Die verlange neem 'n mens op reis...

Anselm Kiefer is een van my gunsteling kunstenaars. Ek kon my amper nie losskeur van hierdie reuse-doek van hom in die Metropolitan Museum van Moderne Kuns in Manhattan nie. Dit hang ‘n hele muur vol. ‘n Mens kry ‘n idee van die grootte daarvan as ‘n mens kyk na die heuphoogte paaltjie voor die skildery wat die tou ophou.

‘n Mens kan lank besig bly met die werk. Dit het 'n mistieke kwaliteit wat al hoe sterker op 'n mens inwerk. Selfs net om die tekstuur daarvan te sien word 'n ervaring. Kiefer het verskeie lae op die doek aangebring – wat reeds simbolies is van die vele betekenisse wat die skildery het. Laag na laag na laag word opmekaar geskilder om die eenvoudige verhaal van 'n pad in die veld uit te beeld.

Gebore in 1945, skilder hy hierdie doek in 1996, toe hy 51 jaar oud is.

Die titel van die skildery is: Bohemië by die See. 

Kiefer gee vir sy kykers rigting aan - hy wil hê hulle moet die skildery op 'n sekere manier lees. Die titel is ‘n intertekstuele verwysing na ‘n bekende Oostenrykse digter (Bachmann) se gedig oor Utopia, wat weer sinspeel op Shakespeare se Winter’s Tale waarin die verlange na die Utopia uitgedruk word. 

Maar dit is ‘n Utopia, vertel die skildery, wat nooit gevind kan word nie. Bohemië, tradisioneel geleë in Sentraal Europa, kan tog nooit by die see lê nie.

Ek verwonder my aan die meesterskap wat in die skildery na vore kom. Onwillekeurig dink ek aan Kiefer se onvergeetlike skildery van die verwoeste Reichstag in Berlyn wat in Dallas hang, waar ek dit twee keer gaan kyk het en waaroor ek al geblog het.

Kiefer behoort tot die na-oorlogse generasie van Duitse kunstenaars wat nadink oor geweld, oorlog en vrede. Hy het ‘n ambivalente verhouding met sy Duitse herkoms, maar skroom nie om te worstel met die negatiewe aspekte van die Duitse geskiedenis nie.

In daardie skildery in Dallas groei daar teen die agtergrond van totale verwoesting heel fragiel ‘n sonneblom uit die sentrum van die reuse-skildery wat ‘n hele muur bedek, op.

Kiefer dink diep. Hy gebruik byvoorbeeld Ernst Bloch om in van sy skilderye hoop uit te beeld. Een van sy skilderye noem hy geloof, hoop en liefde.

In hierdie skildery in New York se Mommsa loop die pad na Utopia in die middel van die skildery na die gesigseinder. Die kyker word heel duidelik gelei om die pad te volg: dit loop tussen ‘n veld van papawers. Hulle simboliseer herinnering en geheueverliies. Sag lê die ligte kleur van die papawers oor die doek versprei, kolle wat ‘n mens se oog anker en wat die vaal-doek ophelder. Die papawers het ‘n merkwaardige kleur – ‘n mengsel van ligroos en oranje. Hulle sagtheid staan uit bo die barheid van die landskap.

Die skildery vertel die verhaal van die verlange na dieper dinge, die verborgene, dit waarvan ‘n mens weet en wat ‘n mens nie besit nie. Maar in hierdie skildery is daar die treurige dimensie: die kunstenaar teken ‘n Utopia wat nie regtig vir hom bestaan nie.

En tog verlang hy intens daarna. Trouens, dit oorheers alles wat hy in die werk wil doen. Die reis na Utopia word die middelpunt van sy kreatiewe werk, verhelder deur die skoonheid  wat hierdie pad begelei. Utopia is, immers, soos die gedig van Bachmann sê, die plek van vrede. 'n Mens reis dus deur ons barre tye altyd na vrede, wetende dat dit nooit gevind kan word nie. Maar dit beteken nie dat 'n mens daarop opgee nie. Steeds weer, altyd weer, bly 'n mens reis om vrede's ontwil. Dit is 'n reis deur barre landskappe, maar dit is 'n reis waar 'n mens die ligte, betowerende oomblikke van skoonheid ook bly ervaar.

Hier is die gedig van Bachmann. Dat Kiefer juis die gedig kies is al 'n verhaal van sy eie:

Bohemia Lies by the Sea

If houses here are green, I’ll step inside a house.


If bridges here are sound, I’ll walk on solid ground.


If love’s labour’s lost in every age, I’ll gladly lose it here.

If it’s not me, it’s one who is as good as me.

If a word here borders on me, I’ll let it border.


If Bohemia still lies by the sea, I’ll believe in the sea again.


And believing in the sea, thus I can hope for land.

If it’s me, then it’s anyone, for he’s as worthy as me.


I want nothing more for myself. I want to go under.

Under – that means the sea, there I’ll find Bohemia again.


From my grave, I wake in peace.
From deep down I know now,

and I’m not lost.

Come here, all you Bohemians, seafarers, dock whores, and ships


unanchored. Don’t you want to be Bohemians, all you Illyrians,


Veronese and Venetians. Play the comedies that make us laugh

until we cry. And err a hundred times,


as I erred and never withstood the trials,


though I did withstand them time after time.

As Bohemia withstood them and one fine day


was released to the sea and now lies by water.

I still border on a word and on another land,


I border, like little else, on everything more and more,

a Bohemian, a wandering minstrel, who has nothing, who is held by nothing,


gifted only at seeing, by a doubtful sea, the land of my choice.

(translation from Darkness Spoken: Collected Poems of Ingeborg Bachmann, trans. by Peter Filkins.)

(sien:  (http://nvincent.wordpress.com/2010/03/21/bohmen-liegt-am-meer-bohemia-lies-by-the-sea/).