, kom een van die kleintjies van die skool in haar netjiese uniform by die huis in. Sy omhels kinderlik bly die huismoeder en gee haar ‘n drukkie. Ek neem ‘n foto van haar en sy kom loer nuuskierig oor my skouer na die beeld op die kamera. Sy is netjies aangetrek, net nog ‘n dogtertjie wat argeloos deur die dag leef. Sy dwaal of loop nie op die straat rond nie, ly nie honger nie, word nie misbruik nie. Sy het ‘n veilige tuiste. Sy is maar net nog ‘n gelukkige kind. Later, terwyl ons deur die township ry, sien ek met groeiende ontsetting hoe haar veilige lewe afsteek teen dwalende en verwaarloosde kinders op straat.

Daarna gaan ons na Wallacedene om die kerk se werksaamhede te bekyk. Dit is geleë in ‘n see van armoede. Shiloh ondersteun die gemeente, voorsien etes (30 000 per maand), lei mense op as entrepeneurs, reël rekenaar-opleiding, maak klere beskikbaar. Ek is geroer en beïndruk deur die menswaardige benadering: hier word nie aalmoese uitgedeel op ‘n patroniserende manier nie. Hier word ‘n verskil in mense se lewens gemaak deur hulle nood te verlig en deur hulle by te staan om self op hul bene te kom.

Ek besef ook watter verskil Afrikaanse mense onselfsugtig maak in lewens van mense wat nie kan oorleef op hul eie nie. Hier werk onder andere gewone N.G.kerkmense en gemeentes saam, sonder veel ophef. Ek het maar deur Sam Pienaar hiervan gehoor en vir hom gevra om my besoekers daarheen te neem. En nou word ons vanoggend blootgestel aan ‘n wêreld van ontferming en opheffing. Ons praat en lees dikwels – heldevererend – oor Moeder Teresa in die hel-hool van Kalkutta. Ons hoef nie ver te reis, Indië toe, om ander mense wat ewe dapper en toegewyd is te ontmoet nie.

Baie dinge bly by my: Andre Beeton se entoesiasme en betrokkenheid. Die pastor wat in hierdie modderpoel van ellende gereeld tot twintig kinders in sy huis opneem en laat woon – om maar net ‘n verskil te maak aan die ellende van kinders in die gemeenskap. Die huismoeder wie se lewe om tien kinders van ander mense draai. Die vriendelike kindertjies in die kerk se creche – hulle lê op matrasse in ‘n sinkgebou en kom lag-lag ons hande skud. Die lang kamer (‘n container) waarin daar tien rekenaars netjies staan waarop mense opgelei word. Die staat wat hierdie projekte ondersteun omdat so baie ander projekte deur korrupte mense gebruik word om hulleself te verryk en die geld nooit by die armstes uitkom nie. Kan ‘n mens vir een oomblik ‘n enkele sent van geld wat sulke nood moet verlig ooit vir jouself vat? Hoe slaap jy in die nag en hoe kyk jy mense in die oë as jy so iets doen?




Daar is te veel om te vertel.

Ek vra vir Andre wat ons no-nonsense oor hul werke inlig: praat jy ooit met gemeentes daaroor? Hy besoek nie juis gemeentes nie, antwoord hy. Ons stem saam – ‘n mens moet kom kyk om te weet watter wêrelde hier vir jou oopgaan wat jy nie gedink het in ons land bestaan nie.

Hoekom kry ek hier die gevoel: wat tel is doen? Dinge moet aangepak word. Daar is amper nie tyd vir smeek en bedel nie. Wie doen, sal ontvang. Vandaar die gedurige refrein orals waar ons kom: die Here voorsien wonderbaarlik. Soos my ma altyd gesê het: hier staan mense se hande reg om goed te doen.

Toe ons wegry sê my geleerde Nederlandse besoeker en groot internasionale kenner van spiritualiteit sagweg met ‘n ingetoëndheid: Só moet die Christendom lyk.

Alles wat ons saam met hom by kongresse en die universiteit die afgelope twee weke geleer het gedurende sy besoek verdwerg voor wat ek in hierdie oggend beleef. Die kennetjie van die dogtertjie wat bo my skouer uitsteek soos sy nuuskierig na haar foto op die kamera loer en haar blye uitroep toe sy by die deur instap en haar huismoeder sien, word vir my die gesig en die stem van die Een wat smag om alle mense aan te raak en te vernuwe.

Later sê Celia, my professor-vriendin: As ‘n mens so ‘n dag beleef, wil jy alles net so los en kom uithelp. Maar, voeg sy by, nadenkend, ons kan nie, want ons het ons eie werk en dit moet ook deur iemand gedoen word. Ek dink nog altyd oor haar woorde en wonder: as ek maar soos Andre Beeton kan wees en op so ‘n konkrete manier verandering in mense se lewens kan bring...

Die pastor leun teen die tafel buite die kerk en vertel vir ons sewe byna peinsend ons verhale uit sy bediening. Hy vertel van ‘n bejaarde vrou wat in vuilgoedsakke in die township by sy huis kos uitkrap. Toe hy vir haar ‘n sak mielies gee wat hulle as skenking ontvang het, hardloop sy met sak en al skoon onder hom uit. Terwyl hy haar agterna kyk, besef hy, sê hy, dat dit sy lewe vervullend maak: “caring” and “sharing”. Des te meer, dink ek, kouend aan sy woorde, as ‘n mens deel en omgee met die armstes van armes. Maar hy praat hieroor nie onaangeraak nie. Dit is woorde wat swaar in die lug hang: om oor armoede te praat met bevoorregte mense wat na die plakkerskamp kom “kyk” het.... Hoe vertel jy hulle dat daar meer, baie meer, is as net die krothuisies, die boomlose omgewing, die stofstrate en –tuine, die kaal vlaktes, die karige gemeubileerde kerk, die paar mense wat omgee en woel.... Want as hulle in hul blink karre om die draai verdwyn, leef die mense voort. Steel hulle nog desperaat om iets in hul maag te kry. Sit hulle hul kinders op straat.






Miskien ‘n laaste vertelling: Elke kersfees deel die gemeente 3,500 kerspakkies uit aan inwoners van die township. Die kindertjies staan lang toue. Die gemeente moet streng en versigtig die lang rye beheer want dit ontaard maklik in ‘n stamptog. Hulle gee eenvoudige presentjies. Kan jy jou indink, sê hy, dat ‘n seuntjie blink-oog en bly die tennisbal uithaal?

Kan jy jou indink?



Praise the Lord
Date received : 2009-02-23 On the 11th February, 2009, three children moved into our Shiloh Children’s Home. We have awaited the arrival of our children very eagerly. For this event we baked a cake and had a welcoming party for them.

We were so glad to welcome our first children in the Home and we did everything we could to help them settle in. As we got to know these children and heard what their dreams were, both Lorraine and I came to a sort of mind-shift. Both of us have children that are already adults. We are not so young anymore, but took employment with Shiloh to open up this house because we love working with children and it has been our dream to help those who are suffering. Now suddenly we find ourselves being part of a family again with young children who are still busy preparing themselves for their futures. For us it is no longer just a job! We have got caught up in their dreams and it has become a challenge for us to help ‘our’ children achieve their goals.

The eldest is a girl who is in Grade 11 and wants to study hospitality and become a chef. She is studying the right subjects at school to qualify for her further studies. The next child, also a girl, wants to become a doctor! The youngest, a boy, wants to become a lawyer! We know children can often change their minds, but if they stick with their hopes, how can they possibly achieve them? They have no resources and no family support. We came to the decision that we would support them in their dreams and goals and let God do the rest, because with Him everything is possible.
SARAH ABRAHAMS
HOUSE MOTHER

While preparing the house for the arrival of the children, we have had a long list of essentials, and an even longer wish list. Most of these items have been supplied through donations; even the garage is being transformed into another bedroom, with bathroom, at no cost to us!

I am, again, amazed by the love of God for those who suffer and how He cares for them and opens people’s minds and arranges for the needs of His children. We certainly have wished, prayed and done our best, but what He has given us is mind-boggling! These past weeks we have had to run to keep up with Him.

However, one major need remains. Every second Sunday afternoon between 15h00 and 17h00, the house will be open for the children’s families to come and visit them. At the moment we only have the living room where these visits can take place. Outside the house we have covered verandas where we could have visitors as well if we had the appropriate outside furniture. If we receive secondhand furniture and need to renovate it, we have become quite adept at doing that.
LORRAINE VAN KAMPEN
PROJECT MANAGER

Die geringes

Dit was twee weke van hoge gesprekke oor spiritualiteit en die mistiek. Dit was groot name wat aan die woord was en ons het dinge mooi uitgepluis en bedink.

Die tweede week het alles in idillies omstandighede plaasgevind: iewers in afsondering, op ‘n stil plaas, met die stilte wat soos ‘n swaar sak oor ons geskuif het om ons af te grens van die woeligheid van die daagse lewe by die huis. Hier kon ‘n mens tot rus kom, as dit nie was vir al die besige gepraat nie.

Almal is aan die worstel met die moeilik stof – die denkers op die gebied van spiritualiteit oor eeue heen. Die groot name: Dionusios die Areopagiet, Meester Eckhart, Thomas a Kempis, Sint Willem van Thierry, Hammerskjold. Ons lees hulle tekste en bedink die mistiek van ‘n kant af. Dit is vir die meeste van ons nuwe terrein. Vars, boeiend, maar ook vreemd en anders. Nie juis deel van ons gewone dieet in die kerk nie.

Ek loop na so ‘n lang dag van dink, dink en dink, vroegaand om kollegas by hul woonplek te gaan haal vir ete en sommer ‘n lekker wandeling te neem – oefening na al die sit en vars plaaslug om in te asem na die kamer-lug van die dag. Die huis van die kollegas is ongeveer 15 minute van my plek. Die dag lê tam agter my. Ek kom tot rus soos die besige tye soos sand in ‘n uurglas uitloop uit my gemoed en die stilte rondom my in die plek van al die baie geklink en geklank in my binneste nestel. Ek is dankbaar dat ek ‘n paar oomblikke alleen kan loop, al is dit donker en my flitsie nie juis ‘n groot gids teen die donkertes om my nie.

Die rus verdamp gou. Ek begin wonder of ek nie die pad kwyt is nie – die pad lyk verder as wat ek gedink het. Ek wil-wil ongedurig raak. Dit is nie nou die tyd om te verdwaal nie.

Ek hoor iemand aankom en ‘n ongerustheid sak half oor my. Dis donker plaas om my. En die terrein is onbekend. Niemand weet waar ek is nie.

Dis Erik. Hy het ‘n bruin werkersuniform aan en beduie vir my dat die plaashuis wat ek soek net om die draai is. Onseker volg ek hom. Ons praat onderwegs oor hom, oor sy werk (hy is nog net 2 jaar daar), oor sy vrou (sy woon 40 kilometer verder in die stad), oor die diere op die plaas. Hy moet gou iemand by die huis gaan sien en kan my gaan wys waar dit is. Ek verstom my as ons om die draai kom en die plaashuis voor my lê – enkele meters van waar ek omgedraai het omdat ek gedink het ek is die pad kwyt. Wat is die duisternis tog ‘n gevaarlike plek om in te wees.....

Ek ry met my kollegas terug na die hoofkamp vir aandete. Erik in die pad terug na sy slaapplek. Erik loop sonder lig in die donker. Dit is laataand en nog ‘n ent na sy plek toe.

Jamie hou stil, draai die ruit stadig af en vra hom vriendelik of hy wil saamry. Ek verwonder my oor die eenvoud van hierdie vriendelike daad: ‘n venster oopdraai, omgee vir die werker op die plaas, ‘n geleentheid aanbied. ‘n Enkele daad van menslikheid.

Later, aan die einde van die twee weke, op pad lughawe toe, sit ek in die motor en gesels. Riaan vertel: vir ons braai van die vorige aand het ons ekstra hout nodig gehad. Almal was lus vir die lekker uitspan na die vol program van die dag. Hulle organiseer ywerig die nodige en ry ‘n paar kilometers om ‘n sak hout te gaan haal. Daarvoor kry hulle die hulp van die ander plaaswerker. Hy gaan saam met hulle om die hout te gaan haal en dra dit met hul terugkeer ook nog geduldig van die motor na die braaiplek. Die manne sak op die sak toe. Die vuur moet gepak word, die drinkgoedjies uitgehaal word en die braai op die rooster kom. Dit is die lieflike ritueel van samesyn, grappies maak en heerlik uitspan.

Die arbeider sonder naam, sy plig gedaan, draai om om die paar kilometers in die donker terug huis toe te stap, terwyl die manne hulle vleispakkies oopmaak en die hope hout pak. Hy het ‘n lang dag agter die rug. Op die groot plaas is daar nie rygoed nie en dit is meestal voetslaan. Daar is nie kinders, vrou, familie, vriende met wie hy kan terugsit en braai nie. Vroeg gaan slaap en douvoordag weer opstaan vir die nuwe dag se werk.

Riaan laat hom egter nie gaan nie. Hy laai hom in die motor en vat hom terug tot by sy huis.

Ons het oor groot dinge gepraat in die twee weke wat verby is. Groot sake. Diep sake.

En al die tyd was daar om ons mense wat stilweg en ongesiend met hulle gewone lewe aangegaan het. Onaangeraak deur die diep debatte wat nuuskieriges met mekaar en met die groot geeste van die verlede aangeknoop het.

Erik en die naamlose houtdraer. Die geringes. In soverre as wat julle....

Contemplatio

Daar is die oomblikke in jou lewe dat jy weet jy word deur God aangeraak. Dit is soos ‘n vonk van herkenning wat vir ‘n oomblik in jou brand – die brandende hart van die Emmausgangers.

Hoe praat ‘n mens daaroor? Die onuitspreeklike ervaring, verby woorde, te persoonlik en te intiem vir die markplein.

Dit is die oomblik van verrukking, die oomblikke dat ‘n mens opgetel word – soos Paulus in die derde hemel.

Maar dit is ook die oomblik dat alles wat jy aan die doen was, in jou hart ingesak het en deel van jou innerlike geword het.

Hulle kom nie baie nie. Sulke oomblikke is skaars en oases in die woesten van jou geloofsreis. Maar hulle brand God se beeld in jou in. God se voetspoor lê ingemessel op jou hart. Jy dra ‘n goddelike spoor in jou rond. Jy het God se gelaat gesien.

Dit is oomblikke wat jy met eerbied noem, terughoudend. Want dit is ‘n verterende vuur wat in jou lewe kom en jou konsumeer met verlange na die Een wat suiwer liefde is en wat jou dryf met ‘n vurige begeerte om vir altyd daar te wees waar die Liefde in volheid woon.

In die teenwoordigheid van hierdie Een pas dit jou om nederig te wees. Want as jy maar te gou wil vertel van hoe lieflik jy geseën word deur God se teenwoordigheid, ontdek jy met ontnugtering dit is maar net ‘n voetspoor. God se inwoning word verduister deur jou beperktheid, jou skuld, jou duister weë.

Jy wil nie daaroor praat nie. Want dieselfde God wat jou aanraak, is ook die God wat jy telkens weer verraai. Jy faal die Liefde. En al die spoggerighede oor die Teenwoordigheid word sy krag ontneem deur die verraad.

Om by God te kan wees in ewige stilte en liefde. Trek die skoene uit. Dit is heilige grond. Moenie te maklik praat nie. Te veel woorde wis die spore uit. ‘n Mens staan hier voor die Verborgene, die Onuitspreeklike, die Ewige.

Liefde in 'n maalkolk van lyding en ellende. Oor die spiritualiteit van omgee

Ek lees nou ook Ds Luckhoff se dagboek wat hy as predikant in Bethulie se konsentrasie-kamp geskryf het. Dit is ‘n merkwaardige boek om te lees langs Rensche van der Walt se dagboek (sien vorige blogs).

Luckhoff was maar 27 jaar oud toe hy, vars en geleerd van sy oorsese studies, in die kamp as predikant aangestel is. Hy was as ‘n onervare proponent daar in die diepkant ingegooi vanaf 21 Augustus 1901 tot 24 Oktober 1901 - juis in die tyd dat die sterftes hul hoogtepunt bereik het. Na sy kort tydjie in die kamp (skaars twee maande) het hy ‘n senu-instorting gekry. Hy moes toe na sy ouerhuis terugkeer. Luckhoff , wat later as Sekretaris in die Diens van Barhartigheid onoortreflike werk in die kerk sou doen om armes op te hef, het in 1943 ‘n eredoktorsgraad vir sy werk gekry. Hy verdien meer as dit vir hierdie dagboek – wat hy, soos hy in die voorwoord skryf – vir ‘n jaar lank nadat hy dit klaar geskryf het, nie weer moed kon vind om dit te lees nie.

Destyds toe ek Bonhoeffer se briewe in die gevangenis gelees het, het dit my lank gekos om weer perspektief te kry. Hierdie dagboek is erger: dit is die verhaal van ‘n man wat in die modderbad van grenslose lyding van die mees verwondbare deel van die samelewing – vroue en jong kinders – moet preek oor God.

Bladsy 109 (in Raath en Louw se “Die Konsentrasiekamp te Bethulie gedurende die Anglo-Boere-oorlog 1899-1902) val my op omdat dit in hierdie kookpot van ellende die plek van liefde uitspel. Hy skryf op Woensdag 4 September as volg:

Dit was ‘n baie besige middag.
Daar was begrafnisse om 4.00 nm. Agtien lyke. “En God sal al die trane van hulle oë afvee.
Hoe kan ‘n mens se hart verhard bly? Kan ‘n mens onbewoë wees wanneer jy wenende, swaar beproefde moeders in foltering, knielende, langs hul suigelinge se grafte sien?
Liefde is, na dit alles, die grootste en geheimsinnigste van alle dinge!
Verklaar dit dat ‘n moeder kan vasklou aan ‘n hulpelose, idiotiese, msvormde seun van veertien jaar en hom mond tot mond voer! Verklaar dat ‘n moeder nag en dag, dag en nag met ‘n siek kind kan wakkerbly! Kyk na daardie diep gesonke oë, droefheid-gesonke, hulle sorg – vermoeidheid, en vertel aan my wat is hierdie liefde wat alles verduur!
Gedurende die afgelope veertien dae het ek twee dinge geleer wat tot nou toe vir my alles “verbeelding was” – die betekenis van die liefde en dit wat Godsdiens genoem word.

En dit is die goeie dele van die dagboek.

Oor 'n spiritualiteit van vrede: Emily Hobhouse, A.D. Luckhoff en die Oorlog

As iemand my sou vra na ‘n top tien boek, sou ek ongetwyfeld Rykie van Reenen se “Heldin uit die Vreemde” baie naby aan een plaas. Ek was deur die jare heen ‘n groot bewonderaar van Rykie se skryfwerk. Behalwe vir haar loslywige Afrikaans, is haar humor altyd bevrydend en haar sensitiwiteit vir mense oorrompelend. Sy skryf oor Emily Hobhouse se besoek aan die kampe en haar desperate pogings om die mense in hul nood te help. Emily, sê Rykie, se sonde in haar landgenote se oë was nie dat sy die Boervroue gaan help het nie, maar dat sy haar met hul nood vereenselwig het en vir hulle jammer was (bl.60). Sy het, skryf Rykie op dieselfde bladsy, vir ‘n bejaarde tante, bewend van die koue (‘n tante van Pres.Kruger) haar eie onderrok uitgetrek en gegee.

‘n Paar ander gedagtes wat my aan die dink gesit het terwyl ek die referaat oor Rensche se dagboek skryf:

Die vernietiging van plase deur die Britse leër om die ondersteuning van die soldate op die front deur hul familie tuis op die plase te voorkom:

Giliomee (2004:210) notes that almost the whole of the Free State was scorched, evoking the following comments from the later General Smuts, “[Wherever] the enemy appeared, he carries out indescribable destruction. All houses are burned down, all fields and gardens are utterly destroyed, all cattle and foodstuffs are carried off and all males taken prisoner”. A year latter he visited the location again and wrote, “The horror passes description... Surely such outrages on man and nature will lead to certain doom.”

Die voorstelling van Boere deur sommige Engelse skrywers:
The innocent women and children were, in the words of a British author, seen as an “savage being(s)... hideous in form, unkempt and unwashed, violent, hypocritical, a persecutor and an assassin of the English” (Giliomee 2004:210).

En uit Dolf Britz se hoogs interessante artikel met die naam: ‘Now, what has become of our prayers and supplications?’ Faith in an Anglo-Boer War concentration camp of 1901 in Acta Academica 39 (2007) die volgende verhaal oor die dagboek van die latere bekende Ds. Adriaan Luckhoff. Luckhoff het tydens sy bediening in die Bethulie kamp totaal ingegee oor die ellende en lyding wat hy daar beleef het. Hy skryf oor die vreemde pre-okkupasie van mense met doodsbed-tonele en “verwyt” homself amper as hy self die volgende toneel beskryf (Luckhoff skryf sy hele dagboek in Engels):

From there called by Mrs. Van den Berg to new ward, to come quickly, as Lenie was dying.109 I went, and when I entered saw that God was going to take her away. Let me not attempt to describe her angelic little face of marble white, her beautifully chiselled nose, and her sweet little mouth! Silently we knelt around her bedside — mother, nurse and I. Of her beautiful blue eyes I have said nothing, for they were closed — the lids gently drawn, and the lashes trying hard to kiss the soft smooth cheeks. ‘O God, come and help us! O Saviour, come and take Thy place beside her bed — hold her hand — take her in Thy tender arms and press her against Thy bosom! Bear her, Saviour, where Thou wilt, for with Thee she is safe. Comfort our hearts and give us to bend our heads in humble resignation — Thy will be done. Amen!’ ‘Lenie, Lenie, Lenie, mij kind, jou mammie is hier bij jou, en Jezus ook is hier om jou hand te hou — moenie bang wees nie, mij kind.’ Under her weary eyelids she looked at us, and a large tear gathered in her left eye. It glistened like a diamond for a moment, and then became the possession of the sorrow-stricken mother. Then we were silent and watched. Slowly and gently the lids opened — now again we could look into those clear blue orbs. Wider — wider — and still wider they grow — uplifted, right away beyond the three forms of clay before her. See how the pupils dilate — they seem to swamp the blue! And so for a few short moments they remain. It was a gaze right beyond us to — what! Will it be old-fashioned to suggest ‘Angels’, perhaps! Until I grow wiser I shall hold fast to Angels. O, the mystery of the Unknown! And slowly, gently, those lids sink once more to rest — to rest indeed — for her spirit has fled — perfect peace! How passing strange, how majestic in its simplicity, how weird in its strange stillness — the passing of a Soul — the disunion of Body and Spirit! Is this Death? Then may I never fear its shadow! Sunset and Evening Star!

Oorlog is walglik. En om te dink dat die Boere oorlog vandag deur sommige beskryf word as een van die onnodigste oorloe ooit (is dit nie wat baie deesdae van die grensoorlog skryf nie?).

Die mistiek van Jan van Ruusbroec

Jan van Ruusbroec

Die vlaam, Jan van Ruusbroec, leef in die dertiende eeu (1293-1381) in Brussel en vertrek later na Groenendaal waar die klooster waarin hy woon ‘n besondere bloeitydperk beleef. Hy wou wegkom uit die drukte en besige lewe in Brussel met die baie mense om te gaan stilte soek. Maar hy wou nie ‘n klooster begin nie omdat hy nie veel gedink het van die kloosterlewe van sy tyd nie. Die priesters was vir hom te wêreldgelyk.

Hierdie beroemde skrywer het ‘n groot invloed op die geskiedenis van die mistiek gehad en word gereken as een van die grootste mistici in die wêreldgeskiedenis. Hy het volgens oorlewering in die eensaamheid eers versigtig die “fluisteringe” van die Gees op ‘n wastablet neergeskryf om dit later meer sistematies te verwerk. Later het hy so bekend geraak dat selfs gesiene en magtige figure hom gaan besoek het en raad gevra het.

Hy skryf dat die ontmoeting tussen God en mens altyd weer dieper en dieper word. Die mens groei in sy mistieke lewe. Die mens kan juis as beeld van God in hierdie mistieke ontmoeting groei. Elke mens dra God se beeld en die herwinning van hierdie beeld was die hart van die mistieke lewe. In sy kern, sou ‘n mens dus kon sê, is die mens God. ‘n Mens groei in gelykenis aan God in die mens se aktiewe leef vir God (die werkende lewe – of die via pugativa), deur die innige, verlangende lewe (die via unitiva) wat die vriendskap met God versorg en wannneer ‘n mens deel word van God in ‘n lewe van liefde (die godskouende lewe, die kontemplatiewe lewe). Dit is veral die derde aspek wat die hoogste vorm van sy mistiek verteenwoordig. In dit alles is Christus die model en die inspirasie.

Ruusbroec is veral bekend vir sy werk: Die gheestelike bruloch. Hy is deur sommige veroordeel omdat sy mistiek as synsmistiek of as panteïsties beoordeel is. Ruusbroec self het ontken dat sy leer dat die mens God word panteïsties is. Dit word bevestig deur sy herhaalde beklemtoning dat God anders as mense is en transendent bly. Sommige dink dat sy mistiek iewers so geformuleerd is dat dit die grense tussen God en mens ophef – hoewel hulle nie juis baie voorbeelde kan opnoem nie.

Hier is ‘n voorbeeld van hoe hy skryf:

All the richness which is in God by nature we possess in God by love, and God in us, by means of the incommensurable love which is the Holy Spirit. For in this love one tastes everything which one can desire. And therefore, by means of this love we are dead to ourselves and have gone out in loving transport into waylessness and obscurity. There the spirit, in an embrace of the Holy Trinity, is eternally indwelling in the superessential unity, in rest and in enjoyment. And in the same unity, according to the way of fruitfulness, the Father is in the Son and the Son in the Father, and all creatures are in them both. And this is above distinction of persons, for here, by reason alone, we understand fatherhood and sonhood in living fruitfulness of God’s nature.

Vir ‘n volledige vertaling in Vlaams en Engels, van die derde faset (die kontemplatiewe lewe), sien:

http://www.sofiatopia.org/equiaeon/3thlife.htm#2

Bernard van Clairvaux: die mistikus van die Christus-liefde

Bernard van Clairvaux leef in die twaalfde eeu (1090-1153). Hy is nou ‘n uitstekende voorbeeld van hoe ‘n mens tegelykertyd die mooiste van mooi dinge kan skryf en tog weer op ander punte weer onverstaanbaar kru en selfs gewelddadige kan wees.

Hy is seker een van die belangrikste mistieke figure in Europa wat ‘n groot invloed op van die bekendste wêreldfigure in latere eeu sou uitoefen.

Reeds as jong man van 21 jaar oud neem hy sy godsdiens ernstig op en gaan in ‘n klooster woon. Hy neem al hoe sterker die inisiatief en slaag hy daarin om in Clarivaux ‘n klooster te begin wat later meer as 700 lede sou hê. Iewers het hy die regte dinge gesê en kon hy mense inspireer om in die stil kloosters ‘n lewe by God te vind – iets wat in daardie tyd nie so gewild was nie. Hy was dus bekend as ‘n groot hervormer van die kloosterlewe en vir die ommekeer wat hy in die godsdienstige lewe gebrin het.

Hy is veral bekend vir sy preke oor Hooglied waarin hy op ‘n aangrypende manier die verhouding met Christus in terme van liefde uitbeeld. Bernard voel sterker vir die mistieke ervaring van God as vir die filosofiese, rasionele teologie (o.a. soos deur sy groot teenstander, Abelardus beoefen). Die verhouding met Christus laat in die mens ‘n liefde losbrand wat haar of hom innerlik totaal verander en omvorm. Hy soek die volledige mistieke eenwording met Christus en skryf van sy innige begeerte dat die warm gevoel wat hy kry as hy aan Jesus dink, nog intenser ervaar kan word sodat hy in Christus rus kan vind. Bernard is een van die grootste verteenwoordigers van ‘n intieme Christusmistiek.

Tog is daar ook die skadukante aan sy lewe – veral as ‘n mens hom vanuit ‘n moderne hoek bekyk. Hy is bekend as iemand wat groot invloed op die politieke toneel uitgeoefen het. Onder andere het hy tydens die kruistogte die Christen-leiers aangespoor om hul veroweringe sonder genade teenoor die Moslems voort te sit. Hy was ook ‘n sterk, uitgesproke teenstander van sy teologiese teenstander, Abelardus – soveel so dat party hom as ‘n ketterjagter beskou. In die sin was hy ‘n kind van sy tyd wat die stryd vir Christus as ‘n stryd teen andersdenkendes en ander gelowiges gesien het.

Hoe moeilik is dit tog om die beperkinge van ‘n mens se tyd te ontglip! ‘n Mens kan so naby aan God leef, soveel groot kragte wakker maak deur alles wat jy oor God skryf en dan tog terselfdertyd so gebroke menslik, selfs onmenslik praat en leef.

Rensche wan der Walt se geloofservaring in die konsentrasiekamp

Hoe reageer 'n mens as daar daagliks rondom jou tien tot twintig mense aan siekte en honger doodgaan? Rensche van der Walt reageer in die konsentrasiekamp oor die ekstreme lyding rondom haar deur feitlik in elke paragraaf oor God te praat. As huisgesinne om haar feitlik totaal uitgewis word, as sy vriende en familie die een na die ander sien sterf, is haar konstant refrein: in hulle dood is God aan die werk.

Sy besweer die dood en sy verskrikking op ‘n heel eenvoudige manier. Vir haar is die dood nie ‘n mag wat teenoor God staan nie. As iemand sterf, is dit die Here wat hom of haar wegneem. Sy kan selfs skryf dit is God wat gee dat ‘n koeël iemand tref en dood maak. God se toelatende wil staan oor mense se lewens geskryf. Niks gebeur sonder dat God daar teenwoordig is nie. Trouens dit gebeur alleen maar omdat God dit laat gebeur. God wil dit laat gebeur.

Maar God is meer as net teenwoordig. God is ook die een wat mense die krag gee om hul sterwenslyding te dra. Op ‘n stadium beskryf sy hoe die vrou van Floris Coetzee hoor van haar man se dood net na sy in die kamp aankom. Dan sterf haar seun ook. Rensche vertel dat dat die Here vir haar krag gegee het om haar lyding te dra totdat haar oomblik aangebreek het dat sy gesterf het.

Omdat mense hierdie onwrikbare vertroue in God se plan en krag het, kan hulle in hul lyding self vir God liefdevol nader. Hierdie God wat so met mense werk, is 'n God wat 'n mens in liefde kan omhels. Sy gebruik intieme liefdestaal of die menslike reaksie op die Goddelike insiatief te beskryf.

Rensche skryf oor die vrou van Adriaan Venter wat drie kinders in nege dae sien sterf het, dat sy die kastynende hand van die Here gekus het ten spyte van haar bitter verlies. En nog aangrypender is haar reaksie, nadat sy al tientalle, selfs honderde mense sien sterf het, op 3 November 1901. Sy hoor van haar oom Dirk Venter se dood. Van sy hele familie is daar net een dogter van 12 jaar oud wat oorleef. Nooit hoor jy die dogter kla nie, skryf sy. Sy voeg dan by: “wat die Here aan ons doen, is goed.” En, terwyl sy hieroor skryf, in daardie donker nag van grenslose lyding vervolg sy met ‘n aanhaling uit die Psalms: “Want die Heer is groot, ‘n heerlike God. ‘n Koning van die saligste lot. Alles wat op aarde leef, beef onder die wil en beskemende hand van die Heer. Wat die Here doen is sy welbehae. Die diepste van die aardse ingewante, die hoogste berg is in sy hand.” Hoe nader die dood aan 'n mens kom, hoe inniger en liefdevoller die aanbidding van God.

Rensche van der Walt. Gereformeerde spiritualiteit?

Sober gereformeerd: oor ‘n Godsbeeld in ekstreme nood

Die referaat wat ek besig is om te skryf oor Rensche van der Walt se dagboek, lewer vir my boeiende stof op. Die foto’s (sien die vorige blog) van die kinders gee vir mens net ‘n beperkte blik op die lyding wat mense in daardie oorlog meegemaak het.

Rensche se dagboek is ‘n sober vertelling. Daar is niks sentimenteels aan haar storie nie – terwyl 461 mense binne vyf maande in ‘n kamp van 2 200 inwoners sterf aan masels, koors, honger, onhigiëniese toestande, koue, hitte en ekstreme toestande, praat sy oor God op ‘n boeiende manier. Rensche is geen pushover nie. Sy het ‘n hekel aan die joiners, die verraaiers en die meelopers van die Engelse (hulle is “’n spyker in my oog”) en sy sit die Engelse sonder omhaal van woorde op hulle plek (hoekom moet ek vrot vleis eet as julle honderd van my vet hamels gevat het. Julle het ons opgesluit en nou moet julle vir ons sorg....). En sy laat twee keer haar ontsteltenis blyk oor die jong meisies wat met die kakies te vriendelik is (“Veral Miss Mere en een Miss De Wed... met ‘n Khaki tussen hulle op ‘n kar, terwyl Rensche en haar vriende in die spruit wasgoed was: “Liewer ‘n spruitsitter as om op so ‘n manier op ‘n kar te ry....”).

Maar sy vertel in haar dagboek van die baie kinders wat maer en uitgeteer gesterf het (22 000 kinders [uit 28 000 sterftes] onder 16 het in die 43 konsentrasie-kampe gesterf). Hele gesinne is uitgewis. Soms het net ‘n jong kind oorgebly sonder enige familie.

Hoe dink ‘n mens oor God as dit oor jou pad kom?

Om bietjie van die antwoord te verstaan, moet ‘n mens na die foto hieronder kyk. Dit is geneem van ‘n groep lidmate van die Gereformeerde Kerk in Reddersburg, waarvan Rensche ‘n lidmaat was.



Ek loop dit op die internet met die volgende berig raak:
Ook in die Vrystaat is in 1909 fees gevier. Dit is op 12 en 13 Mei te Reddersburg gehou. Die plaaslike predikant, Ds L.J. du Plessis het die feesrede gelewer. Al die Vrystaatse predikante (5 in getal) was teenwoordig, met Ds. Hamersma uit die Kaapkolonie en Ds. M. Postma uit Transvaal.
Tydens hierdie byeenkoms is £ 30 gekollekteer. Saam met die voorafkollekte van £ 70, kon die kerk in die Vrystaat Gereformeerde leesstof vir kinders voorsien.
Tydens die byeenkoms is ‘n foto geneem van al die broers en susters wat 50 jaar vantevore, in 1859, by die stigting van die Gereformeerde kerk teenwoordig was. En dan die opmerking: “... en op het portret uitmunten door eenvoudigheid en zedigheid van kleederdracht en houding.” http://www.gksa.org.za/150/1909.html

Dit is die “eenvoudigheid en sedigheid” van die kleredrag en houding wat ek onthou (maar die “leesstof vir kinders” vertel tog ook iets van ‘n gemeente se fokus). Mense wat só aantrek om hul gemeente se 50 jaar te vier, sê iets oor hul godsdiens. En dit is ook inderdaad soos ek die “Dagboek van ‘n Bethulie kampdogter” (uitgegee deur Kezia Hamman in 1965) ervaar.

Rensche was toe maar 23 jaar oud, maar ook haar dagboek vertel ‘n merkwaardige verhaal van iemand wat in haglike toestande waar mense soos vlieë afgemaai word, haar geloof sober uitleef. In die eenvoud van haar dagboek, is ‘n geloofservaring te merk wat ‘n mens verwonderd laat. Daaroor later meer. Maar hier net voorlopig my eie gevoel oor die foto: terwyl ek daarna gekyk het, my verwonder het oor die donkerte, die swart klere, die baarde, die gender skeiding, die gekappiede vroue, het ek by myselwers gedink ‘n mens sou vanuit die 21e eeu tog ‘n harde parodie daarop kon lewer. Maar van nader gesien, is hier leeftye van meelewing, winters en winters van getoë geloof, dekades van wysheid en verder net rustigheid van die ouderdom te lees. Moenie met die omies en die tannies (veral die met die kieries) lol nie. Daar is inbors. Maar dis nie ‘n foto van narigheid, skynheiligheid of pretensies hierdie nie.

Rensche se dagboek, geskryf deur ‘n 23jarige vrou, in 1901 (sy was met die eeufees 31 jaar oud), sit ‘n bril op my oë wanneer ek na hierdie foto kyk. En iewers is daar ‘n mistigheid op die brilglase – oor vervloë tye toe geloofservaring skynbaar so kinderlik eenvoudig en sober kon wees, sonder dat dit ooit pateties of sentimenteel of skynheilig was. Die foto en die dagboek saam vorm met die foto’s van die uitgemergelde kinderlyfies (vorige blog) ‘n raamwerk waarbinne my eie spiritualiteit weer skuif. Ek besef, terwyl ek daarna kyk en dit lees, hoe geloof dikwels die enigste bron van oorlewing is. Wat sou tog van ons word as ons nie meer na God kan uitreik nie?

Ten slotte: baie is oor die oorlog geskryf vanuit ‘n historiese hoek. Wat weet ons eintlik van die geloof waarmee mense in hierdie oorlog in is? Watter geloofservaring, ervaringsrealiteit, het mense gehad? En hoe skuif dit my in my spiritualiteit?

Spiritualiteit van vrede: oorlog, vroue, lyding,

Ek het pas die dagboek van Rensche van der Walt deurgelees oor haar ervaring in die Boere-oorlog. Ek is nou besig om dit te verwerk vir 'n Spirasa aanbieding op 16 April. In my navorsing het ek op die volgende foto's afgekom.

Dit is nie 'n goeie begin vir my navorsing nie. Ek gaan spesifiek skryf oor die spiritualiteit wat vroue in sulke omstandighede aan die gang gehou het. Noudat ek die foto's gesien het, lees ek die dagboek nie weer dieselfde nie.

Wat my laat besef hoe belangrik dit is om ons te kan "inleef" in sulke omstandighede voordat 'n mens oor spiritualiteit kan praat. Die totale prentjie wat ek ook moet bedink is: 28,000 sterf in die kampe. 22 000 was kinders onder 16. Die totale bevolking was 200 000. Ongeveer 14 % van die Afrikaanssprekendes. In vandag se getalle sal dit in Suid-Afrika ongeveer 6 miljoen mense wees.


Maar stel jou voor: jy beleef hierdie gesig in die foto's en dan gaan sit jy in die aand by jou dagboek en skryf jou "ervaring" neer. Wat skryf jy? Hoe dink jy oor God as jy wil bid?

Hieroor sal my aanbieding gaan.

Ek het so pas ook Roth se Indignation gelees. Dit is 'n boek wat die lelike gesig van godsdiens sonder genade afruk. Maar wat my nog sterker geraak het, is die verskriklike beelde van geweld wat die boek oproep.

Opnuut weer, besef ek, hoe belangrik 'n spirtualiteit van vrede is.






"...(O)ne had to make little fireplaces in front of the tents - tents that must serve as sitting room, pantry, bedroom and dining room in one, and they were of a size that were but one small bed and a table therein, there was no room to turn; and then there were a number of children as well! Most of the poor women had not even brought a bedstead with them because they were seized in such haste."

"When we came, the women received eatables three times a week. Tuesday, meat; Wednesday, meal, sugar coffee, salt; and on Saturday, again meat. The food stores were not near the camp, quite ten minutes walk, and they had to carry it all. For each person there was 7lbs of meal a week, no green food and no variety; the sugar was that black stuff we would have given our horses on the farm to stop worms . . . the coffee was some mixture, no-one could rightly say what coffee it was, some said acorns, others dried peas - but it was all a very sore trial for us to bear, we, who were so used to good food, vegetables, milk and mealies." (Alida Badenhorst, translated E. Hobhouse, "Tant Alie of Transvaal: Her Diary 1880-1902", George Allen and Unwin, London, 1923).

"Worst of all, because of the poor food, and having only one kind of food without vegetables, there came a sort of scurvy amongst our people. They got a sore mouth, and a dreadful smell with it; in some cases the palate fell out and the teeth, and some of the children were full of holes or sores in the mouth. And then they died . . . the mothers could never get them anything . . . there were vegetables to be bought outside, but the head of the camp was strict and did not allow them to go out of the camp . . . For it was this day, the 1st December, that old Tant Hannie died . . . I never thought with my eyes to see such misery . . . tents emptied by death.

"I went one day to the hospital and there lay a child of nine years to wrestle alone with death. I asked where could I find the child's mother. The answer was that the mother died a week before, and the father is in Ceylon (a prisoner of war) and that very morning her sister of 11 died. I pitied the poor little sufferer as I looked upon her . . . there was not even a tear in my own eyes, for weep I could no more. I stood beside her and watched until a stupefying grief overwhelmed my soul . . . O God, be merciful and wipe us not from the face of the earth." (Alida Badenhorst, translated E. Hobhouse, "Tant Alie of Transvaal: Her Diary 1880-1902", George Allen and Unwin, London, 1923).

'n Spiritualiteit van omgee: oor besorgdheid, sorgsaamheid en sorg

Henri Nouwen het bekend geword omdat hy gaan werk het in ‘n plek van versorging onder mense met ‘n gestremdheid. Hy het sy boek “Adam” daaroor geskryf. Twee dinge het my van sy boek opgeval: aan die een kant die onvoorwaardelike liefde wat hy, skryf hy, van die inwoners ontvang het. Hulle het nie aan hom gedink as ‘n bekende professor van Harvard nie. Hy was by hulle net nog ‘n mens wat na hulle omgesien het. En as mens, het hulle hom liefde gewys wat hy andersins nie altyd so spontaan voorheen ervaar het nie. Die ander ding wat my opgeval het was hoedat hy sy versorging gerelativeer het: hy het, meer uit sy sorg vir ander gekry as wat hy gegee het.

‘n Mens het jou “professionele” versorgers in elke dorp of stad: mense wat sensitief is vir ander se behoeftes en dit raaksien. Hulle is die outydse “altruïste” – mense wat ingestel is op ander en om ander te help. Sommige van hulle kan dit oordoen. Hulle het nie ‘n lewe van hul eie nie. Hulle word partykeer uitgebuit deur die mense wat hulle versorg. Ander, weer, wil hul idee van wat ander mense nodig het op daardie mense afdwing. Dan draai hul versorging naby aan inmenging.

Daarom is versorging nie vanself ‘n goeie saak nie. Dit is hoe jy ander versorg wat tel: is jy besorgd oor hulle as mense met hul eie behoeftes, voorkeure en gewoontes? Wil jy graag vir hulle help om te kry wat hulle nodig het? Of dink jy aan hulle as mense wat behoort te doen en te kry wat jy dink hulle nodig het? Draai jy jou rug op hulle as hulle nie na jou sin presteer en dankbaar is nie?

Mense leef langs mekaar, dikwels in ontbering en nood, sonder dat hulle vir mekaar omgee of sorg. Mense leef by mekaar – getroud, in ‘n familie in ‘n vriendekring – en hulle loop rond met ‘n troebel gemoed sonder dat iemand anders dit raaksien of besorgd daaroor is. Soms doen hulle dit onnadenkend. Soms wil mense met opset “nie betrokke raak nie.” Elkeen moet immers verantwoordelikheid vir sy of haar dade en lewe neem, redeneer hulle.

Maar dit is gewoonlik eers wanneer mense self in ‘n krisis kom dat hulle besef hoe hulpeloos hulle soms is om uit hul nood te kom en hoe nodig hulle ander het. Ons sien dit wanneer mense kinders het wat met gestremdheid gebore word en ouers te staan kom voor ‘n samelewing waarin hulle kinders nie ‘n plek het om na te gaan nie of ‘n onseker toekoms het. In so ‘n kwesbare konteks het sommige van sulke ouers die motivering om te begin werk om ‘n plek of skool of inrigting vir hul kinders en ander sulke kinders te kry. Maar vir elkeen wat so is, is daar ‘n klomp wat dit nie kan doen nie en hulp nodig het.

In sulke gevalle het ons ‘n unieke situasie: mense word feitlik in die rol van versorgers “ingedwing” omdat hulle kinders met ‘n gebrek gebore is. Maar die groot meerderheid kry dit nie reg nie. Hulle weet nie hoe om hul eie nood te hanteer nie. Vir hulle gee mense nie regtig om nie.

Daarom moet ‘n mens aanleer om besorgd te wees. Ek loop ‘n ruk terug by die strand verby ‘n bus van mense wat vir die dag daar kom uitspan het. Sommige van hulle het bierbottels stukkend gegooi en die stukke lê langs die bus waar die groep se eie kinders rondspeel. Ek buk om die glasstukke op te tel. Terwyl die groep my meewarig aankyk, kom twee of drie van die vroue skielik nader om te help. Hulle het verstaan. Iewers sal daardie groep in die toekoms ‘n bietjie meer bewus word van watter skade hulle doen. Hulle “leer” – dalk baie voorlopig en oppervlakkig – dat ‘n stukkende bottelstuk ‘n kind kan skade aandoen.

Ekstrapoleer dit nou. Ons moet so leef verby ons eie belang dat ons vir die enkeling in nood omgee. Maar ons moet iewers dit so doen dat ons ook ‘n getuienis lewer. Dit hoef nie noodwendig “doelbewus” te wees nie. Maar in die dinge wat ons (onbewustelik dikwels) eenvoudig doen omdat ons besorgd is, moet ons ‘n gees van omgee kweek en ander bring om na te dink oor hul gebrek van omgee.

Wat my opval van Jesus is sy aandag op die nood van ander mense. Hy het gesien die mense is honger en sal nie die huis haal na al sy preke nie. Toe vermeerder hy die brode. Sy dissipels het neergeskryf dat hy dit gedoen het omdat hy innig jammer vir hulle gevoel het. Jesus sensitiwiteit lei tot daadwerklike optrede – tot iets wat hy doen om mense se lewens te verander. En dan doen hy dit boonop ook op ‘n doodgewone vlak van hongerpyne stil. Later sou sy dissipels, na sy voorbeeld, dieselfde besorgdheid onder mekaar uitoefen en teenoor ander wys. Een mens kan ‘n gemeenskap inspireer tot ‘n lewe van besorgdheid en omgee.

Henri Nouwen het ‘n troebel lewe gehad. Sy boeke vertel van sy innerlike angstigheid en onsekerheid. Hy, die Harvard professor, kon in al sy slim roetine-takies by die hooggeroemde universiteit nie die vervulling vind wat hy gesoek het nie. Hy skryf dat hy daardie vervulling in die liefde van mense gekry het toe hy vir hulle gaan sorg het. Nie juis dat hulle hom self so besonder liefgehad het nie. Hulle het hom wel die drukkies gegee. Maar iewers het hy herken dat hierdie mense gelukkig was in ‘n tuiste waar hulle goed versorg was. En hulle heelheid, hulle spontane lewe van vreugde het oor hom oorgespoel. Hy kon ‘n ruimte van sorgsaamheid ervaar en deel. Die diepste geheim van sorgsaamheid is dat dit van jou, die versorger, ‘n ryk mens maak. Nie omdat hulle vir wie jy versorg soveel hande klap vir jou of so baie dankies vir jou kom sê nie, maar omdat hulle gelukkig is. Ons weet dit tog: daar waar ons by heel mense woon, het ons niks nodig om self gelukkig te wees nie.

Daarom is ons besorgdheid altyd ingestel op mense. Hulle moet nie soos ons noodwendig word nie (asseblief nie – sal sommige van ons boonop dink). Hulle moet deur ons sorg versorgd word en van lyding gespaar bly. Wat tel is ook nie of hulle noodwendig so dankbaar teenoor ons is nie. Die belangrikste is dat hulle as mense bevestig word, dat hulle op hulle beurt na ander kan uitreik. Miskien is die heel belangrikste dat hulle nie ons raaksien nie, maar vir God wat deur ons na hulle uitreik. As dit gebeur, ontdek hulle dat God verlang van ons om ander lief te hê, vir hulle om te gee en na hulle uit te reik.

Daar is iets mistieks aan ons omgee vir ander: deur na hulle uit te reik, ontdek hulle miskien dat ons dit doen omdat ons ook spesiaal deur God bemin word en nie omdat ons self so spesiaal is nie. Om besorgd oor ander te wees, is ‘n teken dat ‘n mens dankbaar is omdat God so oor ons besorgd was.

Sien ook: http://meer.trouw.nl/filosofie/heeft-zij-zorg-nodig-en-moet-ik-die-geven