Die laaste week van die
lydenstyd lê voor. “Heilige week”, lui dit, vir ons nog bietjie taai op die
tong, maar glad in sy Engelse “Holy Week.”
Ek is dankbaar dat ek op
Goeie Vrydag kans gaan hê om te preek, want in vele opsigte is die dag vir my
‘n hoogtepunt in die kerklike jaar en ‘n impuls om oor die sin van geloof na te
dink. Op die dag draai ‘n mens by die hart van die Evangelie.
Ek gaan oor die twee rowers aan
die kruis praat. Maar, anders as in die vyf blogs wat ek daaroor geskryf het,
wil ek net oor die mees essensiële boodskap van Lukas 23:39-43 nadink. Ek wil besin
oor wat die punt van die verhaal is, oor dit waarsonder die gedeelte eintlik
inmekaar sal val.
Om dit te kon vasstel, is ek
onmiskenbaar gelei deur wat goeie navorsing oor Spiritualiteit skryf. Die
boodskap van Lukas oor die rowers raak die hart van spiritualiteit. Kees
Waaijman sonder vier kernwoorde uit wat die inhoud van spiritualiteit die beste
weergee. En dit is hierdie woorde wat my lees van ‘n teks dikwels stuur en
bepaal.
Die eerste van die kernwoorde
is ontsag vir God. As ‘n mens oor die geestelike reis, oor die groot wendinge
in ‘n mens se lewe, oor die diepste sin van alle dinge nadink, begin ‘n mens by
ontsag vir God. Dit is die beginpunt, die saak wat aandag kry.
Dit is die woord wat my
getref het toe ek in die lydenstyd oor die gedeelte van die twee rowers dieper
begin nadink het.
Wanneer die “goeie” misdadiger
deur ‘n sterwende Jesus in die teenwoordigheid van God verwelkom word, gebeur
dit juis in die konteks van ontsag vir God as die kernwoord vir spiritualiteit.
Ontsag vir God is die hart
van alle dinge. Die geestelike lewe draai om God: die mistieke oomblik is
wanneer ‘n men voor God staan en jou lewenssin in ‘n intieme, nou vereniging
met God ontdek.
Wanneer Jesus die rower die
paradys inneem, onthul hy deur Lukas aan mense van die Evangelie die hart van
God. Die hele verhaal kom tot rus by die punt waar Jesus en die mens in die
vredestyd, die koninkryk, die paradys sal wees. Vandag nog.
Daarmee word ons behepthede
met soveel ander dinge in die geloofslewe totaal opgehef. As ons na ons lewens
in die geloof kyk, sou ‘n mens maklik kon vra: Wat kan tog ooit groter wees as ‘n
goeie lewe, ‘n lewe wat vir God aangenaam en goed is? Wat is beter as dat mense vir hul ondankbare kwaaddoenery
gestraf word en vir hul dade verantwoordelik gehou word? Wat is mooier as
getrouheid, goedheid, dankbaarheid, heiligheid en vele ander kenmerke van die
gelowige mens en sy/haar goeie lewe?
Daar is ‘n antwoord hierop en
dit het ook te doen met die rowers aan die kruis.
Die antwoord kan ‘n mens by
baie punte begin. Maar die rower het my, intertekstueel, laat dink aan Jesus se
gelykenis oor die arbeiders in die winger.
Jesus vertel die gelykenis en
skaar hom skynbaar aan die kant van daardie werkers wat net ‘n uur of wat
gewerk het. Maar dit is fout. Die gelykenis wil nie op die werkers konsentreer
nie.
Jesus neem ‘n mens na die
grotere, die betere: Met die gelykenis wil Hy die soeklig op die Baas van die
plaas laat val. Daar is in die Baas,
soos by God, iets Onpeilbaars skoon en goed. Dit is ‘n eienskap wat alle
verstand te bowe gaan en alle konvensies deurbreek. God, wil Jesus sê, is
groter as geregtigheid, as moraliteit, as ‘n goeie lewe. In die Ou Testament
hoor ‘n mens gedurig hoe God nie vashou aan allerhande godsdienstighede nie –
nie die offer en die kultus is belangrik nie, maar die liefde vir ander.
Die rower aan die kruis sou
‘n mens ook vanuit hierdie perspektief kon bekyk: die man wat deur die
agterdeur geglip het en vertel dat God nie volgens ons maatstawwe meet nie.
Dit is sekerlik ook reg.
Maar daar is ‘n dieper,
mistieke dimensie aan die gebeurtenis – en daarmee wil ek hierdie reeks oor die
kwaaddoeners aan die kruis afsluit. Dit
is ‘n dimensie wat te doen het met God, en, wat, daarom, wegkyk van die mens.
Ontsag voor God. Geboeid voor God. Verwonderd en in eerbied staan ‘n mens in
die teenwoordigheid van die Volledig Verborgene. Die weë van die Ewige is nie
die mens se weg nie. God gee vir almal, onverdiend, oorvloediglik.
Dit
help ‘n mens om die rower te verstaan. Sy “inglip” by die agterdeur gebeur
sommer nie net nie. As ‘n mens dit besef, begin die saak veel anders lyk.
Die
man se smeekbede en sy oratiewe aanspreek van Jesus verduidelik dit so ‘n
bietjie, soos ons gesien het. Hy verlang na God. En in sy verlange is die
vrysprekende praesentia realis Dei teenwoordig – ‘n mistieke antifrase. Hoe kan
‘n mens dan verlang as God nie op een of ander manier in jou lewe is nie?
Maar
selfs dit is nog te min. ‘n Smeekbede kan selfsugtig wees, kan op jouself gerig
wees, op blote ontsnapping aan lyding, wegkom van wat jou bedruk of van wat vir
jou swaar is. Dit kan jou verlossing van die kruis wees.
Lukas se verhaal het nie so
‘n karakter nie. Dit vertel nie die gebed van ‘n desperate, beangste mens nie.
Dit
ontdek ‘n mens wanneer jy jou inleef in die gesprek tussen die twee
kwaaddoeners en by die punt van die verhaal uitkom:
“Vrees
jy nie God nie?” vra die “goeie” dief – die een sonder naam aan die ander
kwaaddoener. En dan volg sy verduideliking: hulle twee as die kwaaddoeners word
gestraf vir wat hulle gedoen het – teenoor Jesus wat onskuldig aan die kruis
hang. Die goeie rower weet te goed hy is skuldig en word regverdiglik gestraf.
Hy sien al die kwaad raak waarmee sy lewe deurtrek is.
Dit
is maar vir hom ‘n vertrekpunt na die Grotere, die Belangriker. Langs hom
herken hy die goeie, die onskuldige en, meer nog, die goddelike. Hy ontdek langs hom, in die
modderpoel van sy eie kwaad, die Lig van onskuld en goedheid. Trouens, dit is wat hom die kwaad laat
raaksien. Die herkenning van Jesus bring hom tot self-verstaan. Want die ander
kwaaddoener “sien” nie regtig vir Jesus nie en sien nie homself vir wat hy is
nie.
In
die teenwoordigheid van die Onskuldige, oorval dan die “vrees” die goeie rower.
Dit
is tegelyk ‘n onstuimige onrustigheid oor God wat die kwaad nie kan verdra nie.
Hy herken meteens in sy ellende die vernietigende lewensstyl wat sy lewe tot
daardie punt, tot die kruis gebring het.
Maar
dit is veel, veel meer as net angs oor wat hy met sy lewe aangevang het en hoe
verskriklik dit is om sonder God te wees.
In
‘n oomblik dring dit tot hom deur hoe lyk ‘n lewe sonder God en hoe kontrasteer
dit, so ‘n “goddelose” lewe, met ‘n lewe in God. Deur net links te kyk, na die
Man in die middel, sien hy volmaaktheid. En dit transformeer, omvorm en maak
hom Christus-gelyk: iemand wat sonde herken en konfronteer. Dus transformasie
in herskepping en transformasie in Christus-gelykvormigheid. Sy hart reik uit
na die Onskuldige, sy verlange verteer hom om saam met die Goeie te wees. En,
selfs al is sy vrees vir God so onstuimig sterk, bring hierdie verlange hom om
sy bewussyn van sy sonde te oorkom met ‘n hulpkreet na die Lydende.
Dit is wat Jesus, te midde
van sy lyding sien en hoor: ‘n man wat God vrees, iemand wat in eerbied en
verwondering voor die Onskuldige, die Seun van God staan.
Vir
so iemand is daar troos: God se teenwoordigheid is juis beskore vir hulle wat,
selfs in die vernietigende tye, weg van hulself kyk en hul vertroue in eerbied
en ontsag op God stel. Getrou, sal God hulle onthou en hulle nadertrek in ‘n
intieme omhelsing as ‘n geliefde kind.
Nikolai
Ge, die Russiese skilder, het ‘n aangrypende skildery gemaak van Jesus en die
Rower. Ge het die menslike Jesus uitgebeeld: ons sien nie ‘n serene, stil
Velasquez-tipe Jesus wat in gestroopte lig aan ‘n kruis hang nie. Op die doek
is ‘n afgryslike Jesus, uitgestreke arms: woeste hare, verbryselde lyf, sy
liggaam steier onder die lyding. Hy kan skaars sy oë oophou.
‘n
Mens sien hom soos die slegte rower hom sien: ‘n vernielde, magtelose mens,
sterwend in bloederige hulpeloosheid.
Daar
val tog ‘n sagte, veer-grote ligglans op Jesus se voorkop. Dit neem niks weg
van die lyding wat so brutaal op die doek vasgelê word nie. Maar dit is daar,
die stralekrans om die voorkop. In lyn met die Christelike tradisie is die
“goeie” dief altyd aan Jesus se regterhand geteken. In die antieke tyd was die
linkerkant immers steeds die “verkeerde”, ongelukkig en donker kant. Op hierdie
skildery is Jesus se kop daarom effens na regs gedraai. Dit is ‘n intense
gebaar: die lyding is so intens dat Jesus dit net-net regkry.
Maar
onmiskenbaar kyk Jesus die rower in die oë. Daar is nie ‘n teken van ‘n glimlag
op Jesus se gesig nie. Hier is net ‘n kruis-verhaal. Maar Jesus sien hom raak. En,
al met die horisontale balk van die kruis loop daar ‘n heldergeel lig wat
hierdie twee stukkende mense op ‘n mistieke manier met mekaar verenig. Lig, lig, is die aanraking van daardie blik van
die Sterwende. En in daardie lig herken die goeie rower die ontsagwekkende
teenwoordigheid van God.
Selfs,
dalk veral, in tye van ‘n kruis, in die oomblikke van angs, in ‘n uitmergelende
lydensweg is daar die evangelie, die stil, breekbare momente van lig wat die
donker weghou en die sterwendes in ‘n opstanding na God toe bring. Net daardie
een oomblik in die verhaal van ons lewe syfer die lig deur: waar ons God
herken, in vrees, maar ook in hartstogtelike verlange.
In
die oomblik sien ‘n mens goedheid – sien ‘n mens die Een wat homself gee, die
Een wat oorvloediglik gee, selfs vir hulle wat nie veel het om op trots te wees
nie.
Op
Goeie Vrydag, in die teenwoordigheid van die sterwende Christus, staan ‘n mens,
verstelpt voor die ellendige lyding oor die ontsagwekkende nabyheid van God.
Niks is groter as hierdie nabyheid, hierdie onskuld, die stil, sagte lig van ‘n
oog, van ‘n liefdesblik, wat, terwyl dit breek, nog liefdevol kan kyk, kan
uitnooi en kan bemin. Ontsagwekkend.
