Die rugbytoets teen die Iere is, as ek reg onthou deur 83 000 mense bygewoon. En watter massa is dit nie. Indrukwekkende stadium met wonderlike musiek en sang deur Iere wat duidelik soos een man en luidkeels agter hulle span staan.
Dit is ook ‘n skare wat hulle rugby ken. Hulle mis niks nie. En hulle wys wat hulle dink. Toe Petersen na die sin van die skare sondig met ‘n hoogvat, het die geboe lank aangehou. Nee boeta, so speel 'n mens nie die game nie, laat hulle hom verstaan. (Ek kan nie onthou dat ander spelers geboe is nie....)
En toe kom die strafskoppe. Elke keer – of die Iere nou skop en of die Bokke na die pale toe mik – hang daar ‘n doodse stilte oor die veld. ‘n Mens, sê die kommentator, kan die stilte “hoor.”
Mooi. Maar ook merkwaardig – om te hoor hoe 83 000 mense so stilbly dat jy die spreekwoordelik speld kan hoor val. En dit vir ‘n skop pale toe.
En, voeg die kommentator by, hy wens die skares tuis in Suid-Afrika kan ook so ordentlik stil bly wanneer die manne pale toe mik.
Ek hoor ook die stilte. Dit is indrukwekkend. En ek dink lank oor die kultuur wat aan so ‘n stilte verbonde is. Hier, as ek dit reg opsom, is rugby werklik bobaas – maar dan verruim met ‘n sportmansgees wat selfs na die teenstanders uitreik. Die manne moet ‘n regverdige kans kry om hulle skoppe te kan skop. Gee hom die ruimte om te kan konsentreer, te kan presteer. Dit geld van die tuisspelers sowel as die besoekers se skoppers.
Dit is ‘n gevorderde en volwasse lewensstyl. Sport is soveel meer vreugde wanneer jy die beste kan sien en wanneer mense hulle beste kan lewer. En dit is indrukwekkend as die spelers hul beste kan gee in skoppe na die pale. Hulle kan in die stilte alles insit in konsentrasie.
Al wat meer beïndruk is die kultuur van so ‘n geweldige groot groep mense wat rugby as sport tot sy volle reg kan laat kom.
Dit is nie sommer net ‘n uitsondering op die reël nie. Ons sien dit na die wedstryd. Die twee spanne wat ‘n harde, taai en aggressiewe game agter die blad het, gee mekaar die hand.
Mooi.
Is daar iewers hier iets te merke van die Iere as stoere Katolieke en die boere as stoere Protestante?
Ek wonder. Sport kan regtig in sy kleinste besonderhede verraai waarom dit so ‘n groot invloed op mense se lewens het.
Maar ai, daardie stilte. 83 000 mense wat so kan stilbly. En dit vir ‘n skop.
Sunday, November 29, 2009
Saturday, November 28, 2009
Die krag van ons woorde.
Die verhaal van die Etiopiese hofdienaar in Handelinge 8 fokus skynbaar grotendeels op die verstaan van die Bybel. Daar is in die gedeelte ‘n lang gesprek oor die betekenis van Jesaja 53:7-8 (wat dan ook in Handelinge 8:32-33 aangehaal word. Ons moet egter nie dink dat die res van die verhaal onbelangrik is nie, veral nie die verwysing na die Etiopiër se doop nie (Hand.8:38-39). Die doop is vir Lukas besonder belangrik. Aan die begin van sy evangelie vertel hy van Jesus se doop (Lk.3:21-22). Die doop wys op hom as die koninklike Messias en vertel hoedat God hom roep tot ‘n bediening om mense vry te maak en aan hulle ‘n nuwe, kragtige lewe te gee. Maar Handelinge 2 begin ook met die doop wanneer gelowiges ook, soos Jesus in Lukas 3:22, die Gees ontvang en hulle bediening van die Woord oor die wêreld heen begin (vgl.Hand.2:38!). Ook in Samaria ontvang mense die Heilige Gees (Hand.8:16). Die doop vertel dus van die besondere transformasie van gelowiges van verknegting tot kinders van God wat ‘n lewe in krag ontvang. Die doop in Handelinge 8 moet in hierdie sin verstaan word: die Etiopiër ontvang in die doop ook ‘n roeping om deel te word van God s getuigende gemeente, om sy weg in diens van God voort te sit.
Die doop van die Etiopiër volg na die kort opmerking van Filippus dat die Skrif van Jesus getuig (Hand.8:35). Dan vra hy vir Filippus om gedoop te word (vgl Hand.2:38). Wanneer hy in die water ingaan, wys dit op sy sterwe aan sy ou bestaan. En as hy uit die water opstaan, vertel dit van sy opstanding tot ‘n nuwe, kragtige lewenswyse (Hand.8:38-39). Paulus het dit só verduidelik: “ons is dus saam met Hom begrawe deur die doop in die dood, sodat net soos Christus uit die dode opgewek is deur die heerlikheid van die Vader, ons ook so in ‘n nuwe lewe kan wandel.” Die doop praat dus gelyk van die dood en die lewe. Dit is ‘n paradoks: Ons sterf – sodat ons met God kan wandel – in heerlikheid! Dit is wat met die Etiopiër gebeur. Hy is nou op ‘n nuwe reis, saam met God. Hy kon sy ou lewe aflê. Hy moes sterf om te kan lewe.
Daar is egter ook ‘n ander paradoks wat ten nouste hiermee saamhang. Ons sterf aan onsself en kry ‘n nuwe lewe, maar ook hierdie lewe deel ons in krag met ander. Die Etiopiër sal nooit weer dieselfde wees nie. Hy is met Christus in ‘n mistieke band verenig. Filippus het vir hom aan Christus bekend gestel en in die doop het hy op ‘n besondere wyse hierdie intieme band ervaar. Dit moet ‘n mens lees in die lig van die Emmaus-verhaal. Die twee dissipels van Emmaus se oë word geopen (Lk.24:31) nadat hulle oë eers weerhou is om hom te herken (Lk.24:16). Maar onmiddellik as hulle Jesus herken, “verdwyn hy uit hulle sig.” Die Etiopiër ervaar ook hierdie verlies. Die oomblik toe hy uit die water opklim saam met Filippus, het die Gees vir Filippus weggeneem en hy “het hom nie weer gesien nie (Hand.8:39). Filippus is nie meer met hom nie. Die Een wat vir hom oor God se dade in Christus vertel het, is weg. Wat met die dissipels van Jesus gebeur, gebeur ook met Filippus se luisteraar.
Maar let op wat gebeur wanneer die Emmaus dissipels skielik agterkom dat hulle alleen is. Die twee Emmaus-dissipels, voorheen somber en wanhopig, gaan haastig terug na Jerusalem om van Jesus se opstanding te getuig. Iets kragtigs het in hul lewe losgebreek. Hulle gesigte val nie van skok as Jesus verdwyn nie. Hulle is nie opnuut wanhopig nie. Hulle is nie meer alleen nie, al is hulle sonder Jesus!
En die Etiopiër wat so oningelig oor die weg van die Here was (Hand.8:31) en verleë van Filippus hulp gevra het (Hand.8:34), gaan na Filippus se verdwyning “met blydskap” sy weg. Ook sy hart gloei met vreugde – net soos die hart van die Emmausgangers brandende in hulle was. Hy is nie meer soekend nie, alleen sonder Filippus nie.
Dit bly opvallend dat Jesus verdwyn, Filippus verdwyn, maar God werk nog steeds kragtig. Die Etiopiëer het nou die weg ontdek en al is hy alleen, sonder Filippus die geestelike vader, straal hy van vreugde.
Wat met hom gebeur simboliseer ‘n merkwaardige geskiedenis waarin mense op drie maniere tot ‘n nuwe lewe bekragtig word.
Eerstens het die Ethiopiër nou geweet dat God in Christus vryheid tot mense gebring het en die mens bekragtig het tot ‘n nuwe lewe. Hy hoef nie meer te wonder oor wie Jesaja in gedagte gehad het nie - Jesaja het gepraat oor God se groot dade in Christus.
Maar tweedens het hy vir Filippus raakgesien – hierdie man van God wat met soveel krag van Jesus getuig het. En hy kon agterkom dat Jesus wat weg is, tog teenwoordig was in die woorde van sy dissipels en van Filippus. Dit het ons ook in die geskiedenis van die Emmausgangers gesien. Jesus is weg, maar tog leef Hy - dit getuig die Emmausganger. God bekragtig mense deur Jesus, maar God doen dit ook deur die dissipels.
Maar die Etiopiër het nou, derdens, self ook ‘n storie gehad om te vertel: sy lewe is verander. Hy is nou ‘n getuie van God se kragtige dade in Christus en hoe dit sy lewe aangeraak en verander het. Hy kan nou die fakkel oorneem van Filippus en ook ‘n getuie word. Maar ook hy sou van die toneel verdwyn. En God sal steeds teenwoordig bly in ons getuienis lank nadat hy nie meer daar is nie. So maak God oor geslagte heen mense vry en maak hulle deel van die Goddelike boodskap van bevryding en bekragtiging. En op hierdie derde vlak moet ons ook Lukas se vertelling van die Etiopiër se verhaal sien: Lukas vertel vir sy lesers dat God se krag nie opgehou het met Jesus en sy dissipels nie. God se krag leef voort van geslag tot geslag tot geslag. En hierdie krag het hom gedryf om sy boek te skryf. En ons lees sy boek om uiteindelik deel te hê aan die nuwe lewe waarvan hy getuig.
Dit is die paradoksale: Jesus gaan weg, Filippus verdwyn, die Etiopiër is weg. Maar ons ontvang krag omdat die Heilige Gees tot ons kom in die woorde van Lukas (Hand.1:6-8). Ons krag lê nie in onsself nie. Dit is te vind in die verhaal van Jesus wat ons ervaar. En omdat ons die woorde oor Jesus ervaar en lewe, word ons ‘n kragtige teenwoordigheid in ons wêreld. En lank nadat ons nie meer daar is nie, sal mense oor God se woord nadink – die woorde wat God in Jesus gespreek het, wat die getuies oor Jesus verkondig het – en die bevrydende, bekragtigende werking daarvan ervaar.
Dit is die geheimenis: Jesus moes weggaan sodat ons sterk kon word! Dit is die mistieke antifrase: ons wonder soms oor God se afwesigheid. Maar as ons gelowig kyk sal ons juis daarin God se teenwoordigheid herken. Maar dit is nog meer merkwaardig om te dink – ons, in al ons swakheid, met ons somber gesigte en wanhoop, met al ons vrae in ons eie gemoed – ons het ‘n kosbare skat, ons kan bevrydende woorde spreek wat aan ander nuwe krag kan gee. Ons kan.
Die doop van die Etiopiër volg na die kort opmerking van Filippus dat die Skrif van Jesus getuig (Hand.8:35). Dan vra hy vir Filippus om gedoop te word (vgl Hand.2:38). Wanneer hy in die water ingaan, wys dit op sy sterwe aan sy ou bestaan. En as hy uit die water opstaan, vertel dit van sy opstanding tot ‘n nuwe, kragtige lewenswyse (Hand.8:38-39). Paulus het dit só verduidelik: “ons is dus saam met Hom begrawe deur die doop in die dood, sodat net soos Christus uit die dode opgewek is deur die heerlikheid van die Vader, ons ook so in ‘n nuwe lewe kan wandel.” Die doop praat dus gelyk van die dood en die lewe. Dit is ‘n paradoks: Ons sterf – sodat ons met God kan wandel – in heerlikheid! Dit is wat met die Etiopiër gebeur. Hy is nou op ‘n nuwe reis, saam met God. Hy kon sy ou lewe aflê. Hy moes sterf om te kan lewe.
Daar is egter ook ‘n ander paradoks wat ten nouste hiermee saamhang. Ons sterf aan onsself en kry ‘n nuwe lewe, maar ook hierdie lewe deel ons in krag met ander. Die Etiopiër sal nooit weer dieselfde wees nie. Hy is met Christus in ‘n mistieke band verenig. Filippus het vir hom aan Christus bekend gestel en in die doop het hy op ‘n besondere wyse hierdie intieme band ervaar. Dit moet ‘n mens lees in die lig van die Emmaus-verhaal. Die twee dissipels van Emmaus se oë word geopen (Lk.24:31) nadat hulle oë eers weerhou is om hom te herken (Lk.24:16). Maar onmiddellik as hulle Jesus herken, “verdwyn hy uit hulle sig.” Die Etiopiër ervaar ook hierdie verlies. Die oomblik toe hy uit die water opklim saam met Filippus, het die Gees vir Filippus weggeneem en hy “het hom nie weer gesien nie (Hand.8:39). Filippus is nie meer met hom nie. Die Een wat vir hom oor God se dade in Christus vertel het, is weg. Wat met die dissipels van Jesus gebeur, gebeur ook met Filippus se luisteraar.
Maar let op wat gebeur wanneer die Emmaus dissipels skielik agterkom dat hulle alleen is. Die twee Emmaus-dissipels, voorheen somber en wanhopig, gaan haastig terug na Jerusalem om van Jesus se opstanding te getuig. Iets kragtigs het in hul lewe losgebreek. Hulle gesigte val nie van skok as Jesus verdwyn nie. Hulle is nie opnuut wanhopig nie. Hulle is nie meer alleen nie, al is hulle sonder Jesus!
En die Etiopiër wat so oningelig oor die weg van die Here was (Hand.8:31) en verleë van Filippus hulp gevra het (Hand.8:34), gaan na Filippus se verdwyning “met blydskap” sy weg. Ook sy hart gloei met vreugde – net soos die hart van die Emmausgangers brandende in hulle was. Hy is nie meer soekend nie, alleen sonder Filippus nie.
Dit bly opvallend dat Jesus verdwyn, Filippus verdwyn, maar God werk nog steeds kragtig. Die Etiopiëer het nou die weg ontdek en al is hy alleen, sonder Filippus die geestelike vader, straal hy van vreugde.
Wat met hom gebeur simboliseer ‘n merkwaardige geskiedenis waarin mense op drie maniere tot ‘n nuwe lewe bekragtig word.
Eerstens het die Ethiopiër nou geweet dat God in Christus vryheid tot mense gebring het en die mens bekragtig het tot ‘n nuwe lewe. Hy hoef nie meer te wonder oor wie Jesaja in gedagte gehad het nie - Jesaja het gepraat oor God se groot dade in Christus.
Maar tweedens het hy vir Filippus raakgesien – hierdie man van God wat met soveel krag van Jesus getuig het. En hy kon agterkom dat Jesus wat weg is, tog teenwoordig was in die woorde van sy dissipels en van Filippus. Dit het ons ook in die geskiedenis van die Emmausgangers gesien. Jesus is weg, maar tog leef Hy - dit getuig die Emmausganger. God bekragtig mense deur Jesus, maar God doen dit ook deur die dissipels.
Maar die Etiopiër het nou, derdens, self ook ‘n storie gehad om te vertel: sy lewe is verander. Hy is nou ‘n getuie van God se kragtige dade in Christus en hoe dit sy lewe aangeraak en verander het. Hy kan nou die fakkel oorneem van Filippus en ook ‘n getuie word. Maar ook hy sou van die toneel verdwyn. En God sal steeds teenwoordig bly in ons getuienis lank nadat hy nie meer daar is nie. So maak God oor geslagte heen mense vry en maak hulle deel van die Goddelike boodskap van bevryding en bekragtiging. En op hierdie derde vlak moet ons ook Lukas se vertelling van die Etiopiër se verhaal sien: Lukas vertel vir sy lesers dat God se krag nie opgehou het met Jesus en sy dissipels nie. God se krag leef voort van geslag tot geslag tot geslag. En hierdie krag het hom gedryf om sy boek te skryf. En ons lees sy boek om uiteindelik deel te hê aan die nuwe lewe waarvan hy getuig.
Dit is die paradoksale: Jesus gaan weg, Filippus verdwyn, die Etiopiër is weg. Maar ons ontvang krag omdat die Heilige Gees tot ons kom in die woorde van Lukas (Hand.1:6-8). Ons krag lê nie in onsself nie. Dit is te vind in die verhaal van Jesus wat ons ervaar. En omdat ons die woorde oor Jesus ervaar en lewe, word ons ‘n kragtige teenwoordigheid in ons wêreld. En lank nadat ons nie meer daar is nie, sal mense oor God se woord nadink – die woorde wat God in Jesus gespreek het, wat die getuies oor Jesus verkondig het – en die bevrydende, bekragtigende werking daarvan ervaar.
Dit is die geheimenis: Jesus moes weggaan sodat ons sterk kon word! Dit is die mistieke antifrase: ons wonder soms oor God se afwesigheid. Maar as ons gelowig kyk sal ons juis daarin God se teenwoordigheid herken. Maar dit is nog meer merkwaardig om te dink – ons, in al ons swakheid, met ons somber gesigte en wanhoop, met al ons vrae in ons eie gemoed – ons het ‘n kosbare skat, ons kan bevrydende woorde spreek wat aan ander nuwe krag kan gee. Ons kan.
Friday, November 27, 2009
Lank voordat ons na God verlang het, het God verlangend na ons gesoek . (Hand 8).
Wanneer ‘n mens die verhaal van die Etiopiese hofdienaar lees, val sy vroomheid ‘n mens op. Hy was in Jerusalem om te aanbid. Hy sit op sy wa en bestudeer die Bybel. Saam met Filippus doen hy intense Bybelstudie en wonder wat die profeet werklik deur sy boek wou sê. Dit is alles tekens van ‘n mens wat soekend is, wat die dieper dinge in die lewe begeer. En ons dink dan: hoe kan dit anders dat God sulke diepe verlange raaksien en vervul?
Die Etiopiër word in sy begeerte tot diepere dinge nie teleurgestel nie. Op ‘n stadium breek daar by hom iets deur en verander sy lewe dramaties. Dit is die oomblik van herkenning, die omdraaipunt, die openbaring van die verborgenheid: Sy begeerte na die dieper dinge word so sterk dat hy vir Filippus vra om gedoop te word. Hier breek alles oop en kom sy verhouding tot God tot volheid: God reageer op sy soeke na God en in die doop bevestig God al die beloftes aan hom. God hoor hom.
‘n Mens nou kon dink daar is ‘n bepaalde orde in ons godsdiens: Bybellees, bybelstudie, praat en bid tot God, met dan ontmoeting van God. Na die lectio (die lees van die profeet) en die meditatio (die fyn nadenke oor die profeet se woorde), kom die oratio (of die gebed – die begeerte na God). Veral in ‘n vroom konteks dink ons God sal nouliks iets anders doen - God moet as te ware goed reageer op al ons toegewyde en ernstige Bybellees.
En dit maak iewers sin. Iets soortgelyks het gebeur toe die Emmausgangers saam met Jesus “bybelstudie” gedoen het en oor die Skrif nagedink het: hulle harte was “brandende” in hulle. Hulle meditatio , hul nadenke oor die Woorde van God, hulle luister na die Stem van God, laat hulle harte ontvlam in begeerte – selfs al herken hulle nog nie heeltemal bewustelik dat hulle in die goddelike teenwoordigheid is nie. En uiteindelik ervaar hulle dan ook die oomblik dat hulle Jesus herken in al sy volheid as die opgestane Here.
Dit is sekerlik waar. Daar is ‘n noue band tussen die luister na God se stem en die reaksie daarop soos dit in die verlange na God na vore kom. Maar dit is net tot op ‘n sekere punt waar,
Sekerlik sien God ons soeke en verlange raak. Maar dit sou ‘n fout wees om te dink dat ons nadenke oor die Woord en ons luister na die Stem van God is ‘n voorwaarde vir ons ervaring van God. Dit is ‘n allermerkwaardige dimensie wat deur die verhaal van die Etiopiër in Handelinge 8 beklemtoon word: nog voordat ons lees hoe hy op die wa gesit en ernstig Bybel gelees het, lank voordat die Woord sy hart aangeraak het (vers 27-28), skryf Lukas, het ‘n engel van die Here vir Filippus gesê om op te staan en die eensame pad na Gasa te neem (vers 26). God se inisiatief het alles aan die gang gesit waarvan ons in hierdie verhaal lees. Dit is God se dade wat die dinge begin – soos op Pinksterdag ook. En, in vers 27, gehoorsaam Filippus gelowig hierdie goddelike inisiatief en opdrag. Hy staan op en reis na Gasa. En Lukas maak seker dat ons God se inisiatief raaksien. In vers 29 herhaal hy dat dit die Gees is wat vir Filippus gesê het: “Gaan daarheen en bly by daardie wa.” En God bly die hele verhaal stuur. As die man gedoop is, neem die Gees vir Filippus weg. Die Gees bly aan die handel in hierdie verhaal. God stuur die lewe van mense.
Alles wat die Etiopiër doen, sy menslike pogings om die Woord te lees en te volg, word deur hierdie goddelike raamwerk bepaal. God is op pad na ons terwyl ons, soos die Etiopiër, soekende deur die woeste, eensame lewenspad reis, Bybel in die hand. Maar altyd, altyd, ontdek ons een of ander tyd, dat lank voordat ons reageer op God, God al na ons op pad was. Die Gees reik na ons uit. Ons reis in onwetendheid, in eensaamheid, maar God is na ons op pad of ons dit nou weet of nie. Dit is nie ons vroomheid wat ons by God uitbring nie. Iewers begin alles by God se inisiatief, by God se groot dade. Soms is dit merkwaardige dinge – soos op Pinksterdag toe God op groot skaal ingegryp het. Ander kere bring God ‘n getuie oor ons woestynpad wat saam met ons deeglike Bybelstudie doen. Maar altyd is God die Een wat alles begin, wat uitreik en omgee en beskik.
Die groot verandering, die transformasie sit ‘n hele proses in ons lewe aan die gang. Ons verlang na God en God raak ons aan en stil ons verlange. Maar lank voor ons na God verlang, verlang God na ons. God se verlange en uitreik na ons, die goddelike aanraking kom nie bloot net omdat ons na God verlang nie – hoe nou hulle ook al verbonde is. Ons verlang na God omdat God na ons gekom het. Lank voor ons harte ontvlam, is God al liefdevol op pad na ons toe. Dit is genade. Juis daarom gaan dit in spiritualiteit om “God” se verhouding met die mens (en nie andersom nie). Daardie harte van die Emmausgangers sou nooit in vuur ontvlam het as Jesus nie vir hulle agterna gesit en opgesoek het op hulle treurige, eensame pad weg van Jerusalem na Emmaus toe nie.
Die Etiopiër word in sy begeerte tot diepere dinge nie teleurgestel nie. Op ‘n stadium breek daar by hom iets deur en verander sy lewe dramaties. Dit is die oomblik van herkenning, die omdraaipunt, die openbaring van die verborgenheid: Sy begeerte na die dieper dinge word so sterk dat hy vir Filippus vra om gedoop te word. Hier breek alles oop en kom sy verhouding tot God tot volheid: God reageer op sy soeke na God en in die doop bevestig God al die beloftes aan hom. God hoor hom.
‘n Mens nou kon dink daar is ‘n bepaalde orde in ons godsdiens: Bybellees, bybelstudie, praat en bid tot God, met dan ontmoeting van God. Na die lectio (die lees van die profeet) en die meditatio (die fyn nadenke oor die profeet se woorde), kom die oratio (of die gebed – die begeerte na God). Veral in ‘n vroom konteks dink ons God sal nouliks iets anders doen - God moet as te ware goed reageer op al ons toegewyde en ernstige Bybellees.
En dit maak iewers sin. Iets soortgelyks het gebeur toe die Emmausgangers saam met Jesus “bybelstudie” gedoen het en oor die Skrif nagedink het: hulle harte was “brandende” in hulle. Hulle meditatio , hul nadenke oor die Woorde van God, hulle luister na die Stem van God, laat hulle harte ontvlam in begeerte – selfs al herken hulle nog nie heeltemal bewustelik dat hulle in die goddelike teenwoordigheid is nie. En uiteindelik ervaar hulle dan ook die oomblik dat hulle Jesus herken in al sy volheid as die opgestane Here.
Dit is sekerlik waar. Daar is ‘n noue band tussen die luister na God se stem en die reaksie daarop soos dit in die verlange na God na vore kom. Maar dit is net tot op ‘n sekere punt waar,
Sekerlik sien God ons soeke en verlange raak. Maar dit sou ‘n fout wees om te dink dat ons nadenke oor die Woord en ons luister na die Stem van God is ‘n voorwaarde vir ons ervaring van God. Dit is ‘n allermerkwaardige dimensie wat deur die verhaal van die Etiopiër in Handelinge 8 beklemtoon word: nog voordat ons lees hoe hy op die wa gesit en ernstig Bybel gelees het, lank voordat die Woord sy hart aangeraak het (vers 27-28), skryf Lukas, het ‘n engel van die Here vir Filippus gesê om op te staan en die eensame pad na Gasa te neem (vers 26). God se inisiatief het alles aan die gang gesit waarvan ons in hierdie verhaal lees. Dit is God se dade wat die dinge begin – soos op Pinksterdag ook. En, in vers 27, gehoorsaam Filippus gelowig hierdie goddelike inisiatief en opdrag. Hy staan op en reis na Gasa. En Lukas maak seker dat ons God se inisiatief raaksien. In vers 29 herhaal hy dat dit die Gees is wat vir Filippus gesê het: “Gaan daarheen en bly by daardie wa.” En God bly die hele verhaal stuur. As die man gedoop is, neem die Gees vir Filippus weg. Die Gees bly aan die handel in hierdie verhaal. God stuur die lewe van mense.
Alles wat die Etiopiër doen, sy menslike pogings om die Woord te lees en te volg, word deur hierdie goddelike raamwerk bepaal. God is op pad na ons terwyl ons, soos die Etiopiër, soekende deur die woeste, eensame lewenspad reis, Bybel in die hand. Maar altyd, altyd, ontdek ons een of ander tyd, dat lank voordat ons reageer op God, God al na ons op pad was. Die Gees reik na ons uit. Ons reis in onwetendheid, in eensaamheid, maar God is na ons op pad of ons dit nou weet of nie. Dit is nie ons vroomheid wat ons by God uitbring nie. Iewers begin alles by God se inisiatief, by God se groot dade. Soms is dit merkwaardige dinge – soos op Pinksterdag toe God op groot skaal ingegryp het. Ander kere bring God ‘n getuie oor ons woestynpad wat saam met ons deeglike Bybelstudie doen. Maar altyd is God die Een wat alles begin, wat uitreik en omgee en beskik.
Die groot verandering, die transformasie sit ‘n hele proses in ons lewe aan die gang. Ons verlang na God en God raak ons aan en stil ons verlange. Maar lank voor ons na God verlang, verlang God na ons. God se verlange en uitreik na ons, die goddelike aanraking kom nie bloot net omdat ons na God verlang nie – hoe nou hulle ook al verbonde is. Ons verlang na God omdat God na ons gekom het. Lank voor ons harte ontvlam, is God al liefdevol op pad na ons toe. Dit is genade. Juis daarom gaan dit in spiritualiteit om “God” se verhouding met die mens (en nie andersom nie). Daardie harte van die Emmausgangers sou nooit in vuur ontvlam het as Jesus nie vir hulle agterna gesit en opgesoek het op hulle treurige, eensame pad weg van Jerusalem na Emmaus toe nie.
Thursday, November 26, 2009
Om na God se Woord te smag. Oor die verskil tussen tradisionele Bybellees en 'n geestelike lees van die Bybel.
Elke keer weer as ons 'n teks lees, ontdek ons nuwe momente daarin. Ons kan die Bybel oor en oor lees en tog weer telkens agterkom dit praat op 'n nuwe manier met ons.
Op die manier ontrafel ons gedurig die verborge kante van 'n teks. Die teks gee sy verborgenhede prys.
Ons is dus gedurig in gesprek met 'n teks: die teks praat met ons, waarop ons weer met die teks praat. In die spirituele hermeneutiek word dit meditatio of mymerende nadenke genoem.
Ek hou egter daarvan om eerder te praat van: die skrywer praat met ons en ons praat met die skrywer. Daarmee word eintlik bedoel dat ons in 'n persoonlike verhouding ingetrek word wanneer ons Bybellees. Dit is 'n dialogiese proses. En so 'n dialoog is iets anders as om met letters te werk en hulle betekenis te probeer uitwerk. Dit is ook iets meers as om net die "inhoud" van 'n Bybelgedeelte te probeer verstaan.
So 'n dialoog veronderstel 'n verhouding: ons "besit" nie die teks nie, ons is nie die mense wat besluit oor die betekenis van die teks nie. Ons kan nie vir 'n teks voorsê nie (al gebeur dit dikwels in die praktyk dat ons dit wil doen). Die teks of die skrywer praat met ons en gee vir ons herhaaldelik nuwe tekens van hoe ons hom en sy teks moet verstaan.
Kyk maar weer na die Etiopiese hofdienaar: hy is 'n gelowige man. Hy reis al die pad van Etiopie om in die tempel te Jerusalem te gaan aanbid. En vanuit hierdie gelowige agtergrond lees hy sy Bybel. Hy het duidelik 'n behoefte om meer te weet.
Volgens Lukas het hy egter nie die "boek" Jesaja gelees nie. Hy het die "profeet" Jesaja gelees (vers 30). En hy is nie besig om die betekenis van "verse" uit te pluis nie. Volgens Lukas vra hy: "Van wie sê die profeet dit? Van homself of van iemand anders." Hy lees nie 'n boek nie, hy hoor 'n profeet praat.
En as hy en Filippus met die profeet in gesprek tree en hy saam met Filippus die verborgenhede van die profetiese teks ontrafel het, gebeur daar iets met die hofdienaar. Hy neem die inisiatief: hy sien water en vra om gedoop te word. In sy geloofslewe kom daar 'n keerpunt. Sy lees van die profeet bring hom tot 'n transformatiewe oomblik. Hy begeer God se verbondsversekering. Die profeet bring hom nader aan God. Die verborgenheid van die teks word vir hom duidelik en dit is nou asof die teks van hom 'n reaksie vra. Dit is nie 'n kwessie van net beter "verstaan" nie. Die verstaan en die ontrafeling van die verborgenhede is maar die begin. Dit maak in hom iets wakkers. Hy het, soos die Emmausganers, 'n brandende hart. Die vlam van geloof in hom brand sterker as ooit. Hy wil gedoop word. Hy, wat so pas in die tempel in aanbidding was, word nou ingelei in die dieper waarheid wat in Jesus werklikheid geword het (vers 37).
'n Spirituele lees vind dus plaas binne die konteks van 'n gelowige verhouding met God se boodskappers en, uiteindelik, met God. Dit gaan nie om die lees nie, maar om wat deur die lees tot stand kom. Dit is gerig op die ontrafeling of die openbaring van die verborgenheid en die transformatiewe werking daarvan.
Om die woord te lees, te bestudeer, woord vir woord te ontleed, is om besig te wees met God se transformatiewe spreke. En om na God te luister is nogal 'n waagstuk. Dit kan jou vat waar jy nie gedink het jy sal beland nie.
Dit pas 'n mens daarom om God se woord biddende te lees. Wanneer God praat, pas dit ons om in ootmoed te luister. Ons is in die teenwoordigheid van die Een wat lewe gee en nuwe lewe skep. Verstaan is belangrik. Ontleed is ook beslis nodig. En fyn lees is vanselfsprekend. Dit het ons in tradisionele eksegese geleer. Dit leer ons wanneer ons Bybelstudie doen. Maar in die geestelike lees is verstaan, fyn lees en ontleed maar net een kant van die saak. Daar is meer op die spel: Eintlik sou 'n mens dit toegespits kon sê: spirituele hermeneutiek leer ons dat nie die verstaan so belangrik is nie, as die "gees" waarmee ons verstaan, die "gees" waarmee ons fyn lees, die "gees" waarmee ons ontleed. Is dit 'n "biddende" geestelike benadering tot God se woorde? Of, soos so dikwels gebeur, is ons gou om meerderwaardig te vertel hoe tydgebonde die Bybel is, hoe moeilik dit is om vandag te glo (asof dit destyds maklik was), hoe kru die wêreldbeeld van Bybelse tekste is?
In 'n geestelike lees van die Bybel word veral rekening gehou met die werking van die Heilige Gees. Die Heilige Gees is God se kragtige werking in ons wêreld en ons lewe. Deur die eeue bely gelowiges die kragtige werking van die Gees en vind hulle inspirasie vir hierdie belydenis in die Bybel. Die hofdienaar het allerhande vrae gevra. Maar uiteindelik wou hy die krag van die profetiese getuienis in sy lewe, hoe vroom dit toe al was, nog sterker ervaar. En toe hy klaar gelees het, het hy die diepe behoefte gehad om gedoop te word, om in Christus ingeënt te word, om die werking van die Gees in sy lewe ook te ervaar. Die Gees wat Filippus sommer so kon wegvoer (vers 39), was nou ook aan die werk in sy lewe. Geen wonder dat hy sy reis "met blydskap" voortgesit het nie (vers 39).
Kortom, die Etiopies hofdienaar het uit sy hart begeer om meer te weet. Dit het vir hom nie gegaan oor 'n slim gekarring oor die betekenis van bybelversies nie. En hy wou nie vroom allerhande kennis oor God insamel nie. In sy lewe was daar 'n brandende begeerte om dieper in sy geloof te groei. En in hierdie geloofsgroei het die Bybel vir hom 'n sentrale rol gespeel. Hierin verskil spirituele hermeneutiek van tradisionele eksegese en Bybelstudie: dit is nie die inhoud wat saak maak nie. Dit is wat daardie inhoud aan jou verhouding met God doen, wat regtig saak maak. Daarom is die geestelike lees van die Bybel ingebed in 'n smagtende hart.
Op die manier ontrafel ons gedurig die verborge kante van 'n teks. Die teks gee sy verborgenhede prys.
Ons is dus gedurig in gesprek met 'n teks: die teks praat met ons, waarop ons weer met die teks praat. In die spirituele hermeneutiek word dit meditatio of mymerende nadenke genoem.
Ek hou egter daarvan om eerder te praat van: die skrywer praat met ons en ons praat met die skrywer. Daarmee word eintlik bedoel dat ons in 'n persoonlike verhouding ingetrek word wanneer ons Bybellees. Dit is 'n dialogiese proses. En so 'n dialoog is iets anders as om met letters te werk en hulle betekenis te probeer uitwerk. Dit is ook iets meers as om net die "inhoud" van 'n Bybelgedeelte te probeer verstaan.
So 'n dialoog veronderstel 'n verhouding: ons "besit" nie die teks nie, ons is nie die mense wat besluit oor die betekenis van die teks nie. Ons kan nie vir 'n teks voorsê nie (al gebeur dit dikwels in die praktyk dat ons dit wil doen). Die teks of die skrywer praat met ons en gee vir ons herhaaldelik nuwe tekens van hoe ons hom en sy teks moet verstaan.
Kyk maar weer na die Etiopiese hofdienaar: hy is 'n gelowige man. Hy reis al die pad van Etiopie om in die tempel te Jerusalem te gaan aanbid. En vanuit hierdie gelowige agtergrond lees hy sy Bybel. Hy het duidelik 'n behoefte om meer te weet.
Volgens Lukas het hy egter nie die "boek" Jesaja gelees nie. Hy het die "profeet" Jesaja gelees (vers 30). En hy is nie besig om die betekenis van "verse" uit te pluis nie. Volgens Lukas vra hy: "Van wie sê die profeet dit? Van homself of van iemand anders." Hy lees nie 'n boek nie, hy hoor 'n profeet praat.
En as hy en Filippus met die profeet in gesprek tree en hy saam met Filippus die verborgenhede van die profetiese teks ontrafel het, gebeur daar iets met die hofdienaar. Hy neem die inisiatief: hy sien water en vra om gedoop te word. In sy geloofslewe kom daar 'n keerpunt. Sy lees van die profeet bring hom tot 'n transformatiewe oomblik. Hy begeer God se verbondsversekering. Die profeet bring hom nader aan God. Die verborgenheid van die teks word vir hom duidelik en dit is nou asof die teks van hom 'n reaksie vra. Dit is nie 'n kwessie van net beter "verstaan" nie. Die verstaan en die ontrafeling van die verborgenhede is maar die begin. Dit maak in hom iets wakkers. Hy het, soos die Emmausganers, 'n brandende hart. Die vlam van geloof in hom brand sterker as ooit. Hy wil gedoop word. Hy, wat so pas in die tempel in aanbidding was, word nou ingelei in die dieper waarheid wat in Jesus werklikheid geword het (vers 37).
'n Spirituele lees vind dus plaas binne die konteks van 'n gelowige verhouding met God se boodskappers en, uiteindelik, met God. Dit gaan nie om die lees nie, maar om wat deur die lees tot stand kom. Dit is gerig op die ontrafeling of die openbaring van die verborgenheid en die transformatiewe werking daarvan.
Om die woord te lees, te bestudeer, woord vir woord te ontleed, is om besig te wees met God se transformatiewe spreke. En om na God te luister is nogal 'n waagstuk. Dit kan jou vat waar jy nie gedink het jy sal beland nie.
Dit pas 'n mens daarom om God se woord biddende te lees. Wanneer God praat, pas dit ons om in ootmoed te luister. Ons is in die teenwoordigheid van die Een wat lewe gee en nuwe lewe skep. Verstaan is belangrik. Ontleed is ook beslis nodig. En fyn lees is vanselfsprekend. Dit het ons in tradisionele eksegese geleer. Dit leer ons wanneer ons Bybelstudie doen. Maar in die geestelike lees is verstaan, fyn lees en ontleed maar net een kant van die saak. Daar is meer op die spel: Eintlik sou 'n mens dit toegespits kon sê: spirituele hermeneutiek leer ons dat nie die verstaan so belangrik is nie, as die "gees" waarmee ons verstaan, die "gees" waarmee ons fyn lees, die "gees" waarmee ons ontleed. Is dit 'n "biddende" geestelike benadering tot God se woorde? Of, soos so dikwels gebeur, is ons gou om meerderwaardig te vertel hoe tydgebonde die Bybel is, hoe moeilik dit is om vandag te glo (asof dit destyds maklik was), hoe kru die wêreldbeeld van Bybelse tekste is?
In 'n geestelike lees van die Bybel word veral rekening gehou met die werking van die Heilige Gees. Die Heilige Gees is God se kragtige werking in ons wêreld en ons lewe. Deur die eeue bely gelowiges die kragtige werking van die Gees en vind hulle inspirasie vir hierdie belydenis in die Bybel. Die hofdienaar het allerhande vrae gevra. Maar uiteindelik wou hy die krag van die profetiese getuienis in sy lewe, hoe vroom dit toe al was, nog sterker ervaar. En toe hy klaar gelees het, het hy die diepe behoefte gehad om gedoop te word, om in Christus ingeënt te word, om die werking van die Gees in sy lewe ook te ervaar. Die Gees wat Filippus sommer so kon wegvoer (vers 39), was nou ook aan die werk in sy lewe. Geen wonder dat hy sy reis "met blydskap" voortgesit het nie (vers 39).
Kortom, die Etiopies hofdienaar het uit sy hart begeer om meer te weet. Dit het vir hom nie gegaan oor 'n slim gekarring oor die betekenis van bybelversies nie. En hy wou nie vroom allerhande kennis oor God insamel nie. In sy lewe was daar 'n brandende begeerte om dieper in sy geloof te groei. En in hierdie geloofsgroei het die Bybel vir hom 'n sentrale rol gespeel. Hierin verskil spirituele hermeneutiek van tradisionele eksegese en Bybelstudie: dit is nie die inhoud wat saak maak nie. Dit is wat daardie inhoud aan jou verhouding met God doen, wat regtig saak maak. Daarom is die geestelike lees van die Bybel ingebed in 'n smagtende hart.
Wednesday, November 25, 2009
Die geestelike lees van die Bybel teenoor ons gevestigde Bybellees: wat is nuut of anders?
Dikwels kom die vraag op: is die geestelike lees van die Bybel werklik anders as ons gewone daaglikse lees van die Bybel? Predikante wat opgelei is om die Bybel fyn te lees en te bedink redeneer dikwels dat hulle teologiese opleiding die eintlike insig bied wat nodig is om die Bybel op ‘n verantwoordelike manier uit te lê. Wat sou ‘n geestelike lees van die Bybel nou bied wat die teologiese lees nie kan bied nie?
‘n Mens kan die verskil van ‘n geestelike lees met ‘n teologiese of Bybelkundige lees op baie maniere uitwerk. Maar daar is een sleutel-verskil wat ‘n mens van die begin af duidelik moet vashou. Op baie manier het Bybelkundiges gesê dat ons moet “verstaan” wat ons lees. Ons moet die “inhoud” kan begryp en sy “betekenis” kan vasstel. So word die vraag van die Filippus aan die Etiopiër dan geïnterpreteer: “Verstaan jy wat jy lees?” (Hand.8:30; al sê die Grieks eintlik iets anders en al praat die Grieks nie van “verstaan” in ons moderne sin van die woord nie – maar daaroor later meer).
Die geskiedenis van die ontmoeting tussen Filippus (daardie “onbekende” figuur wat in Handelinge 8 so ‘n groot rol speel) en die Etiopiese hofdienaar kan ‘n mens help om hierdie verskil te verstaan. Dit is des te meer die geval omdat daar so ‘n interessante verband tussen die Emmaus-gangers en Filippus se gesprek met die hofdienaar is (sien later).
Volgens Lukas 24:27 het Jesus begin van Moses en al die profete af en vir die Emmausgangers uitgelê in al die Skrifte die dinge wat op Hom betrekking het. In Handelinge 8 is die proses ewe duidelik uitgespel: In Handeling 8:28 en 30 sit die belangrike man, die hofdienaar van Etiopië, op sy wa hardop (vers 30) uit die profeet Jesaja en lees. Hierdie lees is die eerste stap in spirituele hermeneutiek. Dit verwys na ‘n lees van die teks waarby ‘n mens betrokke is – deur dit hardop te lees (Benediktynse tradisie), resoneer die teks in jou. Jy word liggaamlik betrek by wat jy lees. Maar ook belangrik is wat die man lees. Lukas haal dan die gedeelte uit Jesaja aan (verse 32-33). Die lesers van Lukas se boek word daarmee ingetrek in die leesproses. Hulle word deur Lukas mede-“lesers” gemaak. Daar is dus “lectio” in die teks (die Etiopiër lees), maar die teks bevorder ook lectio – die lesers word betrek by die leesproses wat in die teks plaasving. Dubbele lectio! Nie net die man nie, maar ook die lesers van Handelinge is in die eerste plek lesers van die Bybel!
Maar lees is nie genoeg nie. Filippus weet dit – daarom vra hy vir die hofdienaar: “verstaan jy wat jy lees?” (vers 30). En die hofdienaar weet dit ook maar te goed. Hy reageer: “Niemand wys my die weg nie!” (let op dat hy nie sê: niemand “verduidelik” dit vir my nie). Ek lees en lees – ook op hierdie eensame pad, maar die weg bly maar duister. En die gevolge voel hy aan. Sommer gou laat blyk hy dat hy sy eie “eksegetiese” vra het. Hy kan nie die teks “uitlê nie: “Van wie sê die profeet dit, van homself of van iemand anders?”
Lectio is blykbaar al klaar ‘n groot ding. Hierdie hofdienaar reis ‘n eensame pad na Gasa. Hy is ook betrokke in wat hy lees – nie net om meer te weet nie, maar as deel van sy geloofservaring. Hy was in Jerusalem om te “aanbid” (vers 27) en op pad, “terug van die kerk” as te ware, lees hy nou sy Bybel. Om te aanbid is ‘n gelaaide woord in Lukas se tekste. Dit wys op geloof en toewyding. En in hierdie konteks van geloof, is die Etiopiër se geselskap op die “eensame pad” die Bybel. Al verstaan hy nie alles nie, hy bly met toewyding lees en lees uit die boek wat oor sy geloofsweg gaan. Maar hy het ook sy vrae. Kritiese vrae. Hy wil betekenis weet. Hy het nagedink oor wat hy gelees het. En daarmee het hy al betrokke geraak in meditatio as tweede stap in die geestelike lees van die Bybel. Wat gaan in hierdie teks aan? Oor wie gaan die teks? Wat het die skrywer bedoel? Hieroor meer later.
Die lyk op die oog af asof die Bybel hier op dieselfde manier gelees word as wat ons vandag doen wanneer ons dit versigtig ontleed – veral deur goeie kommentare en begelei deur kenners. Die teks word fyn gelees met allerhande kritiese vrae. Maar daar is ook ‘n groot verskil. En dit het veral te doen met die beperkte plek van “verstaan” in ‘n geestelike lees van die Bybel – hoe noodsaaklik en belangrik dit ook al is. Om ‘n teks te verstaan is belangrik, baie belangrik. Ons weet maar te goed uit die Bybelwetenskappe hoe deurslaggewend dit kan wees. Maar ‘ n mens kan, soos die hofdienaar, God aanbid en nog steeds die Bybel met toewyding en met vervulling lees sonder dat dit noodwendig duidelik “verstaanbaar” moet wees. Verstaan is belangrik – maar nie ‘n voorwaarde vir die lees van die Bybel nie. Later meer ook hieroor.
Bybelwetenskappe, skryf die groot manne, fokus op die vestaansvraag – vandaar die prominente rol van hermeneutiek daarin. Die geestelike lees van die Bybel, sal spirituele hermeneutiek hierop reageer, fokus op geloofservaring. Dis nogal ‘n verskil.
‘n Mens kan die verskil van ‘n geestelike lees met ‘n teologiese of Bybelkundige lees op baie maniere uitwerk. Maar daar is een sleutel-verskil wat ‘n mens van die begin af duidelik moet vashou. Op baie manier het Bybelkundiges gesê dat ons moet “verstaan” wat ons lees. Ons moet die “inhoud” kan begryp en sy “betekenis” kan vasstel. So word die vraag van die Filippus aan die Etiopiër dan geïnterpreteer: “Verstaan jy wat jy lees?” (Hand.8:30; al sê die Grieks eintlik iets anders en al praat die Grieks nie van “verstaan” in ons moderne sin van die woord nie – maar daaroor later meer).
Die geskiedenis van die ontmoeting tussen Filippus (daardie “onbekende” figuur wat in Handelinge 8 so ‘n groot rol speel) en die Etiopiese hofdienaar kan ‘n mens help om hierdie verskil te verstaan. Dit is des te meer die geval omdat daar so ‘n interessante verband tussen die Emmaus-gangers en Filippus se gesprek met die hofdienaar is (sien later).
Volgens Lukas 24:27 het Jesus begin van Moses en al die profete af en vir die Emmausgangers uitgelê in al die Skrifte die dinge wat op Hom betrekking het. In Handelinge 8 is die proses ewe duidelik uitgespel: In Handeling 8:28 en 30 sit die belangrike man, die hofdienaar van Etiopië, op sy wa hardop (vers 30) uit die profeet Jesaja en lees. Hierdie lees is die eerste stap in spirituele hermeneutiek. Dit verwys na ‘n lees van die teks waarby ‘n mens betrokke is – deur dit hardop te lees (Benediktynse tradisie), resoneer die teks in jou. Jy word liggaamlik betrek by wat jy lees. Maar ook belangrik is wat die man lees. Lukas haal dan die gedeelte uit Jesaja aan (verse 32-33). Die lesers van Lukas se boek word daarmee ingetrek in die leesproses. Hulle word deur Lukas mede-“lesers” gemaak. Daar is dus “lectio” in die teks (die Etiopiër lees), maar die teks bevorder ook lectio – die lesers word betrek by die leesproses wat in die teks plaasving. Dubbele lectio! Nie net die man nie, maar ook die lesers van Handelinge is in die eerste plek lesers van die Bybel!
Maar lees is nie genoeg nie. Filippus weet dit – daarom vra hy vir die hofdienaar: “verstaan jy wat jy lees?” (vers 30). En die hofdienaar weet dit ook maar te goed. Hy reageer: “Niemand wys my die weg nie!” (let op dat hy nie sê: niemand “verduidelik” dit vir my nie). Ek lees en lees – ook op hierdie eensame pad, maar die weg bly maar duister. En die gevolge voel hy aan. Sommer gou laat blyk hy dat hy sy eie “eksegetiese” vra het. Hy kan nie die teks “uitlê nie: “Van wie sê die profeet dit, van homself of van iemand anders?”
Lectio is blykbaar al klaar ‘n groot ding. Hierdie hofdienaar reis ‘n eensame pad na Gasa. Hy is ook betrokke in wat hy lees – nie net om meer te weet nie, maar as deel van sy geloofservaring. Hy was in Jerusalem om te “aanbid” (vers 27) en op pad, “terug van die kerk” as te ware, lees hy nou sy Bybel. Om te aanbid is ‘n gelaaide woord in Lukas se tekste. Dit wys op geloof en toewyding. En in hierdie konteks van geloof, is die Etiopiër se geselskap op die “eensame pad” die Bybel. Al verstaan hy nie alles nie, hy bly met toewyding lees en lees uit die boek wat oor sy geloofsweg gaan. Maar hy het ook sy vrae. Kritiese vrae. Hy wil betekenis weet. Hy het nagedink oor wat hy gelees het. En daarmee het hy al betrokke geraak in meditatio as tweede stap in die geestelike lees van die Bybel. Wat gaan in hierdie teks aan? Oor wie gaan die teks? Wat het die skrywer bedoel? Hieroor meer later.
Die lyk op die oog af asof die Bybel hier op dieselfde manier gelees word as wat ons vandag doen wanneer ons dit versigtig ontleed – veral deur goeie kommentare en begelei deur kenners. Die teks word fyn gelees met allerhande kritiese vrae. Maar daar is ook ‘n groot verskil. En dit het veral te doen met die beperkte plek van “verstaan” in ‘n geestelike lees van die Bybel – hoe noodsaaklik en belangrik dit ook al is. Om ‘n teks te verstaan is belangrik, baie belangrik. Ons weet maar te goed uit die Bybelwetenskappe hoe deurslaggewend dit kan wees. Maar ‘ n mens kan, soos die hofdienaar, God aanbid en nog steeds die Bybel met toewyding en met vervulling lees sonder dat dit noodwendig duidelik “verstaanbaar” moet wees. Verstaan is belangrik – maar nie ‘n voorwaarde vir die lees van die Bybel nie. Later meer ook hieroor.
Bybelwetenskappe, skryf die groot manne, fokus op die vestaansvraag – vandaar die prominente rol van hermeneutiek daarin. Die geestelike lees van die Bybel, sal spirituele hermeneutiek hierop reageer, fokus op geloofservaring. Dis nogal ‘n verskil.
Tuesday, November 24, 2009
Velasquez en Emmaus
Hierdie skildery van die Emmaus verhaal in Lukas 24 is gedoen deur Velasquez en hang in die Metropolitaanse Museum vir Moderne Kuns in New York. 'n Mens kan Velasquez se mistieke styl onmiddellik herken. Later hopelik meer.
Monday, November 23, 2009
Totius oor die dood.
Ek het al baie gedink oor hierdie gedig van Totius (sien hieronder) wat hy geskryf het na die dood van sy dogtertjie. ‘n Mens kry soms die gevoel, soos by Henri Nouwen, dat dit ‘n intens persoonlike ontbloting is, byna té persoonlik.
Maar iemand wat ‘n kind of ‘n mens wat hy of sy liefhet verloor het, sal die universaliteit van die gedig dadelik herken.
Die rou oor sy geliefde kind se dood is so intens dat die digter liggaamlike pyn ervaar. Dit is ‘n “kruisweg” wat hy moet gaan sedert sy dood is. En dit is soveel intenser omdat dit nooit ophou nie. Die seisoene kom en gaan, die daaglikse werksroetine gaan voort, maar immer is daar die ondraaglike, terugkerende, intense pyn van verlies. So erg is dit dat sy “lewe se glans” verdwyn. Des te erger as ‘n mens sien hoe liefdevol onthou hy sy kind: sy was ‘n brose vlinder. “’n Asempie wind kon haar vlerkies breek!” Om dan te dink hoe ‘n bliksemstraal haar neergevel het. Die manier waarop sy sterf, hierdie vlinder, maak die pyn erg.
Wat egter vir my die meeste aan die gedig tref, is die eensaamheid van hierdie lyding. Twee keer – aan die begin en die einde van die gedig – praat hy van sy pyn waarvan mense niks sien nie. Sy werk laat net ‘n “drywerstem” hoor. Wat hy elke dag ervaar, laat geen ruimte vir die erkenning van sy pyn nie. Hy omraam die gedig met die eensaamheidsmotief – niemand besef hoe stukkend sny sy verlies hom nie.
En selfs sy geloof is onder druk. Hier is geen gelowige aanvaarding van die dood of gelowige rou deur die digter nie. En hy toon ook geen heldhaftige voorbeeldige vroomheid van iemand wat hom neerlê by God se wil nie. Dit is asof hy geen perspektief meer oor het na Bo nie. Dit is ‘n ingekeerde lyding wat in intensiteit so akuut word dat hy nie tot die Here bid nie, maar vir homself sê: “Jou kind is dood met ‘n vreeslike dood!” Dit is pyn wat die oë dof maak, wat so op homself gerig is dat byna niks of niemand anders raakgesien word nie. Pyn en rou oorheers sy bestaan dag na dag.
Al “gelowige” uitspraak in die hele gedig is die skraal opmerking: “Die Here alleen die weet wat ek ly.” Maar selfs in hierdie opmerking is nie veel lig te vind nie. Al weet die Here, is sy pyn nog daar.
‘n Mens staan iewers oorstelpt voor hierdie lyding. ‘n Pa wat letterlik verskeur is deur verlies en wat iewers weet die Here weet van sy lyding – sonder dat dit vir hom, die bekende dominee en teoloog, troos. Al weet die Here, het die lewe se glans verdwyn. Hier praat die waardige Totius, dopper dominee en teoloog wat vanuit sy teologie sekerlik alles geweet het oor God se raadsplan. En as hy as gelowige met die dood gekonfronteer word, is sy woorde vol pyn, lyding, rou. Daar is nie kranse en bloeisels en Bybelversies wat uitgestal word nie.
Dit is verskriklik, in ‘n geloofskonteks gesien, dat ‘n mens so moet rou. Die dood bring onstuitbare pyn.
Daar is ook nog iets ironies aan die gedig: Wat mense normaalweg niks van sien nie, sy lyding in eensaamheid, word hier vir hulle uitgedig. Hierdie gedig roep dus sy lyding tot die wêreld uit. Maar, besef ‘n mens voorts, selfs dit bring nie verligting of ontlading nie. Deur die pyn so uit te skryf, word dit net skreinender.
Hier word gerou, eg gerou. Om met die dood gekonfronteer te word as gelowige bring jou in die diepste pyn. Hier is geen maklike antwoorde nie. Geen goedkoop troos nie. Geen kits-resepte om rou te verwerk nie.
Wat my weer en weer laat besef: die dood is inderdaad die laaste groot vyand (1 Kor.15:26). En wat ‘n mens weer laat nadink oor die basiese feit dat die Evangelie van Jesus gaan oor die lewe wat die dood oorwin. Dit maak die woorde van Paulus in 1 Korintiërs 15:55 so merkwaardig: “Dood waar is jou oorwinning? Dood, waar is jou angel?”
Spiritualiteit hou rekening daarmee dat ons uiteindelike eenwording met God soms deur diepe pyn heen plaasvind. Dit is nie maklik nie: ons kan somtyds weet die Here weet van ons pyn. En selfs dan is dit geen troos nie. Iewers is daar 'n band met God, weet ons dat die Here weet van ons pyn. En tog....
Nooit, maar nooit mag ons maklik praat oor iemand se rou nie. En, soos Job se vriende uitgevind het, nooit, maar nooit mag ons maklike antwoorde probeer uitdink nie - veral nie deur daardie maklike antwoorde 'n vroom lagie godsdienstigheid te gee nie.
En wie dit weet, sal dan oorstelpt gaan staan by die kruis waar die Seun in rou na sy Pa uitgeroep het: Waarom het U my verlaat?
Hier is die gedig:
O die Pyn-gedagte
O Die pyn-gedagte: My kind is dood!...
dit brand soos 'n pyl in my.
Die mense sien daar niks nie van,
en die Here alleen die weet wat ek ly.
Die dae kom en die nagte gaan;
die skadu's word lank en weer kort;
die drywerstem van my werk weerklink,
en ek gaan op my kruisweg vort.
Maar daar skiet aldeur 'n pyn in my hart,
só, dat my lewe se glans verdwyn:
Jou kind is dood met 'n vreeslike dood!
en - ek gryp my bors van die pyn.
O die bliksemgedagte!...Ja, lieflingskind,
één straal het jou skone liggaam verskroei,
maar bliksemstrale sonder tal
laat my binneste brand en bloei.
Sy was so teer soos 'n vlindertjie,
sy't lugtig omheen geswerf;
'n asempie wind kon haar vlerkies breek
en - kyk watter dood moes sy sterf!
Hoe weinig die kinders wat so moet sterf,
dis één uit die tienduisend-tal.
en ag! dat dit sy was en ek moes sien
dat sy dood in my arms val!
O die pyn-gedagte: My kind is dood!...
dit brand soos 'n pyl in my;
die mense die sien daar niks nie van,
en die Here alleen die weet wat ek ly.
Maar iemand wat ‘n kind of ‘n mens wat hy of sy liefhet verloor het, sal die universaliteit van die gedig dadelik herken.
Die rou oor sy geliefde kind se dood is so intens dat die digter liggaamlike pyn ervaar. Dit is ‘n “kruisweg” wat hy moet gaan sedert sy dood is. En dit is soveel intenser omdat dit nooit ophou nie. Die seisoene kom en gaan, die daaglikse werksroetine gaan voort, maar immer is daar die ondraaglike, terugkerende, intense pyn van verlies. So erg is dit dat sy “lewe se glans” verdwyn. Des te erger as ‘n mens sien hoe liefdevol onthou hy sy kind: sy was ‘n brose vlinder. “’n Asempie wind kon haar vlerkies breek!” Om dan te dink hoe ‘n bliksemstraal haar neergevel het. Die manier waarop sy sterf, hierdie vlinder, maak die pyn erg.
Wat egter vir my die meeste aan die gedig tref, is die eensaamheid van hierdie lyding. Twee keer – aan die begin en die einde van die gedig – praat hy van sy pyn waarvan mense niks sien nie. Sy werk laat net ‘n “drywerstem” hoor. Wat hy elke dag ervaar, laat geen ruimte vir die erkenning van sy pyn nie. Hy omraam die gedig met die eensaamheidsmotief – niemand besef hoe stukkend sny sy verlies hom nie.
En selfs sy geloof is onder druk. Hier is geen gelowige aanvaarding van die dood of gelowige rou deur die digter nie. En hy toon ook geen heldhaftige voorbeeldige vroomheid van iemand wat hom neerlê by God se wil nie. Dit is asof hy geen perspektief meer oor het na Bo nie. Dit is ‘n ingekeerde lyding wat in intensiteit so akuut word dat hy nie tot die Here bid nie, maar vir homself sê: “Jou kind is dood met ‘n vreeslike dood!” Dit is pyn wat die oë dof maak, wat so op homself gerig is dat byna niks of niemand anders raakgesien word nie. Pyn en rou oorheers sy bestaan dag na dag.
Al “gelowige” uitspraak in die hele gedig is die skraal opmerking: “Die Here alleen die weet wat ek ly.” Maar selfs in hierdie opmerking is nie veel lig te vind nie. Al weet die Here, is sy pyn nog daar.
‘n Mens staan iewers oorstelpt voor hierdie lyding. ‘n Pa wat letterlik verskeur is deur verlies en wat iewers weet die Here weet van sy lyding – sonder dat dit vir hom, die bekende dominee en teoloog, troos. Al weet die Here, het die lewe se glans verdwyn. Hier praat die waardige Totius, dopper dominee en teoloog wat vanuit sy teologie sekerlik alles geweet het oor God se raadsplan. En as hy as gelowige met die dood gekonfronteer word, is sy woorde vol pyn, lyding, rou. Daar is nie kranse en bloeisels en Bybelversies wat uitgestal word nie.
Dit is verskriklik, in ‘n geloofskonteks gesien, dat ‘n mens so moet rou. Die dood bring onstuitbare pyn.
Daar is ook nog iets ironies aan die gedig: Wat mense normaalweg niks van sien nie, sy lyding in eensaamheid, word hier vir hulle uitgedig. Hierdie gedig roep dus sy lyding tot die wêreld uit. Maar, besef ‘n mens voorts, selfs dit bring nie verligting of ontlading nie. Deur die pyn so uit te skryf, word dit net skreinender.
Hier word gerou, eg gerou. Om met die dood gekonfronteer te word as gelowige bring jou in die diepste pyn. Hier is geen maklike antwoorde nie. Geen goedkoop troos nie. Geen kits-resepte om rou te verwerk nie.
Wat my weer en weer laat besef: die dood is inderdaad die laaste groot vyand (1 Kor.15:26). En wat ‘n mens weer laat nadink oor die basiese feit dat die Evangelie van Jesus gaan oor die lewe wat die dood oorwin. Dit maak die woorde van Paulus in 1 Korintiërs 15:55 so merkwaardig: “Dood waar is jou oorwinning? Dood, waar is jou angel?”
Spiritualiteit hou rekening daarmee dat ons uiteindelike eenwording met God soms deur diepe pyn heen plaasvind. Dit is nie maklik nie: ons kan somtyds weet die Here weet van ons pyn. En selfs dan is dit geen troos nie. Iewers is daar 'n band met God, weet ons dat die Here weet van ons pyn. En tog....
Nooit, maar nooit mag ons maklik praat oor iemand se rou nie. En, soos Job se vriende uitgevind het, nooit, maar nooit mag ons maklike antwoorde probeer uitdink nie - veral nie deur daardie maklike antwoorde 'n vroom lagie godsdienstigheid te gee nie.
En wie dit weet, sal dan oorstelpt gaan staan by die kruis waar die Seun in rou na sy Pa uitgeroep het: Waarom het U my verlaat?
Hier is die gedig:
O die Pyn-gedagte
O Die pyn-gedagte: My kind is dood!...
dit brand soos 'n pyl in my.
Die mense sien daar niks nie van,
en die Here alleen die weet wat ek ly.
Die dae kom en die nagte gaan;
die skadu's word lank en weer kort;
die drywerstem van my werk weerklink,
en ek gaan op my kruisweg vort.
Maar daar skiet aldeur 'n pyn in my hart,
só, dat my lewe se glans verdwyn:
Jou kind is dood met 'n vreeslike dood!
en - ek gryp my bors van die pyn.
O die bliksemgedagte!...Ja, lieflingskind,
één straal het jou skone liggaam verskroei,
maar bliksemstrale sonder tal
laat my binneste brand en bloei.
Sy was so teer soos 'n vlindertjie,
sy't lugtig omheen geswerf;
'n asempie wind kon haar vlerkies breek
en - kyk watter dood moes sy sterf!
Hoe weinig die kinders wat so moet sterf,
dis één uit die tienduisend-tal.
en ag! dat dit sy was en ek moes sien
dat sy dood in my arms val!
O die pyn-gedagte: My kind is dood!...
dit brand soos 'n pyl in my;
die mense die sien daar niks nie van,
en die Here alleen die weet wat ek ly.
Sunday, November 22, 2009
Verstom. Rembrandt se 1628 skildery van die Emmaus-verhaal
In 1628 skilder Rembrandt sy eerste weergawe van die Emmausgangers (tans in die Musee Jacquemart-Andre in Parys). Weer eens teken hy Jesus aan tafel - maar hierdie keer is die skildery so dramaties soos wat die ander een (sien gister se blog) stil is. 'n Mens ervaar die innigheid van die ander, latere weergawe intens as 'n mens dit vergelyk met die 1628 skildery.
In hierdie skildery sien die dissipel met skok saam met wie hy aan tafel is. Hy steier terug onder die aanslag van die herkenning.
Dit laat my dink aan 'n belangrike moment in spiritualiteit: wanneer God ons aanraak, die oomblik van herkenning, kan skroeiend wees. Al is dit bevrydend, al transformeer dit ons, is dit nog steeds 'n "ontsagwekkende" gebeurtenis.
Die ontsagwekkende aanraking van die ontsaglike God. Dit bring ootmoed. Maar dan: om te dink - dit raak my. Ek is aan tafel, in die goddelike teenwoordigheid, ek word in die binnekring ingebring. Ek is intiem verbonde aan die heilige.
Dit is iets om oor na te dink. My speurtog na skilderye oor die Emmaus verhaal is boeiend. Meer later.
Saturday, November 21, 2009
Rembrandt en die Emmausgangers
Rembrand het 'n paar weergawes van die Emmausgangers gemaak. In hierdie een uit 1648 (wat in die Louvre hang) fokus hy op Christus en die twee dissipels aan tafel. Die lig omsirkel Christus se hoof, maar dit val veral op die tafel - die plek waar die maal is. Die skildery stol juis op die hand van Christus wat die brood seen.
Friday, November 20, 2009
Die begeerte na die teenwoordigheid van God.
Ek onthou die eerste keer toe ek Chagall se gebrandskilderde vensters in die katedraal in Zürich, Switzerland gesien het. Dit was asemrowend mooi en ek is op ‘n heel gewone, normale manier geraak deur wat ek beleef het: geel, groen en blou kleure; vloeiende vorme; bybelse motiewe. Alles het saamgevloei in ‘n oomblik waarin ‘n mens gevoel het jy is in die teenwoordigheid van God, in die teenwoordigheid van die Heilige. In ‘n mens se hart voel jy gebede, voel jy oorweldig. Jy wil bly, bly kyk, bly beleef - amper soos Petrus 'n hut opslaan. Ek het vensters gesien – konkrete dinge gemaak uit aardse materiale. Maar ek het ook geweet ek ervaar iets diepers, iets van die Gees. En ek het meer begeer en na meer verlang.
Met tyd het ek besef dat iets anders eintlik met my in daardie kerk in Zürich gebeur het. My begeerte om by God te wees was maar eintlik ‘n reaksie op God wat tot my gekom het. Ek het na die vensters gekyk, maar eintlik het die vensters na my geroep: Kyk hier! Geel, groen en blou kleure het my oë vasgevang en gevange gehou. Die vloeiende vorme het my oë hemelwaarts geneem, na Bo – dit was God wat by wyse van spreke hand onder my ken gesit en laat kyk het. En in die Bybelse motiewe het ek God se woorde oor die eeue heen hoor praat.
Dit was eintlik nie ek wat na die vensters gekyk het nie, dit was God wat my laat sien het, wat my laat kyk het en laat hoor het. Nie die vensters nie, maar God se teenwoordigheid was wat saak gemaak het. En uiteindelik was dit God se binnekoms wat die begeerte in my wakker gemaak het om meer te weet, meer te ervaar, om dieper te dink oor wie die Een is wat so onverwags tot my gekom het. Wie oë van geloof het, sal God sien – en begeer om meer en meer by God te wees.
Dit is nie die plek wat so magies is of so uitsonderlik uniek is nie. Dit is nie die vensters wat onvermydelik ‘n mistieke belewenis oproep nie. En uiteindelik gaan dit ook nie om die begeerte na die Verborgene nie. Dit gaan uiteindelik oor God wat ons aanraak en met wie ons in 'n dieper verhouding wil wees. Ons sien die Verborgene deur ‘n spieël in ‘n raaisel, ons weet eendag sal dit van Aangesig tot aangesig wees. En ons geestelike reis word die groot verlange om by hierdie God van skoonheid te wees.
Met tyd het ek besef dat iets anders eintlik met my in daardie kerk in Zürich gebeur het. My begeerte om by God te wees was maar eintlik ‘n reaksie op God wat tot my gekom het. Ek het na die vensters gekyk, maar eintlik het die vensters na my geroep: Kyk hier! Geel, groen en blou kleure het my oë vasgevang en gevange gehou. Die vloeiende vorme het my oë hemelwaarts geneem, na Bo – dit was God wat by wyse van spreke hand onder my ken gesit en laat kyk het. En in die Bybelse motiewe het ek God se woorde oor die eeue heen hoor praat.
Dit was eintlik nie ek wat na die vensters gekyk het nie, dit was God wat my laat sien het, wat my laat kyk het en laat hoor het. Nie die vensters nie, maar God se teenwoordigheid was wat saak gemaak het. En uiteindelik was dit God se binnekoms wat die begeerte in my wakker gemaak het om meer te weet, meer te ervaar, om dieper te dink oor wie die Een is wat so onverwags tot my gekom het. Wie oë van geloof het, sal God sien – en begeer om meer en meer by God te wees.
Dit is nie die plek wat so magies is of so uitsonderlik uniek is nie. Dit is nie die vensters wat onvermydelik ‘n mistieke belewenis oproep nie. En uiteindelik gaan dit ook nie om die begeerte na die Verborgene nie. Dit gaan uiteindelik oor God wat ons aanraak en met wie ons in 'n dieper verhouding wil wees. Ons sien die Verborgene deur ‘n spieël in ‘n raaisel, ons weet eendag sal dit van Aangesig tot aangesig wees. En ons geestelike reis word die groot verlange om by hierdie God van skoonheid te wees.
Thursday, November 19, 2009
Oor God se teenwoordigheid in ons lewens. Die Emmaus-gangers (vervolg)
Lukas se twee boeke vertel konkrete verhale oor Jesus en die apostels. Maar hulle gee nie maar net historiese inligting nie. Dit is verhale wat oorloop van simboliek – tot in die kleinste besonderhede.
Die verhaal van Emmaus, het ons in ‘n vorige blog gesien, is ‘n reisverhaal binne ‘n reisverhaal binne ‘n reisverhaal. Die twee boeke gaan oor die reis van die Evangelie in die aardse lewe van Jesus en die voortsetting van hierdie reisverhaal in die verhoogde Here se nuwe bestaan sedert sy opstanding. Die verhaal kring uit: die eerste een eindig in Jerusalem, die tweede een in Rome, voor die keiser. Dit is ‘n verhaal van die oorwinnende krag van die Evangelie.
Binne hierdie groot verhaal is daar Jesus se reis na Jerusalem om gekruisig te word – die verhaal is nie altyd so rooskleurig nie – maar die krag bly tog nie uit nie – want dit gaan oor in berigte dat Jesus uit die dood opgestaan het.
En binne hierdie verhaal is daar die reis van die twee Emmausgangers: hulle gaan huis toe, weg van Jerusalem, geskok en gebroke omdat die lewe van Jesus vir hulle tot ‘n einde gekom het. Ook hulle verhaal is nie so rooskleurig nie.
Hoe donker, hoe donker moes die dag nie vir hulle gewees het nie. Geen wonder dat hulle gesigte somber is en hulle harte vol wanhoop nie.
Maar, en dit is nou die aangrypende, hulle is nie alleen in hul reis nie. Terwyl hulle op pad is, volg Jesus hulle, sit Hy hulle agterna.
Dit is nou hierdie deel wat vir my die diepste kant van die storie van die twee dissipels belig. Hierdie twee wat saam met Jesus geleef en gereis het, is op pad weg van Jerusalem. En wat doen hulle op die reis? Hulle praat en praat en praat. Daar staan in vers 15: hulle het gepraat “en mekaar ondervra.” “Laat ons hierdie saak nog ‘n keer bepraat, nog ‘n keer deurpraat. Kom, terwyl ons op pad is, aan die reis is, kom ons bekyk alles en kom ons soek antwoorde. Maar van mekaar.”
Daar is erns, diepe erns in hulle gesprekke.
En dan, verskyn Jesus op die toneel. Terwyl hulle met mekaar praat, vraende, soekende na antwoorde, van mekaar, loop Hy hulle agterna. Nie vir ‘n oomblik dink hulle daaraan dat Hy, wat by hulle aangesluit het, nie om dowe neute daar is nie. Hulle is so besig om met mekaar die saak uit te pluis, dat hulle nie insien hoe Jesus by hulle is en daarmee die saak eintlik al uitgepluis het. Hulle oë is toe. Hulle sien, maar sien ook nie.
En die slegte is hulle herken nie hoe God na hulle uitreik nie. Hulle moet eers nog meer praat en praat en praat.
Natuurlik is hierdie gepraat ook heel besonders. Lukas wil hulle nie daarmee as kletskouse uitmaak nie. Hy teken hulle as twee mense wat worstel om dinge te begryp. ‘n Mens sou hulle gepraat reeds as ‘n simbool van hulle diepe verlangens kan sien. Hulle ondervra mekaar, want hulle soek na antwoorde, hulle verlang om te weet, hulle smag na dit wat hulle verloor het, hulle is somber oor hul verlies en vra om uitkoms. Die diepe soeke, die biddende verlange kom duidelik na vore in hl reis.
En wonder bo wonder, mirakel, uitkoms is op pad. Later, veel later sou hulle brandende harte hulle terugjaag Jerusalem toe. Maar uitkoms het gekom nie net toe hulle besef het dat Jesus by hulle is nie. Uitkoms het gekom die oomblik toe “Jesus self nader (kom) en met hulle saam loop (15).” Lank voordat hulel dit besef het, het God genadiglik in hul lewens ingestap gekom.
Een van die beroemde aspekte van die mistieke ervaring is die mistieke antifrase: ons verlang na God, ons smeek biddend om God te ontmoet. En juis in ons smeke is God teenwoordig. Lukas beeld dit konkreet uit: terwyl hierdie twee soek en soek en soek, is Jesus by hulle.
Uiteindelik is dit die grootste wonder – dat Jesus hierdie twee dissipels gevolg het in hul donkerste uur. Hy het hulle agterna gesit. En ingehaal. En by hulle gebly. En die pad saam met hulle geloop. Toe hulle nog net in verlange gebrand het, was hy al daar. En geduldig het hy die pad met hulle geloop totdat hulle uiteindelik vir hom sou herken – totdat die skille van hulle oë afgeval het.
Ons dink soms God is ver van ons en dat ons maar ‘n alleen pad loop. Ons reis, dink ons somber, so sonder iemand om ons te ondersteun. Tot ons op ‘n dag agterkom ons was nooit alleen nie. Ons was net blind, te blind om Hom raak te sien. Ons, verskriklik, het nie eers besef dat die biddende verlange in ons harte, ons roepe na God, ‘n teken van God se teenwoordigheid in ons lewens is nie.
Die verhaal van Emmaus, het ons in ‘n vorige blog gesien, is ‘n reisverhaal binne ‘n reisverhaal binne ‘n reisverhaal. Die twee boeke gaan oor die reis van die Evangelie in die aardse lewe van Jesus en die voortsetting van hierdie reisverhaal in die verhoogde Here se nuwe bestaan sedert sy opstanding. Die verhaal kring uit: die eerste een eindig in Jerusalem, die tweede een in Rome, voor die keiser. Dit is ‘n verhaal van die oorwinnende krag van die Evangelie.
Binne hierdie groot verhaal is daar Jesus se reis na Jerusalem om gekruisig te word – die verhaal is nie altyd so rooskleurig nie – maar die krag bly tog nie uit nie – want dit gaan oor in berigte dat Jesus uit die dood opgestaan het.
En binne hierdie verhaal is daar die reis van die twee Emmausgangers: hulle gaan huis toe, weg van Jerusalem, geskok en gebroke omdat die lewe van Jesus vir hulle tot ‘n einde gekom het. Ook hulle verhaal is nie so rooskleurig nie.
Hoe donker, hoe donker moes die dag nie vir hulle gewees het nie. Geen wonder dat hulle gesigte somber is en hulle harte vol wanhoop nie.
Maar, en dit is nou die aangrypende, hulle is nie alleen in hul reis nie. Terwyl hulle op pad is, volg Jesus hulle, sit Hy hulle agterna.
Dit is nou hierdie deel wat vir my die diepste kant van die storie van die twee dissipels belig. Hierdie twee wat saam met Jesus geleef en gereis het, is op pad weg van Jerusalem. En wat doen hulle op die reis? Hulle praat en praat en praat. Daar staan in vers 15: hulle het gepraat “en mekaar ondervra.” “Laat ons hierdie saak nog ‘n keer bepraat, nog ‘n keer deurpraat. Kom, terwyl ons op pad is, aan die reis is, kom ons bekyk alles en kom ons soek antwoorde. Maar van mekaar.”
Daar is erns, diepe erns in hulle gesprekke.
En dan, verskyn Jesus op die toneel. Terwyl hulle met mekaar praat, vraende, soekende na antwoorde, van mekaar, loop Hy hulle agterna. Nie vir ‘n oomblik dink hulle daaraan dat Hy, wat by hulle aangesluit het, nie om dowe neute daar is nie. Hulle is so besig om met mekaar die saak uit te pluis, dat hulle nie insien hoe Jesus by hulle is en daarmee die saak eintlik al uitgepluis het. Hulle oë is toe. Hulle sien, maar sien ook nie.
En die slegte is hulle herken nie hoe God na hulle uitreik nie. Hulle moet eers nog meer praat en praat en praat.
Natuurlik is hierdie gepraat ook heel besonders. Lukas wil hulle nie daarmee as kletskouse uitmaak nie. Hy teken hulle as twee mense wat worstel om dinge te begryp. ‘n Mens sou hulle gepraat reeds as ‘n simbool van hulle diepe verlangens kan sien. Hulle ondervra mekaar, want hulle soek na antwoorde, hulle verlang om te weet, hulle smag na dit wat hulle verloor het, hulle is somber oor hul verlies en vra om uitkoms. Die diepe soeke, die biddende verlange kom duidelik na vore in hl reis.
En wonder bo wonder, mirakel, uitkoms is op pad. Later, veel later sou hulle brandende harte hulle terugjaag Jerusalem toe. Maar uitkoms het gekom nie net toe hulle besef het dat Jesus by hulle is nie. Uitkoms het gekom die oomblik toe “Jesus self nader (kom) en met hulle saam loop (15).” Lank voordat hulel dit besef het, het God genadiglik in hul lewens ingestap gekom.
Een van die beroemde aspekte van die mistieke ervaring is die mistieke antifrase: ons verlang na God, ons smeek biddend om God te ontmoet. En juis in ons smeke is God teenwoordig. Lukas beeld dit konkreet uit: terwyl hierdie twee soek en soek en soek, is Jesus by hulle.
Uiteindelik is dit die grootste wonder – dat Jesus hierdie twee dissipels gevolg het in hul donkerste uur. Hy het hulle agterna gesit. En ingehaal. En by hulle gebly. En die pad saam met hulle geloop. Toe hulle nog net in verlange gebrand het, was hy al daar. En geduldig het hy die pad met hulle geloop totdat hulle uiteindelik vir hom sou herken – totdat die skille van hulle oë afgeval het.
Ons dink soms God is ver van ons en dat ons maar ‘n alleen pad loop. Ons reis, dink ons somber, so sonder iemand om ons te ondersteun. Tot ons op ‘n dag agterkom ons was nooit alleen nie. Ons was net blind, te blind om Hom raak te sien. Ons, verskriklik, het nie eers besef dat die biddende verlange in ons harte, ons roepe na God, ‘n teken van God se teenwoordigheid in ons lewens is nie.
Wednesday, November 18, 2009
Biddende verlange: oor die Emmausgangers se mistieke ervaring
Ek is nog steeds geboeid deur nuwe dinge wat ek in die verhaal van die Emmausgangers in Lukas 24 raaklees. Hierdie keer gaan dit oor die twee dissipels se versoek aan Jesus om by hulle aan huis oor te bly. Soos dikwels in Lukas se werke, is sulke detail gelaai met simboliek.
By hulle aankoms in Emmaus, maak Jesus of hy verder wil reis. Waarop die twee dissipels by hom aandring dat Hy by hulle bly, “want dit is amper aand en die dag het gedaal” (vers 29).
Hierdie vers het ‘n spesiale band met die twee dissipels se ervaring toe hulle op pad na Jesus se uitleg van die woord geluister het. Hulle harte was brandende in hulle, vertel hulle later (vers32). Hulle het iets spesiaal ervaar, maar tog was hulle oë toe en hulle begrip traag. By hulle huis het hulle ‘n soortgelyke reaksie. Hulle herken Jesus nie. En tog voel hulle aangetrokke tot Hom. Hierdie man met sy spesiale woorde wil hulle nie toelaat om verder te reis nie. Hulle “dring aan” dat hy by hulle bly. Dit is eintlik 'n baie sterk versoek. Dieselfde woord word gebruik in Handelinge 16 in die episode oor Lidia, die purperverkoopster van Thiatire wie se hart deur die “Here geopen is” om ag te gee op Paulus se woorde. Sy is gedoop en toe het sy aangedring dat Paulus in haar huis kom bly. Sy het hulle "gedwing" (vers 15).
Om aan te dring op iets beteken hier ‘n baie intense versoek wat ‘n innige begeerte uitdruk. Die twee dissipels se versoek aan Jesus is dus ‘n baie dringende en verlangende begeerte dat hy saam met hulle in hul huis sal bly – al weet hulle nie regtig wie Hy is nie. Al is hulle dom (vers 25), bly hulle ten alle koste vashou aan Jesus. Hulle het aangevoel dat hulle iewers in 'n groter teenwoordigheid was as wat hulle werklik besef het.
Die eenvoudige versoek illustreer die motief van oratio, een van die fundamentele dimensies van die mistieke ervaring. Die mistieke ervaring kom net tot mense wat ‘n biddende verlange na God het, selfs al bid hulle in donkerte, onkunde, onsekerheid, somberheid en wanhoop. Hulle trae harte was ook brandende harte (vers 25).
Om Jesus uit te nooi, was hulle manier van bid in hul donker dae. Dit was hul “smeking:” "In ons donkerte, wil ons saam met Jou wees."
Iets mistieks was met hulle aan die gebeur. En dit het hulle biddende gehad.
Lukas wil vir ons laat weet dat hier iets kragtigs aan die gebeur was. Na die opstanding van Jesus het diepe begeerte na God by mense losgekom. Selfs hulle wat in onkunde vasgevang was, het die mistieke werking van God in hul lewens gevoel - en dit het hulle tot biddende reaksie gebring.
By hulle aankoms in Emmaus, maak Jesus of hy verder wil reis. Waarop die twee dissipels by hom aandring dat Hy by hulle bly, “want dit is amper aand en die dag het gedaal” (vers 29).
Hierdie vers het ‘n spesiale band met die twee dissipels se ervaring toe hulle op pad na Jesus se uitleg van die woord geluister het. Hulle harte was brandende in hulle, vertel hulle later (vers32). Hulle het iets spesiaal ervaar, maar tog was hulle oë toe en hulle begrip traag. By hulle huis het hulle ‘n soortgelyke reaksie. Hulle herken Jesus nie. En tog voel hulle aangetrokke tot Hom. Hierdie man met sy spesiale woorde wil hulle nie toelaat om verder te reis nie. Hulle “dring aan” dat hy by hulle bly. Dit is eintlik 'n baie sterk versoek. Dieselfde woord word gebruik in Handelinge 16 in die episode oor Lidia, die purperverkoopster van Thiatire wie se hart deur die “Here geopen is” om ag te gee op Paulus se woorde. Sy is gedoop en toe het sy aangedring dat Paulus in haar huis kom bly. Sy het hulle "gedwing" (vers 15).
Om aan te dring op iets beteken hier ‘n baie intense versoek wat ‘n innige begeerte uitdruk. Die twee dissipels se versoek aan Jesus is dus ‘n baie dringende en verlangende begeerte dat hy saam met hulle in hul huis sal bly – al weet hulle nie regtig wie Hy is nie. Al is hulle dom (vers 25), bly hulle ten alle koste vashou aan Jesus. Hulle het aangevoel dat hulle iewers in 'n groter teenwoordigheid was as wat hulle werklik besef het.
Die eenvoudige versoek illustreer die motief van oratio, een van die fundamentele dimensies van die mistieke ervaring. Die mistieke ervaring kom net tot mense wat ‘n biddende verlange na God het, selfs al bid hulle in donkerte, onkunde, onsekerheid, somberheid en wanhoop. Hulle trae harte was ook brandende harte (vers 25).
Om Jesus uit te nooi, was hulle manier van bid in hul donker dae. Dit was hul “smeking:” "In ons donkerte, wil ons saam met Jou wees."
Iets mistieks was met hulle aan die gebeur. En dit het hulle biddende gehad.
Lukas wil vir ons laat weet dat hier iets kragtigs aan die gebeur was. Na die opstanding van Jesus het diepe begeerte na God by mense losgekom. Selfs hulle wat in onkunde vasgevang was, het die mistieke werking van God in hul lewens gevoel - en dit het hulle tot biddende reaksie gebring.
Tuesday, November 17, 2009
Die volmaakte mistiek: Oor die Franse mistikus, Broer Lawrence en eenvoud
Evelyn Underhill se boek oor “The mystics of the church” het ‘n werklik verruklike gedeelte oor die 17e eeuse Franse mistikus, Broeder Lawrence.
Ek bly nadink oor haar beskrywing van hierdie man wat sy die bekendste en geliefste Franse mistikus noem.
Hy het, skryf sy, die “eenvoudige” boek “Practice of the Presence of God” geskryf.
En hoe eenvoudig was sy mistiek nie. Hy het in sy lewe niks ervaar en laat blyk van al die fases en mistieke oefeninge van die groot mistici nie. En sy lewe is nie vreeslik dramaties nie. Toe hy 18 was, het hy tot bekering gekom en van daardie tyd af alle belangstelling in wêreldse dinge en self-verryking verloor.
So, dink ek toe ek dit lees, sommer net so - hy vind God en verloor alle belangstelling in wat nie met God te doen het nie.... So asof dit die mees natuurlike ding is wat jy kan doen (wat dit natuurlik is...)
Sy bekering bring God se oorvloedige liefde in sy lewe en het hom met liefde vir God laat oorloop. Hoewel hy vir vier jaar daarna deur ‘n moeilike tyd is, het hy uiteindelik ‘n volmaakte vryheid en durende vreugde begin ervaar. En hy doen niks opsienbarends nie. Hy het by ‘n klooster aangesluit en handewerk gedoen - al het hy nie baie daarvan gehou nie. Hy het boonop in die klooster se kombuis gaan werk.
Ook hieroor verwonder ek my: dat 'n mens jouself so volkome in God se liefde kan verloor. En waarom nie? Is dit dan nie die grootste gawe wat 'n mens vir jouself kan toe-eien nie? Hoe is dit dan dat ons so sukkel om die goddelike liefde ons eie te maak?
Sy paar moeilike jare en sy hande-arbeid het hom egter nooit verhinder om God se teenwoordigheid in kontemplasie te ervaar nie. Niks kan hom bind, weg van God se liefde af nie.
Maar toe ek hierdie geskiedenis van Broer Lawrence die eerste keer gelees het, het die volgende sin my diep verwonder: “Sulke vryheid en buigsaamheid, wat Francoise de Sales ook beklemtoon het, beteken prakties ‘n vlak van spiritualiteit wat minder sensasioneel is, maar baie meer afgerond en volmaak is as al die verhewe ervaringe van die ekstatiese mistici,” skryf Underhill dan.
Die mees volmaakte mistiek - hierdie eenvoud? Wat 'n wonderbare stelling en watter unieke voorbeeld.
En dan kom die liefde uit in humor: Lawrence vertel byvoorbeeld hoe hy op 'n dag weer die lastige inkopies moes aanpak en wyn moes gaan koop het vir die klooster. (Ek kan dink aan so baie mans wat hierdie gevoel van inkopies-doen sal herken wat hulle kry as hul vrou vir hulle vertel dat hulle nou winkel toe moet vir inkopies). Broer Lawrence vat sy lot met grasie (! met genade). Hy sê toe vir God: dit is U werk wat ek nou gaan doen. Inkopie-tyd word die Here we werktyd. En toe hy die wyn klaar gekoop het, het hy trots vertel hoe goed het hy dit gedoen.
Dit, skryf Underhill, getuig van hoe ‘n mens se persoonlikheid ‘n ware transfigurasie en omvorming ondergaan soos wat dit totaal deur God se mag en liefde deurdring word.
Ek bly dink aan hierdie deurdringing van die menslike persoonlikheid deur God en hoe totaal God se mag en liefde in mense kan woon. Ek ken ‘n paar mense wat so is, wat so natuurlik God se liefde hulle eie gemaak het.
Net so mooi is Underhill se aanhaling uit briewe wat Broer Lawrence oor homself skryf. Hy vertel dat hy so gewoond is aan God se teenwoordigheid dat dit hom te alle tye onderskraag en ondersteun.
Hier lewe iemand eenvoudig net God se teenwoordigheid.
Hy is so vol vreugde wat so gedurig en oorweldigend by hom bly dat hy soms hierdie ervaring in toom moet hou en moet keer dat dit nie uiterlik word nie.
En, vertel hy, as hy soms te besig raak en van God wil vergeet, dan roep God tot hom en antwoord hy onmiddelik op hierdie innerlike aantrekking. Dan sê hy sulke woorde en frases soos : "Here, kyk na my, ek is Uwe, volkome uwe. Maak my volgens U hart.” En dan lyk dit vir hom of God tevrede daarmee is en weer in die diepte en sentrum van sy lewe kom woon en rus.
Mooi. Die mistiek kan so spontaan, natuurlik en nugter wees. Dit hoef nie uitstallerig te wees nie. Dit hoef ook nie sensasioneel te wees nie. Maar altyd, altyd sal dit diep in die liefde ingebed wees.
Ek bly nadink oor haar beskrywing van hierdie man wat sy die bekendste en geliefste Franse mistikus noem.
Hy het, skryf sy, die “eenvoudige” boek “Practice of the Presence of God” geskryf.
En hoe eenvoudig was sy mistiek nie. Hy het in sy lewe niks ervaar en laat blyk van al die fases en mistieke oefeninge van die groot mistici nie. En sy lewe is nie vreeslik dramaties nie. Toe hy 18 was, het hy tot bekering gekom en van daardie tyd af alle belangstelling in wêreldse dinge en self-verryking verloor.
So, dink ek toe ek dit lees, sommer net so - hy vind God en verloor alle belangstelling in wat nie met God te doen het nie.... So asof dit die mees natuurlike ding is wat jy kan doen (wat dit natuurlik is...)
Sy bekering bring God se oorvloedige liefde in sy lewe en het hom met liefde vir God laat oorloop. Hoewel hy vir vier jaar daarna deur ‘n moeilike tyd is, het hy uiteindelik ‘n volmaakte vryheid en durende vreugde begin ervaar. En hy doen niks opsienbarends nie. Hy het by ‘n klooster aangesluit en handewerk gedoen - al het hy nie baie daarvan gehou nie. Hy het boonop in die klooster se kombuis gaan werk.
Ook hieroor verwonder ek my: dat 'n mens jouself so volkome in God se liefde kan verloor. En waarom nie? Is dit dan nie die grootste gawe wat 'n mens vir jouself kan toe-eien nie? Hoe is dit dan dat ons so sukkel om die goddelike liefde ons eie te maak?
Sy paar moeilike jare en sy hande-arbeid het hom egter nooit verhinder om God se teenwoordigheid in kontemplasie te ervaar nie. Niks kan hom bind, weg van God se liefde af nie.
Maar toe ek hierdie geskiedenis van Broer Lawrence die eerste keer gelees het, het die volgende sin my diep verwonder: “Sulke vryheid en buigsaamheid, wat Francoise de Sales ook beklemtoon het, beteken prakties ‘n vlak van spiritualiteit wat minder sensasioneel is, maar baie meer afgerond en volmaak is as al die verhewe ervaringe van die ekstatiese mistici,” skryf Underhill dan.
Die mees volmaakte mistiek - hierdie eenvoud? Wat 'n wonderbare stelling en watter unieke voorbeeld.
En dan kom die liefde uit in humor: Lawrence vertel byvoorbeeld hoe hy op 'n dag weer die lastige inkopies moes aanpak en wyn moes gaan koop het vir die klooster. (Ek kan dink aan so baie mans wat hierdie gevoel van inkopies-doen sal herken wat hulle kry as hul vrou vir hulle vertel dat hulle nou winkel toe moet vir inkopies). Broer Lawrence vat sy lot met grasie (! met genade). Hy sê toe vir God: dit is U werk wat ek nou gaan doen. Inkopie-tyd word die Here we werktyd. En toe hy die wyn klaar gekoop het, het hy trots vertel hoe goed het hy dit gedoen.
Dit, skryf Underhill, getuig van hoe ‘n mens se persoonlikheid ‘n ware transfigurasie en omvorming ondergaan soos wat dit totaal deur God se mag en liefde deurdring word.
Ek bly dink aan hierdie deurdringing van die menslike persoonlikheid deur God en hoe totaal God se mag en liefde in mense kan woon. Ek ken ‘n paar mense wat so is, wat so natuurlik God se liefde hulle eie gemaak het.
Net so mooi is Underhill se aanhaling uit briewe wat Broer Lawrence oor homself skryf. Hy vertel dat hy so gewoond is aan God se teenwoordigheid dat dit hom te alle tye onderskraag en ondersteun.
Hier lewe iemand eenvoudig net God se teenwoordigheid.
Hy is so vol vreugde wat so gedurig en oorweldigend by hom bly dat hy soms hierdie ervaring in toom moet hou en moet keer dat dit nie uiterlik word nie.
En, vertel hy, as hy soms te besig raak en van God wil vergeet, dan roep God tot hom en antwoord hy onmiddelik op hierdie innerlike aantrekking. Dan sê hy sulke woorde en frases soos : "Here, kyk na my, ek is Uwe, volkome uwe. Maak my volgens U hart.” En dan lyk dit vir hom of God tevrede daarmee is en weer in die diepte en sentrum van sy lewe kom woon en rus.
Mooi. Die mistiek kan so spontaan, natuurlik en nugter wees. Dit hoef nie uitstallerig te wees nie. Dit hoef ook nie sensasioneel te wees nie. Maar altyd, altyd sal dit diep in die liefde ingebed wees.
Monday, November 16, 2009
Calvyn en die kontemplasie van God: oor die visio Dei se rol in egte self-kennis
Calvyn se Institusie, wat dikwels as sy “teologie” beskou word, begin met opmerkings wat direk met spiritualiteit te doen het. Daarmee word die pastorale, maar ook die geestelike instelling van Calvyn se teks uitgewys.
Hy begin sy werk sommer in die tweede paragraaf met hoe ons ons geloof in ons eie oë opsom en kontrasteer daarmee hoe ons eintlik na onsself moet kyk. As ons na onsself kyk, kan ons dit volgens menslike maatstawwe doen. Maar egte geloof vra dat ons na onsself moet kyk vanuit ons ervaring van God.
Dit is opvallend dat Calvyn sy Institusie begin met die motief van die kontemplasie van God – ‘n belangrike woord in spiritualiteit. Dit verteenwoordig die diepste moment in die mistieke ervaring: dat die mens bewus is dat hy of sy in die teenwoordigheid an God is.
Calvyn was veral skepties oor ons gebrek aan self-kennis en die vernietigende gevolg wat dit het. Ons het so ‘n hoë dunk van onsself, van ons eie wysheid, regverdigheid en heiligheid. Die enigste manier hoe ons tot ‘n egte kennis van onsself kan kom, skryf hy, is wanneer ons ons gedagtes op God rig. Eers dan herken ons ons eie onheiligheid.
Hier volg die gedeelte soos dit in die Institusie voorkom. Kyk net hoe hy herhaaldelik ons geloofservaring aan die visio Dei bind – aan die visie op God. Egte self-kennis kom net tot ons in die lig van ons verhouding met God. Eers as ons God ervaar, sal ons ons ware self kan herken:
“‘n Mens bereik nooit egte self-kennis totdat ‘n mens die gelaat van God gekontempleer het nie en dan na hierdie kontemplasie na jouself kyk. Want met ons ingebore trots sien ons onsself altyd as regverdig, opreg, wyse en heilig, totdat ons deur die duidelike bewyse agterkom ons is eintlik eerder korrup, boos, dom en onrein. Ons sal eers oortuig word as ons nie net na onsself kyk nie, maar ook na die Here. Hy is die enigste maatstaf waarvolgens ons tot hierdie oortuiging kan kom. ... As ons op die middaguur na dinge om ons kyk, dan dink ons ons sien alles helder en presies. Maar as ons na die son kyk, besef ons eers hoe aardse voorwerpe na niks lyk in vergelyking met die helder son nie. Solank as ons nie anderkant die aarde kyk nie, is ons tevrede met ons eie regverdigheid, wysheid en deug. Dan praat ons oor onsself met groot lof en lyk ons vir onsself byna na half-gode. Maar as ons eers ons gedagtes na Bo rig, op God en nadink oor wie God is en hoe absoluut volmaak die regverdigheid en wysheid en deug is waaraan ons moet gelykvormig word, sal dit wat ons voorheen soveel plesier gegee het, besoedeld in die ergste graad wees. Die wysheid wat ons so hoog geag het, sal vir ons dwaasheid wees. Die krag van die deugde sal ons as die aakligste swakheid beskou. So ver is al die kwaliteite wat ons so hoog aangeprys het, in werklikheid verwyder van die goddelike reinheid. “
Hy begin sy werk sommer in die tweede paragraaf met hoe ons ons geloof in ons eie oë opsom en kontrasteer daarmee hoe ons eintlik na onsself moet kyk. As ons na onsself kyk, kan ons dit volgens menslike maatstawwe doen. Maar egte geloof vra dat ons na onsself moet kyk vanuit ons ervaring van God.
Dit is opvallend dat Calvyn sy Institusie begin met die motief van die kontemplasie van God – ‘n belangrike woord in spiritualiteit. Dit verteenwoordig die diepste moment in die mistieke ervaring: dat die mens bewus is dat hy of sy in die teenwoordigheid an God is.
Calvyn was veral skepties oor ons gebrek aan self-kennis en die vernietigende gevolg wat dit het. Ons het so ‘n hoë dunk van onsself, van ons eie wysheid, regverdigheid en heiligheid. Die enigste manier hoe ons tot ‘n egte kennis van onsself kan kom, skryf hy, is wanneer ons ons gedagtes op God rig. Eers dan herken ons ons eie onheiligheid.
Hier volg die gedeelte soos dit in die Institusie voorkom. Kyk net hoe hy herhaaldelik ons geloofservaring aan die visio Dei bind – aan die visie op God. Egte self-kennis kom net tot ons in die lig van ons verhouding met God. Eers as ons God ervaar, sal ons ons ware self kan herken:
“‘n Mens bereik nooit egte self-kennis totdat ‘n mens die gelaat van God gekontempleer het nie en dan na hierdie kontemplasie na jouself kyk. Want met ons ingebore trots sien ons onsself altyd as regverdig, opreg, wyse en heilig, totdat ons deur die duidelike bewyse agterkom ons is eintlik eerder korrup, boos, dom en onrein. Ons sal eers oortuig word as ons nie net na onsself kyk nie, maar ook na die Here. Hy is die enigste maatstaf waarvolgens ons tot hierdie oortuiging kan kom. ... As ons op die middaguur na dinge om ons kyk, dan dink ons ons sien alles helder en presies. Maar as ons na die son kyk, besef ons eers hoe aardse voorwerpe na niks lyk in vergelyking met die helder son nie. Solank as ons nie anderkant die aarde kyk nie, is ons tevrede met ons eie regverdigheid, wysheid en deug. Dan praat ons oor onsself met groot lof en lyk ons vir onsself byna na half-gode. Maar as ons eers ons gedagtes na Bo rig, op God en nadink oor wie God is en hoe absoluut volmaak die regverdigheid en wysheid en deug is waaraan ons moet gelykvormig word, sal dit wat ons voorheen soveel plesier gegee het, besoedeld in die ergste graad wees. Die wysheid wat ons so hoog geag het, sal vir ons dwaasheid wees. Die krag van die deugde sal ons as die aakligste swakheid beskou. So ver is al die kwaliteite wat ons so hoog aangeprys het, in werklikheid verwyder van die goddelike reinheid. “
Sunday, November 15, 2009
Spiritualiteit en sonde
Dikwels praat mense van Calvinisme as ‘n tradisie waarin daarin ‘n oormatige skuldgevoel by mense opgewek word. Calvyn, word dan gesê, is die een wat aan godsdiens ‘n somber karakter gegee het. Nou is dit waar dat Calvyn uitgebreid oor sonde geskryf het. En dit is net so waar dat sekere vorme van die Calvinisme ‘n swaar, swart formaat gehad het. ‘n Mens hoef maar net te dink aan die swartkouskerke in Nederland. En net so waar is dat 'n mens op 'n ongebalanseerde manier en selfs op 'n patologiese manier oor sonde kan dink.
Maar tog is Calvyn se uitgebreide kommentaar op sonde gebore uit sy spiritualiteit. Hy weet goed hoedat mense maklik met sonde kan saamleef, dit rasionaliseer, aanvaar en soms selfs goed praat. Kortom, ons het 'n inherente neiging om sonde te bagatelliseer.
Teenoor hierdie relativering van sonde is dit belangrik dat ‘n mens ‘n diepe sondebesef moet hê. Dit beteken twee dinge: ‘n mens moet besef jy het gesondig, maar jy moet terselfdertyd ook berou hê dat jy gesondig het.
Dit is seker een van die dodelikste aspekte van sonde dat dit ‘n mens “hard” en “ongevoelig” maak. Spiritualiteit as ervaarde geloof, beteken dat ‘n mens tot geloof kom omdat jy sonde besef. Net soos wat 'n mens 'n ongeblanseerde oordrywing van 'n sondebesef kan hê, net so waar is dit dat 'n mens sonde op 'n ongebalanseerde manier kan onderskat. Egte spiritualiteit word gedryf deur die ervaring van die mens se eie onwaardigheid voor God se aanraking. Dit het niks te doen met minderwaardigheid - trouens in 'n diepe sondebesef kom 'n mens tot die insig hoe jou waarde voor God afgebreek word deur destruktiewe kragte wat 'n mens toelaat in jou eie lewe.
Maar tog is Calvyn se uitgebreide kommentaar op sonde gebore uit sy spiritualiteit. Hy weet goed hoedat mense maklik met sonde kan saamleef, dit rasionaliseer, aanvaar en soms selfs goed praat. Kortom, ons het 'n inherente neiging om sonde te bagatelliseer.
Teenoor hierdie relativering van sonde is dit belangrik dat ‘n mens ‘n diepe sondebesef moet hê. Dit beteken twee dinge: ‘n mens moet besef jy het gesondig, maar jy moet terselfdertyd ook berou hê dat jy gesondig het.
Dit is seker een van die dodelikste aspekte van sonde dat dit ‘n mens “hard” en “ongevoelig” maak. Spiritualiteit as ervaarde geloof, beteken dat ‘n mens tot geloof kom omdat jy sonde besef. Net soos wat 'n mens 'n ongeblanseerde oordrywing van 'n sondebesef kan hê, net so waar is dit dat 'n mens sonde op 'n ongebalanseerde manier kan onderskat. Egte spiritualiteit word gedryf deur die ervaring van die mens se eie onwaardigheid voor God se aanraking. Dit het niks te doen met minderwaardigheid - trouens in 'n diepe sondebesef kom 'n mens tot die insig hoe jou waarde voor God afgebreek word deur destruktiewe kragte wat 'n mens toelaat in jou eie lewe.
Saturday, November 14, 2009
Die oneindige soetheid van die goddelike goedheid – hoe Calvyn oor God dink in sy spiritualiteit
In my nadenke oor Calvyn se spiritualiteit val dit my weereens op hoeveel ruimte hy aan die bespreking van God se mag in sy Institusie gee.
Uiteindelik is die geloofsbelewing gerig om aan God al die eer te gee, want God is Skepper, Herskepper wat magtig werk in ons en ons wêreld. Dikwels praat Calvyn in sy werke en in sy kommentare hieroor.
In my leeswerk kom ek af op ‘n artikel in Brittanica waarin geskryf word dat die Calvinisme as een van die mees patriargale vorme van tradisies in die Christendom beskryf word. Maar, vervolg die artikel, al het Calvyn God se mag so sterk onderstreep, het hy ook dikwels God as liefdevolle Vader geskets. Hierdie patriargale motief balanseer hy deur te skryf dat God word ook as ‘n moeder beleef. Hy is baie krities oor mense wat vrees vir God verkondig. God is mild, vriendelik, sag en ontfermend. En dan volg ‘n merkwaardige uitspraak: “Mense kan God nooit regtig behoorlik eer en prys nie, tensy God ons harte wen deur die soetheid van sy goedheid.
Dit is juis waarom God nie as ‘n soort vorm van die noodlot geteken kan word nie – soos bv gebeur in die Stoïsyne, die Griekse filosowe, se voorsienige God nie. God is nie ‘n mag wat alles soos ‘n horlosie laat afwen nie. God bemin mense en gee vir hulle om.
Dikwels word hierdie besondere beklemtoning van die Goddelike liefde en ontferming in Calvyn se werk misgekyk.
Ek volg hierdie opmerkings op en dit is inderdaad nogal merkwaardig hoe Calvyn telkens terugkom op "die soetheid van die goddelike goedheid" wat ons ervaar en ons tot geloof motiveer. In sy kommentaar op Psalm 119 skryf Calvyn verder ook nog hoe God ons die soetheid van God se woord laat ervaar. Dit is hierdie soetheid van die Woord wat ons tot heiligmaking aanspoor en wat ons help om versoeking te bowe te kom.
Ek wil hieroor meer dink: hoe nader 'n mens aan God se Woord leef, hoe meer word 'n mens gevul met daardie liefde wat diep in jou innerlike al jou behoeftes kom bevredig. En dit is daardie liefde wat so sterk kontrasteer met die liefde wat ons vergeefs op baie ander maniere en plekke soek. As ons God se soet liefde ontdek het, sal ons nie behoefte he aan dit wat ons nie liefde kan gee nie, maar ons net onrein maak.
Uiteindelik is die geloofsbelewing gerig om aan God al die eer te gee, want God is Skepper, Herskepper wat magtig werk in ons en ons wêreld. Dikwels praat Calvyn in sy werke en in sy kommentare hieroor.
In my leeswerk kom ek af op ‘n artikel in Brittanica waarin geskryf word dat die Calvinisme as een van die mees patriargale vorme van tradisies in die Christendom beskryf word. Maar, vervolg die artikel, al het Calvyn God se mag so sterk onderstreep, het hy ook dikwels God as liefdevolle Vader geskets. Hierdie patriargale motief balanseer hy deur te skryf dat God word ook as ‘n moeder beleef. Hy is baie krities oor mense wat vrees vir God verkondig. God is mild, vriendelik, sag en ontfermend. En dan volg ‘n merkwaardige uitspraak: “Mense kan God nooit regtig behoorlik eer en prys nie, tensy God ons harte wen deur die soetheid van sy goedheid.
Dit is juis waarom God nie as ‘n soort vorm van die noodlot geteken kan word nie – soos bv gebeur in die Stoïsyne, die Griekse filosowe, se voorsienige God nie. God is nie ‘n mag wat alles soos ‘n horlosie laat afwen nie. God bemin mense en gee vir hulle om.
Dikwels word hierdie besondere beklemtoning van die Goddelike liefde en ontferming in Calvyn se werk misgekyk.
Ek volg hierdie opmerkings op en dit is inderdaad nogal merkwaardig hoe Calvyn telkens terugkom op "die soetheid van die goddelike goedheid" wat ons ervaar en ons tot geloof motiveer. In sy kommentaar op Psalm 119 skryf Calvyn verder ook nog hoe God ons die soetheid van God se woord laat ervaar. Dit is hierdie soetheid van die Woord wat ons tot heiligmaking aanspoor en wat ons help om versoeking te bowe te kom.
Ek wil hieroor meer dink: hoe nader 'n mens aan God se Woord leef, hoe meer word 'n mens gevul met daardie liefde wat diep in jou innerlike al jou behoeftes kom bevredig. En dit is daardie liefde wat so sterk kontrasteer met die liefde wat ons vergeefs op baie ander maniere en plekke soek. As ons God se soet liefde ontdek het, sal ons nie behoefte he aan dit wat ons nie liefde kan gee nie, maar ons net onrein maak.
Friday, November 13, 2009
Calvinistiese spiritualiteit - enkele voorlopige opmerkings
Vanjaar is die 500e geboortejaar van Calvyn. Terwyl dit baie aandag kry in lande waar die Calvinisme ‘n sterk invloed gehad het, is dit jammer dat ons so min nadink oor ons Calvinistiese tradisie. Binne spirtitualiteit is Calvinistiese spiritualiteit ook ‘n verwaarloosde tema, terwyl die Calvinisme ‘n sterk spirituele karakter het.
Vir Calvyn was een van die belangrikste uitgangspunte dat God die inisiatief neem om die mens met God te versoen. Lank voordat die mens bewus is daarvan, word die genade oor hom of haar uitgestort. Sonder die inisiatief kan ‘n mens nie die verhouding van God tot die mens verstaan nie. God begin, maar volvoer ook die redding van die skepping. Daarom volg die belangrikste motief in Calvinistiese spiritualiteit: “Soli Deo gloria” - - aan God alleen die eer, Dit is ‘n kerngedagte in die Calvinisme.
Hierdie sentrale motief hang saam met die diepe sondebesef wat ‘n mens in Calvinisme aantref: die mens is in sonde ontvang en gebore – en kan niks doen om hom- of haarself te red nie. Sonde is so deel van ons bestaan dat ons net gered kan word as dit van buite af tot ons kom. Sekere vorme van Calvinisme, soos die swartkouskerke in Nederland, lê groot klem hierop. Hulle het ‘n strenge en treurige siening waarin die sondigheid en die inherente neiging tot die kwaad sterk op die voorgrond staan.
Maar in die hoofstroom Calvinisme is daar net soveel klem op God se genade in Christus: ons het ‘n nuwe lewe ontvang deur die Middelaar. Hy bring en maak vir ons ‘n nuwe bestaan moontlik. Die sonde het nie meer ‘n onbreekbare houvas op ons nie. God gee boonop die Heilige Gees wat ons bemagtig om in heiligmaking te stry teen die mag van die sonde. Christus oorwin en lei vir ons in in ‘n oorwinningslewe.
Daarom is ‘n lewe van dankbaarheid so belangrik: omdat ons ten spyte van ons sondigheid soveel genade ontvang het, moet ons daadwerklik reageer en ‘n lewe van heiligmaking soek uit dankbaarheid vir die oorvloedige manier waarop ons geseën is. En ons doen dit nie net in ons geestelike lewe nie – Calvinistiese spiritualiteit beklemtoon dat ons op alle vlakke van die lewe heilig moet lewe. In ons familie, kerk, gemeente, skool, werk, sport, skepping, ekonomie en kultuur het ons die taak om ons verhouding met God daadwerklik uit te leef sodat God se naam op alle terreine van ons bestaan geëer kan word. Calvinistiese spirtualiteit is gerig op die realiteit waarin ons lewe. Dit is daarom ‘n realistiese spiritualiteit: dit aanvaar die wêreld is maar sleg sondig en dat hierdie sondigheid oral uitslaan. In ons stryd sal ons moet weet ons moet nooit te gerus wees nie. Al is die mag van die sonde gebreek en al werk die Heilige Gees met mag en mening onder en in ons, is die sonde nog ‘n gegewe en moet ons dit ten alle koste beveg.
Hierdie is maar enkele voorlopige gedagtes oor Calvinistiese spiritualiteit. Dit sal die moeite werd wees om dieper hieroor na te dink.
Vir Calvyn was een van die belangrikste uitgangspunte dat God die inisiatief neem om die mens met God te versoen. Lank voordat die mens bewus is daarvan, word die genade oor hom of haar uitgestort. Sonder die inisiatief kan ‘n mens nie die verhouding van God tot die mens verstaan nie. God begin, maar volvoer ook die redding van die skepping. Daarom volg die belangrikste motief in Calvinistiese spiritualiteit: “Soli Deo gloria” - - aan God alleen die eer, Dit is ‘n kerngedagte in die Calvinisme.
Hierdie sentrale motief hang saam met die diepe sondebesef wat ‘n mens in Calvinisme aantref: die mens is in sonde ontvang en gebore – en kan niks doen om hom- of haarself te red nie. Sonde is so deel van ons bestaan dat ons net gered kan word as dit van buite af tot ons kom. Sekere vorme van Calvinisme, soos die swartkouskerke in Nederland, lê groot klem hierop. Hulle het ‘n strenge en treurige siening waarin die sondigheid en die inherente neiging tot die kwaad sterk op die voorgrond staan.
Maar in die hoofstroom Calvinisme is daar net soveel klem op God se genade in Christus: ons het ‘n nuwe lewe ontvang deur die Middelaar. Hy bring en maak vir ons ‘n nuwe bestaan moontlik. Die sonde het nie meer ‘n onbreekbare houvas op ons nie. God gee boonop die Heilige Gees wat ons bemagtig om in heiligmaking te stry teen die mag van die sonde. Christus oorwin en lei vir ons in in ‘n oorwinningslewe.
Daarom is ‘n lewe van dankbaarheid so belangrik: omdat ons ten spyte van ons sondigheid soveel genade ontvang het, moet ons daadwerklik reageer en ‘n lewe van heiligmaking soek uit dankbaarheid vir die oorvloedige manier waarop ons geseën is. En ons doen dit nie net in ons geestelike lewe nie – Calvinistiese spiritualiteit beklemtoon dat ons op alle vlakke van die lewe heilig moet lewe. In ons familie, kerk, gemeente, skool, werk, sport, skepping, ekonomie en kultuur het ons die taak om ons verhouding met God daadwerklik uit te leef sodat God se naam op alle terreine van ons bestaan geëer kan word. Calvinistiese spirtualiteit is gerig op die realiteit waarin ons lewe. Dit is daarom ‘n realistiese spiritualiteit: dit aanvaar die wêreld is maar sleg sondig en dat hierdie sondigheid oral uitslaan. In ons stryd sal ons moet weet ons moet nooit te gerus wees nie. Al is die mag van die sonde gebreek en al werk die Heilige Gees met mag en mening onder en in ons, is die sonde nog ‘n gegewe en moet ons dit ten alle koste beveg.
Hierdie is maar enkele voorlopige gedagtes oor Calvinistiese spiritualiteit. Dit sal die moeite werd wees om dieper hieroor na te dink.
Thursday, November 12, 2009
Wanneer God se woorde en menslike ervaring mekaar ontmoet. Oor verlange as ‘n mistieke moment.
Spiritualiteit gaan oor “ervaarde” geloof. Dit kan ook as “geleefde” geloof beskryf word. Die woord “ervaring” is egter ‘n moeilike woord wat allerhande verwarring veroorsaak. Dit laat mense dikwels aan emosies of gevoelens dink. En dan word geloof maar wisselvalling, want dikwels is ons na die hoogtepunt van ons godsdienstige ekstase, aan die twyfel wanneer daar moeilike tye van ontnugtering aanbreek.
Spiritualiteit as ervaarde geloof is iets anders as emosionele geloof.
Nie dat emosies onbelangrik is nie. Die evangelie maak bly en maak ons ryk in ons emosionele ervaringe. Maar kyk na die twee Emmausgangers. Hulle is in hierdie vertelling oor hul reis na Emmaus hoogs emosionele mense. Lukas 24:17 vertel dat Jesus vir hulle gevra het waaroor hulle dan so hewig loop en gesels, waarop daar dan volg: “Hulle het gaan met treurige gesigte loop staan.” En dan, soos in die vorige blogs bespreek is, volg hulle gesprek oor hul “ervaringe” met Jesus. Maar hier stal hulle nie hul emosies uit nie, hoewel ons uit hul vertelling aflei hoe hulle oor Jesus gevoel het. Hulle vertel eintlik eers net veral wat hulle van Jesus ervaar het, amper net “feite.” Hulle noem alles wat met Jesus gebeur het, alles wat hulle so lank oor maande en jare heen met Jesus “ervaar” het, hoe hulle hom “beleef” het en hulle geloof met Hom uitgeleef het.
Maar die gebeure wat hulle vertel, ontsluit ook hoe diep Jesus in hul hart ingekruip het. Hulle was inderdaad oorweldig deur hulle ervaringe van Jesus. “Hy was magtig in woord en daad voor God en die hele volk” – hierdie “profeet.” Hulle woorde vertel van hulle groot bewondering vir Jesus se vroomheid, vir sy wandel voor God, vir Jesus se spiritualiteit. Hulle was behoorlik beïndruk en verwonderd. En dan vertel hulle meer waarom Jesus hulle harte so geraak het: omdat hulle in Hom hoop ontdek het. Hulle het vertrou dat Hy Israel sou verlos. Al die beloftes waarop God se volk soveel eeue verwag het, het vir hulle in Jesus waar geword.
En toe kom die groot ontnugtering, kruisiging (vers 20) en die leë graf (vers 24) – met Jesus nêrens in sig nie.
So deel hulle hul lewe met Jesus en die wrede ontnugtering aan die einde met Jesus wat nou hul reisgenoot is, die vreemdeling in Jerusalem: alles wat hulle die vorige paar jaar beleef en ervaar het, word aan die vreemde man oorvertel. Hulle harte, aangeraak deur Jesus, is in stukke, want die Jesus wat hulle van so naby gesien en beleef het, is nêrens te sien nie. Hulle is nie net wanhopig nie, nie net nog in skok nie, maar hulle verstaan ook nie meer wat aangaan nie. Hulle het die Lig ervaar. Nou ervaar hulle duisternis. Hulle het met hoop die toekoms ingevaar. Nou loop hulle, verslae, die skemer in, weg van Jerusalem, stad van God se spesiale Seun, terug na hulle ou bestaan. Hulle het vir jare ervaar hoe Jesus met hulle kragtig praat, vir hulle laat voel hoe naby God aan hulle is. Nou reis hulle sonder hom en al wat hulle kan doen is om hulle leë harte, hulle oorvloed van woorde in heftige gesprekke met mekaar te deel. Hulle ervaar hoe hul geloof ernstig bedreig word en dit maak hulle desperaat.
Wat ‘n “ervaring!” ‘n Mens wens dit nie jou grootste vyand toe nie. Om na die intensiteit, na die nabyheid van God, hierdie leegheid, hierdie donkerte te beleef en te ervaar, moes wreed gewees het. Daar was die berge van ekstase, die oomblike van verheerliking, maar ook die valleie van ontsetting, die kruisiging. Alles was ingebrand in en deel van hul “ervaring” van Jesus. Hulle ervaring is juis “ervaring” omdat hulle so diep daarby betrokke is. Dit is nie ‘n “geskiedenis” wat hulle vertel nie. Hulle praat nie vaagweg of onbetrokke oor Jesus nie.
Maar kyk nou na die ander pool van hierdie gesprek tussen die Emmausgangers en Jesus: hoewel hulle oor hul eie gevoelens en ervaringe en reaksies en harte praat, praat hulle terselfdertyd oor Jesus. En dink hulle gedurig na in hul woorde oor hoe God in Jesus gewerk het. Hulle visie is nie op hulself gerig nie, maar iewers onthou hul gedurig dat hulle ervaring direk geknoop was aan Jesus. Hulle lewe is gestuur deur die profeet, deur die Een magtig in woord en daad, deur Jesus se nabyheid aan God. Daar is gedurig ‘n wisselwerking tussen hulle en Jesus, twee pole: die goddelike en die menslike. Hulle is somber, treurig, wanhopig. Maar hulle bly dink oor God, oor Jesus, oor nabyheid, oor mag, oor hoop, oor die lewe. Dit is ‘n spanning, ‘n treitering. Ons sien dus in hul intense gepraat oor hul ervaring juis iets van hoe God inderdaad hulle lewens aangeraak en verander het.
En Jesus, wat hulle naloop, loop nie met hulle ‘n maklike pad as hulle so oor hul ervaring en oor God praat nie. Hy doen hier nie wonders nie of vertel nie van sy opstanding nie. Maar hy maak vir hulle die Bybel oop – hulle moet hier maar leer geloofservaring bring dikwels groot druk en vra van mens om die moeilike pad te loop. Loop met julle verslae harte terug op God se pad, vra hy van die twee. Kyk terug, na alles wat God in die verlede gedoen het – lank voordat julle vir Jesus leer ken het. Dink daaraan dat julle lewe deel is van die groot, groot werk van God deur die eeue in die harte van mense wat ook in moeilike omstandighede die pad van wysheid moes leer ken. Gaan soek vir Lig in hierdie voetspoor van God, in die Bybel.
En Jesus lê geduldig vir hulle die Skrif uit. Jesus stuit hulle in hul somberheid en wanhoop deur vir hulle te laat opkyk, buite hulle self, buite hul ervaring om – deur hulle geslote, gebroke harte oop te maak na Bo, deur hulle ervaring oop te breek met God se woorde uit die verlede.
Later het hierdie twee self vertel wat die ervaring van Jesus se Bybelstudie aan hulle “gedoen” het, wat hulle “ervaar” het toe Jesus vir hulle God se voetspore deur die eeue laat naloop het. Hulle vertel hoe hulle harte brandende was in hulle toe Hy vir hulle die Skrif uitgelê het. Hulle ervaring met Jesus voor sy dood en nou die ervaring met Jesus deur die Skrif, het ‘n verdere mistieke ervaring in hulle veroorsaak. Spiritualiteit is immers ook ‘n proses gelaai met baie spannende ervaringe en altyd weer nuwe maniere van ontmoeting met God. Die “woorde van Jesus” oor “God se woorde” deur die eeue laat hulle hart in vlamme uitbars. Hulle hart brand met die vuur van verlange: terwyl hulle in wanhoop teruggaan huis toe, terwyl hulle op pad is na hul ou lewe sonder Jesus, maak die herinneringe, die meditatio, die gedagtes oor God se trou, die Skrifte van alle tye, onverwags en uit die bloute hulle lewe weer nuut. Hulle harte word geheel, genees en die ou verlange, die hoop op God, vat weer in hulle binneste vlam.
Dit is wat gebeur wanneer ons met ons ervaringe by God uitkom. Niks in hierdie storie gaan om allerhande mooi broodjies te bak oor wie Jesus nou regtig was en wat hy nou werklik gedoen het of nie gedoen het nie – allerhande teologiese en slim praatjies nie. Hier is twee mense wat deur Jesus se aardse bediening oorweldig is – in Hom het hulle God sien werk. En toe God “anders” gewerk het as wat hulle gewoond was, het dit hulle verpletter. Totdat hulle gaan nadink het, weer na die bron van die lewe teruggekeer het en weer gaan luister het na God se ou tyding. Toe hulle weer God se voetspoor gevolg het, het daar opnuut weer ‘n mag in hulle lewens begin werk. En weer eens, toe hulle hul ervaringe, ook van die leë graf aan die Woord gaan toets het, het die diepe verlange in hulle weer opgevlam.
Spiritualiteit gaan oor hierdie “polêre” spanning tussen ons ervaring en God se woord. Wanneer ons ons geloofslewe met al sy pyn steeds weer in die lig van die wysheid van alle eeue toets, word ons her”vorm” en nuut gemaak. In ons word die verlange na God wakker gemaak sodat ons weer tot God wil bid – biddende verlange, brandende harte.
Ons geloof is onherroeplik, onlosmaaklik verbind aan die wyse woorde van God deur die eeue heen. Daarsonder is ons magteloos, uitgelewer aan sinloosheid en wanhoop. En as ons ons eie slimmigheid met daardie lewenswysheid wil vervang, is die resultate dodelik. Dan bly ons by die leë graf vasstaan en vlug ons ons ou bestaan in.
God se woorde van lewenswysheid wat oor die eeue heen op so baie manier aan mense gegee is om hul op hul geloofsreis te begelei, wat dikwels ook so anders is as wat ons dink, is die woorde van die lewe en van krag. Dit kan ons dooie harte weer laat ontvlam. Veertig jaar kan ons deur die woestyn met woeste ervaring loop, solank die vuurkolom saam met ons die pad loop.
Spiritualiteit as ervaarde geloof is iets anders as emosionele geloof.
Nie dat emosies onbelangrik is nie. Die evangelie maak bly en maak ons ryk in ons emosionele ervaringe. Maar kyk na die twee Emmausgangers. Hulle is in hierdie vertelling oor hul reis na Emmaus hoogs emosionele mense. Lukas 24:17 vertel dat Jesus vir hulle gevra het waaroor hulle dan so hewig loop en gesels, waarop daar dan volg: “Hulle het gaan met treurige gesigte loop staan.” En dan, soos in die vorige blogs bespreek is, volg hulle gesprek oor hul “ervaringe” met Jesus. Maar hier stal hulle nie hul emosies uit nie, hoewel ons uit hul vertelling aflei hoe hulle oor Jesus gevoel het. Hulle vertel eintlik eers net veral wat hulle van Jesus ervaar het, amper net “feite.” Hulle noem alles wat met Jesus gebeur het, alles wat hulle so lank oor maande en jare heen met Jesus “ervaar” het, hoe hulle hom “beleef” het en hulle geloof met Hom uitgeleef het.
Maar die gebeure wat hulle vertel, ontsluit ook hoe diep Jesus in hul hart ingekruip het. Hulle was inderdaad oorweldig deur hulle ervaringe van Jesus. “Hy was magtig in woord en daad voor God en die hele volk” – hierdie “profeet.” Hulle woorde vertel van hulle groot bewondering vir Jesus se vroomheid, vir sy wandel voor God, vir Jesus se spiritualiteit. Hulle was behoorlik beïndruk en verwonderd. En dan vertel hulle meer waarom Jesus hulle harte so geraak het: omdat hulle in Hom hoop ontdek het. Hulle het vertrou dat Hy Israel sou verlos. Al die beloftes waarop God se volk soveel eeue verwag het, het vir hulle in Jesus waar geword.
En toe kom die groot ontnugtering, kruisiging (vers 20) en die leë graf (vers 24) – met Jesus nêrens in sig nie.
So deel hulle hul lewe met Jesus en die wrede ontnugtering aan die einde met Jesus wat nou hul reisgenoot is, die vreemdeling in Jerusalem: alles wat hulle die vorige paar jaar beleef en ervaar het, word aan die vreemde man oorvertel. Hulle harte, aangeraak deur Jesus, is in stukke, want die Jesus wat hulle van so naby gesien en beleef het, is nêrens te sien nie. Hulle is nie net wanhopig nie, nie net nog in skok nie, maar hulle verstaan ook nie meer wat aangaan nie. Hulle het die Lig ervaar. Nou ervaar hulle duisternis. Hulle het met hoop die toekoms ingevaar. Nou loop hulle, verslae, die skemer in, weg van Jerusalem, stad van God se spesiale Seun, terug na hulle ou bestaan. Hulle het vir jare ervaar hoe Jesus met hulle kragtig praat, vir hulle laat voel hoe naby God aan hulle is. Nou reis hulle sonder hom en al wat hulle kan doen is om hulle leë harte, hulle oorvloed van woorde in heftige gesprekke met mekaar te deel. Hulle ervaar hoe hul geloof ernstig bedreig word en dit maak hulle desperaat.
Wat ‘n “ervaring!” ‘n Mens wens dit nie jou grootste vyand toe nie. Om na die intensiteit, na die nabyheid van God, hierdie leegheid, hierdie donkerte te beleef en te ervaar, moes wreed gewees het. Daar was die berge van ekstase, die oomblike van verheerliking, maar ook die valleie van ontsetting, die kruisiging. Alles was ingebrand in en deel van hul “ervaring” van Jesus. Hulle ervaring is juis “ervaring” omdat hulle so diep daarby betrokke is. Dit is nie ‘n “geskiedenis” wat hulle vertel nie. Hulle praat nie vaagweg of onbetrokke oor Jesus nie.
Maar kyk nou na die ander pool van hierdie gesprek tussen die Emmausgangers en Jesus: hoewel hulle oor hul eie gevoelens en ervaringe en reaksies en harte praat, praat hulle terselfdertyd oor Jesus. En dink hulle gedurig na in hul woorde oor hoe God in Jesus gewerk het. Hulle visie is nie op hulself gerig nie, maar iewers onthou hul gedurig dat hulle ervaring direk geknoop was aan Jesus. Hulle lewe is gestuur deur die profeet, deur die Een magtig in woord en daad, deur Jesus se nabyheid aan God. Daar is gedurig ‘n wisselwerking tussen hulle en Jesus, twee pole: die goddelike en die menslike. Hulle is somber, treurig, wanhopig. Maar hulle bly dink oor God, oor Jesus, oor nabyheid, oor mag, oor hoop, oor die lewe. Dit is ‘n spanning, ‘n treitering. Ons sien dus in hul intense gepraat oor hul ervaring juis iets van hoe God inderdaad hulle lewens aangeraak en verander het.
En Jesus, wat hulle naloop, loop nie met hulle ‘n maklike pad as hulle so oor hul ervaring en oor God praat nie. Hy doen hier nie wonders nie of vertel nie van sy opstanding nie. Maar hy maak vir hulle die Bybel oop – hulle moet hier maar leer geloofservaring bring dikwels groot druk en vra van mens om die moeilike pad te loop. Loop met julle verslae harte terug op God se pad, vra hy van die twee. Kyk terug, na alles wat God in die verlede gedoen het – lank voordat julle vir Jesus leer ken het. Dink daaraan dat julle lewe deel is van die groot, groot werk van God deur die eeue in die harte van mense wat ook in moeilike omstandighede die pad van wysheid moes leer ken. Gaan soek vir Lig in hierdie voetspoor van God, in die Bybel.
En Jesus lê geduldig vir hulle die Skrif uit. Jesus stuit hulle in hul somberheid en wanhoop deur vir hulle te laat opkyk, buite hulle self, buite hul ervaring om – deur hulle geslote, gebroke harte oop te maak na Bo, deur hulle ervaring oop te breek met God se woorde uit die verlede.
Later het hierdie twee self vertel wat die ervaring van Jesus se Bybelstudie aan hulle “gedoen” het, wat hulle “ervaar” het toe Jesus vir hulle God se voetspore deur die eeue laat naloop het. Hulle vertel hoe hulle harte brandende was in hulle toe Hy vir hulle die Skrif uitgelê het. Hulle ervaring met Jesus voor sy dood en nou die ervaring met Jesus deur die Skrif, het ‘n verdere mistieke ervaring in hulle veroorsaak. Spiritualiteit is immers ook ‘n proses gelaai met baie spannende ervaringe en altyd weer nuwe maniere van ontmoeting met God. Die “woorde van Jesus” oor “God se woorde” deur die eeue laat hulle hart in vlamme uitbars. Hulle hart brand met die vuur van verlange: terwyl hulle in wanhoop teruggaan huis toe, terwyl hulle op pad is na hul ou lewe sonder Jesus, maak die herinneringe, die meditatio, die gedagtes oor God se trou, die Skrifte van alle tye, onverwags en uit die bloute hulle lewe weer nuut. Hulle harte word geheel, genees en die ou verlange, die hoop op God, vat weer in hulle binneste vlam.
Dit is wat gebeur wanneer ons met ons ervaringe by God uitkom. Niks in hierdie storie gaan om allerhande mooi broodjies te bak oor wie Jesus nou regtig was en wat hy nou werklik gedoen het of nie gedoen het nie – allerhande teologiese en slim praatjies nie. Hier is twee mense wat deur Jesus se aardse bediening oorweldig is – in Hom het hulle God sien werk. En toe God “anders” gewerk het as wat hulle gewoond was, het dit hulle verpletter. Totdat hulle gaan nadink het, weer na die bron van die lewe teruggekeer het en weer gaan luister het na God se ou tyding. Toe hulle weer God se voetspoor gevolg het, het daar opnuut weer ‘n mag in hulle lewens begin werk. En weer eens, toe hulle hul ervaringe, ook van die leë graf aan die Woord gaan toets het, het die diepe verlange in hulle weer opgevlam.
Spiritualiteit gaan oor hierdie “polêre” spanning tussen ons ervaring en God se woord. Wanneer ons ons geloofslewe met al sy pyn steeds weer in die lig van die wysheid van alle eeue toets, word ons her”vorm” en nuut gemaak. In ons word die verlange na God wakker gemaak sodat ons weer tot God wil bid – biddende verlange, brandende harte.
Ons geloof is onherroeplik, onlosmaaklik verbind aan die wyse woorde van God deur die eeue heen. Daarsonder is ons magteloos, uitgelewer aan sinloosheid en wanhoop. En as ons ons eie slimmigheid met daardie lewenswysheid wil vervang, is die resultate dodelik. Dan bly ons by die leë graf vasstaan en vlug ons ons ou bestaan in.
God se woorde van lewenswysheid wat oor die eeue heen op so baie manier aan mense gegee is om hul op hul geloofsreis te begelei, wat dikwels ook so anders is as wat ons dink, is die woorde van die lewe en van krag. Dit kan ons dooie harte weer laat ontvlam. Veertig jaar kan ons deur die woestyn met woeste ervaring loop, solank die vuurkolom saam met ons die pad loop.
Die mistieke ervaring van Kierkegaard. Oor die bron-ervaring in spiritualiteit
Die beroemde skrywer Soren Kierkegaard (1813-1855) word as een van die groot denkers uit ons geskiedenis beskou. Hoewel hy meestal as filosoof en teoloog bekend is, word hy ook as ‘n mistikus beskou. Hierdie beroemde man het ‘n heel eenvoudige, maar ingrypende oomblik in sy lewe gehad wat hom vir die res van sy lewe sou bybly.
Toe hy 25 jaar oud was, het hy na jare se wilde plesierigheid weer in die huis gaan bly. Hy skryf op 19 Mei 1838 hierdie merkwaardige ervaring neer wat hom oorval het daardie oggend om half elf. Hy probeer dan die ervaring onder woorde bring deur die volgende inskrywing in sy dagboek:
“Daar is so iets soos ‘onbeskryflike vreugde’ wat onverklaarbaar deur ons gloei net soos wat Paulus onverwags en sonder enige rede uitgeroep het: ‘Wees bly, ek herhaal, verbly julle.’ Dit is nie ‘n vreugde oor dit of dat nie... maar dit is die siel wat jubelend met tong en mond uit die diepte van die hart uitroep. Ek verheug my oor my vreugde, deur, in, met, by, op en oor my vreugde,’ – ‘n hemelse refrein wat as te ware skielik ons ander gesing onderbreek, ‘n vreugde wat lawe, wat soos ‘n briesie verfris en afkoel, ‘n wind wat waai uit die vlaktes van Mamre na die ewige woning.”
Kierkegaard verwys hier na Paulus se opmerking oor vreugde in Fil.4:4, maar belangriker is die ommekeer en transformasie wat hierdie mistieke ervaring in sy lewe gebring het. In hierdie tyd is hy met sy pa versoen, maar hy het ook diep godsdienstig geraak. Twee maande later het hy, ongewoond vir ‘n Lutheraan, byvoorbeeld gaan bieg, waarna hy ook verder die nagmaal gebruik het. Daarmee wou hy sy mistieke ervaring afrond. Vanaf 1841 tot 1846 het hy sy merkwaardige geskrifte begin skryf wat soveel invloed vir eeue daarna sou uitoefen.
‘n Mens dink onmiddellik aan Pascal se mistieke ervaring as jy hiervan lees. Maar by Kierkegaard oorheers die vreugde. Dit is ‘n diep, vervullende vreugde wat hy nie eintlik onder woorde kan bring nie – dit is “onbeskryflik.” Daar is ook die vuur waaroor Pascal so aangrypend praat. Kierkegaard voel die vreugde soos ‘n vuur in hom gloei en sy hele wese vul. En hierdie vreugde is net daar, sommer net. Dit vloei uit sy diepeste innerlike en stroom na buite.
Ons praat in spiritualiteit oor die bron-ervaring. Dit is wanneer ‘n mens deur ‘n bepaalde oomblik oorweldig word. Niks sal weer daarna dieselfde wees nie en alles wat met jou gebeur sluit iewers aan by die bronervaring. Kierkegaard, die Lutheraan uit Denemarke, die diep denker, die groot filosoof, die veelgelese teoloog, se woorde is hier min. Dit het alles begin op die oomblik toe hy gevul is met ‘n vreugde wat hom so deurgloei het dat hy eintlik maar net nog kon sing van blydskap. Dit is die bron van nuwe lewe.
Toe hy 25 jaar oud was, het hy na jare se wilde plesierigheid weer in die huis gaan bly. Hy skryf op 19 Mei 1838 hierdie merkwaardige ervaring neer wat hom oorval het daardie oggend om half elf. Hy probeer dan die ervaring onder woorde bring deur die volgende inskrywing in sy dagboek:
“Daar is so iets soos ‘onbeskryflike vreugde’ wat onverklaarbaar deur ons gloei net soos wat Paulus onverwags en sonder enige rede uitgeroep het: ‘Wees bly, ek herhaal, verbly julle.’ Dit is nie ‘n vreugde oor dit of dat nie... maar dit is die siel wat jubelend met tong en mond uit die diepte van die hart uitroep. Ek verheug my oor my vreugde, deur, in, met, by, op en oor my vreugde,’ – ‘n hemelse refrein wat as te ware skielik ons ander gesing onderbreek, ‘n vreugde wat lawe, wat soos ‘n briesie verfris en afkoel, ‘n wind wat waai uit die vlaktes van Mamre na die ewige woning.”
Kierkegaard verwys hier na Paulus se opmerking oor vreugde in Fil.4:4, maar belangriker is die ommekeer en transformasie wat hierdie mistieke ervaring in sy lewe gebring het. In hierdie tyd is hy met sy pa versoen, maar hy het ook diep godsdienstig geraak. Twee maande later het hy, ongewoond vir ‘n Lutheraan, byvoorbeeld gaan bieg, waarna hy ook verder die nagmaal gebruik het. Daarmee wou hy sy mistieke ervaring afrond. Vanaf 1841 tot 1846 het hy sy merkwaardige geskrifte begin skryf wat soveel invloed vir eeue daarna sou uitoefen.
‘n Mens dink onmiddellik aan Pascal se mistieke ervaring as jy hiervan lees. Maar by Kierkegaard oorheers die vreugde. Dit is ‘n diep, vervullende vreugde wat hy nie eintlik onder woorde kan bring nie – dit is “onbeskryflik.” Daar is ook die vuur waaroor Pascal so aangrypend praat. Kierkegaard voel die vreugde soos ‘n vuur in hom gloei en sy hele wese vul. En hierdie vreugde is net daar, sommer net. Dit vloei uit sy diepeste innerlike en stroom na buite.
Ons praat in spiritualiteit oor die bron-ervaring. Dit is wanneer ‘n mens deur ‘n bepaalde oomblik oorweldig word. Niks sal weer daarna dieselfde wees nie en alles wat met jou gebeur sluit iewers aan by die bronervaring. Kierkegaard, die Lutheraan uit Denemarke, die diep denker, die groot filosoof, die veelgelese teoloog, se woorde is hier min. Dit het alles begin op die oomblik toe hy gevul is met ‘n vreugde wat hom so deurgloei het dat hy eintlik maar net nog kon sing van blydskap. Dit is die bron van nuwe lewe.
Tuesday, November 10, 2009
Vrees vir die Here. Oor bewondering en ontsag vir God.
‘n Mens sien dit soms: ‘n kind kry ‘n graad aan ‘n universiteit. Sy of haar ouers het nie ‘n universiteitsopleiding nie. Die pa en die ma is diep beïndruk met hul seun of dogter se geleerdheid. Hulle sal selfs dalk sê: “ons het nou nie die geleerdheid wat jy het nie, my kind” en dan trots met hul kind praat. Iewers staan hulle in ontsag: met die gradedag is daar ‘n kanselier, rektor, professore, doktorsgrade, cum laude grade, medaljes, prosessies. Om te dink, dink hulle met ontsag, dat jy ook hierdie wonderlike dag kan beleef. Hulle blom van die trots. Maar in hul trots is hulle veral lief vir hulle kind.
Daar is in die Bybel dikwels sprake van die vrees van die Here. Ons is skrikkerig vir die woord, want ons wil nie graag vir God met “angs” assosieer nie. “Vrees vir die Here” is miskien daarom nie altyd ‘n goeie woord nie. Dalk is “ontsag” beter.
Solank as wat ons onthou dat die vrees van die Here die beginsel van wysheid is. Omdat ons vir God ontsag het, voor God in verwondering staan, diep beïndruk deur God se grootheid en almag, wil ons graag soos God wees, of naby God wees. Want ons respekteer God. Vrees van die Here het niks te doen met ‘n kruiperigheid voor ‘n God vir wie ons eintlik bang is nie. Ontsag vir die Here roer iets in ons hart. Dit steek in ons ‘n vlam van liefde aan. Dit is vir ons goed om so by God te wees. God roep vrees of ontsag by ons op sodat ons God kan liefhê.
Die ouers van ‘n slim kind wat graad gekry het, wat so in ontsag voor al die wonderlike geleerde dinge en gebruike op gradedag staan en wat gloei in liefdestrots op hul kind, is maar ‘n flou beeld van die geestelike lewe. Omdat ons by God is, geboeid deur God se grootheid, almag, mag, bring dit ons tot liefde. Dan wil ons God se wil graag doen, omdat ons weet dit is die gebooie van 'n God wat groot is.
Daar is in die Bybel dikwels sprake van die vrees van die Here. Ons is skrikkerig vir die woord, want ons wil nie graag vir God met “angs” assosieer nie. “Vrees vir die Here” is miskien daarom nie altyd ‘n goeie woord nie. Dalk is “ontsag” beter.
Solank as wat ons onthou dat die vrees van die Here die beginsel van wysheid is. Omdat ons vir God ontsag het, voor God in verwondering staan, diep beïndruk deur God se grootheid en almag, wil ons graag soos God wees, of naby God wees. Want ons respekteer God. Vrees van die Here het niks te doen met ‘n kruiperigheid voor ‘n God vir wie ons eintlik bang is nie. Ontsag vir die Here roer iets in ons hart. Dit steek in ons ‘n vlam van liefde aan. Dit is vir ons goed om so by God te wees. God roep vrees of ontsag by ons op sodat ons God kan liefhê.
Die ouers van ‘n slim kind wat graad gekry het, wat so in ontsag voor al die wonderlike geleerde dinge en gebruike op gradedag staan en wat gloei in liefdestrots op hul kind, is maar ‘n flou beeld van die geestelike lewe. Omdat ons by God is, geboeid deur God se grootheid, almag, mag, bring dit ons tot liefde. Dan wil ons God se wil graag doen, omdat ons weet dit is die gebooie van 'n God wat groot is.
Monday, November 09, 2009
Die Gees spreek deur die Woord: oor Spiritualiteit en Gereformeerde Spiritualiteit
Spiritualiteit, kom ek agter, is in meer as een opsig vir mense ‘n vreemde woord. Hulle vind dit vreemd. Dit is ook 'n nuwe woord wat eers in die afgelope paar jaar na vore gekom het om oor die geloofservaring te praat. En soos met alle vreemde woorde lok dit nogal misverstand of negatiewe gevoelens opl. Ek lees juis gister in 'n kerkkoerant 'n totaal verwarde opvatting van spiritualiteit as so 'n vae gevoel van "geestelikheid." Ek hoor selfs dat mense meer as normaalweg sukkel om die woord uit te spreek.
En tog is dit eintlik ‘n heel bekende woord as ‘n mens dit verbind met die Engelse “Spirit.” Dan het spiritualiteit te doen met ‘n geestelike lewenswyse, or ‘n lewe in ooreenstemming met die Heilige Gees of onder die leiding van die Gees. "Heiligmaking" sou iets van die betekenis na vore bring. ‘n Woord soos “hermeneutiek” wat in elke teoloog of predikant se woordeskat voorkom, word dan spirituele hermeneutiek – of uitlegkunde wat ‘n geestelike karakter het.
Daar is onder verstarde denkers nogal ‘n vooroordeel teenoor “spiritualiteit” want hulle verwar dit heel verkeerdelik selfs nog met “spiritisme” as iets wat te doen het met oproep van geeste. Spiritualiteit het niks daarmee te doen nie. Of hulle dink Spiritualiteit is ‘n Geesdrywery en dit het te doen met bonatuurlike, emosionele opsweping van gevoelens. Spiritualiteit het ook nie hiermee te doen nie. Nog ander dink Spiritualiteit as ‘n lewe na die Gees kan ‘n klomp skynheiligheid tot gevolg hê, want dan val die klem op die mens se geloofsprestasies en is daar ‘n uitstellery van die mens se goeie werke.
Onder mense uit ‘n gereformeerde tradisie is daar ‘n sekere manier van geloofservaring wat al lank gevestig is. Dit sluit in om elke dag in die oggend en/of in die aand Bybel te lees en te bid. Dit is ‘n mens se persoonlike geloofslewe waarop daar groot klem gelê word. Maar ook baie kenmerkend van ‘n Gereformeerde Spiritualiteit is om saam as familie “boeke te vat.” En in vroeëre tye het mense hul vroomheid heel konkreet uitgedruk deur te kniel by die bed of by die etenstafel. Dit is tipiese kenmerke van Gereformeerde Spiritualiteit - 'n "vroom" mens leef op so 'n "vroom" manier. Nog ‘n belangrike vorm van Spiritualiteit is die bywoning van erediense op ‘n Sondag waar die preek as uitleg van God se Woord ‘n groot rol speel. Iemand wat nie kerk toe gaan nie, word as “kerklos” of “onverskillig” beskou. ‘n Gereformeerde vroomheid sal kerkgang hoog op die lys van vroomheidspraktyke stel.
Daar is nog ander vorme van Gereformeerde Spiritualiteit. Wat so interessant is, is dat die vorme wat hierbo genoem is, almal fokus op die “Woord van God.” In die hart van Gereformeerde Spiritualiteit staan die klem op die Bybel as God se woord aan gelowiges. Die Gees werk deur die Woord en nie op allerhande ongekontroleerde maniere nie. Daar is nie ‘n direkte, ekstatiese ervaring naas die Woord nie.
Hirdie is net enkele opmerkings oor 'n kern-aspek van Gereformeerde Spiritualiteit en oor Spiritualiteit as die omvormende verhouding van God met die mens. Dit is 'n wonderlike woord wat wys op een van die diepste dimensies van ons aardse bestaan.
En tog is dit eintlik ‘n heel bekende woord as ‘n mens dit verbind met die Engelse “Spirit.” Dan het spiritualiteit te doen met ‘n geestelike lewenswyse, or ‘n lewe in ooreenstemming met die Heilige Gees of onder die leiding van die Gees. "Heiligmaking" sou iets van die betekenis na vore bring. ‘n Woord soos “hermeneutiek” wat in elke teoloog of predikant se woordeskat voorkom, word dan spirituele hermeneutiek – of uitlegkunde wat ‘n geestelike karakter het.
Daar is onder verstarde denkers nogal ‘n vooroordeel teenoor “spiritualiteit” want hulle verwar dit heel verkeerdelik selfs nog met “spiritisme” as iets wat te doen het met oproep van geeste. Spiritualiteit het niks daarmee te doen nie. Of hulle dink Spiritualiteit is ‘n Geesdrywery en dit het te doen met bonatuurlike, emosionele opsweping van gevoelens. Spiritualiteit het ook nie hiermee te doen nie. Nog ander dink Spiritualiteit as ‘n lewe na die Gees kan ‘n klomp skynheiligheid tot gevolg hê, want dan val die klem op die mens se geloofsprestasies en is daar ‘n uitstellery van die mens se goeie werke.
Onder mense uit ‘n gereformeerde tradisie is daar ‘n sekere manier van geloofservaring wat al lank gevestig is. Dit sluit in om elke dag in die oggend en/of in die aand Bybel te lees en te bid. Dit is ‘n mens se persoonlike geloofslewe waarop daar groot klem gelê word. Maar ook baie kenmerkend van ‘n Gereformeerde Spiritualiteit is om saam as familie “boeke te vat.” En in vroeëre tye het mense hul vroomheid heel konkreet uitgedruk deur te kniel by die bed of by die etenstafel. Dit is tipiese kenmerke van Gereformeerde Spiritualiteit - 'n "vroom" mens leef op so 'n "vroom" manier. Nog ‘n belangrike vorm van Spiritualiteit is die bywoning van erediense op ‘n Sondag waar die preek as uitleg van God se Woord ‘n groot rol speel. Iemand wat nie kerk toe gaan nie, word as “kerklos” of “onverskillig” beskou. ‘n Gereformeerde vroomheid sal kerkgang hoog op die lys van vroomheidspraktyke stel.
Daar is nog ander vorme van Gereformeerde Spiritualiteit. Wat so interessant is, is dat die vorme wat hierbo genoem is, almal fokus op die “Woord van God.” In die hart van Gereformeerde Spiritualiteit staan die klem op die Bybel as God se woord aan gelowiges. Die Gees werk deur die Woord en nie op allerhande ongekontroleerde maniere nie. Daar is nie ‘n direkte, ekstatiese ervaring naas die Woord nie.
Hirdie is net enkele opmerkings oor 'n kern-aspek van Gereformeerde Spiritualiteit en oor Spiritualiteit as die omvormende verhouding van God met die mens. Dit is 'n wonderlike woord wat wys op een van die diepste dimensies van ons aardse bestaan.
Sunday, November 08, 2009
Afskeid en vreugde. Oor die spesiale plek van die natuur in ons lewens
Op pad terug van my daaglikse oefening, hoor ek die kermgeluid van die boomsaag onmiddellik. Reg voor die Moederkerk is 'n reuse eikeboom vanmiddag afgesaag.
Ek neem foto's, maar voel treurig - dit is 'n slag in my hart. Ons bly tussen eikebome waarvan sommige 200 jaar oud is. Ek probeer soms dink wat hierdie bome al alles beleef het en soms, as ek verby hulle stap, raak ek net aan hulle, so 'n oomblik van kommunikasie, van eenwording met al die tye. Amper soos wat 'n mens sommer net iets kosbaars vashou. Soos 'n foto van iemand wat nie meer daar is nie. Soos wat mense in Washington by die onvergeetlike monument vir slagoffers in die Vietnam-oorlog met hul vinger oor die name van hul geliefdes vee.
Om een van hierdie bome te verloor is byna 'n persoonlike ramp. Heel gepas is die bui reen wat uitsak, treurig - dit is trane wat hartseer loop.
Oorkant die pad, van waar ek foto's neem, kyk ek dankbaar na die oorblywende bome, wat darem reusagtig is. Maar 'n mens weet, dit gaan nog jare en jare en jare neem voordat die babatjie wat hulle 'n rukkie terug geplant het, so sal uitrys en trots sy voorganger se plek sal inneem. Nog tweehonderd jaar....
Hier is 'n paar foto's.
Ek staan met my rug teen Die Hoek se tuin. Wit rose trek my aandag. 'n Klein troosprys. Ek neem foto's en besef weer waarom bruide wit aantrek en waarom Openbaring van wit klere praat.
Ek neem foto's, maar voel treurig - dit is 'n slag in my hart. Ons bly tussen eikebome waarvan sommige 200 jaar oud is. Ek probeer soms dink wat hierdie bome al alles beleef het en soms, as ek verby hulle stap, raak ek net aan hulle, so 'n oomblik van kommunikasie, van eenwording met al die tye. Amper soos wat 'n mens sommer net iets kosbaars vashou. Soos 'n foto van iemand wat nie meer daar is nie. Soos wat mense in Washington by die onvergeetlike monument vir slagoffers in die Vietnam-oorlog met hul vinger oor die name van hul geliefdes vee.
Om een van hierdie bome te verloor is byna 'n persoonlike ramp. Heel gepas is die bui reen wat uitsak, treurig - dit is trane wat hartseer loop.
Oorkant die pad, van waar ek foto's neem, kyk ek dankbaar na die oorblywende bome, wat darem reusagtig is. Maar 'n mens weet, dit gaan nog jare en jare en jare neem voordat die babatjie wat hulle 'n rukkie terug geplant het, so sal uitrys en trots sy voorganger se plek sal inneem. Nog tweehonderd jaar....
Hier is 'n paar foto's.
Ek staan met my rug teen Die Hoek se tuin. Wit rose trek my aandag. 'n Klein troosprys. Ek neem foto's en besef weer waarom bruide wit aantrek en waarom Openbaring van wit klere praat.
Saturday, November 07, 2009
Die Skrif laat ons harte ontvlam. Oor die rol van oratio in ons geestelike reis
Wanneer ons mediteer oor die Skrif, het Guigo gesê toe hy oor lectio divina geskryf het, is dit soos ‘n koei wat herkou. Die voedsel, die Skrifwoorde, word oor en oor herkou, gesmaak en geproe. En dit is wat ook gebeur in die verhaal van die Emmausgangers wanneer Jesus op pad vir hulle weer die Skrif verduidelik.
So dikwels tevore het Jesus aan sy dissipels vertel hoe die Skrif sy bediening en sy lewe illustreer en belig. En die twee Emmausgangers het iets daarvan onthou en verstaan: hulle praat van Jesus as profeet en as die hoop van Israel (Lk. 24:19-21. Maar Jesus vind dit tog nodig, hier in hulle tyd van krisis, om weer die voedsel te herkou. In verse 25-27 verduidelik hy daarom “wat in die hele Skrif oor hom gesê is.” Hy “mediteer” dus hier saam met hulle oor God se woord. Hulle somber gesigte, hulle wanhoop is rede genoeg om terug te gaan na wat die Here vir hulle in die Skrifte wil sê. Hulle menslike ervaring van hul verhouding met God moet weer aan God se woorde getoets word. Hulle spiritualiteit word na die hart van die saak teruggebring, na wat God se wil en woorde is. Dis tyd vir Bybelstudie!
En die “Bybelstudie” is kort. Heel eenvoudig hoor hulle dat Jesus se lyding in lyn is met die Skrif. Dit “moes,” soos die Bybel voorspel, gebeur. Maar dan volg daar meer, baie meer: Jesus se lyding het gebeur sodat Jesus in sy heerlikheid kon ingaan. Die woordjie vir “heerlikheid” ‘n besonder intense, gelaaide woord. In die Ou Testament is die woord “heerlikheid,” die kabod en dit wys op die oorweldigende teenwoordigheid van God. Die Emmausgangers het reeds vertel hulle het gehoor van ‘n engelvisioen dat Jesus “lewe.” Nou hoor hulle dat Jesus se nuwe lewe beteken dat Hy die heerlikheid van God ingaan.
Ons hoef nie te spekuleer oor wat hulle gevoel het toe Jesus in hierdie hoogs gelaaide taal met hulle gepraat het en sy boodskap oor die Skrifwoorde weer met hulle “herkou” het nie. Ons hoor later uit hulle eie mond hoe hulle oor hul unieke Bybelstudie gevoel het. Net nadat Jesus hulle so onverwags verlaat aan die einde van die verhaal, vra hulle vir mekaar, “was ons harte nie brandende in ons toe hy op pad met ons gepraat het en die Skrif vir ons geopen het nie?” (vers 32). Die woorde van Jesus wat hulle aanhoor, het hulle harte aan die brand gesteek. Die woorde van God het “in” hulle binneste innerlike vir hulle aangeraak, getuig hulle aan die einde van die dag teenoor mekaar. Die Woord van die Skrif het hulle getransformeer, het in hulle ‘n diepe begeerte geplant. En om te begeer, is om verlangend tot God te bid. Hulle harte het in gebed ontvlam. Dit is wat ons in die spiritualiteit as “oratio” ken – die biddende reaksie op God se worod. Wanneer ‘n mens oor die Skrif mediteer en Jesus self daarin met ‘n mens hoor praat en ‘n mens in jou innerlike aanraak, breek jou hart oop in gebed. Dit weet ons uit hul eie getuienis, het met hulle op pad na Emmaus gebeur.
Soveel kere het hulle die ou, ou boodskap gehoor. Maar hierdie keer, op weg na Emmaus, het dit in hul harte ingesink op so ‘n unieke manner dat hulle nie van Jesus kon afskeid neem nie en na Hom bly uitreik het. Daarom nooi hulle Jesus uit om by hulle te oornag – wat ‘n simbool is vir hulle biddende reaksie op Jesus se Bybelklas. En hoe sterk is hulle begeerte na Hom nie: “Hulle het sterk by hom aangedring, ‘Bly by ons’” (vers 29). En so sterk het Jesus in die sentrum van hul bestaan ingekom deur sy Bybeluitleg, dat toe hulle die maaltyd reggemaak het in hul huis in Emmaus, Jesus die rol van die gasheer gespeel het en die brood gebreek en gebid het. Ons hoor hier iets van Petrus se gebed na die voetewassing: Here, nie net my voete nie – ook my hele liggaam. Hulle weergawe is: “Here gee vir ons meer as net ‘n Bybelles. Bly by ons... Word ons gasheer...” Die herkou van die voedsel, het ‘n groter honger in hulle laat ontbrand en ‘n krag in hul lewens losgelaat wat nie meer gestuit sou kon word nie.
Hierdie twee dissipels het ‘n bestaanskrisis ondervind. Alles om hulle het in duie gestort. Hulle is oorweldig deur somberheid en wanhoop. Maar in ‘n gebaar van genade ontvang hulle die gawe van God se Teenwoordigheid, se heerlike Presensie, skaars herkenbaar. En tog was God daar – in Jesus en in die Woorde van alle tye. In die donker nag van hul siel, in hul donkerste oomblik het ‘n vonk ontbrand en hulle hart laat ontvlam. “Gee ons meer,” “bly by ons,” “voed ons,” “moenie uit ons lewens weggaan nie, want by U is die woorde van die lewe.”
Hoe merkwaardig. Die Gees kom ons tegemoet en, selfs al weet ons dit nie, bid die Gees in ons. Ons wandel in die duisternis met die gevoel God is nie daar nie – al begeer ons tog God se teenwoordigheid. En al die tyd, al die tyd, is God by ons. In ons biddende verlange, is God daar. En waar ons ook al aan God se woorde vashou, moet ons harte in gebed ontvlam.
So dikwels tevore het Jesus aan sy dissipels vertel hoe die Skrif sy bediening en sy lewe illustreer en belig. En die twee Emmausgangers het iets daarvan onthou en verstaan: hulle praat van Jesus as profeet en as die hoop van Israel (Lk. 24:19-21. Maar Jesus vind dit tog nodig, hier in hulle tyd van krisis, om weer die voedsel te herkou. In verse 25-27 verduidelik hy daarom “wat in die hele Skrif oor hom gesê is.” Hy “mediteer” dus hier saam met hulle oor God se woord. Hulle somber gesigte, hulle wanhoop is rede genoeg om terug te gaan na wat die Here vir hulle in die Skrifte wil sê. Hulle menslike ervaring van hul verhouding met God moet weer aan God se woorde getoets word. Hulle spiritualiteit word na die hart van die saak teruggebring, na wat God se wil en woorde is. Dis tyd vir Bybelstudie!
En die “Bybelstudie” is kort. Heel eenvoudig hoor hulle dat Jesus se lyding in lyn is met die Skrif. Dit “moes,” soos die Bybel voorspel, gebeur. Maar dan volg daar meer, baie meer: Jesus se lyding het gebeur sodat Jesus in sy heerlikheid kon ingaan. Die woordjie vir “heerlikheid” ‘n besonder intense, gelaaide woord. In die Ou Testament is die woord “heerlikheid,” die kabod en dit wys op die oorweldigende teenwoordigheid van God. Die Emmausgangers het reeds vertel hulle het gehoor van ‘n engelvisioen dat Jesus “lewe.” Nou hoor hulle dat Jesus se nuwe lewe beteken dat Hy die heerlikheid van God ingaan.
Ons hoef nie te spekuleer oor wat hulle gevoel het toe Jesus in hierdie hoogs gelaaide taal met hulle gepraat het en sy boodskap oor die Skrifwoorde weer met hulle “herkou” het nie. Ons hoor later uit hulle eie mond hoe hulle oor hul unieke Bybelstudie gevoel het. Net nadat Jesus hulle so onverwags verlaat aan die einde van die verhaal, vra hulle vir mekaar, “was ons harte nie brandende in ons toe hy op pad met ons gepraat het en die Skrif vir ons geopen het nie?” (vers 32). Die woorde van Jesus wat hulle aanhoor, het hulle harte aan die brand gesteek. Die woorde van God het “in” hulle binneste innerlike vir hulle aangeraak, getuig hulle aan die einde van die dag teenoor mekaar. Die Woord van die Skrif het hulle getransformeer, het in hulle ‘n diepe begeerte geplant. En om te begeer, is om verlangend tot God te bid. Hulle harte het in gebed ontvlam. Dit is wat ons in die spiritualiteit as “oratio” ken – die biddende reaksie op God se worod. Wanneer ‘n mens oor die Skrif mediteer en Jesus self daarin met ‘n mens hoor praat en ‘n mens in jou innerlike aanraak, breek jou hart oop in gebed. Dit weet ons uit hul eie getuienis, het met hulle op pad na Emmaus gebeur.
Soveel kere het hulle die ou, ou boodskap gehoor. Maar hierdie keer, op weg na Emmaus, het dit in hul harte ingesink op so ‘n unieke manner dat hulle nie van Jesus kon afskeid neem nie en na Hom bly uitreik het. Daarom nooi hulle Jesus uit om by hulle te oornag – wat ‘n simbool is vir hulle biddende reaksie op Jesus se Bybelklas. En hoe sterk is hulle begeerte na Hom nie: “Hulle het sterk by hom aangedring, ‘Bly by ons’” (vers 29). En so sterk het Jesus in die sentrum van hul bestaan ingekom deur sy Bybeluitleg, dat toe hulle die maaltyd reggemaak het in hul huis in Emmaus, Jesus die rol van die gasheer gespeel het en die brood gebreek en gebid het. Ons hoor hier iets van Petrus se gebed na die voetewassing: Here, nie net my voete nie – ook my hele liggaam. Hulle weergawe is: “Here gee vir ons meer as net ‘n Bybelles. Bly by ons... Word ons gasheer...” Die herkou van die voedsel, het ‘n groter honger in hulle laat ontbrand en ‘n krag in hul lewens losgelaat wat nie meer gestuit sou kon word nie.
Hierdie twee dissipels het ‘n bestaanskrisis ondervind. Alles om hulle het in duie gestort. Hulle is oorweldig deur somberheid en wanhoop. Maar in ‘n gebaar van genade ontvang hulle die gawe van God se Teenwoordigheid, se heerlike Presensie, skaars herkenbaar. En tog was God daar – in Jesus en in die Woorde van alle tye. In die donker nag van hul siel, in hul donkerste oomblik het ‘n vonk ontbrand en hulle hart laat ontvlam. “Gee ons meer,” “bly by ons,” “voed ons,” “moenie uit ons lewens weggaan nie, want by U is die woorde van die lewe.”
Hoe merkwaardig. Die Gees kom ons tegemoet en, selfs al weet ons dit nie, bid die Gees in ons. Ons wandel in die duisternis met die gevoel God is nie daar nie – al begeer ons tog God se teenwoordigheid. En al die tyd, al die tyd, is God by ons. In ons biddende verlange, is God daar. En waar ons ook al aan God se woorde vashou, moet ons harte in gebed ontvlam.
Friday, November 06, 2009
Ontsteld en wanhopig. Oor God se teenwoordigheid onder ons in die duistere tye.
In die hart van die verhaal oor die Emmausgangers kry ‘n mens die gesprek tussen hulle en Jesus. Dit is ‘n tweerigting gesprek, ‘n dialoog waarin hulle in ‘n diep gesprek met mekaar verkeer: Eers praat hulle en dan reageer Jesus.
Die twee dissipels se toespraak gaan grotendeels oor “die dinge wat in hierdie dae onder ons gebeur het” en waaroor almal praat (Lk. 24:18).
Dit bly maar ‘n hoogs ironiese verhaal: Jesus, die man met wie hulle maande en maande saamgeleef het in ‘n intieme klein groepie, is weer by hulle. Maar nou is Hy die vreemdeling. Hulle verduidelik aan Jesus alles wat met Hom gebeur het!
Hulle gee vir Jesus die feite, en hierdie feite word dan verder verduidelik in taal wat lyk of hulle darem hul storie goed ken. In netjiese teologiese taal lewer hulle kommentaar oor die godsdienstige implikasies van alles die Jesus-gebeure. Jesus van Nasaret het as profeet van God kragtig onder hulle gewerk en gepraat totdat hy deur die leiers gekruisig is. En hulle weet, as goeie gelowiges, van die hoop op die toekoms, op redding, terwyl hulle ook vertel hoedat hulle gedink het Jesus beliggaam hierdie hoop.
Maar dan, in die tweede deel van hulle gesprek, wy hulle uit oor die gevolge van hierdie gebeure en fokus op hoe dit hulle raak. Hier pak hulle hul hart uit vir die “vreemdeling.” Eerstens vertel hulle dat hulle aan die einde van hul hoop gekom het dat Jesus hulle as Israel sou verlos (Lk.24:21). Jesus se kragtige bediening het dus eintlik vir hulle op niks uitgeloop. Wanhoop is hulle voorland. Tweedens word hulle “ook” verder “ontstel” deur die nuus van die vroue dat die graf leeg was en die dissipels wat gaan kyk het en gesien het dit was so. Wanhopig en ontsteld is hierdie twee mense wat Jesus oor so baie jare gevolg het. Hulle praat nie oor die sensasie van ‘n moontlike opstanding nie. Hulle is verbysterd en hartseer. Hulle is getraumatiseerd. Hy is ‘n vreemdeling vir hulle en alles wat van Hom gesê word, jaag hulle net dieper in verwarring in.
Dit is hoe hulle die goddelike gebeure onder hulle “lees” en hoe hulle daaroor mediteer. Die ironie word ‘n tragedie: die geloof word swak, die hoop slaan om in wanhoop. Dit is nie eintlik ‘n besondere geestelike lees van God se woord wat tot hulle gekom het deur die profeet Jesus nie. Hulle sien die krag van Jesus se bediening, maar het nie meer vertroue daarin nie.
En kyk ook na hulle verdere “lees” van die gebeure, want ander dinge het oor hul pad gekom waaroor hulle nadink: die vroue vertel van ‘n “visioen” van engele met die woorde dat Jesus lewe. Maar selfs hierdie engele-woord lees hulle ook nie juis baie geestelik nie. Hulle word daardeur ontsteld en hartseer. Die vroue sien engele en hulle ontvang ‘n visioen, die dissipels weet dit en praat daaroor, maar tog “sien hulle nie vir Jesus nie.”
Hoe baie praat God met hierdie mense, met ons as gelowiges? Keer op keer. Ons “ervaar” dit, maar ons kom tog nie tot aanskouing, tot die sien van Jesus nie. Ons “ervaar” eerder ons menslike gebrekkigheid, ons ontsteltenis, ons wanhoop. Jesus, met wie ons so nou saamleef en in wie ons selfs ‘n profeet raaksien, ervaar ons in ‘n ommesientjie as die “vreemdeling in Jerusalem.” Ons kan God se woord van alle kante verduidelik, sonder dat ons God self herken.
Maar dan is daar weer die hoogs kontemplatiewe element: om te dink dat hulle nog oor hulle seer en wanhoop kan bly praat. Jesus gee hulle ‘n kans om soekend te vertel van wat in hulle harte omgaan. Selfs al lyk dit of hulle aan die einde van die pad gekom het, of dinge behoorlik uitmekaar val, is hulle besig om met God te praat – die hoogste ironie. Die antifrase. Hoe meer ‘n mens wanhoop, hoe meer is God in gesprek met ons. In ons roep na God, is God teenwoordig. Jesus weet. Daarom is hy by hulle. Daarom het hy hulle gevolg toe hulle uit Jerusalem padgegee het, in die skemer van ‘n einde sonder hoop in om by hulle te wees in die oomblikke dat hulle Hom nie meer raak”gesien” het nie. Hy het immers self maar net ‘n dag of wat vroeër uitgeroep: Waarom het U my verlaat? Selfs in ons duisternis oomblikke, is die skoue van God daar. Ons hoor die evangelie, ons sien die Immanuel: ek is met julle tot aan ....
Die twee dissipels se toespraak gaan grotendeels oor “die dinge wat in hierdie dae onder ons gebeur het” en waaroor almal praat (Lk. 24:18).
Dit bly maar ‘n hoogs ironiese verhaal: Jesus, die man met wie hulle maande en maande saamgeleef het in ‘n intieme klein groepie, is weer by hulle. Maar nou is Hy die vreemdeling. Hulle verduidelik aan Jesus alles wat met Hom gebeur het!
Hulle gee vir Jesus die feite, en hierdie feite word dan verder verduidelik in taal wat lyk of hulle darem hul storie goed ken. In netjiese teologiese taal lewer hulle kommentaar oor die godsdienstige implikasies van alles die Jesus-gebeure. Jesus van Nasaret het as profeet van God kragtig onder hulle gewerk en gepraat totdat hy deur die leiers gekruisig is. En hulle weet, as goeie gelowiges, van die hoop op die toekoms, op redding, terwyl hulle ook vertel hoedat hulle gedink het Jesus beliggaam hierdie hoop.
Maar dan, in die tweede deel van hulle gesprek, wy hulle uit oor die gevolge van hierdie gebeure en fokus op hoe dit hulle raak. Hier pak hulle hul hart uit vir die “vreemdeling.” Eerstens vertel hulle dat hulle aan die einde van hul hoop gekom het dat Jesus hulle as Israel sou verlos (Lk.24:21). Jesus se kragtige bediening het dus eintlik vir hulle op niks uitgeloop. Wanhoop is hulle voorland. Tweedens word hulle “ook” verder “ontstel” deur die nuus van die vroue dat die graf leeg was en die dissipels wat gaan kyk het en gesien het dit was so. Wanhopig en ontsteld is hierdie twee mense wat Jesus oor so baie jare gevolg het. Hulle praat nie oor die sensasie van ‘n moontlike opstanding nie. Hulle is verbysterd en hartseer. Hulle is getraumatiseerd. Hy is ‘n vreemdeling vir hulle en alles wat van Hom gesê word, jaag hulle net dieper in verwarring in.
Dit is hoe hulle die goddelike gebeure onder hulle “lees” en hoe hulle daaroor mediteer. Die ironie word ‘n tragedie: die geloof word swak, die hoop slaan om in wanhoop. Dit is nie eintlik ‘n besondere geestelike lees van God se woord wat tot hulle gekom het deur die profeet Jesus nie. Hulle sien die krag van Jesus se bediening, maar het nie meer vertroue daarin nie.
En kyk ook na hulle verdere “lees” van die gebeure, want ander dinge het oor hul pad gekom waaroor hulle nadink: die vroue vertel van ‘n “visioen” van engele met die woorde dat Jesus lewe. Maar selfs hierdie engele-woord lees hulle ook nie juis baie geestelik nie. Hulle word daardeur ontsteld en hartseer. Die vroue sien engele en hulle ontvang ‘n visioen, die dissipels weet dit en praat daaroor, maar tog “sien hulle nie vir Jesus nie.”
Hoe baie praat God met hierdie mense, met ons as gelowiges? Keer op keer. Ons “ervaar” dit, maar ons kom tog nie tot aanskouing, tot die sien van Jesus nie. Ons “ervaar” eerder ons menslike gebrekkigheid, ons ontsteltenis, ons wanhoop. Jesus, met wie ons so nou saamleef en in wie ons selfs ‘n profeet raaksien, ervaar ons in ‘n ommesientjie as die “vreemdeling in Jerusalem.” Ons kan God se woord van alle kante verduidelik, sonder dat ons God self herken.
Maar dan is daar weer die hoogs kontemplatiewe element: om te dink dat hulle nog oor hulle seer en wanhoop kan bly praat. Jesus gee hulle ‘n kans om soekend te vertel van wat in hulle harte omgaan. Selfs al lyk dit of hulle aan die einde van die pad gekom het, of dinge behoorlik uitmekaar val, is hulle besig om met God te praat – die hoogste ironie. Die antifrase. Hoe meer ‘n mens wanhoop, hoe meer is God in gesprek met ons. In ons roep na God, is God teenwoordig. Jesus weet. Daarom is hy by hulle. Daarom het hy hulle gevolg toe hulle uit Jerusalem padgegee het, in die skemer van ‘n einde sonder hoop in om by hulle te wees in die oomblikke dat hulle Hom nie meer raak”gesien” het nie. Hy het immers self maar net ‘n dag of wat vroeër uitgeroep: Waarom het U my verlaat? Selfs in ons duisternis oomblikke, is die skoue van God daar. Ons hoor die evangelie, ons sien die Immanuel: ek is met julle tot aan ....
Thursday, November 05, 2009
Om Jesus te sien sonder om Hom te herken. Oor die leegheid van ons godsdiens.
Die verhaal van die Emmaus-gangers is in meer as een opsig pragtig. Luke as meester verteller het geweet hoe om sy teks goed te skryf. Deel van die teks se skoonheid is te vinde in die manier waarop Lukas die verskillende dele daarvan in ‘n balans met mekaar plaas. As ‘n mens dit versigtig lees, sien ‘n mens hoe netjies Lukas dit opgebou het:
Die storie begin en eindig met ‘n beskrywing van die twee dissipels op weg. In vers 13 word vertel hoe hulle op die opstandingsdag, laat middag, (“dieselfde dag”), na hulle dorp, 12 kilometer weg van Jerusalem reis terwyl hulle in ‘n diep gesprek met mekaar gewikkel is. Die gedeelte eindig terwyl hulle na Jerusalem terugkeer, maar dan praat hulle met die ander dissipels oor hul ontmoeting met Jesus (verse 33 tot 35). Hulle vertrek “van Jerusalem” en keer terug “na Jerusalem.” Lukas beklemtoon hierdie reis-motief baie versigtig en maak seker dat ons sien dat dit ‘n reis weg van Jerusalem en terug na Jerusalem is. Hy herhaal die motief in vers 32 waar die dissipels self vertel wat met hulle gebeur het “toe hulle op pad was.” En in vers 35 vertel hulle wat met hulle “op pad” gebeur het. Die verhaal van die twee dissipels is dus ‘n reisverhaal. En dit pas, weer eens, goed in in die geheel van Lukas se Evangelie en Handelinge. In die Evangelie reis Jesus byvoorbeeld van Lukas 9:51 na Jerusalem om “opgeneem” te word (in die hemel), wat dan ook uiteindelik aan die slot gebeur (Luk 24:50-53 – vergelyk vLuk 24:26 waar Jesus self praat oor sy “heerlikheid ingaan”). As ons dit onthou, word die Emmaus-episode nogal dramaties en veelseggend: Lukas omsluit die verhaal deur ‘n reis-raamwerk om daarmee eintlik te vertel dat hulle Jesus se reis na die hemel vanuit Jerusalem nie meer verwag het nie. Hulle geloof is dus tot niet. Hulle verlaat Jerusalem, die plek waar alles tot ‘n hoogtepunt sou kom. As ‘n mens vanuit Handelinge hierna kyk, het hulle amper nie gedeel in die groot getuienislewering tot aan die eindes van die aarde nie (Hand.1:6-8). In Handelinge reis mense die wêreld in, vanuit Jerusalem, om die groot vernuwing aan te kondig. Die klein reisverhaal van die Emmausgangers word nog meer dramaties as ons dit in die lig van die groot reisverhaal sien: hoe God Jerusalem gebruik as die knooppunt vir die groot dinge van die Here. En byna-byna is die Emmausgangers hul aandeel in hierdie dinamiese gebeure kwyt – was dit nie vir Jesus wat hulle gaan haal het nie. Ons herken dadelik hierin ‘n dieper element: hulle reis is ons geestelike reis. En ons geestelike reis het sy dieptes van moed en hoop opgee. Maar gelukkig is daar Een wat ons agterna sit en kom terughaal....
Maar dit is nog net die buitenste raamwerk van die verhaal. Daarin voeg Lukas nou ‘n verdere raam wat netjies gebalanseer is. In die nuwe deel, terwyl die twee op reis is, kom Jesus by en sluit by hulle aan (Hy reis steeds agter sondaars aan!). Maar hulle herken hom nie (soos altyd...; verse 15-16). Daar is hierdie merkwaardige opmerking: Hulle oë is weerhou, sodat hulle hom nie herken het nie. Lukas maak seker dat ons sien hoe geslote hulle is vir wat hulle voor hulle sien. Hierdie gedeelte word gebalanseer met verse 31-32. Wanneer Jesus die brood vir hulle breek, gaan hulle oë oop. Gebrek aan sig kontrasteer met die sien en herkenning van die goddelike.
Daar is dan nog ‘n derde raam wat binne in die tweede raam ingebou is: Op ‘n seker stadium van die reis nader Jesus hulle (al herken hulle Hom nie) en vra hulle uit oor hul gesprek. Hulle gaan dan met ‘n somber gesig staan (vers 17). Weer eens balanseer Lukas dit met ‘n gedeelte in verse 28-29. Hier nader die twee dissipels vir Jesus: hulle wil hê Hy moet by hulle bly. Hulle gaan sit aan tafel en Jesus breek brood vir hulle. Jesus sluit aan by hulle, wat kontrasteer met Jesus wat verder wil reis. Jesus praat met hulle, wat kontrasteer met hulle wat met Jesus praat en hom uitnooi om oor te bly.
In die middel van die storie is ‘n direkte gesprek wat uit twee dele bestaan – maar nou tussen die twee dissipels en Jesus. Dit is ‘n hoogs ironiese gesprek: hulle praat met Jesus oor die afwesige Jesus! Die leser is so bietjie verslae: hoe is dit moontlik dat hulle kan praat met Jesus sonder om hom te herken? En kyk net hoe bly hulle aanmekaar en praat met Jesus. Vanaf vers 19 tot 24 praat hulle – en nog meer ironies, die gesprek met Jesus is oor die leë graf. Kon hulle dan nie eers vir ‘n oomblik die kloutjie by die oor bring nie, veral omdat hulle van die leë graf geweet het? En selfs nog meer ironies eindig hulle gesprek: die ander dissipels in Jerusalem wat by die leë graf was, het Jesus nie “gesien” nie. Hulle sien Jesus, maar sien Hom ook nie. Hulle gepraat word dan gebalanseer met Jesus se antwoord as die tweede deel van die gesprek. En Jesus praat deur die Skrif, soos hy gedurig gedoen het toe hy nog met hulle was. Hy doen eksegese, hy verklaar die Bybel. Hy “mediteer” met hulle oor die betekenis van God se Woord.
Lukas vertel dus vir ons ‘n storie van twee dissipels wat wegloop van die plek waar Jesus die einde van sy aardse lewe verwag het en die begin van die nuwe dinge van God sou gebeur. Terwyl hulle al pratende reis, kom Jesus by – maar sonder dat hulle Hom herken. Hulle praat met Jesus. Hulle word deur Jesus gehelp met verduidelikings. En tog, ervaar hulle nie ‘n uitweg uit hul ellendige somberheid nie. En dan kry hulle ‘n laaste kans. Jesus toets hulle. Hy maak of hy wil verder reis, weg van hulle. Maar hulle nooi hom binne, teen skemeraand, as dit reeds op hul geestelike reis donker word. En Jesus deel hulle gasvryheid, terwyl Hy ook weer die een is wat die Gasheer word. Hy gee vir hulle ‘n teken: hulle kan die breek van die brood beleef. En dan val die skille van hul oë en is hulle weer terug op pad na Jerusalem om oor Jesus te getuig.
Deur die verhaal so te ontleed, daaroor te mediteer, die betekenis daarvan ook op formele vlak te ontrafel, ontdek ons meer van die doel daarvan. Voorheen het die twee dissipels gehoor van die leë graf. Maar die ervaring het nie die dissipels getransformeer nie, al het Jesus hulle jare daarop voorberei. Daardie episode eindig met die opmerking dat hulle Jesus nie “gesien” het nie (vers 24). Nou, met hierdie verhaal, word Jesus vir die eerste keer gesien. Maar selfs hierdie “sien,” vertel Lukas, is nog nie transformatief nie. Die egte verandering en omvorming kom eers wanneer hulle aan Jesus herberg gee, met hom aan tafel gaan, die brood gebreek word. Al hul gepraat, al Jesus se gepraat bring nie die omvorming nie, totdat die brood breek. Deur so na te dink besef ons ook meer van die antwoord op ons skokkende ervaring dat die Emmausgangers ‘n spieëlbeeld van ons eie geestelike reis is: ons hoor van wonderbare dinge oor Jesus, maar ons sien hom nie. Ons sien Jesus, ons praat met Jesus selfs, maar ons herken hom nie. Wat is die oplossing? Daar moet aan ons die verborge moment gegun word, die oomblik wanneer Jesus uit genade vir ons voed, dat ons tot herkenning kom en omkeer na waar God ons wil hê. Maar al kan ons dikwels nie die genade afdwing nie, kan ons bly soek daarna, vir Jesus bly uitnooi – al wil Hy skynbaar aanreis sonder ons.
Deur ons versigtige lees van die teks word ons gebring by die punt waar ons die kontemplatiewe kan kontempleer – hoe ons, op ons geestelike reis, die goddelike kan “aanskou,” hoe ons antwoorde kan vind op die skokkende ervaring dat ons, soos die Emmausgangers, naby aan Jesus kan wees sonder om dit te besef en sonder dat dit ‘n duit verskil aan ons lewens maak.
Die storie begin en eindig met ‘n beskrywing van die twee dissipels op weg. In vers 13 word vertel hoe hulle op die opstandingsdag, laat middag, (“dieselfde dag”), na hulle dorp, 12 kilometer weg van Jerusalem reis terwyl hulle in ‘n diep gesprek met mekaar gewikkel is. Die gedeelte eindig terwyl hulle na Jerusalem terugkeer, maar dan praat hulle met die ander dissipels oor hul ontmoeting met Jesus (verse 33 tot 35). Hulle vertrek “van Jerusalem” en keer terug “na Jerusalem.” Lukas beklemtoon hierdie reis-motief baie versigtig en maak seker dat ons sien dat dit ‘n reis weg van Jerusalem en terug na Jerusalem is. Hy herhaal die motief in vers 32 waar die dissipels self vertel wat met hulle gebeur het “toe hulle op pad was.” En in vers 35 vertel hulle wat met hulle “op pad” gebeur het. Die verhaal van die twee dissipels is dus ‘n reisverhaal. En dit pas, weer eens, goed in in die geheel van Lukas se Evangelie en Handelinge. In die Evangelie reis Jesus byvoorbeeld van Lukas 9:51 na Jerusalem om “opgeneem” te word (in die hemel), wat dan ook uiteindelik aan die slot gebeur (Luk 24:50-53 – vergelyk vLuk 24:26 waar Jesus self praat oor sy “heerlikheid ingaan”). As ons dit onthou, word die Emmaus-episode nogal dramaties en veelseggend: Lukas omsluit die verhaal deur ‘n reis-raamwerk om daarmee eintlik te vertel dat hulle Jesus se reis na die hemel vanuit Jerusalem nie meer verwag het nie. Hulle geloof is dus tot niet. Hulle verlaat Jerusalem, die plek waar alles tot ‘n hoogtepunt sou kom. As ‘n mens vanuit Handelinge hierna kyk, het hulle amper nie gedeel in die groot getuienislewering tot aan die eindes van die aarde nie (Hand.1:6-8). In Handelinge reis mense die wêreld in, vanuit Jerusalem, om die groot vernuwing aan te kondig. Die klein reisverhaal van die Emmausgangers word nog meer dramaties as ons dit in die lig van die groot reisverhaal sien: hoe God Jerusalem gebruik as die knooppunt vir die groot dinge van die Here. En byna-byna is die Emmausgangers hul aandeel in hierdie dinamiese gebeure kwyt – was dit nie vir Jesus wat hulle gaan haal het nie. Ons herken dadelik hierin ‘n dieper element: hulle reis is ons geestelike reis. En ons geestelike reis het sy dieptes van moed en hoop opgee. Maar gelukkig is daar Een wat ons agterna sit en kom terughaal....
Maar dit is nog net die buitenste raamwerk van die verhaal. Daarin voeg Lukas nou ‘n verdere raam wat netjies gebalanseer is. In die nuwe deel, terwyl die twee op reis is, kom Jesus by en sluit by hulle aan (Hy reis steeds agter sondaars aan!). Maar hulle herken hom nie (soos altyd...; verse 15-16). Daar is hierdie merkwaardige opmerking: Hulle oë is weerhou, sodat hulle hom nie herken het nie. Lukas maak seker dat ons sien hoe geslote hulle is vir wat hulle voor hulle sien. Hierdie gedeelte word gebalanseer met verse 31-32. Wanneer Jesus die brood vir hulle breek, gaan hulle oë oop. Gebrek aan sig kontrasteer met die sien en herkenning van die goddelike.
Daar is dan nog ‘n derde raam wat binne in die tweede raam ingebou is: Op ‘n seker stadium van die reis nader Jesus hulle (al herken hulle Hom nie) en vra hulle uit oor hul gesprek. Hulle gaan dan met ‘n somber gesig staan (vers 17). Weer eens balanseer Lukas dit met ‘n gedeelte in verse 28-29. Hier nader die twee dissipels vir Jesus: hulle wil hê Hy moet by hulle bly. Hulle gaan sit aan tafel en Jesus breek brood vir hulle. Jesus sluit aan by hulle, wat kontrasteer met Jesus wat verder wil reis. Jesus praat met hulle, wat kontrasteer met hulle wat met Jesus praat en hom uitnooi om oor te bly.
In die middel van die storie is ‘n direkte gesprek wat uit twee dele bestaan – maar nou tussen die twee dissipels en Jesus. Dit is ‘n hoogs ironiese gesprek: hulle praat met Jesus oor die afwesige Jesus! Die leser is so bietjie verslae: hoe is dit moontlik dat hulle kan praat met Jesus sonder om hom te herken? En kyk net hoe bly hulle aanmekaar en praat met Jesus. Vanaf vers 19 tot 24 praat hulle – en nog meer ironies, die gesprek met Jesus is oor die leë graf. Kon hulle dan nie eers vir ‘n oomblik die kloutjie by die oor bring nie, veral omdat hulle van die leë graf geweet het? En selfs nog meer ironies eindig hulle gesprek: die ander dissipels in Jerusalem wat by die leë graf was, het Jesus nie “gesien” nie. Hulle sien Jesus, maar sien Hom ook nie. Hulle gepraat word dan gebalanseer met Jesus se antwoord as die tweede deel van die gesprek. En Jesus praat deur die Skrif, soos hy gedurig gedoen het toe hy nog met hulle was. Hy doen eksegese, hy verklaar die Bybel. Hy “mediteer” met hulle oor die betekenis van God se Woord.
Lukas vertel dus vir ons ‘n storie van twee dissipels wat wegloop van die plek waar Jesus die einde van sy aardse lewe verwag het en die begin van die nuwe dinge van God sou gebeur. Terwyl hulle al pratende reis, kom Jesus by – maar sonder dat hulle Hom herken. Hulle praat met Jesus. Hulle word deur Jesus gehelp met verduidelikings. En tog, ervaar hulle nie ‘n uitweg uit hul ellendige somberheid nie. En dan kry hulle ‘n laaste kans. Jesus toets hulle. Hy maak of hy wil verder reis, weg van hulle. Maar hulle nooi hom binne, teen skemeraand, as dit reeds op hul geestelike reis donker word. En Jesus deel hulle gasvryheid, terwyl Hy ook weer die een is wat die Gasheer word. Hy gee vir hulle ‘n teken: hulle kan die breek van die brood beleef. En dan val die skille van hul oë en is hulle weer terug op pad na Jerusalem om oor Jesus te getuig.
Deur die verhaal so te ontleed, daaroor te mediteer, die betekenis daarvan ook op formele vlak te ontrafel, ontdek ons meer van die doel daarvan. Voorheen het die twee dissipels gehoor van die leë graf. Maar die ervaring het nie die dissipels getransformeer nie, al het Jesus hulle jare daarop voorberei. Daardie episode eindig met die opmerking dat hulle Jesus nie “gesien” het nie (vers 24). Nou, met hierdie verhaal, word Jesus vir die eerste keer gesien. Maar selfs hierdie “sien,” vertel Lukas, is nog nie transformatief nie. Die egte verandering en omvorming kom eers wanneer hulle aan Jesus herberg gee, met hom aan tafel gaan, die brood gebreek word. Al hul gepraat, al Jesus se gepraat bring nie die omvorming nie, totdat die brood breek. Deur so na te dink besef ons ook meer van die antwoord op ons skokkende ervaring dat die Emmausgangers ‘n spieëlbeeld van ons eie geestelike reis is: ons hoor van wonderbare dinge oor Jesus, maar ons sien hom nie. Ons sien Jesus, ons praat met Jesus selfs, maar ons herken hom nie. Wat is die oplossing? Daar moet aan ons die verborge moment gegun word, die oomblik wanneer Jesus uit genade vir ons voed, dat ons tot herkenning kom en omkeer na waar God ons wil hê. Maar al kan ons dikwels nie die genade afdwing nie, kan ons bly soek daarna, vir Jesus bly uitnooi – al wil Hy skynbaar aanreis sonder ons.
Deur ons versigtige lees van die teks word ons gebring by die punt waar ons die kontemplatiewe kan kontempleer – hoe ons, op ons geestelike reis, die goddelike kan “aanskou,” hoe ons antwoorde kan vind op die skokkende ervaring dat ons, soos die Emmausgangers, naby aan Jesus kan wees sonder om dit te besef en sonder dat dit ‘n duit verskil aan ons lewens maak.
Wednesday, November 04, 2009
Geskok by die lees van Lukas se verhaal oor die Emmausgangers (Luk.24).
Die verhaal van die Emmausgangers in Lukas 24:13-33 het my die afgelope paar jaar al hoe meer geboei. Lukas was ‘n uitsonderlike skrywer. Hy het vir ons die gelykenis van die verlore seun gegee – een van die mooiste verhale oor liefde en die gebrek aan liefde wat ooit in die wêreldliteratuur geskryf is. En net hy vertel vir ons die boeiende storie van Saggeus en Jesus se merkwaardige ontmoeting. Sy geboorteverhale is ook uniek, om nie eers van sy meesterlike vertelling van die Handelinge van die apostels te praat nie.
En dit is maar ‘n paar voorbeelde uit sy werke. Geen wonder mense het gedink die boek het besondere kwaliteit en gesag nie. Lank voordat ‘n mens dit ontleed het, deur net die boek te “lees” (lectio), bewonder ‘n mens dit al.
Onder al hierdie verhale, staan die een oor die twee dissipels op pad na Emmaus op die dag van Jesus se opstanding vir my al hoe meer uit – as waarskynlik die mooiste van Lukas se verhale.
Om die Emmausgangers uit te sonder, is al ‘n groot aanspraak. Maar ek doen dit om verskeie redes:
Eerstens is dit ‘n opstandingsverhaal waarvan daar net vier in Lukas se evangelie is en waarvan hierdie een verreweg die langste en mees intense een is. Lukas, net soos met die geboorte van Jesus, vertel vir ons iets oor die opstanding wat ons nêrens ander lees nie.
Tweedens kom dit aan die einde van sy evangelie. Hier is die kans vir Lukas om die hele verhaal van Jesus se lewe en bediening af te rond, tot closure te bring. En nie net die lengte nie, maar ook die inhoud van die verhaal wys dat hy deur die gebeure met die twee dissipels die verhaal van Jesus wonderlik afrond.
Derdens is dit so ‘n eenvoudige verhaal. As ‘n mens dit lees (lectio), raak iets in die verhaal jou elke keer op ‘n nuwe manier. Ons weet almal dat ‘n meester-verteller iemand is wat ‘n uitsonderlike vermoë het om iets eenvoudigs te vertel. Ons weet ook dat sulke eenvoud dikwels bedrieglik is. In werklikheid, soos ons sal sien, is dit ‘n baie komplekse verhaal met wonderlike nuanses.
Vierdens is die verhaal meesterlik in sy detail, wat 'n besondere werking op die leser het. Toe ek vandag weer die verhaal lees, tref dit my byvoorbeeld hoe die twee dissipels “ernstig” met mekaar loop en praat (vers 17). En onmiddellik daarna vertel Lukas hoe in ‘n klein detail opmerking hoe hulle “met somber gesigte” gaan staan het (ves 17). Ons kan dit nie mis nie. Ons loop saam met hierdie twee dissipels die twaalf kilometer na hul dorpie en “voel” met die lees daarvan hoe hulle deur die verborge gebeurtenisse geraak is. En behalwe dat hierdie beskrywing vir ons in ‘n bepaalde atmosfeer van radeloosheid intrek, word dit soveel aangrypender as ‘n mens dink hierdie “ernstigheid” en “somberheid” kom oor hulle nadat hulle gehoor het Jesus het verskyn aan sommige dissipels (vers 23). En as ‘n mens dit lees en jou inleef in hulle omstandighede, skryf Lukas nog verder hoe Jesus hulle vasvat oor hulle gebrekkige insig en hul traagheid (vers 25). Jesus het opgestaan, verstaan ons so maklik. Maar nie vir hierdie twee nie. Vir hulle het Jesus nie opgestaan nie. Ons “lees” van die teks raak iets in ons en maak ons onseker oor hoe ons hulle moet verstaan.
‘n Mens “lees” hierdie klimaktiese verhaal, geskryf wanneer alles waarvoor Jesus gekom het, tot ontknoping kom, dus geboeid. Lukas trek ons deur sy woorde tydloos in ‘n atmosfeer in asof daar nie twintig eeue verloop het sedert dit gebeur het nie. Dit is ‘n mistieke ervaring: ‘n mens “lees” die verhaal en jy verloor enige sin van distansie tussen die Stellenbosch waarin jy sit en lees en die Emmaus waarheen die dissipels op pad is. Want, as jy nou mooi gaan terugsit en dink, selfs net oor hierdie paar trefwoorde van somberheid, kan die blote lees van die teks jou skielik soos ‘n vuishou in die maag tref.
Skielik besef ons waarom ons so ongemaklik voel oor die twee dissipels: alles wat ons altyd van Jesus hoor, uit Jesus se mond self, uit Bybelskrywers se mond, uit God se woord, van Moses, van die profete (vers 27), van die groot Bybelverklaarders deur die eeue, van ons geloofsgenote, ons ouers, ons predikante en almal wat bydrae tot ons geestelike reis, dit alles gaan eintlik by die een oor in en by die ander oor uit.
Ons is soos hierdie Emmausgangers, gelowiges, dissipels van Jesus, maar met somber gesigte en ‘n trae gees. Hierdie twee: dit is ek.
Wanneer ons hulle storie lees, weet ons in ons hart dit is eintlik ons storie. Deur net die teks te lees, is dit asof die teks vir ons sê: hier loop jy. Hier praat jy. Hier reageer jy op Jesus se opstanding. Dit is jou traagheid. Dit is jou somber gesig.
Net om die teks te lees, is dus al ‘n mistieke ervaring (lectio en contemplatio moet dus nooit geskei word nie – selfs lectio kan kontemplatief werk). En skielik is daar iets wat in ons harte vir ons herinner om terug te blaai deur Lukas se boek. Die Gees herinner ons dat ons nie net stukkies van Lukas moet lees nie. Lectio is nie maar sommer net ‘n vinnige kykie in die Bybel nie. Ons lees volledig, want as ons so omvattende lees, word ons dieper ingetrek in die verborge werking van God se Gees. Ons lees mos Lukas se spiritualiteit, sy geestelike ervaring van Jesus – en ons mag niks daarvan verwaarloos nie. In hoofstuk 1 lees ons hoe versigtig Lukas al hierdie dinge gaan ondersoek het. Nie om ‘n historiese boek aanmekaar te slaan nie, hoewel dit sekerlik vir hom nie onbelangrik was nie. Maar sodat ons “seker kan weet” dat alles waaroor ons onderrig is, “betroubaar is” (Luk.1:4). Lukas trek ons in deur sy meesterlike vertelling om met ons oor ons geloofstryd te praat. Daar is baie dinge waaroor ons wonder, waaroor ons ernstig loop en gesels. Daar is groot dinge in ons lewe wat ons gesigte somber laat lyk. Maar as ons tog net lees, goed lees, sal ons God se verborge werking wel ervaar, tot sekerheid kom.
Onmiddellik dus, as ons die teks “lees” verander iets in ons. Ons is nie meer net belangstellende lesers nie. Ons is betrokke lesers. Ons wil nou “meer” ervaar, meer “lees”, mediteer, bid en kontempleer. Ons is deur ons lees geprikkel, vasgevang in ‘n geestelike proses, wat nog lank nie geëindig het nie. En daarom sal ons meer aandag aan die Emmausgangers moet gee – aan al die baie ander dimensies van hierdie verhaal wat so ‘n sterk houvas op ons begin kry het. Hopelik kan ons dit in die volgende blogs doen.
Deur die teks te “lees” word ons so ingetrek, so betrek, dat ons sê: Wat nou? Hoe nou gemaak met ons skok en ontnugtering? En daarmee begin ons geestelike reis in al sy baie fasette.
En dit is maar ‘n paar voorbeelde uit sy werke. Geen wonder mense het gedink die boek het besondere kwaliteit en gesag nie. Lank voordat ‘n mens dit ontleed het, deur net die boek te “lees” (lectio), bewonder ‘n mens dit al.
Onder al hierdie verhale, staan die een oor die twee dissipels op pad na Emmaus op die dag van Jesus se opstanding vir my al hoe meer uit – as waarskynlik die mooiste van Lukas se verhale.
Om die Emmausgangers uit te sonder, is al ‘n groot aanspraak. Maar ek doen dit om verskeie redes:
Eerstens is dit ‘n opstandingsverhaal waarvan daar net vier in Lukas se evangelie is en waarvan hierdie een verreweg die langste en mees intense een is. Lukas, net soos met die geboorte van Jesus, vertel vir ons iets oor die opstanding wat ons nêrens ander lees nie.
Tweedens kom dit aan die einde van sy evangelie. Hier is die kans vir Lukas om die hele verhaal van Jesus se lewe en bediening af te rond, tot closure te bring. En nie net die lengte nie, maar ook die inhoud van die verhaal wys dat hy deur die gebeure met die twee dissipels die verhaal van Jesus wonderlik afrond.
Derdens is dit so ‘n eenvoudige verhaal. As ‘n mens dit lees (lectio), raak iets in die verhaal jou elke keer op ‘n nuwe manier. Ons weet almal dat ‘n meester-verteller iemand is wat ‘n uitsonderlike vermoë het om iets eenvoudigs te vertel. Ons weet ook dat sulke eenvoud dikwels bedrieglik is. In werklikheid, soos ons sal sien, is dit ‘n baie komplekse verhaal met wonderlike nuanses.
Vierdens is die verhaal meesterlik in sy detail, wat 'n besondere werking op die leser het. Toe ek vandag weer die verhaal lees, tref dit my byvoorbeeld hoe die twee dissipels “ernstig” met mekaar loop en praat (vers 17). En onmiddellik daarna vertel Lukas hoe in ‘n klein detail opmerking hoe hulle “met somber gesigte” gaan staan het (ves 17). Ons kan dit nie mis nie. Ons loop saam met hierdie twee dissipels die twaalf kilometer na hul dorpie en “voel” met die lees daarvan hoe hulle deur die verborge gebeurtenisse geraak is. En behalwe dat hierdie beskrywing vir ons in ‘n bepaalde atmosfeer van radeloosheid intrek, word dit soveel aangrypender as ‘n mens dink hierdie “ernstigheid” en “somberheid” kom oor hulle nadat hulle gehoor het Jesus het verskyn aan sommige dissipels (vers 23). En as ‘n mens dit lees en jou inleef in hulle omstandighede, skryf Lukas nog verder hoe Jesus hulle vasvat oor hulle gebrekkige insig en hul traagheid (vers 25). Jesus het opgestaan, verstaan ons so maklik. Maar nie vir hierdie twee nie. Vir hulle het Jesus nie opgestaan nie. Ons “lees” van die teks raak iets in ons en maak ons onseker oor hoe ons hulle moet verstaan.
‘n Mens “lees” hierdie klimaktiese verhaal, geskryf wanneer alles waarvoor Jesus gekom het, tot ontknoping kom, dus geboeid. Lukas trek ons deur sy woorde tydloos in ‘n atmosfeer in asof daar nie twintig eeue verloop het sedert dit gebeur het nie. Dit is ‘n mistieke ervaring: ‘n mens “lees” die verhaal en jy verloor enige sin van distansie tussen die Stellenbosch waarin jy sit en lees en die Emmaus waarheen die dissipels op pad is. Want, as jy nou mooi gaan terugsit en dink, selfs net oor hierdie paar trefwoorde van somberheid, kan die blote lees van die teks jou skielik soos ‘n vuishou in die maag tref.
Skielik besef ons waarom ons so ongemaklik voel oor die twee dissipels: alles wat ons altyd van Jesus hoor, uit Jesus se mond self, uit Bybelskrywers se mond, uit God se woord, van Moses, van die profete (vers 27), van die groot Bybelverklaarders deur die eeue, van ons geloofsgenote, ons ouers, ons predikante en almal wat bydrae tot ons geestelike reis, dit alles gaan eintlik by die een oor in en by die ander oor uit.
Ons is soos hierdie Emmausgangers, gelowiges, dissipels van Jesus, maar met somber gesigte en ‘n trae gees. Hierdie twee: dit is ek.
Wanneer ons hulle storie lees, weet ons in ons hart dit is eintlik ons storie. Deur net die teks te lees, is dit asof die teks vir ons sê: hier loop jy. Hier praat jy. Hier reageer jy op Jesus se opstanding. Dit is jou traagheid. Dit is jou somber gesig.
Net om die teks te lees, is dus al ‘n mistieke ervaring (lectio en contemplatio moet dus nooit geskei word nie – selfs lectio kan kontemplatief werk). En skielik is daar iets wat in ons harte vir ons herinner om terug te blaai deur Lukas se boek. Die Gees herinner ons dat ons nie net stukkies van Lukas moet lees nie. Lectio is nie maar sommer net ‘n vinnige kykie in die Bybel nie. Ons lees volledig, want as ons so omvattende lees, word ons dieper ingetrek in die verborge werking van God se Gees. Ons lees mos Lukas se spiritualiteit, sy geestelike ervaring van Jesus – en ons mag niks daarvan verwaarloos nie. In hoofstuk 1 lees ons hoe versigtig Lukas al hierdie dinge gaan ondersoek het. Nie om ‘n historiese boek aanmekaar te slaan nie, hoewel dit sekerlik vir hom nie onbelangrik was nie. Maar sodat ons “seker kan weet” dat alles waaroor ons onderrig is, “betroubaar is” (Luk.1:4). Lukas trek ons in deur sy meesterlike vertelling om met ons oor ons geloofstryd te praat. Daar is baie dinge waaroor ons wonder, waaroor ons ernstig loop en gesels. Daar is groot dinge in ons lewe wat ons gesigte somber laat lyk. Maar as ons tog net lees, goed lees, sal ons God se verborge werking wel ervaar, tot sekerheid kom.
Onmiddellik dus, as ons die teks “lees” verander iets in ons. Ons is nie meer net belangstellende lesers nie. Ons is betrokke lesers. Ons wil nou “meer” ervaar, meer “lees”, mediteer, bid en kontempleer. Ons is deur ons lees geprikkel, vasgevang in ‘n geestelike proses, wat nog lank nie geëindig het nie. En daarom sal ons meer aandag aan die Emmausgangers moet gee – aan al die baie ander dimensies van hierdie verhaal wat so ‘n sterk houvas op ons begin kry het. Hopelik kan ons dit in die volgende blogs doen.
Deur die teks te “lees” word ons so ingetrek, so betrek, dat ons sê: Wat nou? Hoe nou gemaak met ons skok en ontnugtering? En daarmee begin ons geestelike reis in al sy baie fasette.
Subscribe to:
Posts (Atom)