Wat die duiwels skroei....

William Blake, die bekende Engelse mistikus, digter en kunstenaar se twee voorstellings van Satan wat probeer om Job te oorwin en sy geloof te vernietig, is onder sy beroemdste werke. Dit twee werke deel dieselfde vorms, maar verskil ook opvallend.

Die Satan, afgeëts teen donker wolke en 'n ondergaande son, en, uitgebeeld as 'n jong man, met sy arms sterk en kragtig uitgesprei, skiet in albei uitbeeldings pyle met sy regterhand en gooie sere met sy linkerhand uit, terwyl hy triomferend op Job staan. 'n Mens sien in die forsheid van die Satan-figuur, maar self ook in Job se lyf onmiskenbaar Michelangelo se invloed op Blake se skilderkuns.

Die Satan se aanslag is fel en suksesvol. Job ly intens: sy kop ruk agteroor en sy hande is vertrek van die pyn. Die lig val in albei uitbeeldings op die kop van Job, agteroorgekramp in felle lyding.

In die tweede uitbeelding is die kleure veel feller, onder andere met Satan wat twee skrikwekkende rooi vlerke het wat in 'n magtige uitgespandheid oor die hele breedte van die uitbeelding strek. Job wil die mag van die bose/Bose in epiese vorm uitbeeld. Teenoor die sterk Satan, is Job 'n hulpelose mens, uitgelewer, 'n slagoffer. In die tweede uitbeelding is Job se hulpeloosheid sterker gemaak deur sy treurende vrou aan die linkerkant en die vaal, doodse kleur van die aarde teenoor die helder, byna prositituerende kleure van pers, rooi skakerings wat die Satan in sy mag uitbeeld. Teenoor die fel, sterk, wyd uitgespande lyne van die figuur van die Satan is Job verder die vaal, lydende een, met 'n ineengekrimpte liggaam. Hy is platgeslaan, uitgelewer aan die lyding wat op hom neer reën. 

Juis daarom is die uitbeelding so groots en aangrypend: dit is hierdie oorweldigende Mag wat Job uiteindelik oorwin deur aan sy geloof vas te hou. Hy skroei die Satan.


Maar terwyl ek bietjie terugsit voor die impak van die tweede uitbeelding, is dit die eerste een wat my raak. Blake se gebruik van sagte kleure, meestal net skakerings van groen, wat ineenvloei met die komplementêre kleur van grys en geel in die eerste uitbeelding trek my oog telkens weer op 'n spesiale manier. Dit is nog meer mistiek, nog meer raaiselagtig, hierdie aanslag van boosheid in lyding wat in die sagte geel van geloof afgeweer word. 

Harder as in die tweede uitbeelding, is die donker dreiging van die sere wat uit die Satan se linkerhand, die vervloekte kant en daarom veel dreigender, op Job uitgegiet word.  

Anders as in die tweede uitbeelding is dit of die sere nie kan deurdring en land op die liggaam van Job nie. Dit breek nie deur die ligkring nie. Die lyding word uitgegiet, maar geloof kan dit teenhou - al is 'n mens neergevel en al sien ander, jou geliefde, hul gesigte oorweldig, toegemaak deur hul hande asof hulle nie verder kan aanskou nie, alleen maar jou lyding.


Die voorstelling het my laat dink aan die volgende mistieke uitspraak: 


Die woestynvader, Jesaja, skryf:


Die een met nederigheid en trane skroei die duiwels - hulle kan nie naby so 'n mens kom nie.


OF: 


One who has humility with tears scorches the demons, and they cannot them come near him.

Abba Isaiah, Matericon

(met erkenning aan Mark Sedrak). 

Hoe verryk die teks van Blake se mistieke resepsie van Job nie tog 'n mens se verstaan van die boek Job in die Bybel nie. En, as 'n mens weet dat Blake in armoede geleef het, desperaat oor sy onvermoë om mense deur sy kuns te beïndruk, word die eksistensiële nood in die uitbeeldings meteens persoonliker, en, aangrypender. Job en Blake, Blake en Job in 'n mistieke broederskap. 

Wanidee's van die self-help guru's

Interessante artikel in vandag se New York Times - nie soseer (vir my) oor die ontmaskering van die verdraaiings nie, maar oor die ontmaskering van die oppervlakkige, opgeblase en aanstellerige aard van die self-help kitsresepte van ons tyd - daardie kitsresepte wat sommige mense met spiritualiteit verwar. En dit wys net weer hoe belangrik dit is om te begryp waarom spiritualiteit werklik gaan.

Hier is die artikel: 

Falser Words Were Never Spoken

By BRIAN MORTON

Published: August 29, 2011

Open, N.Y.

IN a coffee shop not long ago, I saw a mug with an inscription from Henry David Thoreau: “Go confidently in the direction of your dreams! Live the life you’ve imagined.”

At least it said the words were Thoreau’s. But the attribution seemed a bit suspect. Thoreau, after all, was not known for his liberal use of exclamation points. When I got home, I looked up the passage (it’s from “Walden”): “I learned this, at least, by my experiment: that if one advances confidently in the direction of his dreams, and endeavors to live the life which he has imagined, he will meet with a success unexpected in common hours.”

Now Thoreau isn’t quite saying that each of us can actually live the life we’ve imagined. He’s saying that if we try, we’ll come closer to it than we might ordinarily think possible. I suppose that the people responsible for the coffee mug would say that they’d merely tweaked the wording of the original a little. But in the tweaking, not only was the syntax lost, but the subtlety as well.

Gandhi’s words have been tweaked a little too in recent years. Perhaps you’ve noticed a bumper sticker that purports to quote him: “Be the change you wish to see in the world.” When you first come across it, this does sound like something Gandhi would have said. But when you think about it a little, it starts to sound more like ... a bumper sticker. Displayed brightly on the back of a Prius, it suggests that your responsibilities begin and end with your own behavior. It’s apolitical, and a little smug.
Sure enough, it turns out there is no reliable documentary evidence for the quotation. The closest verifiable remark we have from Gandhi is this: “If we could change ourselves, the tendencies in the world would also change. As a man changes his own nature, so does the attitude of the world change towards him. ... We need not wait to see what others do.”

Here, Gandhi is telling us that personal and social transformation go hand in hand, but there is no suggestion in his words that personal transformation is enough. In fact, for Gandhi, the struggle to bring about a better world involved not only stringent self-denial and rigorous adherence to the philosophy of nonviolence; it also involved a steady awareness that one person, alone, can’t change anything, an awareness that unjust authority can be overturned only by great numbers of people working together with discipline and persistence.

When you start to become aware of these bogus quotations, you can’t stop finding them. Henry James, George Eliot, Picasso — all of them are being kept alive in popular culture through pithy, cheery sayings they never actually said.

My favorite example of the fanciful quotation is a passage that’s been floating around the Internet for years. It’s frequently attributed to Nelson Mandela, the former South African president, and said to be an excerpt from his 1994 inaugural address.

“Our deepest fear,” the passage goes, “is not that we are inadequate. Our deepest fear is that we are powerful beyond measure. It is our light, not our darkness that most frightens us. We ask ourselves, Who am I to be brilliant, gorgeous, talented, fabulous? Actually, who are you not to be? You are a child of God. Your playing small does not serve the world. ... As we are liberated from our own fear, our presence automatically liberates others.”

Picture it: Mr. Mandela, newly free after 27 years in prison, using his inaugural platform to inform us that we all have the right to be gorgeous, talented and fabulous, and that thinking so will liberate others. It’s hard to imagine it without laughing. Of course, it turns out it’s not actually an excerpt from this or any other known address of Mr. Mandela’s. In fact, the words aren’t even his; they belong to a self-help guru, Marianne Williamson.

Thoreau, Gandhi, Mandela — it’s easy to see why their words and ideas have been massaged into gauzy slogans. They were inspirational figures, dreamers of beautiful dreams. But what goes missing in the slogans is that they were also sober, steely men. Each of them knew that thoroughgoing change, whether personal or social, involves humility and sacrifice, and that the effort to change oneself or the world always exacts a price.

But ours is an era in which it’s believed that we can reinvent ourselves whenever we choose. So we recast the wisdom of the great thinkers in the shape of our illusions. Shorn of their complexities, their politics, their grasp of the sheer arduousness of change, they stand before us now. They are shiny from their makeovers, they are fabulous and gorgeous, and they want us to know that we can have it all.

Brian Morton, the director of the graduate program in fiction at Sarah Lawrence College, is the author of the novels “Starting Out in the Evening” and “Breakable You.”

Hoe meer lig, hoe meer duisternis.

Hoe lyk die mens en die geloofsgemeenskap se verhouding met God? Op watter manier knoop God ‘n verhouding met die mens aan?

Wat die vraag beteken, blyk uit die antwoorde wat mense gee oor hoe hulle God ontmoet. Ons hou daarvan om te dink dat God met ons deur die Woord spreek. Die Bybel as teks is dus vir ons die “woord van God” en – hierdie Woord stel God “teenwoordig” onder gelowiges. Wie die Woord hoor, raak bewus van God se teenwoordigheid.

Maar dit is duidelik dat die Bybel veel meer as net op hierdie indirekte manier oor God se aanraking van die mens skryf. Dit beeld self ‘n veel direkter verhouding met God uit. Behalwe dat individue soos Abraham, Jakob en Samuel direk vir God ontmoet (en selfs met God stoei), is daar ook ontmoetinge van God met die volk.

Daar is met die gee van die Tien Gebooie op die berg Sinai ‘n opvallende verhaal hieroor. Na die gee van die gebooie in Exodus 20:1-17, word vertel hoe die volk donderslae en ramshoringklanke, weerlig en rook op die berg hoor. Dit is duidelik dat dit die plek is waar God teenwoordig is. Maar vir God se teenwoordigheid is die volk besonder lugtig. Hulle is so angstig dat hulle sal sterf as God met hulle praat, dat hulle vir Moses vra om liewer vir hulle toe te spreek.

Ook hier word ‘n bepaalde karaktertrek van God uitgebeeld, want Moses troos die volk dat God hulle op hierdie manier toets om “ontsag” te hê en nie te sondig nie.

Dit is uit die teks duidelik dat die volk Israel geglo het God praat met en ontmoet hulle direk, onmiddellik en sonder tussenkoms van ‘n bemiddelaar of die Skrif. Ander tekste wat dieselfde gedagte oordra kry ‘n mens in Exodus 24 (bv vers 9-11)

Maar oor God se verhouding met die mens kan 'n mens veel meer nadink. Die Bybel beeld die teenwoordigheid van God en die ervaring van die ontmoeting met God op ‘n mistieke, selfs ontsagwekkende manier uit. 'n Mens moet nie te gou te veel dink van hierdie geleentheid om God te ervaar nie. Trouens, daar sit in die ervaring van God 'n onpeilbaarheid wat 'n mens gou op sy plek sit:

In Exodus 20:21, nadat die volk so versigtig was, volg ‘n teks wat in die loop van die eeue groot aandag getrek het:

“Die volk het op ‘n afstand bly staan, maar Moses het nader gegaan na die donker wolk waarin God was.”

Die ou vertaling praat van die “wolkedonkerheid” waar God was.

Dus: wanneer God mense ontmoet, is dit ontsagwekkend, maar terselfdertyd ook ‘n Verborgenheid. Net die gedagte om God te ontmoet, kan 'n mens al op 'n afstand hou - soos die teks wys.

Dit is ‘n opvallende beskrywing van God wat ‘n mens in Eksodus 20:21 aantref. Veral as ‘n mens dit begin kontrasteer met sulke uitsprake soos 1 Johannes 1:5: “God is lig en geen duisternis is in God nie.”

‘n Mens kan God ontmoet en onder die indruk kom van die goddelike heerlikheid. Maar ‘n mens kan God ook ontmoet en verstelpt staan voor die duistere kant van die Goddelike verborgenheid.

In Exodus 20:21 is daar geen twyfel nie. Duisternis word beskryf as die plek waar die mens vir God ontmoet. Wanneer ‘n mens God ontmoet, tree jy die nag van onbekendheid binne.

In ‘n sekere sin is dit nie nuut nie. Elders in die Ou Testament word die wolk dikwels as simbool gebruik vir die verborge teenwoordigheid van God. In Exodus 24:16 word vertel hoe die heerlikheid van die Here deur die wolk bedek is. Maar wat wel besonder is in Exodus 20:21 is dat God as wolkeduisternis uitgebeeld word.

Om die impak hiervan te ervaar, moet ‘n mens onthou hoe noukeurig die vroegste Bybellesers hul tekste gelees het – oor en oor, uit hulle kop, woord vir woord. Die Joodse interpretasies van die Ou Testament en ook byvoorbeeld Paulus se allegoriese interpretasie bewys duidelik hoeveel betekenis hulle daarin raakgesien het (Gal. 2:24-26 gee so ‘n “figuurlike” verstaan). Vele lesers het hierdie motief van “duisternis” skerp raakgesien. Dit het ‘n topos in die resepsiegeskiedenis van die Bybel geword.

Om God as wolkeduisternis te sien, het ingehaak op die manier waarop lig en duisternis in die Bybel en in die antieke verstaan is. Die Ou Testament ken ‘n wonderlike, paradoksale spel van lig en duisternis. In Psalm 139:12 staan daar: “maar vir U is selfs die duisternis nie donker nie en die nag so lig soos die dag, duisternis so goed as lig.” Dit gee ‘n kykie in die manier waarop latere Psalmdigters duisternis op ‘n ander manier kon lees. Op ‘n heel, basiese vlak sou ‘n mens begryp waarom lig en duisternis vir die antieke mens in sy wêreld sonder elektrisiteit ‘n groot rol gespeel het en geliefde motiewe/besprekingsmateriaal was.

Die antieke mens, wat die tekste dikwels gememoriseer het, het hierdie gedagtes oor lig en duisternis op ‘n ingrypende manier verinnerlik en toegeëien deur daaraan geestelike betekenis te koppel.

Die bekende Joodse skrywer, Philo, het die verhaal van Moses wat die wolkeduisternis ingaan, gebruik om sy Godsbegrip met die simbool van duisternis te verbind. Daarmee het hy ‘n belangrike punt gemaak: God is absoluut anders as God se skepping en skepsels. Daarmee wil Philo God se transendensie uitdruk. In tye dat mense God maklik die gevangene van hul taal, konsepte, simbole en menslike voorstellinge maak, word dit ‘n manier om te verduidelik hoe God al ons menslike verstaansgrepe te bowe gaan. Wanneer ‘n mens oor God praat, tas jy dus feitlik in die duister rond. God, soos God werklik is, transendeer alle menslike taal en woorde. Die insig het te doen met die "apofatiese" Godsbeeld ('n God wat verby alle woorde bestaan). 

Dit is ‘n boeiende gesprek wat Philo aan die gang gesit het. Hy het geweet hoe gemeenplasig mense oor God kan praat en hoe naïef, onreflekterend mense se godsbeeld was. Hulle het immers in sy tyd nog afgodsbeelde op groot skaal gedien. Hy sou sekerlik veel simpatie met Paulus se Areopagus-ervaring gehad het.

Hier moet ‘n mens mooi onderskei: Niemand ontken dat ‘n mens oor God kan praat in menslike taal nie. Aangrypend kan ‘n mens die liefdevolle karakter van God beskryf aan die hand van woorde soos liefde, ontferming, goedheid en vergifnis. Daar is baie woorde wat ook effektief God se andersheid in woorde kan uitdruk.

Maar die deurslaggewende punt is dat God die een is wat woorde skep en gee, maar teselfdertyd daarmee buite woorde bestaan. God staan buite ons taal en al die woorde wat ons kan opkommandeer kan die karakter van God nooit uitputtend beskryf nie.

Dionusios die Areopagiet het byvoorbeeld in die sesde eeu n.C. sy beroemde bespreking gegee van die motiewe van duisternis en lig. Hy het onder andere heel boeiend gewys op Genesis 1:2 waar duisternis prominent genoem word voordat die skepping begin. Reeds die Bybel, wil hy sê, probeer vertel hoedat die duisternis reeds van die begin, die skepping voorafgaan. Iewers wou hy beklemtoon dat God al ons menslike beskrywing te bowe gaan. Niemand durf waag om te dink dat God die gevangene van ons menslike konsepte is nie. God is nie gelyk aan die skepping nie.

Dit het bevrydende implikasies: Omdat al ons verstaansgrepe so beperk is, ontdek ons telkens nuwe werke van God. Die verskil tussen Ou en Nuwe Testament bewys dit. God se karakter is so groot, dat ons altyd maar net stamelend kan nadink oor wat dit vir ons verhouding met God beteken. Steeds weer, wys die werklikheid uit, ontdek ons hoedat God nuwe dinge vir ons lewe beskik.

Hier het ek geleer van Gregorius van Nissa – daardie groot skrywer uit die vierde eeu wat met soveel respek deur baie mense gelees word. Hy het ook daarop gewys hoe God aan Moses in die brandende bos as lig geopenbaar is. Maar dit is maar die begin van Moses se geestelike groei, redeneer hy. Later het Moses op die berg vir God as duisternis ervaar. Gregorius het gedink ‘n mens kan daarmee die geestelike reis illustreer en sy diepsinnige toepassing is dat ‘n mens, soos jy geestelik op reis gaan, al hoe meer begryp hoe min ons van God beleef. Dit is dan die groot ironie: ‘n mens ontdek die duisternis soos jy meer en meer deur die Gees verlig word. Hoe meer lig, hoe meer duisternis.

Juis daarom die passende oproep: God neem die gelowige op die reis om hom of haar elke keer weer te laat besef wie die Skepper is en wie die skepsel. Dit is ontsagwekkend, ja. Maar teselfdertyd wil dit ook ander waarhede onderstreep: hoe veilig is die mens in die hande van God wat alles gemaak het.

Paulus het op sy manier hierdie dinge besing toe hy oor God se ondeurgrondelikheid gesing het en vir sy lesers vertel het van die onnaspeurlikheid van God se weë.

Miskien moet ons juis in ons tyd, waarin ons God gemeenplasig onder ons ystgergreep-beheer wil bring, in ons slim woorde wil vasvang en in ons enigste ware dogma's wil opsluit, juis meer van die groot tradisie van die wolkduisternis nodig.

Maar dit is nie maklike stof nie. Om in ‘n verhouding met God te leef, is ‘n avontuur, ‘n viering, maar ook ‘n stroping. Dit sou die mistici as ‘n verdere konklusie uit Exodus se wolkduisternis trek. Terwyl ek hierdie saak bedink het, byvoorbeeld, het die vertelling van die duisternis wat die kruis oorval het, op Golgotha, telkens by my opgekom. En, uiteraard, ook die woorde van Jesus oor God wat hom verlaat het. Sou ‘n mens hierdie gebeurtenis en hierdie woorde nie veel, veel ryker kan lees as wat ons wel doen nie? Daaroor wil ek meer dink.  

Sommer langs die pad, in die oop veld: die klein wit spatsel

 

Op pad van Lanseria na Pretoria, vlak langs die snelweg, op ‘n Sondagoggend, ry ons verby die groep in die veld. 

Hulle is ‘n klein, wit spatsel in die winterbruin grasveld.

Dit is ver van die stad, maar tog ook weer net direk langs die groot pad.  ‘n Bakkie en drie motors staan naby hulle geparkeer. Sommige is dus die lang pad na die byeenkoms aangery. Maar ons sien ook hoe nog ‘n paar van hul lidmate langs die pad aangestap kom.

Motors jaag dol verby die groep van ongeveer 50 mense. 

Die geraas van die gejaag beklemtoon die stilte en afgesonderdheid van die groep.

Die vroue dra meestal wit rokke en wit hoofdoeke. Die meeste mans, duidelik in die minderheid, het gewone klere aan en sit netjies in hul eie ry, eenkant. As hulle wel wit klere aan het, het hulle nie kopdoeke op nie.

In die middel staan iemand met hulle en praat. Op ‘n stadium lyk dit asof hy sy hande in ‘n gebedshouding voor hom gevou hou. Hy is verlore in die groep. Maar die groep is ook 'n krans om hom.

Daar is geen kerkgebou nie. Niks van leë kerkbanke met mense wat die rye van agter vol sit nie. In ‘n klein, intieme sirkel sit hulle op hul eie, weg van die lawaai.

Ek bedink vele dinge sommer tegelykertyd: die ritueel en simboliek van wit klere. Die eenvoud van die oop veld. Die communitas van die groep wat ‘n sirkel gevorm het. Die evangelie wat suid, suid versprei het, tot aan die suide van Afrika. Die twee groot houers water wat een kant weg van die groep staan. Die liggaamshoudinge van die mense wat elkeen op sy of haar eie manier vertel van hul reaksie op wat daar by hulle gebeur.  

Ek sou graag by die groep wou gaan inluister het. 

'n Klein wit spatsel. Maar opvallend genoeg om 'n mens tot stilstand te bring...

Die wysheid wat ontvang word...

Die wêreld het in die afgelope tye enorm ontwikkel en vooruitgegaan. Kommunikasie met epos, internet en skottel-televisie is maar een voorbeeld van blitsige verkeer wat tussen mense moontlik is en vertel van verstommende tegnologiese ontwikkelinge wat alles eenvoudig makliker en opwindender maak. Medisyne en operasie-tegnieke ontwikkel by die dag, red mense se lewens, versag lyding en gee aan mense 'n besondere lewenskwaliteit.

En tog kan ons enorme vooruitgang nie al die vrae omtrent die mens beantwoord nie. 

Byvoorbeeld: Wie  in die wêreld kan uitspel wat die sin van die lewe is? Waar kom lyding vandaan? Hoe verstaan ‘n mens geweld van mense teen ander? Hoe sou ‘n mens die dood kon verklaar?

Die vrae wys op sake wat vir die mens te groot is om te begryp of te verklaar. Hulle toon dat ons nie regtig die dieper dinge van die lewe met ons rasionele insigte kan uitpluis nie. Daar is die verborge dinge wat ons ywerige kennis-grepe gedurig bly ontglip.

Tog is daar antwoorde – en dit is antwoorde wat binne geloofsgemeenskappe ervaar word: wanneer ‘n mens God, groot bo alles, se onnaspeurlike genade ervaar, verander alles en kry die lewe rigting en sin. Die mens wat op ‘n keer deur God in die hart van sy of haar bestaan aangeraak word, begryp sy of haar lewe nuut.

Boeke en lewens van die geloofsgemeenskappe vertel oor en oor die verhaal van nuwe dinge wat deur die Verborgene aan die gang kom. Waar hierdie Liefde sy mag uitoefen, word wêrelde omgekeer. Die krag van die Verborgene en die uitwerking van die Heilige is onstuitbaar.

Die aanraking word as liefde aangevoel – ‘n onvoorwaardelike uitreiking van God, noem mense dit, van God wat soek om die mens te omhels. 


Dit gaan om die mistieke.


Dit is dan dat die mens al hoe meer, onkeerbaar, ingetrek word in ‘n steeds groeiende liefdesverhouding wat verder wil bly soek na die dieper, verborge dinge. 


Vele vind en vertel dat hierdie onnaspeurlike aanraking - soms oorweldigend, soms net 'n sagte sprong - betekenis aan hul lewe gee. 

Die aanraking van God wat nie met die enomre intellektuele kragte van mense verstaan kan word nie, maar tog innerlike en intiem ervaar word, dryf  ‘n mens byvoorbeeld om verlangend te vra na die herkoms van die liefde. “Wie is die Een wat so vrylik en verlangend soek en uitreik na mense?” soek die aangeraakte vraende na die groter verstaan. Die aanraking laat mense vra na die liefde – hoe lyk hierdie liefde as dit in menslike lewens inkom? Die mens wat liefde in God se teenwoordigheid herken, word ‘n kruisvaarder, iemand wat soek na die self-opofferende weg van die Ewige in die teken van die kruis. En die gelowige mens staan gedurig verwonderd by die besef dat hierdie kruisweg ‘n weg is na die volmaaktheid deur die onvolmaakte heen, 'n pad van self-prysgawe is. 


Elke keer weer word dit ‘n weg waarin die mens nader kom tot God, gevorm word deur God se goedheid om ook self goed te wees.

Op die manier word die geestelike mens deel van ‘n proses wat die wêreld omsluit.

Die medisyne, die tegnologie, die intellektuele vernuf van ons tyd laat ons soms oorbluf staan voor die enormiteit van die menslike vermoëns. Ons word geboei deur al die kennis waartoe die mens in staat is.

Nêrens kry ons die antwoorde oor die sin van ons goeie, verbluffende lewe wat ons in ons voorspoedige tyd kan beleef nie – en dit terwyl ‘n mens inherent ‘n soeker bly totdat sy of haar hart tot rus kom.

Ons ontdek die sin juis buite ons vernuf en ons verstand om.

As ons al die slimmighede van ons tyd bedink en beheers het, laat dit ons wel oorbluf en beïndruk. Dit is egter by die Wysheid wat buite ons lê, wat van buite onsself tot ons kom, wat groter en meer as mens is, dat ons hartsvrae vir ons uitgepluis word.  Die Wysheid, soms maar eenvoudig en dwaas in die oë van hulle wat met hulle brein die streep trek, kom tot die mens in die liefde, reik uit na die hart, en dra daarmee ‘n Werklikheid in mense-lewens in wat al die werklikhede van ons tyd transendeer.

Hoe groot is hierdie Verborgenheid, wat alle verstand te bowe gaan en wat alles nuut maak. 

Om sorgvry te kan lewe

‘n Paar maande terug het daar ‘n artikel in ‘n Suid-Afrikaanse koerant verskyn van iemand wat ‘n nuwe boek bespreek het waarin die skrywer argumenteer dat daar niks goeds aan die lewe is nie. Om gebore te word – en dit sonder dat ‘n mens ‘n keuse het – is al sleg genoeg. Om dan deur die lewe te moet sleur, is ‘n lang uitgerekte, dodelike proses van lyding. Die lewe is ‘n uitmergelende proses van bestaan.

Dit was vir my ‘n ervaring om te sien hoe totaal negatief iemand oor die lewe kan dink, maar ook om te beleef hoe iemand so ingrypend al die bestaande opvattings oor die “goedheid” en “mooiheid” van die lewe kan verwerp.

Want is dit nie ‘n ongetoetste siening van vele mense wat eenvoudig daarop aandring dat die lewe kosbaar is? ‘n Mens kry baie aanhalings van groot denkers waarin op verskillende maniere oor die lewe as ‘n spesiale gawe geskryf word.

Hierdie twee perspektiewe hoef egter nie noodwendig teenoor mekaar te staan nie.  Die laaste een vier die lewe. Dit laat die moontlikheid oop dat ‘n mens met groot blydskap soggens kan opstaan met ‘n innerlike waardering vir die lewe met al sy geleenthede en gawes. En dit hoef nou nie ‘n dramatiese, spesiale lewe te wees – asof slegs mense van roem en faam sinvol leef nie. Ek self hou van wat Charles Schulz, die skepper van Peanuts, geskryf het:

My lewe het geen doel, geen rigting, geen eindpunt, geen betekenis nie. En tog is ek gelukkig. Ek kan dit nie verstaan nie. Wat doen ek reg?

Vir hierdie mense is die lewe self spesiaal. Die blote feit dat ‘n mens bestaan, met jou twee voete op die aarde kan rondloop, is al vir hulle rede om dankbaar te wees. Al is ‘n mens nie noodwendig bewus van “groot dinge” wat met jou aan die gebeur is nie of groot ideale wat ‘n mens op pad is om te bereik nie, kan die blote, eenvoudige feit van die lewe ‘n mens telkens weer oorweldig.

Trouens, dit is die hart van spiritualiteit: wat tel is nie wat ons doen nie, maar wie ons is as mense aan wie God die kosbare gawe van die lewe gegee het. So, sommer so, kom God, onverwags, genadig, en gee aan ons die lewe, onverdiend. So hoog ag God mense.

Maar die ander kant is ook werd om goed bedink te word. Soms is die lewe pynlik, ‘n kruis, vol lyding en donkerte. Dit is wanneer ‘n mens die lewe vul met onsin, negatiwiteit, kwaad en geweld, dat dinge begin verkeerd loop.

Vir sommige beteken dit dat dit nie die lewe, maar die lewe soos ons dit verwring het, wat sleg is.

Die uiterste is egter wanneer ‘n mens vanuit ‘n konsekwente pessimisme ontken dat ‘n mens die lewe as gawe en die lewe as lyding kan skei. Dit twee is so ineengestrengel, dat die pessimis niks goeds aan die lewe kan ontdek nie. Die lewe is sleg – nie net wanneer ons dit verwring nie, maar bloot omdat ons leef is ons met ‘n kruis opgesaal.

En, laat ‘n mens dan nou eerlik wees: die geweldige vlaag van depressie en die slegte menseverhoudinge van ons tyd – ook en veral onder gelowige mense – gee ‘n mens nie veel vertroue dat daar tog ‘n “goeie” lewe kan wees wat mense gelukkig maak nie.

En tog is die Bybelse perspektief dat die lewe inherent goed is, juis omdat dit as gawe aan die mens geskenk word. In die Bergrede het Jesus dit so belangrik gevind dat hy ‘n belangrike deel daarvan afgestaan het om met sy dissipels daaroor te praat. Jesus vertel aan hulle van die lewe as iets wat ‘n mens nie aan bekommernisse mag oorgee nie. Die lewe is vir Jesus ook nie ‘n blote bestaan – maar net om te eet nie (Lukas 12:23). Daarom moet ‘n mens jou nie oor jou lewe bekommer nie (Lukas 12:23). ‘n Mens moet ingestel daarop wees om sorgvry, voluit te lewe. Dit is vir Jesus juis die kenmerk van ‘n volgeling.

Wanneer ‘n mens die lewe op hierdie sorgvrye manier omhels, is dit omdat ‘n mens besef het dat dit as ‘n gawe aan mens geskenk word. Die Bybel beklemtoon dat die lewe uit God se hand kom. 1 Petrus 3:7 praat daarom van die lewe as ‘n genadegawe. Gelowiges het juis daarom vir eeue lank ‘n Bybel gelees waarin die skeppingsverhaal as die ontstaan van die lewe aan God verbind word. Dit is veral waar van mense: die gawe van die lewe aan mense is vir die Genesis skrywer die kroon van God se skepping. En, beklemtoon gelowige skrywers, aan die einde van alles sal die lewe, ewig, onbesmet, weer die mens se deel word.

Agter ons lewe, aan die begin en aan die einde daarvan, herinner die Skrif ons, is ‘n genadige Vaderhand te bespeur.

Op die manier omkring die goddelike, suiwer lewe die lewe in al sy pynlikheid soos wat die mens dit met die sondeval verwring het.  Die lewe wat vir sommige mense te veel word, het nie die laaste sê nie. Wanneer mense hoop opgee op die lewe, is dit eintlik die vernietiging wat die lewe aantas, wat sy tol eis.

Maar hoe lyk die sinvolle lewe dan – die lewe soos God dit aan die mens gee? Hieroor is die Bybel heel aards. Kyk hoe bedink 1 Petrus 3:10 die lewe:

Wees almal eensgesind, medelydend, liefdevol, goedhartig, nederig. Moenie kwaad met kwaad vergeld nie of belediging met belediging nie. Inteendeel, antwoord met ‘n seënwens, want daartoe is julle geroep, sodat julle die seën van God kan verkry. Daar staan geskrywe: As iemand die lewe liefhet en ‘n lang lewe begeer om die goeie te geniet, moet hy sy tong weerhou van kwaadpraat en sy lippe van leuens. Bly weg van die kwaad af en doen wat goed is, soek vrede en jaag dit na!

In Spiritualiteit sal ‘n mens veel waarde aan hierdie gedeelte heg: hier word (aan gelowiges!) uitgewys hoedat die goeie lewe ‘n genadegawe word vir mense wat op ‘n heel eenvoudige manier rein voor God en voor ander leef. Om naby aan God en in goedheid teenoor ander mense te leef, is waarom die lewe gaan. Wie naby aan God leef, wie antwoord op God se roeping, sal ryklik met ‘n lang lewe geseën word. Die lewe het alles te doen met hoe ‘n mens met God op wandel is.

Miskien is, in tye dat mense die sin van lewe totaal ontken, die taak van die geloof om die lewe voluit te vier.  Geloofsgemeenskappe word geroep, uitverkies, om die lewe as 'n gawe te onderskei en voluit te omhels. 

Die liefde kom tot hulle wat dit deel....

As ‘n mens al die gewilde liedjies, die vele liefdesgedigte en die baie romans glo, is die wêreld vol van mense met pyn oor onvervulde liefde, oor liefdesteleurstellings of liefdesverlange. Die sangers, digters en skrywers beeld die gewone mens se greep na die liefde op baie maniere uit.

Hoe meer mense probeer om naby aan hul geliefdes te leef, hoe meer ervaar hulle egter ‘n onvermoë daartoe. Hoe meer mense oor die verlange na die liefde sing, skryf en praat, hoe minder ervaar hulle die bevrediging van lief-wees vir die ander.  Hoe dieper die verlange na nabyheid, omgee en die liefde, hoe meer lyk dit buite bereik te wees.

Mense kan selfs op ‘n baie intieme vlak met mekaar saam leef, dieselfde huis deel, selfs dieselfde bed deel – en tog volkome vreemdelinge vir mekaar wees.  Selfs in die allernaaste omstandighede kan ‘n mens met desperaatheid voel asof jy myle ver is van hom of haar langs jou om die tafel, by jou in die huis, saam met jou in die bed.

Dit gebeur hoewel mense tog inniglik begeer om in liefde met mekaar te lewe.

Dit is asof hulle net nie kan uitkom by wat hulle in hul harte begeer nie.  Hoe krampagtiger die uitreik na die ander, hoe leër die innerlike gevoel.

Hoe word die verlange na die liefde ‘n werklikheid in ‘n mens se lewe?

Hierop sou ‘n mens baie antwoorde kan gee: Wees bedagsaam, wees minder selfsugtig. Gee meer tyd vir mekaar. Sê vir die ander dat jy hom of haar lief het. Dink positief oor die ander en moenie hom of haar afbreek nie.

Allerhande wenke word kwistig uitgedeel om mense te help om tot die liefde te kom.

Tog lê die beginpunt van die liefde juis buite onsself, buite die mens se kragte en vermoëns. ‘n Mens ontdek die liefde slegs deur die werking van die Heilige Gees. Die Gees van God lei die mens in die liefde in. ‘n Geestelike mens se lewe word gevul deur die liefde waarmee God hom of haar aanraak en tot nuwe lewe bring.  ‘n Mens, het Jesus wyslik gesê, gee baie liefde omdat ‘n mens veel liefde ontvang het.

Daar is talle voorbeelde van mense wat God ontmoet het en daardeur in ‘n lewe van die liefde ingetrek is. Waar God ‘n mens aanraak, soek ‘n mens nie meer krampagtig na liefde nie. Op ‘n verborge manier word ‘n mens ingetrek in die goddelike sfeer van die liefde. Waar God se Gees ‘n mens aanraak, gaan ‘n mens die woning van liefde binne.

En wie in die goddelike liefdeswoning leef, sal leer om eg lief te hê.  Dit sal nie anders kan nie. Wie God se waters van liefde drink, strome van liefde sal uit sy binneste vloei. Immers, in die deel van liefde, is die mens die ewebeeld van die God wat liefde is.

En, as ‘n mens dan begin nadink oor hoe hierdie inwoning by God in liefde werk, kom ‘n mens met verrassing agter dat die liefde kom tot hulle wat nie daarvoor vra of daarna verlang nie of dit wil afdwing nie, maar dit vloei in strome na hulle wat liefde graag gee en kwistig deel.

Dit is mos juis ‘n beeld van hoe God is – die Een wat die mens eerste liefgehad het.

Wederkerigheid: Paulus en die mistiek

Die liefdesverhouding tussen God en mens, weet ons, is besonder. Dit vertel van die sterk, spesiale band tussen God en mens.

Maar hierdie band is nie eensydig nie, asof dit net van God se kant af kom nie.

In 1 Korintiërs 13:12 skryf Paulus:

“Want nou sien ons deur ’n spieël in ’n raaisel, maar eendag van aangesig tot aangesig. Nou ken ek ten dele, maar eendag sal ek ten volle ken, net soos ek ten volle geken is.”

Dit is ‘n opvallende uitspraak. ‘n Mens is nie altyd gewoond daaraan om jou gedagtes in te stel op 'n situasie wanneer die mens en God van aangesig tot aangesig teenoor mekaar sal staan nie.  God wat uitreik na die mens, ja, maar meer: die mens wat ook uitreik na God.

Aan die een kant is die mens dus ‘n ontvanger: passief geniet die mens God se liefde. Maar in hierdie passiwiteit word die mens ook die aktiewe een wat God kan lief het.

Hierdie situasie praat van volkome wederkerigheid.  

Die laaste deel van die teks wys ook op ‘n verdere aspek van die wederkerigheid. God “ken” die mens in volkome liefde. Net so sal die mens dan weer vir God ten volle ken - in volkome liefde lief hê. Om God te ken is moontlik omdat die mens deur God geken word.

Wederkerigheid is ‘n wonderlike begrip, want dit vertel van ‘n verhouding waarin die twee partye hulle self volledig aan mekaar gee en oorgee. Dit alles beteken dat niks meer die mens en God sal skei nie. Hulle verhouding sal intiem wees, sonder enige blokkasies en eie belange. God en mens sal in direkte nabyheid tot mekaar bestaan.

Die mens is dan op God ingestel met sy hele hart, siel en verstand. Net soos God ten volle op die mens ingestel is. Dit is ‘n intieme liefde waarin God en mens op mekaar in toegespitste wederkeringheid ingestel is. Die mens en God staan van aangesig tot angesig teenoor mekaar.  Hulle ken mekaar ten volle.

Steeds weer kan die mens uitsien na hierdie volmaak wederkerige verhouding. En steeds weer beteken dit dat die mens wat deur God aangeraak is, deur God al hoe nader getrek word in ‘n verhouding waarin die mens die goddelike Verborgenheid op ‘n heel spesiale en direkte manier beleef.

Paulus ken die mistiek.