Hier onder is 'n artikel in vandag se Trouw oor Kierkegaard as filosoof. Die artikel vertel van die terugkeer van godsdiens as 'n belangrike deel van die 21e eeuse wêreld.
Maar dit laat ook duidelik hoor wat nie gaan werk in die tyd nie. Reeds die 19e eeuse Kierkegaard het immers gewys dat wanneer 'n mens se hart swaar trek aan die groot vra, die slim, groot filosofiese waarhede wat al die eeue so opgehemel is, nie regtig enige nut het nie.
Wanneer 'n mens oor jou lewenslot besin, tel sulke "diepe insigte" maar weining, leer ons van Kierkegaard. Hulle laat jou hart koud.
Hier is die artikel:
Humor is in de geschriften van filosofen een schaars goed, en
geslaagde humor nog meer. Om de grap van Immanuel Kant over een
Engelsman die zo'n schrik te verduren kreeg dat de volgende dag niet
alleen zijn haar maar ook zijn pruik helemaal grijs geworden was, kunnen
we nauwelijks nog glimlachen. Het is de vraag of dat in zijn eigen
tijd, rond 1800, al veel anders was.
Een paar decennia later deed de Deense schrijver en filosoof Søren
Kierkegaard het iets beter, al vinden wij de mop die hij in zijn
'Afsluitend onwetenschappelijk naschrift' vertelt misschien niet
helemaal politiek correct. Een gek ontsnapt uit het raam van een
inrichting, zo vertelt Kierkegaard. Maar hij kan zo gek niet zijn of hij
bedenkt dat hij zo normaal mogelijk moet doen om zichzelf niet meteen
te verraden. Dus neemt hij zich voor alleen nog maar dingen te zeggen
die onomstotelijk waar zijn. Hij komt een man tegen en zegt: 'Goedendag,
de wereld is rond.' Even verderop komt hij opnieuw iemand tegen, en
zegt hij hetzelfde. Binnen de kortste keren zit hij opnieuw in het
gesticht.Sombere sfeer
Kierkegaard was geen fierefluiter. Althans, niet na een studentikoze periode. De vraag hoe een mens verlost kon worden en zich het eeuwig leven kon verwerven, drukte zwaar op zijn gemoed. De sombere, schuldbeladen sfeer waarin hij werd opgevoed was daar niet vreemd aan.
Toch vertelt Kierkegaard grappen, hij ironiseert en parodiëert. Soms valt hij de wereld om hem heen aan in felle bewoordingen. Dan weer steekt hij stichtelijke preken af of becommentarieert diepzinnig de Bijbelse geschiedenis. En dat alles in de meest uiteenlopende stijlen en onder een hele reeks pseudoniemen - soms meerdere in één boek. Is dit nog wel serieus, is het nog wel filosofie? - heeft menigeen zich afgevraagd.
Levenslot
Serieus was het zeker, maar of zijn geschriften 'filosofie' mochten heten zal Kierkegaard tamelijk koud hebben gelaten. Hem ging het om het menselijk levenslot, niet in de laatste plaats om dat van hemzelf. Dan lopen in het Kopenhagen van het midden van de negentiende eeuw theologie, filosofie en literatuural snel door elkaar heen. Zo ontstond een van de meest persoonlijke én heterogene oeuvres uit de geschiedenis van de wijsbegeerte - als dat er nog toe doet.
Want filosofie is bijna altijd op zoek geweest naar grote, algemene waarheden. Dat heeft diepe inzichten opgeleverd en ons de moderne wetenschap gebracht. Maar wat heb ik daar in mijn persoonlijke bestaan en voor mijn eigen zieleheil aan? - vroeg Kierkegaard zich af. Wie bij iemand met twijfels over zijn verlossing aankomt met algemene waarheden slaat de plank net zo faliekant mis als de gek die denkt voor normaal te kunnen doorgaan door het declameren van gemeenplaatsen.
Eigen levensproject
De waarheid die er werkelijk toe doet is persoonlijk, zo ontdekte Kierkegaard, want ieder mens 'existeert' op zijn eigen wijze. Hij was de eerste die dat woord in deze betekenis gebruikte en het zou een grote toekomst tegemoetgaan. In de twintigste eeuw zouden filosofen als Heidegger en Sartre beklemtonen dat ieder van ons zich moet laten leiden door zijn eigen levensproject, waarover alleen hijzelf te beslissen heeft.
Dat bleef geen filosofenwaarheid. In elke talkshow komt het vandaag de dag terug en van ieder zelfhulp-boek vormt het het uitgangspunt. Wij zijn allemaal een beetje 'Kierkegaard' geworden - ook al zien steeds minder mensen hun levensbestemming in een religieus licht.
Meer dan dogmatische algemeenheden
Misschien is dat laatste maar tijdelijk, wordt godsdienst opnieuw een belangrijk filosofisch thema en zal de 21ste eeuw daarom 'de eeuw van Kierkegaard' worden, zoals sommigen menen. Ook die godsdienst zal dan méér moeten bieden dan dogmatische algemeenheden. Net als de filosofie moet hij iets te zeggen hebben aan het individuele hart, wil hij zijn betekenis niet verliezen. En dat hart is nooit uit één stuk. Het wikt en weegt, weerlegt zichzelf voortdurend en wordt door tegengestelde gevoelens verdeeld.
Daar past één samenhangend denken of een dogmatisch vertoog al net zo min bij als één manier van schrijven. De literatuur en de filosofie van de 20ste eeuw hebben dat goed begrepen en de verbrokkeling van stemmen en stijlen tot hun belangrijkste eigenschap gemaakt. Niet alleen het moderne existentialisme heeft zijn wortels bij Kierkegaard. Wie goed kijkt, ziet door zijn geschriften heen ook nog eens een vroege postmodernist.
