Die natuur in oorlogstyd. Vader Kestell

Een van die merkwaardigste figure in Afrikaanse geledere was J.D. Kestell, of Vader Kestell, soos hy bekend was. Sy bekende vertelling van die Boere-Oorlog het ‘n klassieke teks geword en was lank uit druk. Dit is in 1999 weer in Afrikaans vertaal (Protea uitgewers; Lees die Engelse weergawe gratis by Open books: http://openlibrary.org/books/OL24181356M/Through_shot_and_flame)

Kestell was redakteur van die Kerkbode, moderator van die Vrystaatse Sinode, later ‘n voltydse Bybelvertaler nadat hy as rektor van die U.V. (1920-1927) uitgetree het en het waardevolle werk in die Reddingsdaadbond en die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns gedoen. Hy het drie eredoktersgrade ontvang. Hy is begrawe by die Vrouemonument in Bloemfontein.

Vader Kestell was die enigste Vrystaatse predikant wat die hele oorlog op die slagveld deurgebring het. Sy persoonlike herinneringe is dus egte vertelling. Dit dra duidelik die stempel van ‘n ooggetuie. So beïndruk was President Steyn met hom dat hy hom die pos van veggeneraal aangebied het. Maar Ds. Kestell was predikant, het hy geredeneer en het verkies om as geestelike leier by die troepe te bly. Wat baie sê oor sy siening van invloed en mag.

‘n Mens merk ook in die boek baie gou hoe belangrik geestelike werk vir hom was. Nie net is hy getrou om mene te help nie, maar hy hou ook ‘n oog oor die oorlogvoering self. Hy is byvoorbeeld baie kwaai oor medeburgers wat hul mede-soldate “skandelik en misdadig in die steek laat” (50).

Ek het so pas sy boek begin lees nadat ek ‘n artikel oor A.D. Luckhoff klaar geskryf het. Ek wil baie graag meer weet hoe mense die oorlog vanuit hul geloof beleef het. En ek het gereken dit is spesiaal om van een van die bekendste figure uit die tyd self verder te hoor van sy geloofservaringe in die moeilike tyd.

Ek begryp na die eerste paar bladsye waarom hy so ‘n legendariese figuur in ons land was. Hier wil ek een van die gedeeltes aanhaal wat my getref het. Dit het my geraak, nie om die beskrywing self nie. Maar dit kom voor in die boek nadat hy, bladsy vir bladsy, vertel van harde voorvalle op die slagveld. Mens kan sien hy is ooggetuie van die oorlog. Hierdie kapelaan, is nie met sy kop in die wolke nie. Hy ken byna elke klipkoppie, weet van al die soorte kannone, kan die opmarse van die Engelse en die strategie van die Boere haarfyn weergee. Hy is ongelukkig as die manne onordelik in die nag loop en praat en rook terwyl hulle daarmee hul teenwoordigheid aan die vyand verraai. Hy is ook ongelukkig as die boere huise plunder. Maar sy hart is by sy mense. Hy is deur en deur ‘n patriot.

En toe, skielik, na ek al hierdie kompleksiteite in sy boek lees, kom daar op bladsy 48-49 die volgende slotparagraaf van ‘n hoofstuk voor. Ek is verras dat hierdie keiharde ondersteuner van sy mense, so onverwags met soveel sagtheid begin skryf – ‘n mens voel soms dat dit selfs sentimenteel is. Totdat ‘n mens, as jy begin dink daaroor, agterkom dat sy taal eintlik mistieke taal is. Hier is die stuk:

Die gevoelens van die hart het voordurend gewissel soos gebeurtenisse opgeduik het. Dit was nie net die oorlog wat die gemoedere besig gehou het nie. Nee, ook die blou gewelf daarbo en die vaste aarde hier benede. En dit wou voorkom – noudat ‘n mens daarbuite leef – asof ‘n mens nader aan die hart van die natuur gekom het en asof ‘n mens groter genot daaruit geput het.

En saans – hoeveel weelde was daar saans! Hoe strelend het die aand se kalmte en stilte oor alles gespoel na ‘n lang woelige somerdag! Hoe het die luggie uit die ooste wat, o, so sag die warm wang kus, die onstuimige hartstogte tot bedaring gebring!

Dikwels het ek onder die kameeldoringboom gesit waaronder Kommandant De Villiers sy tent opgeslaan het en saans in die verte gestaar. Daar lê Spioenkop voor my – vir die laaste keer op hierdie dag deur die son rooi geverf. Ver daaragte verrys die ontsagwekkende Drakensberg, met sy duiselingwekkend diepgegroefde rostwande wat reeds in die sluiers van die nag ge hul is. Watter trillings het deur my hart gegaan as ek in die duister opgekyk en die skitterende goud aansjou het wat die wegsinkende son op die rande van die wolke gestrooi het of as ek, nadat die son weggesink het, my omgedraai het en in die ooste die wonderlike skakerings van kleure in die lug aan skou het – en spsifiek die sagter roosrooi versmelt met die byna swart pruper. En dit alles in die lug daarbo asof dit ondersteuning nodig gehad het en op die donkerblou rotsfondament van die aarde gerus het.

In sulke oomblikke het ek vergeet dat dit oorlog was. Ek het nie die angswekkende geluide van die oorlog ge hoor nie – ontploffende bomme en fluitende koeëls. Dit was die stem van God wat ek in die suising van die sagte stilte gehoor het.

Kon ek die aande vergeet? Ek sien hulle nog. Ek tuur nog in die verre weste en sien God steeds in die wonderlike gesig; God, die Onnaspeurlike, die Ondeurgrondelike. Ek sien hoe Hy elke aand ‘n nuwe skildery op die berge en die wolke verf; hoe hy dit nou nog doen en altyd sal doen. Dan is die gedagte vir my oorweldigend hoe God hom in die wondere van die geheel openbaar, hoe dit – in die woorde van Jesaja – maar net die some van sy kleed is wat ons op die berge en in die wolke sien – slegs die some… en dit vul, ja vul, die tempel. 

Kyk net na die maniere van praat oor God: Die onnaspeurlike, na die ondeurgrondelike. En die bewussyn van die teenwoordigheid van God.