Sheila Cussons en die mistiek.

Hier volg die gedig


Huis paleis …

Jesus, jy’s te laat, of te vroeg vir die media,

Jy’s nie op die kassie nie – waar ‘n ruigte antennes

die lug inreik uit elke onbevoorregte dak –

‘n regte kêrel, ‘n werkerleier, sonder ‘n burgerdas.

Jy’s hier? Jy Leef? Jy ly in ons? Sal jou sê wa’jy kan

doen met jou lyding. Óns verkies ‘n Mercedes.

Heil is dít: elke dik kapitalis in sy moer,

die wedrenne, steentjies en kreef, en aborsie gratis

en drinks all round tussen nou en bokveld toe.


Die slagspreuke op die mure

struikel oor stukkende spelling, en wanneer my huishulp,

opgeknap, om twintig oor vyf verkas in ‘n wolkie

duur parfuum, is dit ék wat haar wrokkige woede

voel – “my oom kan kak op die Kerk” – teen alles wat

haar belet om haar droom te vind in die Groot Doodloop.

Vanaand sal sy weer voor die skerm sit, mooi dinge sien

en smag, en nie weet nie want hóé kan sy weet

wat dit is wat haar hart met ‘n punt laat trek –

en weer kom die woorde: besige Christus, jý!

Onpartydige daarby, ek weet: my pap piëteit,

my lekkergelowigheid sal g’n niks sagter hanteer word

wanneer jy met ‘n laaste ruk ‘n vinnige einde maak

aan al ons pyn, en jou skoon vure, ontketen,

dreun om jou aarde … deernis is dít. Anders as

aalmoes-liefdadigheid en enigiets-net-vir-die-vrede-

Ruk dan, al skyt ek by die gedagte, want

nadat die as met ‘n sug gaan lê het en alke doodloop

as tot die einders is, sal jy kom in ‘n storm musiek –

o barshart hóór, onthou jy? – sal ons huis toe huil

in jóú Hart in, o voltooide Christus, en jý sal huil.


Hier is my vinnige lesing van die gedig (kyk die volle gedig heel onder):



Hier is my vinnige lesing van die gedig:

1. Druk dit op in...
Cussons skryf die gedig oor mense wat aan die massa-kultuur en –vermaak van ons tyd verslaaf is. Vir so iemand tel Jesus nie. Daar is ‘n kru reaksie oor enige iets diepers aan Jesus: “Jy’s hier? Jy leef? Jy ly in ons. Sal jou sê wa’ jy kan doen met jou lyding. Óns verkies ‘n Mercedes”.

Enige iets in die dampkring van hierdie mistieke Jesus is vir hulle goor. (Daarom sê die digteres se huiswerker ‘n entjie verder: “my oom kan kak op die Kerk”). Die werker onder die “onbevoorregte dak” assossieer die dieper dinge met bevoorregting. In die lig van sy eie, geslote bestaan tel blote uiterlike vermaak die meeste. Saligheid / “heil” is die volgende: “dik kapitalis in sy moer, die wedrenne, steentjies en kreef, en aborsie gratis en drinks all around tussen nou en bokveld toe.” Die Epikureïese, laat ons leef, môre sterf ons.

Hierdie ruwe eerste paneel oor die siniese afwysing van enige vorm van ‘n lewende Jesus wat leef en ly in ons (strofe vyf) word deur ‘n tweede paneel verder uitgewerk. Die paneel word met ‘n duidelike breuk, ‘n oop spasie in die teks ingelei. Die digter waarsku: hier kom ‘n wending. Die tweede paneel word ingelei met ‘n verwysing na slagspreuke wat struikel oor stukkende spelling (lekker s’e). Graffiti teen die mure wat die werkersopstand uitdruk? En verraai dat hulle nie eers behoorlik kan spel nie? En daarmee hul klein, ongeletterde wêreld met sy toe bestaan uitspel?

Die digter dig in die tweede paneel oor haar huishulp wat opgedos en besprinkel met duur parfuum na werk “verkas” terwyl sy die digter ‘n “wrokkige woede” laat voel “teen alles wat haar belet om haar droom te vind in die “Groot Doodloop”. Moenie my, jou huiswerker, belas met jou idees van kerk/Jesus/lyding nie. My drome lê elders. Sy is ook voor die kassie vasgenael waar sy “mooi dinge” sien en daarna smag

Sy is die vroulike weergawe van haar manlike ewknie: die brommer, die dobbelaar, die sekspes en drinkebroer van die horende dowes en die siende blindes.

Hier, in die massa-kultuur leef mense in ‘n doodloopstraat. Hulle het geen lewenshorison nie. Hulle bestaan is geslote. Hulle kyk vas teen ‘n kassie. Dit is, in haar woorde, “die Groot Doodloop.” Die kru taal van die gedeelte reflekteer die hardheid van hierdie lewe. In so ‘n geslote bestaan is ‘n mistieke Jesus ondenkbaar. Die beste wat ‘n mens van Jesus kan sê is dat hy ‘n regte kêrel is, ‘n werkerleier, sonder ‘n burgerdas. Maar moet tog nie met ‘n gely kom sukkel nie.

2. Die onherkende verlange wat hom op jou wreek
Deur die vroulike karakter van die huiswerkster ontwikkel die digteres die gedig verder. Sy wys op die innerlike behoefte wat daar onherkend skuil in die reisigers op die doodloopstraat. Die werkster, dig sy, gaan ook die aand voor die kassie sit en smag “en nie weet nie want hóé kan sy weet wat dit is wat haar hart met ‘n punt laat trek”. Iets in mense vra na die diepere dinge, hulle “sien en smag” na “mooi dinge”. Hulle verlang na die vervulling. Maar tog nie weet wat werklik mooi is nie.

Hoe vernietigend, ontdek ‘n mens hier, wanneer die verlange nie biddend is nie! ‘n Mens se diep verlange na die transendente wreek hom op jou as jy nie eers bewus is dat dit God is waarna jy smag nie. Waar die instelling op die diepere ontbreek, waar daar nie ‘n openheid is nie, word die mistieke ervaring by voorbaat afgesluit en word mense se lewens afgetakel. Hulle word woedend vir die goeie. (Petrus by sy verraad!).

3. Die ekstase
Ons hart word getrek, gee die digter die antwoord, deur die besige Christus. Maar hy is eintlik nie ‘n “antwoord” nie. Hy is die Een met wie ‘n mens in gesprek tree, vir wie ‘n mens oop is. Hy is die “besige Christus, jý!” Dit is nie ek wat oor Jesus praat nie (die subjek – objek verhouding nie). Dit is ‘n mistieke relasie, gevind in die liefdesverhouding waarin ek opgeneem word deur Iemand wat “besig” na my uitreik. Dit is ‘n verhouding van “deernis”. Ek ontvang ontferming. Ek staan buite myself, my Mercedes, my duur parfuum is vergete. Ek staan voor jou, bewus van wat jy nou aan my gaan doen.

4. Die oratiewe
Die laaste, derde paneel van die gedig is ook ‘n dialoog – die digteres bid uiteindelik (die oratiewe) tot hierdie besige Christus. Haar beskrywing van die onbevoorregtes se oppervlakkigheid en geslotenheid slaan oor in ‘n gebed vir Jesus wat hier is, wat leef, wat ly in ons (strofe vyf). Gesprek “oor” word gesprek “met.” Die versmorende geslotenheid van die afwysendes bring haar tot dialoog met die een wat werk, wat aan die gang bly, wat Hom nie laat stuit deur afwysing, verwerping en sinisme nie, maar wat tog vra vir ‘n oop-wees vir die diepere. Die “sien en smag” bring haar tot die versoek: “Ruk dan”, maak skoon, al is dit deur vuur heen.

Die kontras is skel: Teenoor hierdie gebed aan die“Jý” wat besig is om my huis toe te kom haal (twee laaste strofes) staan die Groot Doodloop en die druk-dit-op-in-mentaliteit wat dit oproep. Die pondok en varkhok wat in die titel van die gedig ontbreek maar wat eintlik daar oorheers (die oop ruimte...): want dit is die modderpoel waarin ons eintlik regtig leef daar waar ons voor ons kassies sit en in ons Mercedesse ry, waar ons gaan eindig by die bokveld as ons lot. Die een bid om in deernis gereinig te word (Maak deur ‘n laaste ruk ‘n einde aan al ons pyn....), die ander een wil vir Jesus sê wat om met sy lyding te doen. Druk dit op in / Stuff dit, Jesus.

5. Die nietiging
Ek, die vroom, meelewende leser, die bevoorregte een, wat goed kan spel en gedigte kan maak, wil op die punt al my kop knik, instemmend, oor wat ek lees. Die openingswoorde van die gedig het by my ingesak as die lewenswyse van hulle wat nie die mistiek ervaar en begryp nie (Jesus, jy’s te laat, of te vroeg vir die media, jy’s nie op die kassie nie): voor my doem bekende gesigte op wat ek soms as pastor op besoek raakgeloop het – die skaars bedekte grynslag oor wie jy is en wat jy verteenwoordig (“my oom kan....”). Ek het hulle ook raakgeloop onder die wat so vir die nuwe Here is (Cussons skryf gedigte oor die ywerige nuwe teoloë wat nie hou van “leviteer” nie en patertjies wat in T-hemp en jeans op hul fiets verby straal). En orals, orals, voel ‘n mens, afkeurend, is daar nie “diepte” nie, is ons weggesyg in die modderige massa-kultuur.

Maar Cussons verstaan die mistiek. En die slot van die gedig is skokkend self-onterend, self-dekontruerend, self-impliserend (die instelling...). Selfs die vrome insig in die doodloopstraat van ander wil die digter nie te hoog aanslaan nie. Voor Christus moet ‘n mens nie te gou vinger wys na die voor-die-kassie-plakkers (!) nie. Christus is “onpartydig” – Hy kies nie kant teen die een groep alleen nie. Die digter self kom onder die deernisvolle oordeel staan. Haar vroomheid is vir haarself iewers ‘n “pap piëteit,” ‘n “lekkergelowigheid.” (In die mistiek tref die nietiging veral jou eie godsdienstigheid). Wanneer Jesus skoon maak, sal hy dié vroomheid ook nie ontsien nie. Dit “sal g’n niks sagter hanteer word wanneer jy met ‘n laaste ruk ‘n vinnige einde maak aan al ons pyn” nie. Selfs my vroomste vroomheid moet in die mistieke ervaring tot niet gemaak word. Geen vingers om te wys nie, né.

Die besige Christus se deernis verskil van die “aalmoes-liefdadigheid” en “enigiets-net-vir-die-vrede.” Dit is nie vryblywend nie en ook nie patroniserend nie. Hier word ontfermend uitgeroei. Goddelike deernis is die deeglike, deur vuur heen skoonmaak: Christus – “Jy” wat jou vuur laat “dreun om jou aarde” – wat met ontferming al ons leë drome uit ons uitruk (“met ‘n laaste ruk ‘n vinnige einde maak aan al ons pyn”). Hy gaan “elke doodloop” van ons tot as verbrand totdat die as met ‘n sug gaan lê en tot by die einders strek. Die skoonmaak is totaal, die vuur brand alles weg. Die Groot Doodloop (hoofletters) is nou “as.’ “Elke doodloop” is as tot die einders toe, net waar jy kyk. Dit lê vernietig, uitgebrand tot by die verste horisonne van ons bestaan.

Hier word die minder vromes en die wat opreg vroom wil wees albei gesuiwer. Ons vind die suiwering in passiwiteit – ons “passie” soos die passie van die Heer. Deur ons lyding word ons gereining en verenig met God.


(Waar is die profete wat God se verwerping van die uiterlike vroomheid aanvat en wat die kwaad uitdaag? Hier, in die gedig!).

6. Kontemplasie

Ruk dan, al skyt ek by die gedagte, want
nadat die as met ‘n sug gaan lê het en elke doodloop
as tot die einders is, sal jy kom in ‘n storm musiek –
o barshart hóór jy? – sal ons huis toe huil
in jóú Hart in, o voltooide Christus, en jý sal huil.

Die harde taal wys die gewelddadige reiniging aan. Net die gedagte aan wat moet gebeur is al skrikwekkend.
Die suiwering is pynlik. Terwyl ons pyn het, huilend omdat ons gesuiwer word van alles wat ons andersins so kosbaar ag, is ons op pad huis toe. Al huilende, want die brand is kwaai, word die pad “huis toe” afgelê:

Ons is passief in hierdie prosess van skoonmaak. Christus werk onmiddellik en direk met ons (die mistieke ervaring!). Terwyl in die massa-kultuur alles anders doodloop en in bokveld eindig, kom hier voltooiing (o “Voltooide” Christus; hier is closure). Die besige Christus hou op met suiwer, met brand. Hy is nou die voltooide Christus. In die plek van die doodloop is ons tuis by die Een – by die “Jý!” Daar word ‘n “einde” gemaak aan ons pyn. Ons vind deernis. Die closure kom wanneer die wat gesuiwer word in die goddelike hart ingeneem word. Dit is die oorweldigende eenwording: – ons word afgesluit in die mees intieme sfeer van die goddelike.

Ons weet dit tog (o barshart hóór, onthou jy?”).

En hierdie Christus het deernis, soveel so dat dit hom tot trane bring wanneer ons uiteindelik tuis is. “Jý sal huil” is die slot-woorde van die gedig. Ons is in sy hart in (“in jóú Hart in” – die hoofletter hart, die geaksentueerde jou). Kontemplatief, in die teenwoordigheid van die Passievolle, die Deernisvolle.

Nawoord: ek is gepuzzle oor een boeiende sin: Duidelik wil Cussons die oppervlakkigheid van die onbevoorregtes uitwys as sy skryf: “Die slagspreuke op die mure struikel oor stukkende spelling,... Maar waarom die spasie en waarom die komma?

Die mistieke ervaring: vereniging

Ek werk verder met Waaijman se gedagtes oor aspekte van die mistiek ervaring. Wat gebeur wanneer iemand bewus word van God se aanraking?

Die ervaring van eenheid met God kan vir ons bedreigend lyk omdat ons kan voel ons verloor nogal baie in die proses. Veral as ‘n mens praat van nietiging, dat jou eie belange op die agtergrond te staan kom. Al gebeur dit spontaan en vanself, is dit ongewoon in ons wêreld, veral waar ons geneig is en in ons nuwe samelewing geleer word om onsself te laat geld. As ons dan hoor, soos by die vorige aspek van die mistiek, dat ons passief is terwyl God direk op ons inwerk sodat ons gestroop word, wil-wil die rooi ligte aangaan.

Ja, dit is vir ons soms ‘n skok wanneer God in ons werk.

Maar wat ons vergeet is dat die mistieke ervaring om eenwording met God gaan. In die plek van die ruimte wat ek ingeneem het en in die plek van die ek wat tot niet gaan kom iets anders. Wanneer God op my inwerk en ek deur my eie passie, stroping oop is vir wat God aan my doen, kom ‘n ander aspek na vore: ek word met God verenig. God is nou aan die werk in my. Ek deel aan ‘n eenheid met God.

Die vereniging met God, egter, en dit is belangrik, kan nouliks in woorde uitgedruk word. Vereniging is soos liefde: ‘n mens loop saam met jou geliefde en jy dink nie aan hier loop ek en daar loop sy nie. ‘n Mens dink eerder daaraan: hier is ons saam. Ons is lewensmaats, verenig soos met geen ander mense nie. Ons is ‘n paar. Ons is een. Dis moeilik om hierdie liefdesband onder woorde te bring.

So is dit ook in die mistieke ervaring: ‘n mens is by God, maar dit is nie meer “ek” wat hier “is” en “God” wat aan die oorkant van my “bestaan’ nie. Soos ek elke oomblik een is met my lewensmaat, so word ek met God verenig. Die band is so nou dat God in alles is wat ek dink, doen, onthou.

Die mistikus, Dionusios die Areopagiet, praat oor Moses se bestyging van die berg. Moses doen alles wat menslik moontlik is deur die berg op te klim. Dan kom hy bo en hy staan voor die wolk wat die berg bedek en waarbinne God woon. Moses gaan daardie wolk binne. Hy word met God verenig. En hy laat daarmee alles agter wat hy kan sien en hoor. Hy gaan die duisternis binne. Hier is hy by Iemand, maar hy weet nie mooi by wie nie. Hy kan nie peil wat God se teenwoordigheid beteken nie. As hy wil vertel, kan hy niks sê nie. Hy ervaar ‘n God wat niemand kan sien nie.

Die Bybel is vol van hoe onpeilbaar God is en hoe hoog verhewe God bo ons menslike verstand is. Nie een van ons kan regtig werklik onder woorde bring wat dit is om met God verenig te wees nie.

Dit pas ons om maar met groter nederigheid oor ons godsdiens te praat as wat ons gewoond is. Ons kan minder hoogmoedig wees oor hoe ons God nou eintlik regtig moet “verstaan.” Die Emmausgangers in Lukas 24 was in die teenwoordigheid van God, met brandende harte, maar eintlik het hulle dit nie “besef” nie. Hulle was weer met Jesus na sy opstanding verenig, en tog het hulle dit nie verstaan nie! En selfs die woorde van die Here self kan nie hulle verstand verlig nie. Te klein. Daardie verstand. Om met God verenig te wees, beteken ook dat ons nie “sien” nie en nie “peil” nie. Ons kan God nie “bekyk” en “beluister” nie. Ons is by en een met God – verby alle woorde en beelde.

Om een met God te word is ‘n boeiende, brandende verborgenheid. Laat ons daarom eerbiedig buig. Dit pas ons om ons te verwonder dat ons naby God kan kom, dat ons verenig met God kan lewe. Hoe dit werk, gaan my verstand te bowe. Ek kan dit nie peil nie.

Mistiek en vreugde

Ek wonder dikwels oor die feit dat die mistiek blykbaar vir min mense aantreklik is. Sekerlik is dit omdat die mistiek nie so bekend is nie, hoewel godsdiens ingestel is op ‘n intieme verhouding met God – en dus inherent mistiek moet wees.

Of omdat daar soveel onoortuigende mistiek in omloop is. Om oor eenwording en eenheid met God te leef is makliker gesê as beleef .

Dalk is dit, dink ek, omdat mense mistiek met swaarmoedigheid en selfs met masogisme vereenselwig.

Wat dit inderdaad dikwels kan wees. Mistiek (paalbyters!) kan soms heavy gemaak word. En dit terwyl mistiek eintlik bedoel om juis vir die mens innerlike vrede te bring en volledige vreugde.

Daarom soek ek vandag so bietjie rond na vreugdevolle, vervullende mistiek. En kom toe op die Franciskane en die geskiedenis van Franciskus van Assissi af. Hy was as mistikus wat God se aanraking dikwels ervaar het – ook op uitsinnige vlak – by uitstek die mistikus wat deur God se aanraking die wêreld ingedryf is.

Ek was hoeka ‘n maand gelede tuis in die Franciskaanse orde se gastehuis in Pretoria by Santa Sophia waar ons Spirasa konferensie gehou is. Hulle het die allermooiste en betowerendste kapel met wonderlike kunswerke (die laaste nagmaal van ) daar. En toe hoor ek so tussendeur dat hulle vanjaar 800 jaar oud is.

Meer as een rede, dus, om na te dink oor Franciskus.

Hy was bekend vir sy armoede ideaal. Maar, skryf iemand, hy het nie armoede help verlig nie. Hy het dit geskep – meer nog, hy het dit geheilig. En arm geleef. Sy armoede ideaal het oor jare heen gegroei soos hy keer op keer, meer en meer, hom met armes vereenselwig het en arm wou lewe. Elke keer weer het hy besef hoe onvervullend besittings is. En daarom het hy letterlik afstand daarvan gedoen.

En met vreugde geleef. Ek wonder of die lewensvreugde nie vir hom makliker was omdat hy so lief was vir die natuur met diere en so na aan God kon wees in God se skepping nie. By Santa Sophia staan juis ‘n standbeeld van hom saam met ‘n wolf (wat na ‘n hond lyk).

Lees die boeiende artikel by http://www.allsaintsbrookline.org/celtic_saints/francis.html. Ek kon nie help om die volgende paragraaf te geniet nie:

Following the Gospel literally, Francis and his companions went out to preach two by two. At first, listeners were understandably hostile to these men in rags trying to talk about God's love. People even ran from them for fear they'd catch this strange madness! But soon these same people noticed that these barefoot beggars wearing sacks seemed filled with constant joy. They celebrated life. And people had to ask themselves: Could one own nothing and be happy? Soon those who had met them with mud and rocks, greeted them with bells and smiles.

Kyk die blydskap wat uit hierdie lied, sy beroemde Sonlied (Canticle of the Sun) straal:

Die Lied van die Son

Allerhoogste, almagtige, al-goeie Here! Alle lof kom U toe, alle heerlikheid, eer en seëngroete. Aan U alleen, allerhoogste, behoort dit. Geen sterflike mond is waardig om U naam uit te spreek nie.
U is volprese, Here, deur al u skepsels, veral deur Broer Son wat die dag aanbring en U skenk lig deur hom. En hy is pragtig en stralend in al sy glorie! Hy dra U gelaat, o Allerhoogste.
U is volprese, my Here, deur suster Maan en die sterre; in die hemele het U hulle geplaas, kosbaar en beeldskoon.
U is volprese, my Here, deur broeders Wind en Lug, en wolke en storms en die weer waardeur u u skepsele onderhou.
U is volprese, my Here, deur suster Water; sy is baie nuttig, en nederig, en kosbaar, en suiwer.
U is volprese, my Here, deur broeder Vuur, waardeur u die nag ophelder. Hy is pragtig en vrolik, en sterk en magtig.
U is volprese, my Here, deur ons suster, Moeder aarde, wat ons voed en ons regeer en baie vrugte gee met kleurryke blomme en spyse.
U is volprese, Here, deur hulle wat kan vergewe omdat hulle u liefhet, deur hulle wat siekte en swaarkry verduur. Gelukkig is hulle wat in vrede verdra, want deur u, allerhoogste, sal hulle gekroon word.
U is volprese, my Here, deur ons suster, Die Liggaamlike Sterwe, wie se omhelsing niemand kan ontkom nie. Weë hulle wat sterf terwyl hulle skuldig is aan die sonde wat die dood bring. Geseënd is hulle wat die dood aantref terwyl hulle U heilige wil doen. Die tweede dood kan hulle nie skaad nie.
Prys en seën my Here, en bewys dank en dien die Here met groot nederigheid.

Afskeid

Daar het loodswaar wolke, vol belofte van emmersvol (broodnodige) reënwaters, oor Stellenbosch vanoggend gehang. Dit was ‘n pragtige gesig, die laaghangende wolkmassas wat oor die berge van ons dorpie as ‘n waardige begrafniskleed uitgehang is.

Ek het Prof Jan de Villiers se begrafnisdiens in die moederkerk bygewoon. Hy was my promotor en ek was destyds in die eerste derdejaarklas wat hy op Stellenbosch as nuutaangestelde dosent na die aftrede van prof. Jac Muller gehad het. Lekker dosent wat eindelose draaie by allerhande interessanthede gaan maak het. En na die bedompige jare selfs gewaag het om vir ons te vertel wie Rudolf Bultmann is en wat hy geskryf het.

Hoe sal ek hom onthou? As die een, wanneer ek by sy huis kom met ‘n hoofstuk van my proefskrif, eers vir my die stukke op die klavier gespeel het wat hy as dirigent vir die sangfees-koor vir die groot jaarlikse sangfeeste wou laat sing. Hy het hom verlustig in die kans wat hy gehad het om die massakoor af te rig. En hy het steeds onthou hoe baie het ek gehou van sy Morning has broken wat hy hulle een jaar laat sing het. Of ander kere het hy sommer net vlytig ‘n klassieke stuk gespeel. Ek sal hom onthou as iemand wat my opbel en saamnooi Nuweland toe vir ‘n krieket-toets. As iemand wat die groot teologiese pretensies om hom stilweg, sonder veel gepraat, met ‘n half-mas oog bekyk het. Een van die gesigte wat my bly bybly is hoe hy uit die dorpsbiblioteek met ‘n arm vol nie-teologiese boeke uitgestap kom. Hy het ‘n wye horison gehad – daarom sy vertaling van Erasmus.

Ek verwonder my, terwyl ek in die kerk sit, weer aan die ryk kleure wat deur die sier-vensters op ‘n mens afspeel. Maar in die stil atmosfeer kry ek kans om hom vir oulaas te huldig met goeie herinneringe. Maar ander dinge bly my ook by van hierdie diens, behalwe die kerkgebou, die vensters en al die herinneringe (intertekste) wat dit aan ander dienste daar oproep (ons jongste kind is daar gedoop, deur my pa, toe ons in Rattraylaan gewoon het).

Hoe val die ouer geslag nou weg.

Die kerk is vol grysaards. Tydgenote wat kom afskeid neem.

Buite gaan die lewe rustig sy gang, onverstoord, gejaagd, die daaglikse roetine. Dit is net nog een van baie begrafnisse.

Maar binne sing ons “Op berge en in dale” uit die ou ou Psalm-geboek. En die bekende orrelis speel ‘n wonderlike improvisasie daarvan voor die tyd. Ek vloei weg in die note, weg in herinneringe aan al die ou tye oor baie jare in baie plekke waar die lied gesing, aangehaal, gebid is.

Twee Schubert-liedere word gesing, in Duits. Dit is smaakvol, sober, rustig. Prof. Jan se gunsteling liedere, sê sy seun in sy huldeblyk so sonder fietrjassies en aansit. Sy doen van die blyk pas vir my by die diens. Dis hoe ons ons pa en ma begrawe het. “Aan die kunste.” Sing sy die Schubert lied.

Maar dit maak dit alles so skreinend seerder as destyds met my oom Jan se begrafnis op Hanover toe ant Vya, behoorlik opgewerk omdat niemand die begrafnis behoorlik treurig na haar sin hou nie, vol drama by die lykswa gaan staan en snik het. Dit is die mooiheid van soberheid, van terughoudendheid, van understatement wat die verlies intenser maak. Want mense wat ryk is in die lewe, in diepte, kan ‘n mens op ‘n telraam bereken.

Prof. Jan is op die rype ouderdom van 87 jaar dood. Hy het tydens ‘n kerkdiens sleg gevoel en net daar gesterf. Sommer vinnig.

Op hierdie stil-treurig-mooi dag in so ‘n mooi omgewing kan ‘n mens met soveel waardigheid en met soveel hartseer ‘n punt by ‘n lewenssin sit – hoewel te gou geskryf, te onherroeplik verby, te finaal. Nog iemand wat jy nie weer sal kan gaan opsoek nie.

Die swaargelaaide, donker wolke het dik strome reën uitgegiet toe ek na die begrafnis gou af dorp toe is vir ‘n paar takies. God se trane-bui wat die opgekropte hartseer uitwoed. Stellenbosch se lewe gaan voort. Die eeue sal kom en gaan. Ons name sal nie aan die vergetelheid ontruk word nie. Die tye sal oor ons nagedagtenis kom lê en dit vir altyd verdonker. Ons voetspore sal uitgewis word. Die waters van die tyd sal alles wegspoel waarvoor ons gelewe het.

Om voluit te lewe totdat hierdie waters uitgegiet word. Om dan te drink uit die fontein van die ewige lewe.

Oor egte vroomheid en pilaarbyters

Ek lees vanoggend in Trouw hierdie funny artikel oor pilaarbyters. Die mooiste is vir my egter die prentjie van so ‘n “pilaarbyter” wat in die artikel in Trouw afgebeeld word en wat in Haarlem in ‘n katedraal hang. Dit is ‘n stoute afbeelding van iemand wat met sy tande en kuifie en ‘n reusestel bidkrale angstig aan ‘n paal kou.

Vir ‘n Protestant is die spotnaam vir ‘n geesdrywer uit die Roomse tradisie vreemd. Ons geskiedenis van die beeldebestorming het ons kerke kaal gelaat van skilderye en beeldhouwerke wat die geestelike lewe kan verryk. ‘n Pilaarbyter is blykbaar iemand wat gedurig vroom in ‘n katedraal by ‘n pilaar sit en bid voor een of ander kunswerk. Die woord “pilaarbyter” is dan eintlik ‘n parodie op ‘n “pilaar bidder.” In die digitale bibliotheek voor Nederlandse letteren word as soortgelyke Duitse uitdrukking verwys na ‘n vrou wat gedurig by die venster uitstaar as ‘n raamvreter (raamvreetster) of ‘n vensterbyter.

Dit is 'n baie ou uitdrukking - wat teruggaan op (die ouer) Brueghel se skildery.



Dit is inderdaad ‘n kort entjie verskil tussen ‘n pilaarbidder en ‘n pilaarbyter.

In ons godsdienstige tradisies, immers waarin ek grootgeword het, word vroomheid dikwels met lede oë gadegeslaan. Ons gesonde skote humor maak kort mette met ‘n geesdrywery wat nie uit ‘n verlangend hart opkom nie. Misplaaste vroomheid kan sieldodend wees.

Ons deel ons humor en ons argwaan met ons kaas-voorouers. Hulle het selfs ‘n biertjie wat die naam Pilaarbyter het. (Interessante webwerf – die een oor die Vlaamse bier. Sien die skakel hieronder).



Ons probleem is natuurlik dat ons in ons afkeer oor pilaarbyters te min kan maak van egte vroomheid en toewyding. Of so maklik pilaarbyters rondom ons uitwys. En te min raaksien hoe my eie tande kerklik “onvroom” in pilare vasslaan, maar origens ook hoe ek my tande wys en wyd en syd ander raakbyt en uitbuit. Miskien is die groot kwessie dat ons so dikwels wil wys ons is nie soos pilaarbyters nie, dat ons dit op ‘n onvroom manier wil wys en dan wêreldser as die wêreld wees.

Dit bly ‘n lyding om na binne te kyk en te besef hoeveel ‘n mens aan self-bedrog in jou koester en daarmee die eie pilaarbytery miskyk. Dit is iets wat God in ons wil genees – pynlik, soms. Maar op die ou end bevrydend.

Hier is so ‘n uittreksel van leesstof oor pilaarbyters in kaasland:

Die naam:
Het is een spotnaam voor iemand, die altijd in de kerk zit en voortdurend biddend of prevelend opziet tegen een pilaar, waaraan bijv. een schilderij van den een of anderen heilige hangt (http://www.dbnl.org/tekst/stoe002nede01_01/stoe002nede01_01_1894.htm)

En die artikel uit Trouw.
Het gaat om houtsnijwerk in de Bavokerk aan de Haarlemse Grote Markt. Toen ik, voorovergebogen, probeerde vat te krijgen op dat wanstaltige mannetje, liep een gastvrouw van de kerk op me af en zei, zonder enige introductie en zonder verdere uitleg: ‘dat is een pilaarbijter!’ Ik schrok, want ik kon het woord niet thuisbrengen en niet relateren aan wat ik voor me zag.

Thuis keek ik in van Dale’s woordenboek. Een pilaarbijter is ‘iemand die overdreven druk naar de kerk loopt, een schijnheilige, een femelaar’. Zo roept het ene schitterende woord het andere op … een femelaar is ‘een zoetsappige zeurkous, een kwezel die temend spreekt’ … en een kwezel is een ‘overdreven vroom persoon’, een ‘sufferd’ … en als je ‘teemt’, dan spreek je op ‘zeurderige toon’. Een ketting van wonderlijke en naargeestige woorden … wat kan taal mooi zijn! Het lijkt wel of ze, om extreme situaties uit te kunnen drukken, over haar eigen grenzen reikt, diep in het onderste van de kan. Stel je eens voor: je bent in de kerk, of op het plein, in een gemeenschap waar je bijhoort, waar dan ook. Je ziet dat er over je gefluisterd wordt. Dan klinkt het harder en harder, tot het woord tot je doordringt en als een dolk in je rug steekt: ‘pilaarbijter!’. Vroeger, toen de taal krachtiger was, en betekenisvoller, moet zo’n woord geklonken hebben als een veroordeling, een openbare terechtstelling. Want huichelachtige schijnheiligen die in de steunpilaren van de gemeenschap bijten, horen er niet bij. De excommunicatie is onvermijdelijk. Iedereen kent deze dynamiek van groepen of gemeenschappen. Denk maar even na, en je weet een voorbeeld te noemen. Want de pilaarbijter vertegenwoordigt een universele menselijke eigenschap. Het gaat om een archetypische figuur die duizendvoudig voorkomt, vroeger en nu, in duizendvoudige gedaantes, buiten je om, en, als je eerlijk bent, ook in jezelf.

http://www.trouwcommunities.nl/religie-filosofie/opinie/blogs/2351/11144.html


http://biervanhier.skynetblogs.be/post/5241596/pilaarbijter


Die foto's is oorgeneem uit die links wat hier genoem is.

Om op God te wag - passiwiteit as lyding

Dit klink maklik, het ons gister gesels, om op God te wag. Om so passief in God se hande te wees. Maar tog....

‘n Mens assosieer passiwiteit met niks-doen, terug-sit en wag op ‘n ander om iets te doen. In die mistieke ervaring is dit ook inderdaad die geval. Die een wat verlangend bid ervaar op ‘n stadium God se teenwoordigheid asof die gebed gehoor word. Die bidder voel God se nabyheid. Die ervaring bring ekstase: die mens word ingetrek in ‘n ervaring buite hom- of haarself heen. ‘n Mens verloor jouself in hierdie goddelike teenwoordigheid. In die proses verdwyn die mens in die niet en nou werk God direk op hom of haar in. Die mens is aan die ontvangkant, laat God toe om te bly werk, om in hom of haar te bly roer en in verrukking te bring. ‘n Onmeetlike en verslindende vuur brand in op die mens in die goddelike teenwoordigheid. Die mens kan nooit weer dieselfde wees wanneer God so inwerk nie. Die ou mens sterf.

En dit is nou waar passiwiteit anders word as onderwerpende berusting. Dit is nie dat die mens nou maar toekyk wat alles met hom of haar gebeur nie. “Passiwiteit” kan ‘n mens ook verbind met “passie” in die sin van “lyding.” Dit beteken dat die mens deur die goddelike inwerking gesloop word, gebrand word. Die mens word deur die goddelike aksie in ‘n tyd van passie/lyding ingedompel. Passiwiteit beteken dan om in die nag ingegooi te word, in die woestyn ingeneem te word, in eensaamheid ingetrek te word.

Dit is nie so maklik om op God te wag en oop te wees vir God se werking nie. Dit is soos die pyn van die inspuitingsnaald.

Maar uit hierdie lyding en passie word nuwe lewe gebore. Die kuur vloei deur die naald in die bloedstroom en bring heling en heiliging.

Paulus het na sy bekering drie dae lank blind gesit en wag op God, sonder om te eet of te drink (Hand.9:9). Hy het sy kragte verloor soos hy van sy eetlus ontneem is (Hand.9:18). Terwyl hy in die donker nag van blindheid leef, stuur God vir Ananias na die biddende Paulus (Hand.9:12). Dit was die tyd waarop hy vir die Heilige Gees gewag het (Hand.9:17).

Die donker tye in ons lewens, die tye wat ons verlangend bid, wat ons weet God is iewers naby ons aan die werk, is die tye waaroor ons later, na die tyd, kan sing as tye waarin ons God se helder lig in die donker gevoel het. In die donker nag was ons naby aan God, het ons God se aanraking gevoel brand in ons en het ons hart in oneindigheid ingesak. Here, U raak my aan met soveel krag, so oorweldigend dat dit my wegbrand. En oopbrand vir U in U oneindigheid.

Dit is nie maklik om passief in God se hande te wees nie. Maar dit is die weg tot heerlikheid. Dit is nie maar net om rustig terug te sit en God te laat werk nie. Want uiteindelik gaan dit om God wat op jou inwerk - direk, onmiddellik en daarom dodelik. Maar miskien moet 'n mens 'n derde betekenis van passiwiteit hier onthou: passie. Want waar God werk, brand iets in jou los.

Dit is die geboorte van nuwe lewe, van die liefde, van die passievolle avontuur met God. Dit is hier waar die eenheid met God hegter gesmee word, waar 'n mens nader aan God kom en die rus in jou hart dieper kom woon.

Dit is goed maar ook gevaarlik om op God te wag.

Om in God se hande te wees.... Oor passiwiteit en onmiddelikheid in die mistieke ervaringi

Ek dink vanmiddag aan ons aktivisme as gelowiges. Ons hou van godsdiens wat “lewe” en ‘n verskil maak.Dit is ook iets wat ‘n mens in die mistiek ry: die mistiek is nooit wêreldvreemd nie. Daarom word daar gepraat van die “deurwerking” van die mistieke ervaring. Mense wat op’n mistieke manier deur God aangeraak het, sien die verandering prakties in hul persoonlike lewens en in hul verhouding tot die gemeenskap waarin hulle lewe. Hulle woel in diens van God. Hiervan hou ons, want ons is bietjie versigtig vir ‘n vreemde, mistieke, uitsinnige ervaring van God wat vir ons al te veel na vroom geesdrywery klink.

Maar Jesus het dikwels gewaarsku teen ‘n besige godsdiens. Al die vroom gedoen, die baie offers, die lang gebede was vir Hom weer ‘n probleem. Bly maar weg van die vertonerigheid. Hy is ook maar wantrouig teenoor almal wat in hul sendingywer kilometers aflê om bekeerlinge te maak.Daar sit agter al ons vroomhede dikwels pogings om ‘n houvas op God te kry, om die gang van ons geestelike lewe te dikteer, om God se plek in ons lewens stilletjies te usurpeer. Dink maar aan daardie Fariseër wat ywerig in die voorste stoel ingeskuif het om vir God te vertel hoe godsdienstig hy is. Die aktivisme slaan op baie plekke uit – ook waar ons ons so nederig hou voor God as slegte sondaars. As ek God tog maar kan oortuig van hoe vroom ek is.

Die egte mistieke ervaring is baie meer en anders as só ‘n aktivisme. Lank voordat die mens wat deur God aangeraak is, se lewe in diens van God staan, gebeur daar met hom of haar iets baie diepers.

Die egte mistieke ervaring probeer nie vir God imponeer nie. Die ek verdwyn heeltemal van die toneel. As God ‘n mens aanraak, het jy nie meer enige iets te sê, te doen of te bid nie. Jy wag maar net daar dat God met jou werk. Hier word alles wat jy wil doen of wat jy wil beplan agter jou gelaat. God is die een wat in aksie is. God werk. En ‘n mens ontvang net, passief en afwagtend.

Dit is ‘n merkwaardige wisselwerking tussen die wag op God en God se werk. Hoe meer God aan my werk, hoe meer word daar van my ware ek gevorm. Dit is asof God jou ou “ek” neem, dit smelt soos warm was sodat dit vormloos is, om net weer ‘n goddelike kunswerk uit die vormlose bol was te skep. Hoe meer God werk, hoe helderder kom die egte beeld van God in mens na vore. Wanneer God ‘n passiewe mens só vormend aanraak, word die nuwe mens gebore. God se vormende vingers neem my vormlose lewe en skep direk, dadelik, sonder enige hulp, sonder my inmenging, iets nuuts uit my. Ek moet afwag hoe God self direk en onmiddellik in my lewe ingryp. Iemand wat deur God aangeraak word, word omgesmelt. Hy lyk nie meer soos vroeër nie. Hy is nuut. Hy word gebore. Sy het iets anders geword. Hy het ontword aan wat hy altyd was. Hier is dit nie my gebede, my welsynswerk, my goedheid wat my lewe heilig en mooi maak nie. Hier word ek sonder enige deelname geskep.

Wat kan ons doen sodat God ons aanraak en omvorm? Niks. Wat moet ons doen as ons in ons die mistieke werking van God voel? Gee. Gereed. Bereid. Pottebakkersklei. Wag. Wag en wag. Niks doen. Passief oop wees vir God wat direk, onmiddellik aan my moet werk. Biddende verlange. Maar met afwagting wag. Want God is aan die werk en waar God werk kom nuwe lewe, word ‘n mens gebore.

Ons kan wêreld versit. Vroomhede uitryg. Lang gebede bid. Ons knieë bloedbelope kruip. Of soos Luther later uitgevind het: toelaat dat God se genade my lewe neem en vorm.

Dit klink maklik. Om so passief te wees. Môre, D.V., sal ons sien dat dit alles behalwe maklik is om jouself passief in God se hande oor te gee....

Liefde as verantwoordelikheid vir die ander

Hier is ‘n boeiende verhaal:

Die vroom rabbi word op ‘n dag deur sy ywerige leerling eerbiedig begroet: “My meester, ek het U lief.”

Die rabbi kyk na hom en antwoord: “Weet jy wat maak my seer?”

“Hoekom gee u my dan só ‘n niksseggende antwoord?”, antwoord die leerling uit die veld geslaan.

Waarop die rabbi sê: “Hoe kan jy my lief hê as jy nie weet wat my seermaak nie?”

Om lief te hê beteken nie net bewondering en applous nie. Dit beteken om by iemand te wees wanneer hy of sy seer kry. En dit is nie altyd so maklik om agter te kom wanneer mense seer het nie. Daarvoor moet ‘n mens diep ken en kyk.

Kyk, kyk, kyk. Ken, ken, ken. Die ander een is volledig in die oog en in die hart. Dit is die fondament van die liefde.

Die mistieke ervaring: nietiging en ontwording

‘n Mens hoor dikwels dat mense vertel hoedat trauma hulle dramaties verander. Op 9/11 toe die vliegtuie in die Wêreldhandel-sentrum in Manhattan vasgevlieg het, het die wêreld tot stilstand gekom. Vir dae lank het die tragedie mense se lewens oorheers en hulle van hul gewone werksaamhede weggehou.

Iets het met die wêreld gebeur wat mense spontaan daartoe gebring het om hulle prioriteite te herrangskik. Op die pale van Manhattan het plakkate verskyn waarop mense herinner is aan omgee as die belangrikste van alles. Wie troos jou, wie omhels jou, wie sit by jou as jy knak onder jou verliese? Watter herinneringe bly by jou as jy saans in ‘n leë huis instap en die ander een, die geliefde, is weg?

Dit is wat ook gebeur wanneer God ‘n mens aanraak. ‘n Mens raak los van alles wat jou altyd so besig hou. Maar wat iewers vir jou so verskriklik in die steek laat as dit saak maak.

Trouens, as God ‘n mens aanraak sal hierdie aanraking alleen werk wanneer jy jou vir God beskikbaar stel en jouself prysgee. Om deur God omvorm te word, vra dat die mens van hom- of haarself ontledig word. Die rykheid van die mistieke ervaring kan slegs ontplooi word waar ‘n mens van jouself vergeet. ‘n Mens kan dit duidelik raaksien in Jesus se lewe (hier is nou ‘n mistieke lees van die doop en versoeking van Jesus).

Jesus het die mistieke aanraking van God beleef toe die duif op Hom neergedaal het met sy doop. Die mistieke aanhoor van God se stem: “jy is my geliefde Seun” het tot hom gekom in die bloeityd van sy lewe en duidelik so intens by hom gewerk dat al die evangeliste geweet het daarvan en dit in hulle tekste opskryf. Hy het dit met hulle gedeel hoe God in die doop iets oneindigs groots met hom laat gebeur het.

En hoe sou hy nie die daaropvolgende dae hieroor nagedink het nie. Sy ervaring het intens gebly soos hy moes reageer daarop. Om deur God aangeraak te word, kan ‘n mens ook vernietig deurdat jy die aanraking misreken.

In ‘n worsteling vir die veertig dae lank in die woestyn het hy allerhande verleidelike visoene gehad oor ‘n glorieryke toekoms: om oorstelpende wonders te doen deur selfs brood uit klippe te maak, om die natuur uit te daag, om die koninkryke van die wêreld in besit te neem.

En kyk maar hoe kom Jesus elke keer weer terug op dit wat werklik saak maak: as hy biddend worstel met die verleidinge besef hy uiteindelik wat tel is om uit die woord van God te leef, om God nie te versoek nie, om die Here God alleen te aanbid. (Om God nie te versoek nie! – is ons ooit bekommerd hieroor!) Die versoekinge in die woestyn eindig op ‘n klimaks. Die hoogtepunt van alles is nie om oor die wêreld te regeer nie, maar suiwer en alleen aanbidding van God! (Mt.4:10). Om God te aanbid, om in verwondering te wees by die een wat jou as geliefde kind omhels, om jouself te vergeet en te verdrink in die hemelse omgee. Om by ‘n Vader te wees. Om geborge te bly voel – al tuimel geboue inmekaar en kom die hele wêreld tot stilstand. Dit bly die wonder van die mistieke ervaring.

Om God te aanbid en te dien beteken om al die versoekinge wat op jouself gerig is, te weerstaan. Dit moet in die niet verdwyn. Hoe nietig is dit nie – al die dinge wat ons tog so ywerig as belangrik voorhou! En hoe moeilik om jouself en jou eie belang so te moet vernietig.

En tog, as jy jou losmaak van jouself, jou gehegtheid aan al die gewone prysgee, word die pad oopgemaak vir die gehegtheid aan God. Op die manier ontdek ons wat werklik saak maak. Dan leer ken ‘n mens die hoogste prioriteit.

Om te kom tot aanbidding van God moet ‘n mens alles wat jy altyd so stilweg verafgood, opoffer. Nie as ‘n swaar opoffering nie. Maar omdat ‘n mens in God se liefde tot rus kom. Wat is, utieindelik, ook meer vervullend as om by God te skuil? In die skadu van die Allerhoogste? Om tot rus gebring te word. Waarom dan nie ywerig, graag, die eie dinge prysgee nie?

Om van jouself ontdaan gemaak te word. Om in God voldaning te vind. Hy moet meer word, ek minder. Ek moet ontword. My krag is nie van hierdie wêreld nie. Die wat op die Here wag, kry nuwe krag. Om in die niet te verdwyn is om in die goddelike liefde opgeneem te word.

Menslikheid

Daar is ‘n insiggewende verhaal oor Dorothy Day. Sy sit as geestelike werker in haar kantoor met ‘n man en gesels wat maar rof en onbeskof lyk, soos die volkstaal hom deesdae sou beskryf. Sy voorkoms is misrabel sleg – hy lyk gehawend en praat onsamehangend. Terwyl sy ernstig met hom aan die praat is, kom ‘n joernalis daar aan om die bekende vrou te sien vir ‘n onderhoud.

Sy bly praat met die man, sodat die joernalis naderhand ongeduldig raak en rondkriewel.

Vra Dorothy Day vir die verslaggewer, dood-ernstig: “Wag jy dalk om met een van ons te praat?”

Salig was sy so opgeneem in die gesprek, dat sy nie vir ‘n oomblik die gehawende man kan bedink as iemand vir wie ‘n mens die wenkbroue oplig nie. Hy is iemand wat by haar is as mens. En in haar oë is dit moontlik dat hy, net soos sy, deur ander opgesoek kan word.

Sy sien voor haar nie ‘n gehawende, vernielde hulpsoeker nie.

Sy sien voor haar ‘n mens.

Laat my dink aan die ander twee kruise, so lank terug.

Die mistieke vuur: Verrukking en ekstase

'n Belangrike aspek van die mistieke ervaring is die belewing van 'n gevoel van verrukking en ekstase.

‘n Mens kan van die ekstase iets té gewoon maak – asof dit maar net ‘n moment is waarop jy geboeid raak en van jouself vergeet. (Die vorige blog hieroor moet dus nie misverstaan word nie.)

Die mistieke ekstase is soms ook ‘n verrukking. Die beroemde mistieke Franse filosoof, Blaise Pascal het (1623-62) op 23 November 1654 só ‘n besondere ervaring gehad. Hy was 31 jaar oud en tot op daardie stadium besig met sy studie van wetenskap en wiskunde.

Hy het nooit met iemand oor die ervaring gepraat nie, al het dit sy lewe drasties getransformeer. Hierdie mistieke ervaring het tot ‘n tweede bekering gelei. Dit het sy lewe oor 'n lang tyd verander en 'n lang geloofsreis by hom aan die gang gesit. Hy het byvoorbeeld na die ervaring sy beroemde Pensees geskryf wat as van die mooiste en diepsinnigste werk in die wêreldliteratuur beskryf word. (Maar hy was ook iemand wat aktief kerklik geword het, vir ander omgegee het en baie vir armes gedoen het).

Op ‘n stadium het hy hierdie mistieke ervaring heel kripties in ‘n teks geskryf wat later as ‘n frament in sy Mémorial opgeneem is:

Die genadejaar 1654, maandag 23 November... vanaf ongeveer half elf saans tot ongeveer half een in die nag.

Vuur.

God van Abraham, God van Isak, God van Jakob (Ex.3:6 vv; Mt 22:32 vv.). Nie die God van filosowe en geleerdes nie.

Sekerheid, sekerheid. Ervaring. Vreugde. Vrede. God van Jesus Christus. Deum meum et Deum vestrum (Joh.20:17). “Jou God sal my God wees” (Rut 1:16).

Vergeet die wêreld en alle ander dinge, behalwe God. God is te vind alleen in die weg wat die Evangelie uitwys. Die grootheid van die menslike siel.

“Regverdige Vader, die wêreld het U nie geken nie, maar ek het U geken.” Vreugde, vreugde, vreugde, trane van vreugde.

Ek het myself van hom afgeskei. “Hulle het my verlaat, die fontein van lewende water.” “My God, sal U my verlaat?” Laat my nie van God vir ewige geskei word nie. “Dit is die ewige lewe, dat julle U mag ken, die enigste ware God en Jesus Christue wat U gestuur het. Jesus Christus. Jesus Christus.”

Ek het my van Hom afgeskei. Ek het van hom gevlug, Hom verraai, Hom gekruisig. Ons hou aan hom vas alleen deur die weg van die Evangelie. Self-versaking, totaal en soet. Algehele onderwerping aan Jesus Christus en my begeleier. Vir ewig in vreugde vir ‘n dag se toewyding op aarde.

“Ek sal nie U woorde vergeet nie.” Amen.

Hierdie beskrywing is eers na sy dood in sy jas se soom gevind. Een van sy bediendes het opgelet dat daar ‘n dik kant aan sy jas was en die soom oopgemaak. Binne in was twee papiere waarop hy presies dieselfde teks twee keer in sy eie handskrif uitgeskryf het. Pascal wou elke dag naby aan daardie ervaring bly – op ‘n konkrete manier deur ‘n uitgeskrewe weergawe daarvan aan sy lyf te dra.

Hierdie ervaring staan bekend as die Nag van Vuur. Pascal het dit moeilik gevind om sy ervaring in woorde uit te druk, daarom het hy die woord “vuur” in hoofletters bo-aan geskryf. Daarmee gebruik hy ‘n beskrywing wat dikwels by mistieke skrywers vir hul ekstatiese belewenis voorkom.

Vir twee uur lank ervaar Pascal God as vuur. As hy die op papier vir homself beskryf, is dit asof hy nie die woorde kan vind daarvoor nie. Dit stroom uit sy pen uit. Hy druk hom uit in gloeiende taal oor ‘n ervaring wat hom in verrukking het – vreugde, vreugde vreugde, trane van vreugde! Hy moet vinnig skryf om by te bly by wat hy onthou van sy ervaring. Dit is asof hy dronk is van hierdie mistieke ervaring. Dit is ‘n beskrywing wat vertel van sy intense belewenis, van sy ontmoeting met God.

En hy kan soms nie net daaroor skryf nie – hy slaan summier oor na gebed. Die oratiwiteit: as ‘n mens deur God aangeraak word, brand die vuur so in jou dat dit in gebed uitbars en na buite stroom soos ‘n onkeerbare mag vanuit jou hart uit na God.

En Pascal was nie ‘n dweper nie. Die teendeel was eerder die geval. Hy was bekend as ‘n uitsonderlike wetenskaplike wat ook na sy bekering die menslike verstand se vermoë hoog geag het – ook in godsdiens. Sy Pensees is soms erg misverstaan as ‘n kritek op die Christendom, terwyl die in werklikheid diep nadink oor geloof wat nie net rasioneel is en kritiese vrae vra nie, maar wat ook uit die hart opkom en nooit met geweld of dwang afgeforseer kan word nie. Vir hom was geloof ‘n hartsaak wat ‘n verskil in ‘n mens se lewe gemaak het. En hy skryf indrukwekkend oor die liefde wat ‘n brandende passie in ‘n mens se lewe is. Dit is juis liefde wat die verskil tussen ‘n mens en ‘n masjien maak. Jy kan hoeveel verstand hê, maar sonder liefde is dit leeg.

Om te dink dat hy nooit met iemand oor sy mistieke ervaring gepraat het nie! Dit was vir hom kosbaar, uitsonderlik, privaat, uniek. Wat saak gemaak het, was nie wie almal daarvan weet nie. Maar dat hy elke dag met daardie stukkie papier in sy jas se soom kon rondloop in die wete dat God hom soos vuur skoongebrand het. Om by God te wees is genoeg. Dit is al wat tel.

Vier die lewe

Ek moes onlangs op Goeie Vrydag die diens lei in een van my gunsteling kuierplekke. Dis nie ‘n groot plekkie nie en die kerkie is simpel-klein en kaal. ‘n Rondskuif preekstoel (maar mooi). Geen luukses soos 'n pyporrel, sagte tapyte en verskuilde beligting nie.

Deel van die erediens is die preek oor Lukas se maaltye – ‘n merkwaardige goue draad wat deur die evangelie loop. Ek wil aan die een kant nadink oor hoedat Jesus die gewone maaltye van elke dag (lk.14 en 15) met die paasmaal verbind (Lk.22). Aan die een kant sakraliseer Hy ons gemeenskaplike eet met mekaar: as julle bymekaar is om te eet, maak dit ‘n viering van die lewe in my Naam. En die lewe is waar God seënend teenwoordig is. En as Ek nie meer daar is nie, moet julle doen wat ek doen as deel van julle lewe voor God.

Maar as Jesus vir ons daaraan herinner dat ons gemeenskaplikheid “heilig” is (die vroeë kerk het dit goed geweet en hulle brood met mekaar gedeel), wil Hy ons ook herinner hoe “gewoon” ons heiligheid moet wees. Jesus sê in Lukas 22 hy sal nie weer saam met sy dissipels eet totdat die koninkryk van God gekom het nie. En dan doen Hy dit sowaar na sy opstanding saam met die Emmausgangers en die dissipels by die See van Galilea. Sy laaste oomblikke op aarde is ‘n visbraai met sy dissipels. Waarom kan julle nie glo nie! sê Hy vir hulle en laat hulle dan saam met hom braaivis eet. Die koninkryk van God het gekom! En dit kom waar ons bymekaar, gelowig, saam met Jesus die lewe vier deur eenvoudig weg 'n braaivissie te eet. Hy het immers opgestaan en nou is God se koninkryk daar - en dit in die eenvoud van saam-eet.

Ek en my Nederlandse kollegas sit en pluis dit uit op ‘n Sondagmiddag in ‘n restaurant oorkant Brandfort se ou kerk (waar ek sowaar my kamera, pynlik, verloor). Wat beteken hierdie eenvoud? Totdat Jos sê: maar God se koninkryk is in die eenvoud van lewe. Dat ‘n mens kan asemhaal. Kan eet. Bymekaar kan wees. Kan leef. Kan sien. Kan voel. Dit is tog onvoorstelbaar dat ‘n mens dit kan ervaar.

Vir weke lank loop ek hieraan en kou. Om te kan lewe. Op die televisie rol beelde af van iemand wat verlam geraak het en met ‘n strooitjie in sy mond op die rekenaar tik waardeur hy kan kommunikeer. Sedert sy ongeluk span hy alles in om sy gevorderde rekenaarkennis te gebruik om ander wat soos hy getraumatiseer is, by te staan en aan hulle lewenskwaliteit te gee. Hy weet hoe kosbaar die lewe is. As hy die lewe vier, hoe moet ek dit dan doen....

Dit deel ek op Goeie Vrydag in die klein kerkie: die viering van die lewe wat uit God se hand kom en wat die dood nie van ons kan wegvat nie.

Hoe integer is ‘n nagmaalsbediening nie na so ‘n preek nie. Die eenvoud van die brood en die wyn. Maar terselfdertyd die diepe verborgenheid: in hierdie brood en wyn teken God die lewegewende krag van die Gees. Ons kan vashou aan die verborge betekenis van wyn en brood, van liggaam en bloed wat vir ons nuwe lewe skenk. Selfs die dood kan ons hoop nie van ons wegvat nie.

Maar nagmaal bly vir my altyd spesiaal oor die ander eenvoud: die hande van die liturg wat die tekens uitdeel. Ek onthou dikwels my gesprek met Herman Ridderbos tydens my tentamen oor sy boek (Paulus, Ontwerp van zijn theologie) waarin hy met my oor die nagmaal praat. Dit is die hande van die liturg wat die brood breek en die wyn skink wat ook die betekenis van die nagmaal uitbring. God deel lewe uit.

Daarom hou ek van die simboliek wat in die hande lê: die gemeente moet kan sien hoe die liturg se hande die brood breek, die wyn skink. Dit is ‘n teken van God se gawe, God wat uitdeel, wat gee, wat lewe skenk. Hande wat reg is om uit te deel – oorvloediglik, lewegewend. Sodat ons gedurig sal onthou hoe kosbaar die lewe is en hoe dit gevier moet word.

Daarom hou ek ook daarvan dat die diakens die wyn en brood uit die liturg se hande ontvang. Hulle gryp dit nie en loop aan na die gemeente nie. Dit kom van die liturg en word liturgies bedien aan die gemeente.

Een van die diakens kom vat ‘n bak brood van die tafel en loop aan daarmee, sien ek tydens die bediening.

Wat my laat dink aan wat ek vandag oor die mistiek lees. Iemand wat nog nie vir God in die erediens ontmoet het nie, sal nie in die paradys ingaan nie. So iemand sal in elk geval nie die paradys herken as hy of sy daar sou aankom nie.

Elke keer as ‘n diaken die brood en wyn uit die liturg se hand neem, is dit ‘n teken van God wat lewe gee aan die gemeente, herken ons die teenwoordigheid van God, ervaar ons paradys, word eenvoudig deur ‘n hand vir ons lewe gegee.

Hoe kan ons die paradys ervaar as ons nie God se hand by die uitdeel van brood raaksien nie? En, ‘n mens kan in die woestyn, in die kaalte, in die eenvoud in verrukking by God wees as jy maar oë het om te sien. In die klein kerkie op Goeie Vrydag iewers in ‘n hoekie gee God onverwelklike manna. God voed.

Mistieke ervaring: ekstase

‘n Mens is dikwels “in ekstase” oor dinge wat jou aangryp en vir jou besonder is. Dit is ook gewoonlik iets wat ‘n mens bly onthou en as spesiaal koester.

Ons verbind nie ekstase juis met ons godsdiens of in die kerk nie. Veral nie in die tradisionele kerke nie. Ons is bietjie skepties, met ons goeie boerebloed en nugter calvinisme, vir dit wat ‘n show is of wat opsweperig klink. Ons dink ekstasie is wanneer mense lights out in ‘n kerkdiens op die grond val of in beswyming gaan of in tale spreek.

Wat dit ook soms wel is. Paulus het veral in 1 Korintiërs gesukkel met ‘n gemeente waar sulke ekstatiese verskynsels handuit geruk het. Paulus was nie daarteen nie. Hy was maar net skepties waar sulke buitengewone verskynsels in die pad van die liefde gestaan het. Dit bly immers vreemd dat die Korintiërs wat so opgesweep in hul godsdiens kon raak, bitterbekke en twiskoppe was. Hulle het allerhande groepies gevorm en mekaar lelik opgekeil.

Ekstase hoef nie altyd met die buitengewone en abnormale te doen hê nie. Wanneer ‘n mens bid kan dit gebeur dat jy jouself volledig verloor in die gebed. Wanneer God op die voorgrond tree, tree die mens terug – en verdwyn selfs van die toneel af. In God se teenwoordigheid is daar helder lig, straal iets anders, groters en oorweldigends jou lewe so binne dat ‘n mens jouself kwyt is. Dit is niks anders as ‘n ekstatiese belewenis nie. Al jou aandag is by God, by wat voor jou afspeel. Jy is in ‘n verrukking oor wat jy ervaar. Wanneer dit met jou gebeur, het jy deel aan mistieke gebed.

‘n Mens lees soms ‘n boek sonder dat jy weet jy blaai die bladsye om. Of jy kyk op jou horlosie en jy besef jy is nou al ‘n uur aan die gang om iets te doen terwyl dit vir jou na ‘n minuut gevoel het. Jy het alle sin vir tyd verloor. Of jy sit soms vasgenael, besig om iets te doen en kom dan na ‘n ruk agter jy het jou skoon seer gesit sonder om dit agter te kom. Jy was onbewus van jou eie omstandighede terwyl jy jou ingeleef het. Dit is dus ‘n ekstatiese belewenis.

Dit gebeur soms in die kerk, soms. Dan word ‘n mens so deel van die erediens, van ‘n gebed, ‘n gesang, ‘n preek dat jy onbewus raak van jouself, dat jy jouself verloor en ervaar dat jy deur God aangeraak word. Jy verloor kontrole, jy weet nie van ‘n horlosie wat die tyd omtik nie, jy wens dit wil nie ophou nie. Jy het kontrole verloor oor jou lewe. Iets gebeur met jou wat jou beheer en naby God wil hou.

Eintlik word ‘n mens in so ‘n ekstatiese ervaring met God verenig. Soms gebeur dit vuriglik. Dit bly by jou draal. Jy sal nooit weer met dieselfde oë na die wêreld kyk nie.

God, weet ons, kan my so boei dat my hart vuriglik vir ‘n nuwe lewe brand. En, dikwels, volg na ekstase die donkerte van teleurstelling en mislukking. Maar dit is asof die donkerte en mislukking ‘n mens dryf om opnuut weer vir God te soek. Dit is asof ek dan hongeriger as ooit is om by God te wees.

Selfs die nugterste Calvinis weet van hierdie ekstase. Trouens, die Calvinis met geloof in die sola gratia, die ekslusiewe genade, besef juis hoedat God genadiglik in jou lewe inkom en jou so aanraak dat jy buite jou sinne raak. Die skares wat na Jesus geluister het, het dae lank sonder kos gebly. Hulle het aan die voete van die Leermeester van die Lewe gesit, verstom oor wat hulle uit sy mond kon gehoor het. Hongeriger as ooit het hulle aan sy lippe bly hang. Waar God genadiglik in ‘n bidder se bestaan instap, skyn die lig so helder dat niemand wil teruggaan na die donkerte sonder God nie.

Wanneer ons biddend na God verlang en God vir ons in ons gebed kom aanraak lank voor ons klaar gebid het, word ons in ekstase opgeneem. God vul ons sodat ons buite onsself van verrukking raak.

Oor die mistiek: God kom woon in my gebed

As verlange ‘n mens se hart instel op God se werking, begin iets van ‘n mistieke omslag in ‘n mens gebeur. Jy ervaar iets ongewoons. Dit is ‘n oomblik dat jy bewus is dat “God” in jou lewe “teenwoordig” is en dat jy deur ‘n nuwe, vreemde, ongewone, onpeilbare ervaring meegesleur word.

Terwyl ‘n mens een oomblik nog na God verlang en dit vir jou voel asof God na jou “luister.” gebeur dit dat ‘n mens iewers ophou bid en ophou verlang. Jy word tot stilstand geruk deur iets wat in jou lewe ‘n werklikheid word en iets wat in jou lewe inkom. Jou stem raak stil, jou gebeds-gedagtes word versteur, jou aandag word afgelei van wat jy bid en vra.

Dit is op hierdie punt dat ‘n mens iets vreemds en wonderbaarliks beleef: jou woorde en verlange bring jou by God – asof God in jou woord inkom en in jou lewe deurbreek. God stap in by wyse van spreke en kom woon in jou gebed. Terwyl jy een oomblik nog op God gewag het, is God eensklaps daar. Terwyl jy nog een oomblik na God gevra het, verstom jy voor die besef dat wat jy veralngend gevra het aan jou gegee word. Dat jou menslike bestaan oopgebreek word en dat iets verborge besig is om met jou te gebeur.

Dit is om te droom en te droom, om dan wakker te skrik met ‘n skok en besef jy is skielik in ‘n ander werklikheid as wat jy in jou droom beleef het. Jy word bewus van die kussing, die kamer, die geluide.

Vreemd genoeg, gebeur hierdie gevoel dat jy in die teenwoordigheid van God is, juis in jou gebed. Wat jy bid en wat jy verlang, is die plek waar God meteens kom woon en met teenwoordigheid vul. Dit is ‘n onbegryplike gebeurtenis, reeds eg mistieks. Wat jy doen en ervaar word nou die plek en die ruimte waar God teenwoordig is.

Jy raak bewus dat jou woorde nie meer woorde is nie, maar dat jy nou in jou woorde voor God self staan. Alles wat menslik is, verdwyn op die agtergrond. Jy ervaar ‘n groter werklikheid, dit wat bo-menslik is. In die menslike kom die goddelike naby aan jou, tot by jou.

‘n Mens kan nie eintlik in diepte peil wat met jou gebeur nie. Mense-taal en ervaringe word oorweldig deur ‘n onvoorstelbare Andersheid wat oor jou kom. ‘n Mens probeer dit sukkelend beskryf deur in mensetaal weer te praat van die Here, die Allerhoogste, die Vader, die Gees, die Onveranderlike, die Ewige. Jy wil vertel dat jy bewus geword het van dit wat verborge in jou lewe en gebed ingekom het en jy probeer dit in woorde vir God uitdruk.

‘n Mens weet dat jy in die Teenwoordigheid is van Iemand wat groter as jyself is. Jy dink nie meer aan wie jy is nie. Jy wonder nie meer oor wat alles met jou gebeur nie. Jy het ‘n ervaring dat jy daar is waar menslike taal te beperk is om te kan sê waaroor dit gaan.

Om te dink, te weet dat God in jou gebed inkom. Om te probeer vertel wat jy ervaar: hier is die Here self teenwoordig.

Weet ons regtig wat ons doen as ons bid? Hoe verborge, maar ook hoe oorweldigend is dit om in die teenwoordigheid van die lewende God te wees. Een oomblik nog verlang ons na God. Ons staan bakhand soos bedelaars om geseën te word. Die volgende oomblik val daar ‘n enkele munt in ons hande en ons ervaar, ons weet Iemand het begin om ons te seën. Dan dink ek nie maar aan my bak hande nie, of aan die een wat die muntjie gee nie. Ek bereken ook nie meer my behoefters nie. Ek is bewus dat by my is Iemand wat vir my sorg. Dan begin jy jou gereed maak om in diens geneem te word.

En so, al biddende, skuif die aandag weg van my verlange, my gebed en begin ek op die Here wag. In Psalm 118 skryf die digter roepende: In my nood het ek na die Here geroep. En dan in die volgende verse die ondenkbare dankbaarheid – die Here is by my (6 en 7), ek skuil by die Here.

Dit is nie altyd so duidelik nie – dit bly verborge en ons soek-soek om dit te verstaan. Wie kan God se teenwoordigheid helder peil? En dit is ook nie gewaarborgde oorweldiging nie. Dikwels, meestal, wanneer ‘n mens verlangend bid, is die besef dat ‘n mens met Iemand groter, met iets anders besig is, net ‘n roersel in jou gemoed. Iets wat jy skaars kan voel. Dit is soos ‘n plantjie wat met ‘n groen stingel deur die oppervlakte van die swart grond beur – ‘n enkele groen spikkel. Maar dit is daar, en dit is anders, en dit is vol belofte om jou lewe radikaal, van die wortel uit, om te keer. Dit is die kern van alles wat nog met jou moet gebeur.

As ‘n mens hierdie roering in jou ervaar, is God met jou onderweg. Dan is jy nie meer in beheer nie. Iemand anders begin oorneem. Dinge sal nooit weer dieselfde wees nie. Hier word die kern van die ervaring van God ‘n teenwoordigheid in jou lewe. Dit word die belofte dat God groot dinge kan doen.

Spiritualiteit as transformasie

Spiritualiteit gaan oor verandering. Wanneer God ‘n verhouding met iemand aanknoop is dinge nooit weer dieselfde nie. God se aanraking brand aanpaksels en verhardings weg. God reinig en suiwer.

Behalwe dat God mense stroop van onsuiwerhede gee God ook in die plek van die skoon, oop ruimte nuwe lewe.

God se Gees werk dus op twee maniere. Dit neem weg en dit gee in die plek van wat weggeneem is.

Soms kom die verandering skielik. Iemand vertel my dat hy in die middel van die nag wakker geword het en sy hand uitgestrek het om die bottel brandewyn langs hom te kry vir ‘n sluk. Dit is toe hy die bottel vat dat hy skielik vir homself vra wat hy besig is om te doen. Hy was al jare ‘n alkoholis. Dit was die laaste keer dat hy ‘n bottel drank opgetel het. Daardie een oomblik van herkenning het ‘n onmiddellike, durende uitwerking gehad. Die verandering was dramaties en finaal. En selfs al het hy hom baie dae geskaam vir sy eie lewe, geworstel oor sy vlakheid, het hy net op ‘n dag radikaal omgedraai.

Ander mense groei oor jare heen tot groter rypheid en menslikheid. Hulle besef dat die lewe kompleks is en dat ‘n mens nie net in een groot opsig verander nie. Daar is baie dinge wat anders gedoen kan word.

Wat my vandag besig gehou het toe ek hieroor nagedink het, was die feit dat ons so genadiglik vir onsself ruimte gee om te verbeter en soms dankbaar terugkyk na ‘n lewe wat ánders geword het. Maar terwyl ons met simpatie en begrip onsself pamperlang, sien ons so maklik ander mense raak in terme van wat hulle baie jare gelede gedoen het.

Ook dit moet verander: So sensitief as wat ons is oor ons eie vordering op die pad van volwassewording, so oop moet ons teenoor ander wees. Dit is dikwels die begrip vir ‘n ander se stryd, vir iemand anders se innerlike worsteling om vry te word, die goeie, bemoedigende woord, die nie-verwerpende uitreik dat God mense verander. Net so dikwels is dit ons skewe kyk, ons harde woord, ons ongeduldige frons wat die ander een mismoedig maak, self-vertroue afbreek, verneder laat voel.

Verandering is iets wat nie net in ons lewens gebeur nie. Dit gebeur ook by ander mense. Almal wil geestelik volwasser word, al is dit dikwels so moeilik. En ons moet nie net daarvoor oplet en daarvoor oop wees nie, ons moet elke oomblik weer begryp dat God se omvorming van mense dikwels deur ‘n enkele woord, blik, kyk of daad van ons beslissend kan plaasvind.

Spiritualiteit gaan dus oor mense wat deur God verander en getransformeer word. Hulle word uit ‘n doodsheid tot lewe verander. Dit weet ons goed en kan ons gereeld bespreek. Ons praat miskien te min oor hóé dit gebeur. En oor watter rol ons daarin speel. En oor hoe ons instrumente in die hand van die heiligende Gees van God is. As ons dit bedink, word spiritualiteit nie net iets wat oor my gaan nie. Dit word wyer oor my gewilligheid om deel te hê aan die Gees se vernuwende werking.

Gebed, verlange en spiritualiteit

As jy in die oggend uit die bed uitstrompel en die normale lewe aandurf, moet iemand nou nie met jou sukkel en vir jou vertel jou hart verlang na God nie.

Verlange klink dikwels, veral in die helder daglig, sentimenteel en so bietjie snot en trane asof dit ‘n minderwaardige emosie is en verwys na onstabiliteit.

Maar verlange het nie regtig met trane en rukkende skouers en selfbejammering te doen nie. Verlange beteken ek ervaar ‘n gemis. ‘n Mens kom agter dat daar iets in jou lewe ontbreek wat jou onrustig maak. Terselfdertyd is verlange ‘n soeke na dit wat ‘n mens tot rus sal bring. Is die teenoorgestelde van verlange “vervulling”?

Een van die dinge wat ‘n mens gou agterkom is hoe leeg ‘n mens se bestaan kan word. Hoeveel keer weer vertel mense hoedat hulle te midde van ‘n besige lewe, ‘n groot lawaai, ‘n geroesemoes van stemme, ‘n jagende verkeer pynlik eensaam voel.

Daarom gryp mense na allerhande antwoorde: party verdrink hulle verlange in alkohol of dwelms. ‘n Mens bedwelm letterlik jou sinne sodat jy nie bewus bly van dit wat in jou lewe ontbreek nie. Ander weer gryp angstig na mense om hulle en wil hulle “besit.” Die groot seksindustrie is ‘n teken van mense se verlange na intimiteit en terselfdertyd ‘n teken van hoe oppervlakkig mense probeer antwoorde vind op hul innerlike verlatenheid. Nog veel meer mense verdring hul eensaamheid deur sport, deur rondreis, deur ‘n Ipod in hulle ore, deur ure voor die televisie.

En telkens weer, as ‘n mens maar nog ‘n sessie agter die rug het, is jy weer op jou eie.

Egte geluk is wanneer ‘n mens se verlange gestil word. Wanneer jy op ‘n veilige plek naby en by iemand is. Wanneer jy jouself kan deel met iets groters of anders as jouself. In vele opsigte kan ‘n mens so ‘n vervulling kry in ‘n vriendskap of verhouding.

Maar ons wêreld met sy baie vertelling, stories en liedere oor gebroke liefde leer ons ook dat selfs die mees intieme verhouding of vriendskap iewers stuit op grense. Geen mens kan jou verlange totaal stil nie.

Die groot verlange word dus nooit geles in menslike verhoudinge of vriendskappe nie. In die mees intieme oomblikke van ‘n intieme verhouding kan ‘n mens nog skreinend eensaam en onvervuld wees. In ‘n gelukkige, stabiele en gesonde huis kan die pyn van ‘n gemis aan jou bly knaag.

Verlange het nie net met ‘n emosie te doen nie. Dit is nie ‘n teken dat ‘n mens onstabiel is nie. Verlange is ‘n diepe wete, ‘n besef, ‘n ervaring dat kortstondige antwoorde nie my vrae na sin sal dien nie. Alle besittings, maats, bure, vriende, kollegas, loopbane, medaljes is vlietig en ekstern. Verlange daag my uit om na God en die lewe te vra. Dit sal my alleen laat los wanneer ek buite myself en alle eksterne dinge gaan soek na wat saak maak.

En een van die eerste dinge wat verlange my leer is dat dit nie regtig “ek” is wat saak maak nie. Trouens, alles wat met die “ek” te doen het, laat my herhaaldelik en gedurig besef hoe arm “ek” is, hoe veel het ek buite myself nodig om vervuld te wees. Daarom is die eerste rede waarom ek in my ‘n verlange verduur, die verlange om verby myself, my beperkinge, my magsgrepe te kom. Verlange begin waar dit tot my deurdring dat ek so afhanklik van myself is – en daarom so onvervuld is – en dus na iets anders, groters smag.

Augustinus het gepraat van die onrustige hart wat net in God tot rus kom. Om in die oggend met ‘n skewe voet uit die bed te klim, wetende dat nog ‘n dag se gesleur vir ‘n mens lê en wag, sal dit dalk juis sin hê om maar vir ‘n oomblik terug te lê op jou kussing en na te dink oor juis wat dit is wat ‘n mens so kriewelrig en kort van draad maak. Wat mis ‘n mens dat jy nie kan wakker word met die wete jy lewe, jy haal asem, jy sien die son heldergeel skyn, jy ruik die lekker geur van vars oggendkoffie, jou kind kom haar armpies om jou slaan? Hoe kom die onrustige hart, deurspek met verlange na iets groters, iets anders, die Ander Iemand, tot rus? Wat kan ‘n mens te midde van heftige en hewige emosies en in die loop van ‘n wilde dagprogram laat besef dat ek deur dit alles gaan ter will van ‘n groter saak en ter wille van Iemand hoër as myself wat my honger na innerlike vervulling stil-weg stil maak? Om tog só naby aan God te wees, dat ek selfs in my verlange kan weet dit is eintlik na God wat ek so verlang, wat my so kriewelrig maak. Dit is waarom gebed gaan.

Gebed as verlange na God. Oor die mistieke ervaring.

Soms betrap ek my dat ek ‘n boek lees sonder om te registreer wat daar staan. Ek kan van elke woord rekenskap gee. Ek het die boek oopgemaak en die woorde begin lees, selfs sin gemaak van alles wat daar staan. En tog kan ek letterlik nie regtig oorvertel wat daar staan nie. As ek die bladsye weer oorlees, is ek verstom oor alles wat ek oorgeslaan het.

Dit gaan, in die ou idioom, by die een oor in en by die ander een uit. ‘n Mens lees en verstaan, maar registreer nie. Jou hart is nie regtig in wat jy lees nie.

Soms is dit so anders: dan drink jy elke woord in en lees sin vir sin soos iemand wat dors het en nie genoeg water kan inkry nie. Jou aandag is by elke woord. Jy verlang om die storie te beleef.

In hierdie geval is jou hart regtig in die verhaal wat jy aan die lees is.

Dikwels dink ons aan gebed as ‘n geestelike oefening en plig. Dis belangrik om te bid, dink ons. En pligsgetrou sal ons ‘n halfuur, selfs langer, selfs op ons knieë deurbring. Dan sê ek ‘n gebed vir God op. Ek bring woorde na God en verwag dan dat God dit sal hoor en daarna sal luister om dan in my lewe in te kom.

So ‘n gebed het inderdaad sin. Maar egte gebed is baie meer: Gebed is nie maar net die opsê van woorde nie. Dit is nie maar net nog ‘n goeie, vroom gebruik nie. Gebed is baie dieper as dit. Alles wat ons godsdienstig doen en dink, kom voort uit ‘n gebedshouding. Gebed is iets wat alles dra wat ek vir God doen.

Ons dink te veel aan gebed as iets wat ek met my mond en my brein doen. Wanneer ek bid, maak ek eerder my hart as my verstand vir God oop. Ek roep my verlange uit. My hart reik smagtend uit: God, ek verlang na u. Ek hoef nie ‘n enkele woord te sê nie – ek voel eenvoudig ek kan nie sonder U nie. Hier is my hartskreet. Ek probeer, maar ek kan dit nooit regtig mooi in woorde uitdruk nie, hierdie onrustige roep in my na U. Dit kreun in my om by God te wees. Soms verby alle woorde, selfs alles wat ek dink.

Gebed is wanneer ek my hart “rig” op God. Gebed vertel smagtend dat my hart verkleef is aan God. God, ek mis U. Waar is U? Wanneer sal ek U teenwoordigheid ervaar? Ek is eensaam God, sonder U. Ek kyk om my heen, U is nie daar nie. Alles in my roep uit om by U te wees, dat ek U ten volle kan ervaar, dat ek myself kan verloor in U.

Die wonder, die teerheid, is dat God wat ek in my verlange nie sien nie, juis dan daar is. God sit nie maar net en luister na ons gebede nie. Terwyl ons aan die bid is, my hart met aandag gevul is, ek smag na God, is God in my gebed stilweg teenwoordig. God sit nie en wag tot ons klaarpraat nie. Soms, terwyl ons nog stotterend en sukkelend bid, of selfs wil bid, is God al daar, bring God ons tot swye en raak ons harte stilweg aan. Soos die pa wat die verlore seun nie kans gee om sy praatjie te praat nie.

Is dit nie dalk die mees mistieke van gebed nie? Dat ek in my verlangende roep na God, eintlik antwoord op God se teenwoordigheid en werking in my lewe nie. "Ek wou van u vlug, Here, maar U het my nie laat gaan nie." "Ek het ver land toe gereis, Vader, maar in U huis wou ek skuil."

Hoe sal ‘n mens ooit God se teenwoordigheid kan binnegaan sonder ‘n verlangende hart? Hoe kan ‘n mens God ooit aanskou sonder gebed? Hoe kan ‘n mens dink om een te word met God sonder dat ‘n mens verlangend uitreik na God? Die nuwe krag kom na hulle wat op die Here wag.

Ek kan baie praat met God sonder dat my hart ‘n roerseltjie van verlange na God beleef. Ek kan bladsye van God se lewensboek vir my lees, sonder dat ek ‘n snars registreer van egte gebed wat nodig is om sinvol vir God te leef. En dan kan ek my soms bluf en dink God sien nie in my gebed met al sy baie woorde, die leegheid raak nie. Oppas vir die Fariseërs wat op die straathoeke staan met hul lang gebede. In my binnekamer, alleen voor U, wil ek my hartsverlange na U uitstort.

Soms moet ‘n mens selfs verder terugstaan en sê: God, ek wil nie bid nie. Ek kan nie bid nie. My hart is dor en dood. En tog, iets in my wil dat ek sou wou bid. Raak my aan, sodat ek opnuut weer kan smag na U. As my hart maar weer verlang na God.

Ps.63: Ek soek U, o God, my God, ek dors na U; ek smag na U soos in ‘n dor en droë land, ‘n land sonder water.

Lank voordat ek die geestelike reis met God loop, het ek die gretige hart nodig: “Ek kleef u getuienisse aan, Here, maak my nie beskaamd nie.” “Ek is gretig om u gebooie te gehoorsaam, want U verryk my lewe” (Ps.119:31-32). God, skep in my die rein hart vol verlange na U (Ps.51).

Hoe kan ek leef sonder hierdie hartsverlange, hierdie hartsgebed? Hoe kan ek God dien, sonder dat my hart uitroep tot God?

Ontferming

Ons hou stil by die netjiese "weeshuis." Twintig jaar gelede was dit ‘n familiehuis in ‘n tipiese voorstedelike Afrikaanse woongebied waar Afrikaanse gesinne knus naby die kerk en skool in ‘n rustige woonbuurt gewoon het. Maar die tye het verander. Nou het dit, as deel van Shiloh se omvattende werk, ‘n “weeshuis” in die kleine geword wat volgens regeringsbeleid aan kinders op klein skaal ‘n veilige tuiste gee. Tien kinders word daar met ‘n ma gevestig. Hulle kom van oraloor, maar het die een gemene deler dat hulle niemand het om vir hulle te versorg nie.

Ons word begelei deur Andre Beeton wat geduldig en entoesiasties vir ons van Shiloh se aktiwiteite vertel (http://www.shiloh.org.za/). Dit is ‘n opheffings-organisasie wat veral deeglik verantwoording van hulle finansies doen – geen korrupsie en bedrog hier nie. Hulle gee nie net konkrete hulp nie, maar volg dit op deur geestelike begeleiding. Hulle werk nie net ad hoc nie, maar beplan deeglik en op gesonde beginsels. Vanuit ‘n sentrale kombuis word byvoorbeeld vir een van hul werksaamhede etes voorberei wat nou al oor die hele Skiereiland vir sopkombuise gebruik word. Shiloh se webwerf vertel al ‘n verhaal: Geen soppy stories of prima donnas wat groot weldoeners is nie.

Hulle het die huis onlangs gekoop, opgeknap en gemeubileer. Nou woon hier ‘n huismoeder met tien kinders (sien hier onder vir ‘n vertelling daaroor). Vir die eerste keer het die kinders ‘n veilige tuiste. Elke kind het ‘n ordentlike, netjies bed. Die huis is pragtig uitgerus. Die reëls is duidelik uitgespel. Die kinders word in ‘n familie-konteks ingeburger en op hul skoolwerk ingestel. Hulle word liefde gegee, maar terselfdertyd waardes en geleenthede. Hierdie dade van ontferming vir die kindertjies sal hul lewens vir altyd verander.

Terwyl die sewe van ons na ons toertjie deur die huis op pad uit is, kom een van die kleintjies van die skool in haar netjiese uniform by die huis in. Sy omhels kinderlik bly die huismoeder en gee haar ‘n drukkie. Ek neem ‘n foto van haar en sy kom loer nuuskierig oor my skouer na die beeld op die kamera. Sy is netjies aangetrek, net nog ‘n dogtertjie wat argeloos deur die dag leef. Sy dwaal of loop nie op die straat rond nie, ly nie honger nie, word nie misbruik nie. Sy het ‘n veilige tuiste. Sy is maar net nog ‘n gelukkige kind. Later, terwyl ons deur die township ry, sien ek met groeiende ontsetting hoe haar veilige lewe afsteek teen dwalende en verwaarloosde kinders op straat.

Daarna gaan ons na Wallacedene om die kerk se werksaamhede te bekyk. Dit is geleë in ‘n see van armoede. Shiloh ondersteun die gemeente, voorsien etes (30 000 per maand), lei mense op as entrepeneurs, reël rekenaar-opleiding, maak klere beskikbaar. Ek is geroer en beïndruk deur die menswaardige benadering: hier word nie aalmoese uitgedeel op ‘n patroniserende manier nie. Hier word ‘n verskil in mense se lewens gemaak deur hulle nood te verlig en deur hulle by te staan om self op hul bene te kom.

Ek besef ook watter verskil Afrikaanse mense onselfsugtig maak in lewens van mense wat nie kan oorleef op hul eie nie. Hier werk onder andere gewone N.G.kerkmense en gemeentes saam, sonder veel ophef. Ek het maar deur Sam Pienaar hiervan gehoor en vir hom gevra om my besoekers daarheen te neem. En nou word ons vanoggend blootgestel aan ‘n wêreld van ontferming en opheffing. Ons praat en lees dikwels – heldevererend – oor Moeder Teresa in die hel-hool van Kalkutta. Ons hoef nie ver te reis, Indië toe, om ander mense wat ewe dapper en toegewyd is te ontmoet nie.

Baie dinge bly by my: Andre Beeton se entoesiasme en betrokkenheid. Die pastor wat in hierdie modderpoel van ellende gereeld tot twintig kinders in sy huis opneem en laat woon – om maar net ‘n verskil te maak aan die ellende van kinders in die gemeenskap. Die huismoeder wie se lewe om tien kinders van ander mense draai. Die vriendelike kindertjies in die kerk se creche – hulle lê op matrasse in ‘n sinkgebou en kom lag-lag ons hande skud. Die lang kamer (‘n container) waarin daar tien rekenaars netjies staan waarop mense opgelei word. Die staat wat hierdie projekte ondersteun omdat so baie ander projekte deur korrupte mense gebruik word om hulleself te verryk en die geld nooit by die armstes uitkom nie. Kan ‘n mens vir een oomblik ‘n enkele sent van geld wat sulke nood moet verlig ooit vir jouself vat? Hoe slaap jy in die nag en hoe kyk jy mense in die oë as jy so iets doen?




Daar is te veel om te vertel.

Ek vra vir Andre wat ons no-nonsense oor hul werke inlig: praat jy ooit met gemeentes daaroor? Hy besoek nie juis gemeentes nie, antwoord hy. Ons stem saam – ‘n mens moet kom kyk om te weet watter wêrelde hier vir jou oopgaan wat jy nie gedink het in ons land bestaan nie.

Hoekom kry ek hier die gevoel: wat tel is doen? Dinge moet aangepak word. Daar is amper nie tyd vir smeek en bedel nie. Wie doen, sal ontvang. Vandaar die gedurige refrein orals waar ons kom: die Here voorsien wonderbaarlik. Soos my ma altyd gesê het: hier staan mense se hande reg om goed te doen.

Toe ons wegry sê my geleerde Nederlandse besoeker en groot internasionale kenner van spiritualiteit sagweg met ‘n ingetoëndheid: Só moet die Christendom lyk.

Alles wat ons saam met hom by kongresse en die universiteit die afgelope twee weke geleer het gedurende sy besoek verdwerg voor wat ek in hierdie oggend beleef. Die kennetjie van die dogtertjie wat bo my skouer uitsteek soos sy nuuskierig na haar foto op die kamera loer en haar blye uitroep toe sy by die deur instap en haar huismoeder sien, word vir my die gesig en die stem van die Een wat smag om alle mense aan te raak en te vernuwe.

Later sê Celia, my professor-vriendin: As ‘n mens so ‘n dag beleef, wil jy alles net so los en kom uithelp. Maar, voeg sy by, nadenkend, ons kan nie, want ons het ons eie werk en dit moet ook deur iemand gedoen word. Ek dink nog altyd oor haar woorde en wonder: as ek maar soos Andre Beeton kan wees en op so ‘n konkrete manier verandering in mense se lewens kan bring...

Die pastor leun teen die tafel buite die kerk en vertel vir ons sewe byna peinsend ons verhale uit sy bediening. Hy vertel van ‘n bejaarde vrou wat in vuilgoedsakke in die township by sy huis kos uitkrap. Toe hy vir haar ‘n sak mielies gee wat hulle as skenking ontvang het, hardloop sy met sak en al skoon onder hom uit. Terwyl hy haar agterna kyk, besef hy, sê hy, dat dit sy lewe vervullend maak: “caring” and “sharing”. Des te meer, dink ek, kouend aan sy woorde, as ‘n mens deel en omgee met die armstes van armes. Maar hy praat hieroor nie onaangeraak nie. Dit is woorde wat swaar in die lug hang: om oor armoede te praat met bevoorregte mense wat na die plakkerskamp kom “kyk” het.... Hoe vertel jy hulle dat daar meer, baie meer, is as net die krothuisies, die boomlose omgewing, die stofstrate en –tuine, die kaal vlaktes, die karige gemeubileerde kerk, die paar mense wat omgee en woel.... Want as hulle in hul blink karre om die draai verdwyn, leef die mense voort. Steel hulle nog desperaat om iets in hul maag te kry. Sit hulle hul kinders op straat.






Miskien ‘n laaste vertelling: Elke kersfees deel die gemeente 3,500 kerspakkies uit aan inwoners van die township. Die kindertjies staan lang toue. Die gemeente moet streng en versigtig die lang rye beheer want dit ontaard maklik in ‘n stamptog. Hulle gee eenvoudige presentjies. Kan jy jou indink, sê hy, dat ‘n seuntjie blink-oog en bly die tennisbal uithaal?

Kan jy jou indink?



Praise the Lord
Date received : 2009-02-23 On the 11th February, 2009, three children moved into our Shiloh Children’s Home. We have awaited the arrival of our children very eagerly. For this event we baked a cake and had a welcoming party for them.

We were so glad to welcome our first children in the Home and we did everything we could to help them settle in. As we got to know these children and heard what their dreams were, both Lorraine and I came to a sort of mind-shift. Both of us have children that are already adults. We are not so young anymore, but took employment with Shiloh to open up this house because we love working with children and it has been our dream to help those who are suffering. Now suddenly we find ourselves being part of a family again with young children who are still busy preparing themselves for their futures. For us it is no longer just a job! We have got caught up in their dreams and it has become a challenge for us to help ‘our’ children achieve their goals.

The eldest is a girl who is in Grade 11 and wants to study hospitality and become a chef. She is studying the right subjects at school to qualify for her further studies. The next child, also a girl, wants to become a doctor! The youngest, a boy, wants to become a lawyer! We know children can often change their minds, but if they stick with their hopes, how can they possibly achieve them? They have no resources and no family support. We came to the decision that we would support them in their dreams and goals and let God do the rest, because with Him everything is possible.
SARAH ABRAHAMS
HOUSE MOTHER

While preparing the house for the arrival of the children, we have had a long list of essentials, and an even longer wish list. Most of these items have been supplied through donations; even the garage is being transformed into another bedroom, with bathroom, at no cost to us!

I am, again, amazed by the love of God for those who suffer and how He cares for them and opens people’s minds and arranges for the needs of His children. We certainly have wished, prayed and done our best, but what He has given us is mind-boggling! These past weeks we have had to run to keep up with Him.

However, one major need remains. Every second Sunday afternoon between 15h00 and 17h00, the house will be open for the children’s families to come and visit them. At the moment we only have the living room where these visits can take place. Outside the house we have covered verandas where we could have visitors as well if we had the appropriate outside furniture. If we receive secondhand furniture and need to renovate it, we have become quite adept at doing that.
LORRAINE VAN KAMPEN
PROJECT MANAGER

Die geringes

Dit was twee weke van hoge gesprekke oor spiritualiteit en die mistiek. Dit was groot name wat aan die woord was en ons het dinge mooi uitgepluis en bedink.

Die tweede week het alles in idillies omstandighede plaasgevind: iewers in afsondering, op ‘n stil plaas, met die stilte wat soos ‘n swaar sak oor ons geskuif het om ons af te grens van die woeligheid van die daagse lewe by die huis. Hier kon ‘n mens tot rus kom, as dit nie was vir al die besige gepraat nie.

Almal is aan die worstel met die moeilik stof – die denkers op die gebied van spiritualiteit oor eeue heen. Die groot name: Dionusios die Areopagiet, Meester Eckhart, Thomas a Kempis, Sint Willem van Thierry, Hammerskjold. Ons lees hulle tekste en bedink die mistiek van ‘n kant af. Dit is vir die meeste van ons nuwe terrein. Vars, boeiend, maar ook vreemd en anders. Nie juis deel van ons gewone dieet in die kerk nie.

Ek loop na so ‘n lang dag van dink, dink en dink, vroegaand om kollegas by hul woonplek te gaan haal vir ete en sommer ‘n lekker wandeling te neem – oefening na al die sit en vars plaaslug om in te asem na die kamer-lug van die dag. Die huis van die kollegas is ongeveer 15 minute van my plek. Die dag lê tam agter my. Ek kom tot rus soos die besige tye soos sand in ‘n uurglas uitloop uit my gemoed en die stilte rondom my in die plek van al die baie geklink en geklank in my binneste nestel. Ek is dankbaar dat ek ‘n paar oomblikke alleen kan loop, al is dit donker en my flitsie nie juis ‘n groot gids teen die donkertes om my nie.

Die rus verdamp gou. Ek begin wonder of ek nie die pad kwyt is nie – die pad lyk verder as wat ek gedink het. Ek wil-wil ongedurig raak. Dit is nie nou die tyd om te verdwaal nie.

Ek hoor iemand aankom en ‘n ongerustheid sak half oor my. Dis donker plaas om my. En die terrein is onbekend. Niemand weet waar ek is nie.

Dis Erik. Hy het ‘n bruin werkersuniform aan en beduie vir my dat die plaashuis wat ek soek net om die draai is. Onseker volg ek hom. Ons praat onderwegs oor hom, oor sy werk (hy is nog net 2 jaar daar), oor sy vrou (sy woon 40 kilometer verder in die stad), oor die diere op die plaas. Hy moet gou iemand by die huis gaan sien en kan my gaan wys waar dit is. Ek verstom my as ons om die draai kom en die plaashuis voor my lê – enkele meters van waar ek omgedraai het omdat ek gedink het ek is die pad kwyt. Wat is die duisternis tog ‘n gevaarlike plek om in te wees.....

Ek ry met my kollegas terug na die hoofkamp vir aandete. Erik in die pad terug na sy slaapplek. Erik loop sonder lig in die donker. Dit is laataand en nog ‘n ent na sy plek toe.

Jamie hou stil, draai die ruit stadig af en vra hom vriendelik of hy wil saamry. Ek verwonder my oor die eenvoud van hierdie vriendelike daad: ‘n venster oopdraai, omgee vir die werker op die plaas, ‘n geleentheid aanbied. ‘n Enkele daad van menslikheid.

Later, aan die einde van die twee weke, op pad lughawe toe, sit ek in die motor en gesels. Riaan vertel: vir ons braai van die vorige aand het ons ekstra hout nodig gehad. Almal was lus vir die lekker uitspan na die vol program van die dag. Hulle organiseer ywerig die nodige en ry ‘n paar kilometers om ‘n sak hout te gaan haal. Daarvoor kry hulle die hulp van die ander plaaswerker. Hy gaan saam met hulle om die hout te gaan haal en dra dit met hul terugkeer ook nog geduldig van die motor na die braaiplek. Die manne sak op die sak toe. Die vuur moet gepak word, die drinkgoedjies uitgehaal word en die braai op die rooster kom. Dit is die lieflike ritueel van samesyn, grappies maak en heerlik uitspan.

Die arbeider sonder naam, sy plig gedaan, draai om om die paar kilometers in die donker terug huis toe te stap, terwyl die manne hulle vleispakkies oopmaak en die hope hout pak. Hy het ‘n lang dag agter die rug. Op die groot plaas is daar nie rygoed nie en dit is meestal voetslaan. Daar is nie kinders, vrou, familie, vriende met wie hy kan terugsit en braai nie. Vroeg gaan slaap en douvoordag weer opstaan vir die nuwe dag se werk.

Riaan laat hom egter nie gaan nie. Hy laai hom in die motor en vat hom terug tot by sy huis.

Ons het oor groot dinge gepraat in die twee weke wat verby is. Groot sake. Diep sake.

En al die tyd was daar om ons mense wat stilweg en ongesiend met hulle gewone lewe aangegaan het. Onaangeraak deur die diep debatte wat nuuskieriges met mekaar en met die groot geeste van die verlede aangeknoop het.

Erik en die naamlose houtdraer. Die geringes. In soverre as wat julle....

Contemplatio

Daar is die oomblikke in jou lewe dat jy weet jy word deur God aangeraak. Dit is soos ‘n vonk van herkenning wat vir ‘n oomblik in jou brand – die brandende hart van die Emmausgangers.

Hoe praat ‘n mens daaroor? Die onuitspreeklike ervaring, verby woorde, te persoonlik en te intiem vir die markplein.

Dit is die oomblik van verrukking, die oomblikke dat ‘n mens opgetel word – soos Paulus in die derde hemel.

Maar dit is ook die oomblik dat alles wat jy aan die doen was, in jou hart ingesak het en deel van jou innerlike geword het.

Hulle kom nie baie nie. Sulke oomblikke is skaars en oases in die woesten van jou geloofsreis. Maar hulle brand God se beeld in jou in. God se voetspoor lê ingemessel op jou hart. Jy dra ‘n goddelike spoor in jou rond. Jy het God se gelaat gesien.

Dit is oomblikke wat jy met eerbied noem, terughoudend. Want dit is ‘n verterende vuur wat in jou lewe kom en jou konsumeer met verlange na die Een wat suiwer liefde is en wat jou dryf met ‘n vurige begeerte om vir altyd daar te wees waar die Liefde in volheid woon.

In die teenwoordigheid van hierdie Een pas dit jou om nederig te wees. Want as jy maar te gou wil vertel van hoe lieflik jy geseën word deur God se teenwoordigheid, ontdek jy met ontnugtering dit is maar net ‘n voetspoor. God se inwoning word verduister deur jou beperktheid, jou skuld, jou duister weë.

Jy wil nie daaroor praat nie. Want dieselfde God wat jou aanraak, is ook die God wat jy telkens weer verraai. Jy faal die Liefde. En al die spoggerighede oor die Teenwoordigheid word sy krag ontneem deur die verraad.

Om by God te kan wees in ewige stilte en liefde. Trek die skoene uit. Dit is heilige grond. Moenie te maklik praat nie. Te veel woorde wis die spore uit. ‘n Mens staan hier voor die Verborgene, die Onuitspreeklike, die Ewige.

Liefde in 'n maalkolk van lyding en ellende. Oor die spiritualiteit van omgee

Ek lees nou ook Ds Luckhoff se dagboek wat hy as predikant in Bethulie se konsentrasie-kamp geskryf het. Dit is ‘n merkwaardige boek om te lees langs Rensche van der Walt se dagboek (sien vorige blogs).

Luckhoff was maar 27 jaar oud toe hy, vars en geleerd van sy oorsese studies, in die kamp as predikant aangestel is. Hy was as ‘n onervare proponent daar in die diepkant ingegooi vanaf 21 Augustus 1901 tot 24 Oktober 1901 - juis in die tyd dat die sterftes hul hoogtepunt bereik het. Na sy kort tydjie in die kamp (skaars twee maande) het hy ‘n senu-instorting gekry. Hy moes toe na sy ouerhuis terugkeer. Luckhoff , wat later as Sekretaris in die Diens van Barhartigheid onoortreflike werk in die kerk sou doen om armes op te hef, het in 1943 ‘n eredoktorsgraad vir sy werk gekry. Hy verdien meer as dit vir hierdie dagboek – wat hy, soos hy in die voorwoord skryf – vir ‘n jaar lank nadat hy dit klaar geskryf het, nie weer moed kon vind om dit te lees nie.

Destyds toe ek Bonhoeffer se briewe in die gevangenis gelees het, het dit my lank gekos om weer perspektief te kry. Hierdie dagboek is erger: dit is die verhaal van ‘n man wat in die modderbad van grenslose lyding van die mees verwondbare deel van die samelewing – vroue en jong kinders – moet preek oor God.

Bladsy 109 (in Raath en Louw se “Die Konsentrasiekamp te Bethulie gedurende die Anglo-Boere-oorlog 1899-1902) val my op omdat dit in hierdie kookpot van ellende die plek van liefde uitspel. Hy skryf op Woensdag 4 September as volg:

Dit was ‘n baie besige middag.
Daar was begrafnisse om 4.00 nm. Agtien lyke. “En God sal al die trane van hulle oë afvee.
Hoe kan ‘n mens se hart verhard bly? Kan ‘n mens onbewoë wees wanneer jy wenende, swaar beproefde moeders in foltering, knielende, langs hul suigelinge se grafte sien?
Liefde is, na dit alles, die grootste en geheimsinnigste van alle dinge!
Verklaar dit dat ‘n moeder kan vasklou aan ‘n hulpelose, idiotiese, msvormde seun van veertien jaar en hom mond tot mond voer! Verklaar dat ‘n moeder nag en dag, dag en nag met ‘n siek kind kan wakkerbly! Kyk na daardie diep gesonke oë, droefheid-gesonke, hulle sorg – vermoeidheid, en vertel aan my wat is hierdie liefde wat alles verduur!
Gedurende die afgelope veertien dae het ek twee dinge geleer wat tot nou toe vir my alles “verbeelding was” – die betekenis van die liefde en dit wat Godsdiens genoem word.

En dit is die goeie dele van die dagboek.

Oor 'n spiritualiteit van vrede: Emily Hobhouse, A.D. Luckhoff en die Oorlog

As iemand my sou vra na ‘n top tien boek, sou ek ongetwyfeld Rykie van Reenen se “Heldin uit die Vreemde” baie naby aan een plaas. Ek was deur die jare heen ‘n groot bewonderaar van Rykie se skryfwerk. Behalwe vir haar loslywige Afrikaans, is haar humor altyd bevrydend en haar sensitiwiteit vir mense oorrompelend. Sy skryf oor Emily Hobhouse se besoek aan die kampe en haar desperate pogings om die mense in hul nood te help. Emily, sê Rykie, se sonde in haar landgenote se oë was nie dat sy die Boervroue gaan help het nie, maar dat sy haar met hul nood vereenselwig het en vir hulle jammer was (bl.60). Sy het, skryf Rykie op dieselfde bladsy, vir ‘n bejaarde tante, bewend van die koue (‘n tante van Pres.Kruger) haar eie onderrok uitgetrek en gegee.

‘n Paar ander gedagtes wat my aan die dink gesit het terwyl ek die referaat oor Rensche se dagboek skryf:

Die vernietiging van plase deur die Britse leër om die ondersteuning van die soldate op die front deur hul familie tuis op die plase te voorkom:

Giliomee (2004:210) notes that almost the whole of the Free State was scorched, evoking the following comments from the later General Smuts, “[Wherever] the enemy appeared, he carries out indescribable destruction. All houses are burned down, all fields and gardens are utterly destroyed, all cattle and foodstuffs are carried off and all males taken prisoner”. A year latter he visited the location again and wrote, “The horror passes description... Surely such outrages on man and nature will lead to certain doom.”

Die voorstelling van Boere deur sommige Engelse skrywers:
The innocent women and children were, in the words of a British author, seen as an “savage being(s)... hideous in form, unkempt and unwashed, violent, hypocritical, a persecutor and an assassin of the English” (Giliomee 2004:210).

En uit Dolf Britz se hoogs interessante artikel met die naam: ‘Now, what has become of our prayers and supplications?’ Faith in an Anglo-Boer War concentration camp of 1901 in Acta Academica 39 (2007) die volgende verhaal oor die dagboek van die latere bekende Ds. Adriaan Luckhoff. Luckhoff het tydens sy bediening in die Bethulie kamp totaal ingegee oor die ellende en lyding wat hy daar beleef het. Hy skryf oor die vreemde pre-okkupasie van mense met doodsbed-tonele en “verwyt” homself amper as hy self die volgende toneel beskryf (Luckhoff skryf sy hele dagboek in Engels):

From there called by Mrs. Van den Berg to new ward, to come quickly, as Lenie was dying.109 I went, and when I entered saw that God was going to take her away. Let me not attempt to describe her angelic little face of marble white, her beautifully chiselled nose, and her sweet little mouth! Silently we knelt around her bedside — mother, nurse and I. Of her beautiful blue eyes I have said nothing, for they were closed — the lids gently drawn, and the lashes trying hard to kiss the soft smooth cheeks. ‘O God, come and help us! O Saviour, come and take Thy place beside her bed — hold her hand — take her in Thy tender arms and press her against Thy bosom! Bear her, Saviour, where Thou wilt, for with Thee she is safe. Comfort our hearts and give us to bend our heads in humble resignation — Thy will be done. Amen!’ ‘Lenie, Lenie, Lenie, mij kind, jou mammie is hier bij jou, en Jezus ook is hier om jou hand te hou — moenie bang wees nie, mij kind.’ Under her weary eyelids she looked at us, and a large tear gathered in her left eye. It glistened like a diamond for a moment, and then became the possession of the sorrow-stricken mother. Then we were silent and watched. Slowly and gently the lids opened — now again we could look into those clear blue orbs. Wider — wider — and still wider they grow — uplifted, right away beyond the three forms of clay before her. See how the pupils dilate — they seem to swamp the blue! And so for a few short moments they remain. It was a gaze right beyond us to — what! Will it be old-fashioned to suggest ‘Angels’, perhaps! Until I grow wiser I shall hold fast to Angels. O, the mystery of the Unknown! And slowly, gently, those lids sink once more to rest — to rest indeed — for her spirit has fled — perfect peace! How passing strange, how majestic in its simplicity, how weird in its strange stillness — the passing of a Soul — the disunion of Body and Spirit! Is this Death? Then may I never fear its shadow! Sunset and Evening Star!

Oorlog is walglik. En om te dink dat die Boere oorlog vandag deur sommige beskryf word as een van die onnodigste oorloe ooit (is dit nie wat baie deesdae van die grensoorlog skryf nie?).

Die mistiek van Jan van Ruusbroec

Jan van Ruusbroec

Die vlaam, Jan van Ruusbroec, leef in die dertiende eeu (1293-1381) in Brussel en vertrek later na Groenendaal waar die klooster waarin hy woon ‘n besondere bloeitydperk beleef. Hy wou wegkom uit die drukte en besige lewe in Brussel met die baie mense om te gaan stilte soek. Maar hy wou nie ‘n klooster begin nie omdat hy nie veel gedink het van die kloosterlewe van sy tyd nie. Die priesters was vir hom te wêreldgelyk.

Hierdie beroemde skrywer het ‘n groot invloed op die geskiedenis van die mistiek gehad en word gereken as een van die grootste mistici in die wêreldgeskiedenis. Hy het volgens oorlewering in die eensaamheid eers versigtig die “fluisteringe” van die Gees op ‘n wastablet neergeskryf om dit later meer sistematies te verwerk. Later het hy so bekend geraak dat selfs gesiene en magtige figure hom gaan besoek het en raad gevra het.

Hy skryf dat die ontmoeting tussen God en mens altyd weer dieper en dieper word. Die mens groei in sy mistieke lewe. Die mens kan juis as beeld van God in hierdie mistieke ontmoeting groei. Elke mens dra God se beeld en die herwinning van hierdie beeld was die hart van die mistieke lewe. In sy kern, sou ‘n mens dus kon sê, is die mens God. ‘n Mens groei in gelykenis aan God in die mens se aktiewe leef vir God (die werkende lewe – of die via pugativa), deur die innige, verlangende lewe (die via unitiva) wat die vriendskap met God versorg en wannneer ‘n mens deel word van God in ‘n lewe van liefde (die godskouende lewe, die kontemplatiewe lewe). Dit is veral die derde aspek wat die hoogste vorm van sy mistiek verteenwoordig. In dit alles is Christus die model en die inspirasie.

Ruusbroec is veral bekend vir sy werk: Die gheestelike bruloch. Hy is deur sommige veroordeel omdat sy mistiek as synsmistiek of as panteïsties beoordeel is. Ruusbroec self het ontken dat sy leer dat die mens God word panteïsties is. Dit word bevestig deur sy herhaalde beklemtoning dat God anders as mense is en transendent bly. Sommige dink dat sy mistiek iewers so geformuleerd is dat dit die grense tussen God en mens ophef – hoewel hulle nie juis baie voorbeelde kan opnoem nie.

Hier is ‘n voorbeeld van hoe hy skryf:

All the richness which is in God by nature we possess in God by love, and God in us, by means of the incommensurable love which is the Holy Spirit. For in this love one tastes everything which one can desire. And therefore, by means of this love we are dead to ourselves and have gone out in loving transport into waylessness and obscurity. There the spirit, in an embrace of the Holy Trinity, is eternally indwelling in the superessential unity, in rest and in enjoyment. And in the same unity, according to the way of fruitfulness, the Father is in the Son and the Son in the Father, and all creatures are in them both. And this is above distinction of persons, for here, by reason alone, we understand fatherhood and sonhood in living fruitfulness of God’s nature.

Vir ‘n volledige vertaling in Vlaams en Engels, van die derde faset (die kontemplatiewe lewe), sien:

http://www.sofiatopia.org/equiaeon/3thlife.htm#2