Die boeiend rol van memorisering

Mense wat op ‘n hoë ouderdom eers leer lees, vertel wonderlike verhale oor watter verskil dit aan hulle lewens maak. Ons leef in ‘n lees-kultuur. Oral om ons is eindelose klompe papier waarop geskryf is. Dit verbaas ons, want ons aanvaar so maklik dat almal om ons kan lees. Ons kan ons wêreld nie bedink sonder lees nie. Beland nou maar net in ‘n Chinese of in ‘n Russiese stad waar jy nie die letters kan lees nie, en kyk hoe vinnig desperaat word ‘n mens omdat jy so ontworteld is: Waar is die hotel? Hoe kom ek by die stasie uit? Lees kan iewers die verskil tussen lewe en dood uitmaak.

Boeke is vir ons so vanselfsprekend dat ons daarom dikwels vroeëre tye misverstaan. In die Middeleeue het die gewone mens nie ‘n lees-kultuur gehad nie. Natuurlik was daar heelwat boeke, maar slegs enkele bevoorregtes was beskore om boeke te kon besit. Baie van die kloosters het byvoorbeeld groot geld gemaak uit hulle oorskryf van manuskripte. Omdat dit so tydrowend was, veral omdat dit netjies gedoen is, was boeke ongelooflik duur. In baie gevalle het kloosters ‘n lekker inkomste uit manuskripte verdien.

Hoe het mense dan oor die weg gekom as hulle nie boeke besit het nie? Die antwoord is eenvoudig: hulle het alles uit hul kop geleer. Ons kan die vroeëre eeue alleen maar verstaan as ons onthou dat dit ‘n memoriseer-kultuur was.

Die agtergrond verklaar juis waarom die Nuwe Toewyding van Geert Grote in die veertiende eue baie moeite gedoen het om gewone mense te help om te leer lees. Maar selfs vir hulle wat kon lees, was dit belangrik om te memoriseer.

Maar selfs hier moet ‘n mens nog iets verder byvoeg: ‘n Mens het nie sommer in die twaalfde en dertiende eeu n.C. maar net gaan sit en ‘n boek uit jou kop geleer nie. Memorisering was ‘n hele wetenskap wat berus het op insigte wat reeds in klassieke tye deur die grotes soos Aristoteles en Cicero ontwikkel is. Mense het die geheue geoefen soos mense vandag hulle lywe in ‘n gimnasium tot in die fynste trekke opbou. Hulle het tegnieke vir memorisering uitgewerk wat vir eeue invloed op die nageslagte uitgeoefen het.

Tekste is volgens die metode in kleiner eenhede opgebreek. Die student het hierdie eenhede meganies aangeleer. Ons sou vandag sê hulle het dit soos pappegaaie geleer. Hulle het byvoorbeeld nie eers op woorde gefokus nie, maar eerder op lettergrepe. Hierdie lettergrepe is getel en georden. Die volgorde van die eenhede is ook uitgewerk en genommer. Die student moes die getalle van eenhede geken het en die woorde van elke eenheid uit die kop geleer het. Hulle is versigtig getoets: studente moes die eenhede van voor tot agter en van agter tot voor kon voordra. Hulle is ook gevra om sekere eenhede uit te laat. Dit het beteken dat hulle op versoek eenheid 12 tot 14 van ‘n teks moes kon opsê. In die geval van die Bybel het studente byvoorbeeld die Psalms oor ‘n tyd van twee tot drie jaar uit hul kop geleer. Die Psalms was ‘n uiters gewilde boek om te memoriseer. Die meeste ernstige studente en bevoorregte gelowiges sou sonder meer die hele boek uit hulle kop ken. Wat hier getel het was dat ‘n mens ‘n klomp tektse eenvouding blitsvinnig in orde moes kon opsê.

In ‘n tweede fase is die gememoriseerde eenhede dan in groepe bymekaar gebring en georden. Hier het die studente nie meer meganies gewerk nie, maar kreatief. Hulle moes dele bymekaar bring van wat hulle uit hul kop geken het en die betekenis daarvan uitwerk. So sou ‘n student byvoorbeeld alle Psalmtekste oor verwaandheid of oor lyding of oor die tempel kon saamvoeg en bespreek. Wat hier tel is hoe ‘n mens verskillende tekste kon rondskuif en kombineer.

Mense soos Geert Grote en Thomas A Kempis het in hierdie memoriseer-kultuur groot geword. Dit is hoe hulle breine gewerk het. Dit is ook die agtergrond waarteen Thomas se Navolging van Christus verstaan moet word. Dit is ‘n kultuur waardeur ‘n mens diep in ‘n teks ingetrek word. Jy leef vir jare saam met een boek, ken elke woord, elke lettergreep uit jou kop. As jy een deel lees, roep dit onmidddellik ander dele van die teks of ander boeke by jou op. Jy kan amper in jou slaap die teks opsê. Dit is ook teen hierdie agtergrond dat ‘n mens die Lectio Divina moet verstaan (sien die blogs elders hieroor). Die geestelike lees van die Bybel funksioneer veral in ‘n memoriseringskultuur. 'n Mens kan ook die Bybel beter verstaan as 'n mens onthou dat hierdie kultuur van memorisering ook in Bybelse en Joodse kontekste 'n groot rol gespeel het.

Ek het al voorheen geskryf hoe dit my opval dat jongmense die trefferparade se liedjie sonder moeite saamsing. In al hul buie kies hulle sommer dadelik ‘n liedjie wat hulle onthou en wat by die bui pas. Dit word ‘n hele leefstyl. Dink nou net hoe lyk die mens wat uit sy hart uit uit die Bybel leef en wat by elke bui onmiddellik ‘n klomp tekste kan opnoem wat daardie bui aanspreek. So iemand was Thomas A Kempis. Net – hy het dit nie net geken nie, vir hom was die Bybel ‘n kwessie van lewe en dood.